Lanser niet tegen
PPR: minder
stemmen maar
meer zetels
dan CPN
voortzetting van
huidig kabinetsbeleid
Abortus kan opnieuw
problemen opieveren’
„Niet aanslaan
van Volksunie
een goede zaak’
Geertsema over vorming kabinet
VAN DOORN:
Club
Opvallend
Wiegel tevreden
Formatie
Teleurgesteld
Den Uyl: Grootste fundamentele verschuiving in dertig jaar
[DONDERDAG
13
26 MEI
19 7 7
9
I
I
DS’70
CPN
I
(Van onze correspondent)
LEIDEN. De winst van het CDA komt niet zozeer uit de grote
steden, maar vooral van het platteland. De PvdA heeft haar winst
vooral behaald in de grote steden (boven de 100.000 inwoners) en op het
verstedelijkte platteland. In dit laatste gebied heeft ook de WD haar
grootste winst geboekt en heeft de PPR haar grootste verlies geleden.
De CPN heeft vooral in de traditionele bolwerken, grote steden zoals
Amsterdam en Rotterdam, sterk verloren. Deze conclusies heeft een
team van Leidse politicologen getrokken na analyse van de ver
kiezingsuitslag en vergelijking van de uitslagen met die van vooraf
gaande Kamerverkiezingen.
(Van onze parlementsredactie)
DEN HAAG. Volgens ARP-fractieleider Aantjes, tweede op de
lijst van het CDA, zal de keus van de PvdA erg belangrijk zijn voor de
kabinetsformatie. „De PvdA komt door de grote winst voor de keus te
staan of zij in redelijkheid gaat opereren of dat ze de winst, zoals in
1972, gaat uitbuiten. Gebeurt dat laatste, dan voorzie ik onoverkomen-
lijke moeilijkheden”, aldus Aantjes, die de CDA-winst wel wat groter
had willen zien.
GEERTSEMA
Winst PvdA vooral uit
grote steden gekomen
Den Uyl gaf een reactie op de verkiezingsuitslag in het crisiscentrum
VAN DOORN
uitgebracht.
Aan
De PPR heeft voor elk van haar drie
AANTJES
D’66-voorzitter Glastra van Loon zei de
LANSER
VAN DER LEK
Het verkiezingsonderzoek, onder leiding
van politicoloog drs. J. Verhoef, werd spe
ciaal voor de bij de Gemeenschappelijke
Pers Dienst aangesloten bladen waaron-
Voor de werkgevers is het, aldus De Wit,
van belang hoe de sociaal-economische
driehoek in het kabinet er uit zal gaan zien.
Volgens de CDA-er hebben de kiezers
gekozen voor een gematigd vooruitstre
vend beleid. Aantjes zei dat er een zeker
risico was van radicalisering van de PvdA
omdat de winst van de socialisten vooral
van PPR, PSP en CPN komt. Aantjes zei
verder nog verbaasd te zijn over de grote
winst van de PvdA.
CDA-lijsttrekker Van Agt wilde en kon
gisteravond en vannacht geen verklaring
afleggen over de verkiezingsuitslag. Een
woordvoerder van zijn departement zei
dat Van Agt het als eerstverantwoordelijk
minister voor het beleid inzake de gijzelin
gen niet verantwoord vond zich met de
uitslag bezig te houden.
der deze krant verricht. Eén van de
opvallende conclusies uit de analyse was
dat in typische werkloosheidsgebieden
de zogenaamde noodgebieden met meer
„Maar het zal niet zo maar een gebak
ken eitje zijn,” aldus Geertsema. „Ik zie
De PvdA won in deze gebieden nog wel,
maar opvallend minder dan elders in het
land. Het CDA lag verhoudingsgewijs juist
hier iets beter in de markt. Drs. Verhoef:
„De uitleg van dit verschijnsel is dat er
kennelijk gekozen is vóór het werkgele
genheidsbeleid zoals het CDA dit in het
kabinet heeft gevoerd en tegen de door de
PvdA voorgestelde maatregelen”.
als een van de grote obstakels de kwestie
van de abortus. Het nieuwe kabinet zal
snel met een voorstel moeten komen,
opdat deze kwestie zo spoedig mogelijk
zal zijn geregeld”.
dat het abortusprobleem zo snel mogelijk
uit de wereld zou moeten worden gehol
pen. Hij was er wel van doordrongen dat
de PvdA door de uitslag er recht op had
een formateur aan te wijzen, maar hij zou
zich ook kunnen voorstellen dat er twee
formateurs benoemd zouden worden,
een van de PvdA en een van het CDA.
