werken
ook op toernee
Mensen komen met persoonlijke problemen
DAGJE LIJSTTREKKER
JOOP
DEN
:1S\
-
Van baby tot politicus
pits-
door Fred Sanders
Zelfspot
Democratie
Vrijwel onopgemerkt stappen we door Maastricht. Den Uyl voorop, licht
voor-over-gebogen, handen op de rug, blik in de verte. Na de opmerking van
Liesbeth, die haar echtgenoot tijdens de campagne en bij andere reizen
steeds moedig ter zijde staat, houdt de lijsttrekker de pas wat in. Hij keert
zelfs even op zijn schreden terug als uit een klein groepje Maastrichtenaren,
twee dames en een jongetje, de woorden „Den Uyl,” opklinken. „We
vertelden hem alleen maar wie u bent”, zegt een van de dames, benauwd
kijkend, wijzend op het jongetje. „Goed zo, hoor", zegt Den Uyl, hij heeft de
jongen een aai over de bol. We vervolgen onze weg.
„Loop toch niet zo hard, geen mens kan je bijhouden”. Liesbeth den Uyl,
echtgenote van PvdA-lijsttrekker en premier Joop den Uyl, probeert haar
man erop te wijzèn dat zijn forse marstempo zelfs de meest fervente PvdA-
aanhanger er niet toe aanmoedigt in de drukke Maastrichtse Muntstraat een
praatje aan te knopen met zijn politieke voorman. Laat staan dat twijfelaars,
zwevende kiezers op die manier worden overgehaald op 25 mei lijst 2 te
stemmen.
■H i
3|PvdA
te
de
O OW
sns
jns
Intensief is het inderdaad, zo een dag met
Den Uyl. ’s Morgens om elf uur was de
lijsttrekker aangekomen op het vliegveld
Beek (vanuit Londen, waar hij had gespro
ken met president Carter, maar daar ko
men we nog op). Dan onmiddellijk een
gesprek, in Kerkrade, met het Limburgse
FNV-bestuur waarbij Den Uyl de eerste
„Hij houdt helemaal niet van dat soort campagne voeren op straat”, vertelt een
van Den Uyls medewerkers later. „Hij heeft er een hekel aan zomaar op mensen af
te stappen, zich op te dringen”. Voor iemand die tien jaar geleden de campagne
van PvdA-lijsttrekker Den Uyl volgde („Een man om mee te werken”, was toen de
leus) is echter duidelijk dat Den Uyl sindsdien wel wat heeft bijgeleerd. Geen
gestuntel meer, over woorden struikelen op vergaderingen en bijeenkomsten,
goed gebruik van redenaarstrucs, zoals stemverheffingen en armgebaren die een
sympathiek publiek er toe brengen al te beginnen met juichen voordat duidelijk is
wat de spreker precies wil zeggen.
Die avond, in Heerlen, is een duidelijk bewijs van Den Uyls groeiende vaardighe
den als redenaar. Alleen één dame achter in de zaal blijft onduidelijke tegenwer
pingen maken. „Wilt u nou es één keertje luisteren, mevrouw”, roept Den Uyl
kwaad. Even later, met een sfeer-reddend grapje: „Pas op hoor, anders stuur ik u
naar meneer Van Agt”.
„Waar in ’t bronsgroen eikehout” klinkt
het uit een honderdtal bejaarde kelen, met
begeleiding van een elektronisch orgel.
Den Uyl, schuchter meezingend, arriveert
in de Sittardse bejaardensociëteit „Lim-
brichterveld”. „Onze minister-president,
Joop den Uyl”, roept de voorzitter van de
PvdA-Sittard trots. „Gisteren sprak hij
nog met president Carter, nu met ons”. „U
moet allemaal de groeten hebben van Jim
my Carter, het is een erg aardige man”, zo
begint Den Uyl zijn toespraakje. Een
vleugje zelfspot lijkt het wel, hoewel vol
gens schrijver Len Deighton politici alleen
zelfspot kunnen bedrijven ten koste van
anderen.
van hun wensen, vooral ten aanzien van de
werkgelegenheid, onderschrijft. Vervol
gens naar Volvo-Car, de voormalige dank
zij een door Den Uyl verstrekte miljoenen
subsidie gebouwde DAF-fabriek in Born.
