Werkteater met toneel over stervensbegeleiding
volledige ontluistering te zien
D
Leonard Bernstein uitgenodigd als gastdirigent
Orkest biedt attractief seizoen
Fantasie
van
I
Vive la liberté!
Vive Claudia Strater!
Ontslagen dreigen bij
Dr. Boekmanstichting
Landschap inspiratiebron
bij uiteenlopende stijlen
Boekje
van
„Je moet niet bang zijn iemand in
Modern
van aA.
ir
Ml
Subsidie studiecentrum gehalveerd
Surrogaatpremière
Een brug te ver
in Deventer
I
1
I 'i
RL
18
19
19 7 7
APRIL
KUNST
VRIJDAG
1
L
door Ko van Leeuwen
Rath Doodeheefver
Want werkelijk oprecht benade
ren, nou, dat is verschrikkelijk
moeilijk. En dat terwijl sterven
toch iets is waarover je eindeloos
kunt praten. Dat hebben we nu bij
het werkteater verdomd goed ge
merkt”.
EXPOSITIES BEA RUITER EN BESSON
Smal zijn de broeken. Maar van boven
mag het ruim, leefbaar zijn.
Vandaar die voortreffelijke, royale
sweaters bij Claudia Strater.
Voor vrouwen die de vrijheid minnen.
Rath Doodeheefver
1B, B
Vlotte penseelstreek
AMSTERDAM. —„Wanneer
je zo om je heen kijkt, dan zie je
hoe slecht mensen eigenlijk met
elkaar omgaan. In gesprekken be
reiken ze elkaar eigenlijk nauwe
lijks. Dat geldt in het algemeen,
maar wel in het bijzonder wan
neer zich de situatie voordoet dat
iemand gaat sterven. Daar praat
je met die persoon zelf liever hele
maal niet over. Je laat het gesprek
liever over het weer of andere
onbelangrijke dingen gaan. Maar
ook medici en mensen die in de
verpleging werken hebben het
daar steeds weer moeilijk mee.
SR
Eigen ervaring
Rath Doodeheefver
jezelf; Yolande aarzelt even, dan
ur.
;2
(ADVERTENTIE)
n
(ADVERTENTIE)
nister.
k
V
V
kollekties
behang en
wandbekleding bij
uw R&D adviseur.
A
r
our-
van
ting,
mds
Fin
;eld
iurg
Tipl
l.
Beverwijk.
■Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Haarlem, Alkmaar
Met tips en
kollekties,
nu gratis bij
uw R&D adviseur.
w
Bekijk de
kollekties
behang en
wandbekleding bij
uw R&D adviseur.
„Onze eerste voorstelling van „Als de
dood” was veel scherper dan nu. Er was
veel kritiek op vanuit het publiek. Ze von
den dat we de zaken nogal extreem voor
stelden. Toen zeiden wij: Hoe doen jullie
het dan? Daarop hebben ze zelf in een
improvisatie laten zien hoe het ook kan.
Ontzettend goed was dat.”
De ervaringen die tot nu toe met try-outs
en opvoeringen zijn opgedaan klinken po
sitief. Werkteater is met beide produkties
ook naar ziekenhuizen toe geweest. Yolan
de Bertsch: „We zijn een hele dag in de
Daniël Hoedkliniek in Rotterdam geweest,
een kliniek voor rheuma- en kankerpa
tiënten. Daar hebben we ook onze eerste
try-out gegeven. We zijn ook zelf gaan
praten met patiënten die wisten dat ze
spoedig zouden doodgaan. Zelf ben ik bij
een meneer en bij een mevrouw geweest.
Het was een unieke ervaring. Ik vond het
maar heel eventjes moeilijk. Na tien minu
ten was het gewoon dat je erover praatte.
schriftelijke vragen van de Tweede-Ka-
merleden Voogd, Kosto (bieden PvdA) en
mevrouw Gardeniers (KVP) werd stelling
genomen tegen het voornemen van de mi-
noot Sjostakovitsj, de Suite „Bolt”. Solist
is djan de pianist Malcolm Frager. Andere
hoogtepunten in het komende seizoen
staan onder meer onder leiding van de
Weense barokspecialist Nikolaus Harnon
court - die ditmaal ook Franse barokmu
ziek (Rameau) dirigeert - en de onbekende
Praagse dirigent Vaclav Smetócek, die
zich bij het Concertgebouworkest zal pre
senteren met een programma van Tsjechi
sche muziek.