Burger wilde zich over deze kwestie
niet uitlaten. Hij kon geen oordeel geven
zo blijkt uit de analyse, de opgang van de
liberale partij niet opvallend groot.
Staatssecretaris van Volkshuisvesting
Schaefer schreef het verlies echter eerder
toe aan de „te krachtige oppositie die de
CPN heeft gevoerd.”. Mét de andere
PvdA-kopstukken was Schaefer verrast
en verheugd over de grote winst voor de
PvdA in het zuiden van het land.
D’66-lijsttrekker Terlouw weet de winst
van de PvdA eveneens voor een deel aan
het „Den Uyl-effect”. „D’66 leeft ook op de
verkiezingsavond in de schaduw van de
drie groten, die weer in al hun geweld over
de schermen rollen. Dat neemt niet weg
dat wij de meest spectaculaire uitslag heb
ben geboekt”, aldus Terlouw, die zich uit
sprak voor een coalitie van D’66 met PvdA
en CDA.
Ofschoon aan de andere kant de drie
politici het erover eens waren, dat mo
menteel noch Den Uyl noch Van Agt
lastig zouden moeten worden gevallen
met het oog op de gijzeling in Drenthe.
Tilanus was wel van mening dat Den Uyl
als eerste een opdracht zou krijgen voor
een nieuw kabinet, maar indien hij hierin
niet zou slagen de lijstaanvoerder van het
CDA in aanmerking moest komen.
hoe het standpunt van de PvdA in deze
zou zijn, maar geloofde ook niet dat de
houding van de partij harder zou wor
den. Hij bestreed namelijk dat de winst
die door de PvdA was geboekt, voorna
melijk zou zijn voortgekomen uit de PSP,
PPR en CPN. De heer Tilanus geloofde
niet dat de situatie gemakkelijker was
geworden. Ook niet voor de PvdA, on
danks de grote winst. Ook hij wees op de
„8-8”-formule en hij vroeg zich af of er
dan nog wel een alternatief zou zijn, een
mening die door Burger werd gedeeld.
De onderzoekers vinden dat uit de uit
slag van gisteren kan worden afgeleid dat
het CDA nog steeds geen echte politieke
partij is, maar nog steeds een confessione
le club is. In die mening worden ze gesterkt
door de opvallende aantrekkingskracht
die de christen-democraten hebben uitge
oefend op de meer orthodoxe confessione
le partijen, zoals GPV en RKPN.
De analyse leidt volgens de onderzoe
kers dan ook tot de conclusie dat de decon
fessionalisering in katholieke kring is
doorgegaan en dat de katholieke stemmen
vooral naar de WD en PvdA zijn gegaan.
CPN-fractieleider Bakker noemde het
onmogelijk een verklaring uit de mouw te
schudden voor de grote teruggang van zijn
partij. Een grote rol hebben volgens hem
de gevoelens van zorg en onzekerheid over
de economische situatie gespeeld. Ook de
kapingen noemde hij een element. „Onder
die omstandigheden hebben de kiezers ge
dacht dat Den Uyl wat kan doen. De ver
kiezingsuitslag duidt op een zoeken naar
veiligheid”, vond Bakker. Bij het verlies
van de CPN heeft volgens Bakker ook het
resoluut afwijzen van samenwerking door
de PvdA een rol gespeeld.
Het verlies van de kleine christelijke
partijen SGP en GPV werd gisteravond
door het GPV-kamerlid Verburgh die
Jongeling als fractievoorzitter zal opvol-
gen toegeschreven aan de RPF, de trek
van de grote partijen en het niet langer
lijsttrekker zijn van de heer Jongeling.
Prof. Goudzwaard (CDA) zei gistera
vond dat de persoonlijke invloeden bij
deze verkiezingen een grote rol hebben
gespeeld. Het verlies van PPR en GPV was
volgens hem deels te wijten aan het ver
dwijnen van de vroegere lijsttrekkers.
zetels, welke na de eerste toewijzing aan
alle lijsten nog verdeeld moesten worden,
vielen drie toe aan PvdA-PPR-PSP. Een
van deze drie ging naar de PPR, als gevolg
gebracht. De PvdA „betaalde” voor elk
van haar zetels 53.031 stemmen.