Dan naar Sittard, voor een bliksembezoek
aan het gemeentebestuur.
Maar het is onmiddellijk duidelijk: hier
is premier-lijsttrekker Joop den Uyl in zijn
element. Want hier zitten ze, de zwakken in
de samenleving. Bejaarden, mensen met
sociale uitkeringen, veel WAO’ers de
mensen voor wie Den Uyl in elke toe
spraak weer hartstochtelijk opkomst.
Er is wat tijd voor een paar vragen. Net
als een paar dagen eerder in Amsterdam,
in de Jordaan, gaan ook hier vrijwel alle
vragen over problemen met sociale uitke
ringen en over huisvesting. Het is meteen
raak. Een man staat op, zwaar invalide.
Hij heeft te weinig pensioen (de beruchte
kwestie van de mijnwerkerspensioenen)
en hij vindt dat de mijnen weer open
moeten. Den Uyl is zichtbaar aangedaan.
Hij zou kunnen zeggen dat de invalide
man, met 36 jaar in de mijn achter de rug,
zelf een nog rondlopende waarschuwing is
tegen elk plan de levensgevaarlijk onge
zonde mijnen te heropenen. Maar dat zou
natuurlijk te cru zijn. De man krijgt een
antwoord, serieus, hij jvordt niet met een
kluitje in het riet gestuurd.
Toch is het, in den lande, nog steeds
„Ome Joop”, en niet, zoals destijds met
Drees sr.. Vader Den Uyl. „Ja, maar dat is
ook logisch. Ik ben 57 jaar oud. Drees werd
pas Vader Drees toen hij aftrad, toen hij
werd afgedankt. Toen was hij zeventig”.
Over de verhouding met het CDA praten
we later in de auto nog even: „Als u vindt
dat het land gediend is met alles wat er in
het PvdA-program staat, zou het dan niet,
voor het land, beter zijn dat althans een
deel ervan wordt gerealiseerd, desnoods in
een kabinet waarin het CDA een meerder
heid heeft en de progressieven een minder
heid? Beter, in de PvdA-visie, dan wan
neer er een CDA-WD-kabinet zou ko
men?" Dat leek me een moeilijke vraag,
maar Den Uyl heeft er geen moeite mee.
Na het optreden voor de bejaarden in
het Berchmanhuis volgt er nog een pers
conferentie voor de Limburgse pers. Die is
tot ontsteltenis van campagneleider Kees
Bode en zijn staf buiten iedereen om inge
last door de Limburgse partijgenoten. Er
mogen ook vragen worden gesteld over de
ontmoeting met Carter, zegt Den Uyl na
drukkelijk. Toch lijkt het erop dat hij niet
zozeer wil geuren met zijn relaties in de
hogere wereldpolitiek, maar echt nog een
beetje vol is van een erg goed gesprek met
de Amerikaanse president, tijdens de NA-
VO-tpp in Londen. „Hij is zeer zuinig inge
steld. Hij vraagt altijd of er niet wat min
der mensen meekunnen op zijn reizen, dat
soort dingen vind ik zeer sympatheik”.
Later vraag ik hem of hij misschien ook
een beetje wordt geïnspireerd door het
succes dat de uit het niets opgekomen
Carter heeft gehad bij de Amerikaanse
kiezer. „Nou, hij had maar een meerder
heid van een half percent. Misschien laat
hij zich wel inspireren door ons Ik heb
Carter dinsdagmorgen voor het eerst ont
moet, voor de NAVO-vergadering. Toen
tijdens de NAVO-bijeenkomst en ten slotte
tijdens onze officiële ontmoeting".