(Van onze correspondent)
DEN HAAG. De demissionaire minis
ter van CRM, mr. H. W. van Doorn, heeft
het bestuur van de Dr. E. Boekmanstich
ting meegedeeld dat de rijkssubsidie zal
worden gehalveerd, van 1,2 miljoen tot 6
ton. Komende maandag zullen bestuur en
personeel van dit sociaal-wetenschappe-
lijk studiecentrum voor kunst en cultuur,
gevestigd in Amsterdam, bespreken wat
de gevolgen van dit besluit zijn. Het
wordt vrijwel onontkoombaar geacht dat
er ontslagen zullen moeten vallen.
De voorstelling „Als de dood”, dinsdag
in de Toneelschuur, is practisch uitver
kocht. Er komt voor een groot deel gericht
publiek en na de opvoering kan er worden
nagepraat met de spelers van het Werktea
ter. Óp 11 mei is er nog een extra opvoe
ring in de Toneelschuur ingelast, want
zoals overal, is ook in Haarlem de belang
stelling voor dit projekt van het Werktea
ter onvoorstelbaar groot.
Gesprekken met gericht publiek, medici,
para-medisch personeel, worden na op
voering regelmatig gehouden. Yolande:
„In de discussies komt steeds de vraag
naar voren of je het iemand persé moet
vertellen als hij gaat sterven. Ik vind dat
niet belangrijk. Als een patiënt dat zelf
niet wil weten, dan moet je het niet vertel
len, geloof ik. Maar je moet je ook niet
verschuilen als je dicht bij zo’n punt bent.
Dan niet fysiek in de weer gaan met pillen
of een injectie. Een mevrouw die in der
verpleging werkte zei na een voorstelling:
„Ik wil de patient echt menselijk benade
ren. Ik heb het al vaak geprobeerd, maar
ik krijg zelf niks terug. Zie je, dat is
natuurlijk ook het probleem. Aan beide
kanten is het verschrikkelijk moeilijk.
Daarom kan onze produktie ook geen aan
klacht zijn. Als het zb overkomt, is het
mislukt.”
dienst bij het St. Louis Symfonie Orkest,
vervulde later gastoptredens bij het BBC-
orkest en het New York Philharmonisch
Órkest en was onder meer verantwoorde
lijk voor het tot standkomen van de sound
track van The Exorcist. Hij maakt het zich
bij zijn Nederlands debuut niet gemakke
lijk: Haydns Treursymfonie, de Tiende
Symfonie van Sjostakovitsj en met Vera
Badings als soliste ook Debussy’s befaam
de Dansen voor harp en strijkorkest. Colin
Voor het eerst sinds jaren dirigeert Leonard Bernstein het Concertgebouworkest weer.
Op het programma staat onder meer een integrale uitvoering van Stravinsky’s Vuur-
Voor de C-serie, die evenals in vorige
jaren gewijd is aan hedendaagse muziek,
zijn de volgende gastorkesten uitgenodigd:
het Radio Philharmonisch Orkest, het Rot
terdams Philharmonisch Orkest onder lei
ding van Otto Ketting en het Residentie
orkest.
Als reactie op de brief van mr. Van Doorn
van januari jongstleden, waarin een en
ander werd vastgelegd, maakte het be
stuur van de Boekmanstichting duidelijk
dat door het kleine aantal taken de begro
ting kon worden teruggebracht tot
800.000 gulden. Deze 8 ton gold als „laat
ste bod”, waarbij door natuurlijke afvloei
ing geen werknemers hoefden te worden
ontslagen.
Hoe zie je nu de dood met betrekking tot
11, ■_L1_—1- „Je
cent nu in een unieke gelegenheid dat je er
over aan het repeteren bent. Verder zal het
denk ik weinig uitmaken. Ik zal het me
misschien hoogstens wat meer bewust
zijn. Je zou andere mensen misschien eer
der inspireren er goed mee om te gaan”.
bij elkaar toch veel te zien. (Tot en met
zaterdag 9 april, geopend van 14-18 uur op
donderdag, vrijdag en zaterdag).
Bea Ruiter-Huystee is een neo-impressi-
oniste. Ze staat nog heel sterk onder de
invloed van de Fransen aan het einde van
de vorige eeuw, zowel wat haar landschap
pen betreft als een enkel naakt of ander
figuur. Ze noteert haar impressies met
vlotte penseelstreek, met veel gevoel voor
de atmosferische gesteldheid van een
landschap. De mens ontbreekt in haar
bladen, niet omdat ze niet van hem zou
houden maar omdat de mens in een land
schap waarschijnlijk een detail zou wor
den, de grote lijn die Bea Ruiter aangeeft
er mee verstorend.