De PPR behaalde in totaal 140.662 stem
men en zag zich drie Kamerzetels toebe
deeld. De CPN had een stemmentotaal van
(Van onze correspondent)
HILVERSUM. CNV-voonitter Lan
ser meent dat het Nederlandse volk sich
redelijk heeft kannen vinden in het kabi
netsbeleid van de afgelopen jaren. „De
deelname van de PvdA aan dit kabinet
heeft dese partij geen windeieren gelegd”,
sei hij. Lamer sei geen moeite te hebben
met voortzetting van het huidige kabi
netsbeleid, hoewel de politici volgens
hem moeten uitmaken welk kabinet er nu
moet komen.
Voorzitter Van Veen van het VNO zei
dat het duidelijk was dat de winst van de
PvdA ten koste van de andere linkse par
tijen is gegaan. Ook meende bij dat als het
CDA in de komende kabinetsperiode een
duidelijk beleid kan profileren, deze
nieuwe partij bij de volgende verkiezingen
weer veel stemmen van de WD terug zal
krijgen. „De uitslag toont volgens mij aan
dat er de komende jaren een gematigd
progressief beleid gevoerd kan worden”,
aldus Van Veen. In de te verwachten coali
tie van CDA en PvdA mag van hem het
CDA niet meer in een bijwagen functie
worden gemanoeuvreerd.
WD-lijsttrekker Wiegel zei gisteravond
tevreden te zijn over de winst van zijn
partij. Het opvallendst van de uitslag vond
hij de winst van de PvdA, die hij overigens
voor een groot deel toeschreef aan de
„donderwolk van publiciteit die de PvdA
vooral van de VARA heeft ondergaan”.
Het pousseren van Den Uyl heeft de PvdA
volgens Wiegel geen windeieren gelegd.
Van proteststemmen in deze gebieden
naar traditionele protestpartijen zoals de
Boeren Partij was ook geen sprake. Ken
merk van de uitslag in deze gebieden is de
kennelijke voorkeur voor een kabinet met
het CDA en de rechtervleugel van de
PvdA.
r
r
Aantjes: Bij formatie zal veel
afhangen van keus van PvdA
De heer Burger was het met de eerste
zienswijze van Geertsema volkomen
eens, evenals met de kwestie over de
abortus. Hij meende echter wel dat deze
affaire niet opnieuw tot grote moeilijkhe
den zou leiden. Ook de heer Tilanus vond
In de verkiezingscampagne heeft het
CDA, aldus de Leidse onderzoekers, voor
al de ministers Lubbers en Boersma naar
voren geschoven. „Dat heeft zo te zien
kennelijk succes gehad”. Een andere win
naar van de verkiezingen, D’66, haalde de
beste resultaten in de forensenplaatsen,
waar de PPR in vergelijking met de vorige
Tweede-Kamerverkiezingen een sterke
achteruitgang vertoonde. In die forensen
plaatsen bleef, in tegenstelling tot de ver
wachtingen, de VVD vrijwel gelijk. De
grootste winst werd geboekt op het verste
delijkte platteland. In de grote steden was,
Voorzitter Perquin van het KNOV zei
verheugd te zijn over het feit dat er nu veel
duidelijker alternatieven voor een kabi-
netsvorming zijn gekomen dan vier jaar
geleden. Hij zei altijd betreurd te hebben
dat er toen een overheersende rol werd
gespeeld door de progressieven. Nu is het
CDA duidelijk sterker, zei hij.
Vice-voorzitter Wim Spit van de FNV zei
DEN HAAG (ANP). De PPK heeft
met minder stemmen meer zetels ia de
nieuwe Tweede Kamer gekregen dan de
CPN. Dit is, het gevolg van de Mjstverbin-
ding van PvdA, PPK en PSP en van het
grote aantal stemmen op de kandidaten
uitslag van de verkiezingen beter té vinden lijsten van dese drie partijen in totaal
dan hij had durven hopen. uitgebracht.