„Je bouwt in zo een dag, twaalf uur, met
intensief contact, een soort gemeenschap
pelijk wereldje op. Je krijgt het gevoel dat
een half woord genoeg is. Ik heb ook het
gevoel dat hij de vrijmoedigheden bij zijn
ministers toestaat en zelfs aanmoedigt
als ik dat zie, zoals met Andrew Young,
dan zeg ik: zo ben ik ook begonnen. Er
heerste tussen ons echt wederzijds gevoel
van begrip en erkenning".
De stoet gaat naar het Staargebouw.
waar Den Uyl zijn tweede grote rede van
die dag afsteekt. Ondanks de tv-uitzending
van Anderlecht-HSV is het grote Staarge
bouw vrijwel vol. Dan nog een keer naar
Sittard, weer een toespraak, dan zit het
erop De lijsttrekker, Joop den Uyl. kan
naar huis, met Liesbeth. Maar een inten
sief dagje was het wel: Londen-Beek
Kerkrade-Born-Sittard-Maastncht-
Heerlen-Maastncht-Sittard - Amsterdam
:>er
riet
Echt dicussiëren met de zaal doet Den
Uyl tijdens deze campagne nauwelijks of
niet. „Een beetje De Gaulle-achtig, eigen
lijk", probeer ik de lijsttrekker in zijn
eigen auto wat te provoceren. „Redevoe
ringen houden, geen vragen uit de zaal,
onmiddellijk weer vertrekken”. „Ja”, ant
woordt Den Uyl, „dat gaat nu inderdaad
anders dan vorige keren. De hele campag
ne is anders. Ik heb gewoon minder tijd,
als premier. Daarom moet ik de dagen dat
ik campagne voer zo intensief mogelijk
produktief maken, zo veel mogelijk plaat
sen bezoeken en mensen toespreken”.
Ten eerste is hij vol hoop dat er een
progressieve meerderheid komt (PvdA
met D’66 zou dat dan moeten worden).
Verder kan er geen sprake zijn van een
minderheidspositie van de progressieven
in een nieuw kabinet, want: „Ik ben ervan
overtuigd dat dat voor de democratie in
ons land heel slecht zou zijn. We zouden
tergkeren naar de situatie van de jaren ’60,
met hun stroom van nieuwe partijen en de
afkalving van de grote partijen. Nee, wij
houden vast aan de formule acht-acht-plus
(d.w.z.: acht CDA-ministers en acht pro
gressieven, plus de minister-president)
„anders gaan we maar in de oppositie
dat zou overigens een redelijke oppositie
zijn”.
Met zo een entourage trekt het socialisti
sche groepje uiteraard meer aandacht dan
’s middags. Uit tientallen ramen zwaaien
mensen, sommige komen naar buiten om
een hand te geven. Nog steeds geen volks
oploop, maar twee dames die op het mo
ment dat de harmonie plus Joop den Uyl
passeren demonstratief met hun rug naar
de stoet elkaar luidkeels interessante jur
ken in een etalage aanwijzen, zijn een uit
zondering.
„Was u nou echt kwaad op die me
vrouw”, vraag ik Den Uyl als ik met hem
meelift van Heerlen terug naar Maastricht.
„Nou, ze stoorde me wel erg, ik was geïrri
teerd”. En even later, grijnzend, „dat was
wel een goeie, „anders stuur ik u naar Van
Agt”.
Van Maastricht naar Heerlen, van Heer
len terug naar Maastricht, weer naar het
Berchmanhuis. Dat blijkt niet alleen het
centrum van Maastrichtse socialistische
bejaarden te zijn, maar ook repetitieruim
te van de enige socialistische harmonie die
Nederland rijk is, de „Ster der Toekomst”.
Met de majorettes voorop, dan de Harmo
nie, dan de lijsttrekker met zijn vrouw en
zijn gevolg.
Het is zeer opvallend, al die persoonlijke
problemen waarmee de mensen bij Joop
den Uyl komen. „Zou dat betekenen dat u
wordt gezien als een soort nationale fi
guur, die een beetje boven de partijen
staat?” vraag ik hem. „Nou, ach, ik voel er
wel een soort erkenning in, een vertrou
wensbasis die nu, na vier jaar pre
mierschap, veel groter is dan bij de vorige
verkiezingscampagnes”.