Ruim een jaar geleden kondigde de be
windsman in een brief aan het studiecen
trum aan, dat hij van plan was het cen
trum op te heffen. Tegen deze beslissing
werd niet alleen door het centrum zelf,
maar ook door de Raad voor de Kunst en
de Federatie van Kunstenaarsverenigin
gen met kracht geprotesteerd. Ook in
„Als de dood” gaat vooral over de gang
van zaken in ziekenhuizen en inrichtingen
en de reacties van patiënten die daar onge
neeslijk ziek zijn opgenomen daarop. „Je
moet ermee leven” speelt eveneens in het
ziekenhuis, maar daarin wordt meer de
relatie tussen mensen belicht, wanneer op
de een of andere wijze het sterven zich
binnen hun levenssfeer aandient.
Yolande Bertsch: „Sinds we met dit on-
Leonard Slatkin is in ons land een tame
lijk onbekende dirigent. Hij trad op zesen
twintig jarige leeftijd als vaste dirigent in
Minimal art heeft naar het woord al zegt
een geringe vorm van expressiviteit maar
op deze plaatjes, zo’n 360 in getal is alles
Met ingang van 1 april heeft Louis Wel
ters ontslag genomen als directeur van de
Boekmanstichting. Drs. W. Groffen, na
mens de Raad voor de Kunst bestuurslid
van de stichting, fungeert thans als waar
nemend directeur. Deze functie oefent hij
een aantal dagen per week uit (hij is lector
in Groningen), wat in tegenstelling tot
een full-time directeurschap weer wat
geld op de begroting scheelt. Welters heeft
een functie bij het ministerie van CRM
aanvaard.
Besson’s voorkeur gaat uit naar de ver
anderingen die in het landschap kunnen
optreden. In zijn Japanse periode heeft hij
12 achtereenvolgende maanden lang
steeds gedurende enkele dagen een aantal
vaste plaatsen gefotografeerd en die op
het formaat van een postzegel in plastic
gegoten. Omdat steeds dezelfde positie en
plaats bij het fotograferen werd ingeno
men, valt de nadruk op welke veranderin
gen er bijvoorbeeld in. het weer en de
atmosfeer kunnen plaatshebben. Die ver
anderingen hebben natuurlijk een klein
schalig karakter: ze verschillen van
sneeuw tot een stralende zomerzon, maar
werkelijk grote variaties doen zich niet
voor. Zelfs niet in de stadsgezichten die
Besson koos: hoogstens veranderde de kle
ding van de mensen zoals ook de kunste
naar zelf onder invloed van de seizoenen
andere kleding ging dragen. Er zitten di
verse grapjes bij die eigenlijk een korte
toelichting vragen: beeldjes van water en
de hemel zonder een enkel bijkomend
detail.
Scènebeeld uit „Als de dood”, een projekt
over stervensbegeleiding door het Werk
teater. V.ln.r. Ivan Wolffers, Cas En-
klaar, Hans Man in ’t Veld, Yolande
Bertsch en Olga Zuiderhoek.
(Foto Catrien Ariëns).
derwerp bezig zijn is het alsof je opeens
veel duidelijker ziet waar allemaal fouten
schuilen. Maar ik wil wel even duidelijk
stellen dat we deze produkties beslist niet
spelen omdat we het zelf allemaal beter
zouden kunnen doen. Dat pretenderen we
zeker niet. „Als de dood” is ook geen
aanval op ziekenhuizen en dergelijke, het
houdt zich alleen heel duidelijk met de
problematiek ervan bezig. We laten een
heleboel dingen zien waarover later ge
praat kan worden. Het staat ook niet ahe-
maal vast, dat is trouwens nooit onze
werkwijze, voorstellingen veranderen
steeds. Daarom vind ik het niet zo relevant
dat er in de krant scènebeschrijvingen
staan. Dat schept bij het publiek een ver
wachting waaraan misschien niet zal wor
den voldaan. Iemand die onze voorstelling
een maand geleden heeft gezien en er nu
weer naar gaat kijken, zal ontdekken dat
er wezenlijke verschillen zijn. Vorige week
is er nog een scène totaal geschrapt.”
HAARLEM. Momenteel zijn twee expo
sities te zien waarbij het landschap als
inspiratiebron heeft gediend, maar op een
heel verschillende wijze: Bea Ruiter-
Huystee in de Centrale bibliotheek in de
Kerkstraat in Beverwijk en Besson in Ga
lerie Lóa in de Lange Raamstraat in Haar
lem. Twee uiteenlopende technieken:
aquarel en olieverf bij de eerste, fotografie
bij de tweede. En totaal verschillend in
stijl: Bea Ruiter impressionistisch en Bes
son „minimalistisch”.