Ir. J. de Wit, voorzitter van het NCW zei
gisteravond wel gelukkig te zijn met het
feit „dat het CDA heeft bewezen dat het
fundament dat is gelegd, goed is bevon
den”. Hij zei van mening te zijn dat er meer
evenwicht in de politieke situatie is geko
men, nu er een duidelijke trek is naar de
grote partijen.
Over de samenstelling van de nieuwe
ploeg konden de drie politici het niet
direct eens worden. Geertsema kon zich
voorstellen dat door de winst die D’66
had geboekt en de bereidheid die was
getoond door deze partij om regerings
verantwoordelijkheid te dragen, deze
partij de door de PvdA gehanteerde for
mule van „8-8” gewijzigd zou willen
zien in „9-7”, wat inhield dat er minstens
een minister van D’66 zou worden
benoemd.
in een voorlopig commentaar dat de kan
sen op een kabinet dat naar de mening van
de FNV aandacht zou kunnen en willen
besteden aan het wensenpakket „Vier jaar
vooruit” toenemen.
dan 6 percent werkloosheid verhou
dingsgewijs niet meer stemmen naar de
CPN gingen dan in het hele land het geval
was. Ook in de werkloosheidsgebieden
verloren de communisten dus.
Een groep duidelijke proteststemmers
sprong er wel tussenuit in de analyse. Dat
is de groep werklozen met middelbaar
onderwijs. Die proteststemmen zijn echter
niet naar een bepaalde partij gegaan,
maar naar alle kanten gespat. Wel is duide
lijk dat de stemmen vooral naar de kleine
partijen zijn gegaan, onder meer de Socia
listische Partij en de RKPN”.
Den Uyl was erg blij met de grote op
komst van kiezers „De grote opkomst is
een winst voor de democratie. De gewone
mensen reageren intelligent. Zij zien
dwars door de incidenten heen naar de
grote lijn. Dat vind ik verrukkelijk”, aldus
Den Uyl.
De overwinning van de PvdA is volgens
fractieleider Ed van Thijn voor een groot
deel te danken aan lijsttrekker Den Uyl.
Van Thijn noemde het voor de hand lig
gend dat er opnieuw een coalitie tussen
CDA, PvdA en D’66 komt. „De kiezers
hebben gekozen voor een voortzetting van
het beleid en een versterking van het pro
gressieve karakter daarvan”, aldus Van
Thijn. Ook hij noemde de hoge opkomst
een overwinning voor de democratie. Hij
zei te hopen dat de formatie kort zal zijn.
Eerder op de avond had minister Dui-,
senberg van Financiën gezegd dat hij het
„gezond en verheugend” vond dat de men
sen zo positief meedenken. Dat was vol
gens hem duidelijk te zien aan de grote
opkomst. „De trend dat de grote partijen
zo vooruit gaan, acht ik een sterk punt
voor onze democratie”, aldus Duisenberg.
Verrassend noemde hij de terugval van de
CPN.
Partijvoorzitter van de PvdA mevrouw
len van den Heuvel was gisteravond dui
delijk verheugd over de trend van de uit
slagen. Een coalitie van CDA en PvdA leek
haar het meest waarschijnlijk. Ze voorzag
een periode van hard en moeilijk onder
handelen voor het zover zou zijn. Ze wees
erop dat het CDA „per slot het kabinet
heeft laten vallen”
Over het grote verlies van de CPN zei
mevrouw Van den Heuvel: „Ik denk dat
hun laatste bezoek aan Moskou en hun
oordeel over de dissidenten hen de das om
heeft gedaan. Maar dat hebben ze dan
verdiend en daar heb ik dan nog plezier
om ook”.
I
DEN HAAG (ANP). „Dat de Volksu
nie in Nederland blijkbaar niet aanslaat,
vind ik een goede zaak”, aldus PPR-minis-
ter Van Doom gisteravond ongeveer een
uur nadat de eerste uitslag bekend was
geworden. De minister, die dit zei bij het
verlaten van het crisiscentrum in Den
Haag, wilde zich niet uitlaten over een
mogelijke invloed van de gijzelingen op
het stemgedrag.
PvdA-voorzitter mw. len van den Heuvel
zei gisteren in Amsterdam dat „stemmen
aan de Volksunie verloren stemmen” zijn.