Na Sittard was de PvdA-ploeg met jour
nalistieke aanhang doorgereisd naar
Maastricht. Niet gezellig met zijn allen in
een bont beplakte bus, zoals tien jaar gele
den, afstappend in elk gehucht onderweg,
maar in enkele snelle auto’s, het tijdsche
ma is krap. Het Limburgse kamerlid Mar
tin Konings rijdt voorop. Hij Iaat iedereen
parkeren op geruime afstand van onze
bestemming, wat leidt tot de in de aanhef
van dit verhaal beschreven wandeltocht.
Weer naar een bejaardensociëteit, in het
Berchmarthuis, kennelijk een oude „rode
Maar in het algemeen is de zaal als was
in zijn handen. Ook als de omstreden
mijnsluiting ter sprake komt Den Uyl
nam daarvoor, in 1965, de verantwoording
krijgt de’ PvdA-lijsttrekker een vrijwel
ongestoord applaus als hij met grote
kracht zijn argumenten voor die sluiting
naar voren brengt.
De thema’s: het CDA heeft het kabinet-
Den Uyl voortijdig ten val gebracht, omdat
het ter wille van de gevestigde belangen
van de bezitters niet wilde dat de vier
zogenoemde „hervormingsvoorstellen”,
inclusief de grondpolitiek, er door zouden
komen; wie wil dat het regeringsbeleid ten
gunste van de zwakken in de samenleving
wordt voortgezet, moet PvdA stemmen,
wie dat niet wil moet WD stemmen die
partij is tenminste duidelijk. Wat het CDA
wil? „Niemand weet het”.
burcht” in Maastricht. Hier geen brons
groen eikenhout, bij de binnenkomst van
de lijstttrekker, nee, de „Internationale”.
Enkele honderden zeer enthousiaste,
meest oudere PvdA-aanhangers zingen
Den Uyl toe, ieder in zijn eigen tempo. Een
voorzitter, die de dames oproept die de
rode tulpen zouden overhandigen (het blij
ken roze rozen te zijn) en de fruitmand
voor Liesbeth. Aan het eind van de dag ligt
de kofferbak van Den Uyls Peugeot 604
vol met vlaaien, bloemen, fruit en andere
geschenken. Dan grijpt een Belgische rela
tie van de Maastrichtse bejaarden het
woord, en staat het voorlopig niet meer af.
„De strijd van de arbeidersklasse was en is
internationaal”, zegt Den Uyl, als hij ein
delijk aan de beurt komt.
Men blijkt een toespraak van hem te
verwachten en niet het rondlopen tussen
de mensen, waar Den Uyl op had gere
kend. Maar de geïmproviseerde redevoe
ring levert geen enkel probleem op, klinkt
hier en daar zelfs geïnspireerder, waar
achtiger dan de beter voorbereide speech
in Heerlen en weer Maastricht, ’s
avonds.
AtVI - 11W’ X’pïS
Jopie den Uyl slaat als vierjarig jochie
naast zijn oudere broer Nico. Daaron
der ziet men de latere premier als keu
rig leerlingetje van de zesde klas lagere
school in Hilversum. Joop den Uyl
werd student in 1938, aan de Gemeente
lijke Universiteit van Amsterdam. Hij
deed in 1942 zijn doctoraal examen.
Liesbeth den Uyl maakte het gezins-
kiekje in Artis. Er zou nog één kind
bijkomen. Joop blonk toen al niet uit
door de perfecte snit van zijn kleren.
De woonkamer van de Den Uyls is een
rommelig gezellig verblijf: bruin leren
bankstel, plavuizen vloeren. Veel plan
ten. Dat alles in Buitenveldert. De
werkkamer van de premier is in het
Binnenhof. Liesbeth Den Uyl (rechts
boven) is politiek ook actief. Mariska
Ipenburg-Wildenbos is al vier jaar se
cretaresse van de regeringsleider.