Het is vrolijk werk, onbekommerd neer
gezet met weinig omhaal maar toch ook
weer niet slordig. Het schilderen lijkt Bea
Ruiter moeiteloos af te gaan, en daarin ligt
ook mijn bezwaar tegen deze manier van
werken: het ziet er allemaal erg gemakke
lijk uit. Titels zijn nietszeggend als ze in
wisselbaar zijn. Bij Bea Ruiter is elke
naam die ze onder een landschap zet van
toepassing op wat er naast hangt. (Tot en
met het einde van de maand april tijdens
de openingsuren van de bibliotheek. Don
derdag de gehele dag gesloten).
CEES STRAUS
(ADVERTENTIE)
Het verzet resulteerde ten slotte in het
sterk gewijzigde standpunt van de be
windsman, dat de Boekmanstichting
moest blijven bestaan, maar dat zij een
andere taakstelling zou moeten krijgen.
Het studiecentrum zou zich moeten beper
ken tot voorlichting, uitgebreide documen
tatie en „diagnostisch onderzoek”. Dit be
tekent dat er kortlopend, probleemstel
lend onderzoek zou moeten worden ver
richt, dat door universitaire instituten zou
moeten worden uitgewerkt. De Boekman
stichting zou de resultaten van deze onder
zoeken dan weer „voor het veld” in
begrijpelijke termen dus moeten verta
len. Voor verandering van de taakstelling
zou een experimentele ,,gewennings”-peri-
ode van twee jaar in acht genomen
worden.
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Tot de hoogtepunten
van het in oktober aanvangende, hoofd
stedelijke concertseizoen moet een zestal
bijzondere concerten worden gerekend,
dat een keuze is uit de vaste series B
(bekende muziek) en Z (combinatie van
bekende en minder bekende werken) van
het programma van het Concertgebouw
orkest. Deze concerten staan onder lei
ding van de vaste dirigent Bernard Hai
tink en de vaste gastdirigent Colin Davis.
Voorts zullen de jonge Amerikaan Leon
ard Slatkin, diens befaamde landgenoot
Leonard Bernstein en Carlo Maria Giuli-
ni - de laatste jaren slechts sporadisch in
ons land - gastoptredens vervullen. Het
Concertgebouworkest zal deze speciale
concerten niet alleen in het Amsterdamse
Concertgebouw verzorgen, maar ook in
het Congresgebouw in Den Haag.
Davis dirigeet het orkest in een program
ma met werken van Ives, Stravinsky en
Dvorak.
DEVENTER. Filmproducent Joseph
Levine lijkt zijn belofte om half juni in
Deventer de wereldpremière van de film
„Een brug te ver” te houden nog steeds
gestand te willen doen. Hij heeft daar
echter een voorwaarde aan verbonden, die
voor het Deventer gemeentebestuur abso
luut onacceptabel is. Bij die wereldpremiè
re in Deventer zou namelijk de pers ge
weerd moeten worden. Wethouder K. H.
Vos die de Deventer „Filmzaken” behar
tigt: „Levine wil alle publiciteit in New
York concentreren waar de film een week
later in première zal gaan. Maar een pre
mière zonder aanwezigheid van de pers
pruimen we niet, want juist de promotio
nele aspecten zijn voor ons interessant.”
(ADVERTENTIE)
Misschien omdat je die mensen niet echt
goed kent, dacht ik later. Maar de gesprek
ken waren helemaal niet treurig of naar.
Je hebt mensen die in staat zijn van hun
sterven iets heel zinvols te maken, ook
voor degene die daarbij aanwezig zijn.
De groep waarin Yolande meespeelt
heeft Shireen Strooker als stimulator en
kreeg veel adviezen van Ivan Wolffers, zelf
arts. Yolande? „gesprekken met hem. heb
ben ons erg geholpen. Hij bracht zijn eigen
ervaringen mee. We hebben geoefend met
gesprekken, hoe je iemand vertelt dat hij
dood gaat...hoe iemand het volledig kan
ontkennen. Ik geloof nu dat je moet probe
ren niet bang te zijn iemand in volledige
ontluistering te zien. Dood, sterven, ’t
wordt allemaal ver weg gehouden. Maar
waarom zou je niet mogen huilen? Je mag
je ook beheersen. Je hebt ook mensen die
een dode absoluut niet willen zien. Ik heb
een film gezien over een man wiens zoon
bij een auto-ongeluk om het leven kwam.
Hij wilde het lijk niet zien. Toen zijn zoon
al lang begraven was hield hij maar steeds
vol dat hij z’n zoon boven hoorde lopen,
dat hij niet dood was. De rouwverwerking
was gewoon niet goed verlopen.”
Besson, in Frankrijk geboren, woonde
zes jaar in ons land. Hij ging daarna voor
een periode van ruim twee jaar naar Ja
pan en keerde terug om zich in Haarlem te
vestigen. Hij is hier geen onbekende; in
april 1975 organiseerde het Frans Halsmu
seum een tentoonstelling waarop naast
zijn werk bijdragen waren te zien van
Sjoerd Buisman, Krijn Giezen, Wim Gij-
zen en Jan de Bruin. De namen van zijn
geestverwanten geven al aan in welke rich
ting Besson zijn stijl zoekt, die van de
minimal art.
De kunstenaars die deze stijl aanhangen
hebben sinds ongeveer een half jaar een
onderdak gevonden in de Haarlemse gale
rie Lóa. Minimal art gaat door voor ’moei
lijke’ kunst, ze heeft althans nooit een
breed publiek gevonden. Galerie Lóa stelt
aan het werk van haar exposanten nauwe
lijks commerciële eisen, ze wil veel meer
als een pleitbezorgster en doorgeefluik
fungeren. De lakonieke presentatie in deze
kleine galerie werkt verfrissend en moet
zeker voor de exposanten stimulerend
zijn.
De andere vaste gastdirigent van het
Concertgebouworkest, de Rus Kirill Kon-
drasjin, introduceert tijdens een concert in
de Z-serie, dat alleen in Amsterdam wordt
gegeven, een vroeg werk van zijn landge-
Als dirigenten voor de concerten, die
door het Concertgebouworkest worden
uitgevoerd, zijn Diego Masson, Ed Span
jaard en Hans Zender uitgenodigd. Óver
de programma’s worden nog nadere me
dedelingen gedaan. Wel bekend is dat het
Concertgebouworkest de wereldpremière
verzorgt van Peter Schats nieuwe opera
Houdini” in samenwerking met de Neder
landse Operastichting onder leiding van
Hans Vonk.
In de bezetting van het Concertgebouw
orkest zijn overigens weinig veranderin
gen opgetreden. In plaats van Tibor de
Machula deelt nu Harro Ruyssenaars de
functie van solocellist met Jean Decrooa
en in de vacature voor assistent-dirigent ii
inmiddels voorzien door het aantrekken
van Ed Spanjaard
Het Werkteater speelt al zo’n twee jaar
met de gedachte iets over de stervenspro-
blematiek te dóen. In oktober vorig jaar
zijn er twee groepen begonnen met impro
viseren op het onderwerp „sterven”. Op
grond daarvan ontstonden twee verschil
lende stukken, die nu onafhankelijk ten
opzichte van elkaar staan en ook los van
elkaar worden opgevoerd. De twee ver
schillende spelersgroepen hebben zich elk
op hun manier in het onderwerp verdiept.
Bernard Haitink leidt het orkest in twee
concerten. Het eerste wordt opgeluisterd
door Bartóks Derde Pianoconcert en
Tsjaikovsky’s Vierde Symfonie met Jean-
Bernard Pommier als solist. De Zuid-Ko-
reaanse Kyung-Wha Chung zal in het an
dere concert onder meer Bergs Vioolcon
cert ten gehore brengen. Leonard Bern
stein - jarenlang vaste dirigent van het
New York Philharmonisch Orkest en het
New York Symfonie Orkest en nu voor het
eerst na jaren weer samen met het
Concertgebouworkest - verzorgt een Stra-
vinsky-programma, waarin onder meer
diens Vuurvogel een integrale uitvoering
krijgt. Giulini heeft Bruckners Negende en
Brahms’ Eerste Symfonie op zijn pro
gramma staan.
Yolande Bertsch, één van de actrices
van het Werteater vertelt iets over „Als de
dood”. Het is een van de beide produkties
die dit gezelschap heeft gemaakt over ster-
vensproblematiek. Het andere projekt
heet „Je moet ermee leven”. Zelf speelt
Yolande in „Als de dood”, dat aanstaande
dinsdag naar de Toneelschuur in Haarlem
komt. Ze vindt het moeilijk een samenvat
ting te geven over wat na eindeloos impro
viseren nu zoiets als een voorstelling ge
worden is en zegt: „Als ik er nu iets over
vertel, dan praat ik toch vanuit mezelf. Het
kan best zijn dat anderen binnen onze
groep over sommige dingen die ik nu zeg
anders denken, ze ook anders ondergaan."
"W-
Aquarel „Bretagne” van Bea Ruiter, thans geëxposeerd bij de Centrale bibliotheek in
Bekijk de grote^A?.;V.'?7
w
ttA I
mV'