„De Volksunie is een symptoom van iets
waarvan je zou wensen dat het er in Ne
derland niet zou zijn”, aldus mw. Van den
Heuvel. Mw. Van den Heuvel deed haar
uitspraak toen de telling van honderd Am
sterdamse stembureaus bekend was. De
Volksunie had toen 1,3 pct. van de stem
men gekregen.
CDA-lijsttrekker Van Agt is volgens
Aantjes degene die zich moet uitlaten over
de formatie van een nieuw kabinet. CH-
fractievoorzitter Kruisinga wilde wel iets
meer zeggen dan zijn AR-college. De for-
matiebesprekingen worden volgens hem
„heel hard”. Hij zei een instabiele regeer
periode te voorzien en de levensduur van
een CDA-PvdA-kabinet op minder dan
vier jaar te schatten.
Nadat 93 procent van de stemmen was
geteld, zei KVP-fractieleider Andriessen
dat er voor het CDA nog steeds twee reële
mogelijkheden waren. Hij zei dat veel zou
afhangen van de eisen van de PvdA, die
volgens hem in de formatie de eerste viool
gaat spelen. Andriessen zei dat het CDA
van plan is „taai” te onderhandelen.
In een haastig commentaar, gegeven tus
sen de besprekingen over de gijzelingen in,
zie premier Den Uyl gisteravond dat de
verkiezingen de grootste fundamentele
verschuiving teweeg hebben gebracht in
dertig jaar. Hij zei dat de uitslag en vooral
de flinke winst van zijn partij perspec
tieven opent, maar ook verantwoordelijk
heden schept.
DEN HAAG (ANP). De oud-minis-
ter van Binnenlandse Zaken, Molly
Geertsema, heeft in een vraaggesprek
met Jaap Burger, informateur van het
„gevallen” kabinet Den Uyl, en Tilanus,
vertrekkend Kamerlid vande CHU, voor
de televisie gezegd dat hij meent aan de
hand van de verkiezingsuitslagen, dat
Den Uyl opnieuw belast zal moeten wor
den met de vorming van een kabinet.
Een van de grote verliezers van de ver
kiezingsstrijd, DS’70 van Drees jr., verloor
vrijwel overal in het land even sterk. „Het
vermoeden bestond dat de stedelijke aan
hang van deze partij vooral kwam uit
teleurgestelde socialisten. Die zijn kenne
lijk teruggegaan naar de Partij van de
Arbeid. In de gesuburbaniseerde streken
van ons land bestond hun aanhang ver
moedelijk uit liberalen, die nu terugge
keerd zijn naar de WD, aldus de onder
zoekers.
Een vergelijking van godsdienstige ge
zindheid en politieke voorkeur toont aan
dat er een verrassend laag verband is
tussen het katholiek-zijn en stemmen op
het CDA. „Het CDA-elan is kennelijk meer
gedragen door de jonge intellectuelen uit
de protestantse en met name Anti-Revolu-
tionaire gelederen en minder door katho
lieken. Kennelijk heeft Van Agt meer aan
trekkingskracht gehad op de protestantse
dan op de katholieke kiezers”.
PPR-lijsttrekker Ria Beckers zie gister- 143.420 en kreeg maar twee zetels,
avond teleurgesteld maar niet verslagen te
zijn. Ze zei dat haar partij deze grote Aan de lijstencombinatie
teruggang niet had verwacht. „We hadden PvdA-PPR-PSP konden direct 54 Kamer-
gedacht dat we ons redelijk zouden hand- zetels worden toegewezen. Van de zes rest-
haven”. De achteruitgang van haar partij
en de andere kleine partijen weet mw.
Beckers aan de concentratie op de drie
grote partijen.
DS’70-fractieleider Drees jr. was het wat van de lijstverbinding.
dat betreft met haar eens. Hij was ook van C- 1Z'.-_2. -1
mening dat zijn partij aan de grote drie zetels 46.887 stemmen moeten „betalen”,
heeft verloren. terwijl voor elk van de twee zetels van de
PSP-lijsttrekker Van der Lek zei dat de CPN 71.710^stemmen moesten worden op-
kiezers gekozen hebben voor een midden
koers. „De mensen zijn kennelijk nog niet
toe aan radicaal-socialistische veranderin
gen”. Ook hij gewaagde van een „vlucht
naar de grote partijen”.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiim
