Onafhankelijk Toneel
Dramaturgie als wetenschap in Scenarium
a
geen arrogantie in
artistieke benadering
SPAARBILJETTEN AAN
TOONDER
nut
ZO ONTVANGT U
EEN NOG
HOGERE RENTE
SPAAR-
DEPOSITO’S
/paarbank
wè/t nederland
Charlotte Kohier,
herinneringen aan een
gevoelig actrice
Gestileerd portret van
fascistische dictatuur
5 jaar vast
4 jaar vast
3 jaar vast
2 jaar vast
5 jaar vast
(rente op rente)
2 jaar vast
(rente op rente)
Toneel uit Venezuela in Piccolo theater
STREVEN NAAR ZO GROOT MOGELIJKE EENHEID VAN INHOUD EN VORM
Prijzen filmfestival
van Cannes toegekend
Bariton Tito Gobbi
niet naar Nederland
p1
ZATERDAG
13
2 8
M E I
19 7 7
KUNST
door Ko van Leeuwen
Gewoon doen
Griezelig
Per biljet stort u f 673,- resp. f 873,-
na afloop van de termijn ontvangt u f 1.000
ROTTERDAM. Een groepje toneelspelers van bescheiden omvang
heeft het afgelopen seizoen maar liefst zes premières uitgebracht en de
zevende volgt aanstaande dinsdag. Zeven produkties dus en wel van
zeven toneelwerken die tot het klassieke repertoire behoren of door het
gezelschap als zodanig werden aangemerkt. De naam van de groep:
Onafhankelijk Toneel uit Rotterdam. Men stapte daar af van schroom
en bescheidenheid en speelde Tsjechov, Alfred de Musset, Shakespea
re, Oscar Wilde, Ibsen en ook een heel nieuw stuk van Judith Herzberg.
De laatste in de serie, die De Favorieten is gedoopt, is Wachten op
Godot van Samuel Beckett, een voorstelling die aanstaande vrijdag en
zaterdag te zien is in de theatertent in de Haarlemmer Hout.
voor sparen en lenen sinds 1817
ROTTERDAM. Macht op zich
is nog geen verderfelijk goed. Het
gaat erom wat degene die macht
I bezit daarmee doet. In de landen
van Latijns Amerika betekent
macht meestal dictatoriale onder
drukking; fascisme treft er
vruchtbare aarde aan. Het toneel
gezelschap Rajatabla uit Caracas
(Venezuela) is een van de groepen
die theater wil gebruiken voor een
politieke stellingname. Dat ge
beurt in de voorstelling Senor
Presidente, waarmee Rajatabla
momenteel door Europa reist. Op
het theaterfestival in Nancy, be
gin mei, moet het een der
boeiendste bijdragen zijn ge
weest. Nu speelt het gezelschap
enkele dagen in het Piccolo
theater.
Jan Joris Lamers: „Ja, er zijn wel men-
ADVERTENTIE)
(Foto Maria Austria.)
bibliotheek
K.v.L.
g
81%
7
als er iemand wel of niet bij aanwezig is,
heeft dat geen nadrukkelijke betekenis.
Truus te Selle: „In het begin was het erg
griezelig. We dachten: in zo’n korte tijd
leer je nooit de tekst, zeker niet zo’n moei-
Onder de naam Scenarium is dit jaar
bij De Walburg Pers in Zutphen een
begin gemaakt met een hopelijk uitge
breide reeks boekwerken over theater
wetenschap. De reeks, die onder redactie
staat van E. Alexander en W. Hagen
doorn, zal bestaan uit een regelmatig
verschijnend Nederlandstalig orgaan in
boekvorm. Dat betekent een welkome
geheel nieuwe ontwikkeling waarmee
velen die het theater en al wat daarmee
samenhangt een warm hart toedragen
ingenomen zullen zijn.
Het is de bedoeling dat Scenarium
jaarlijks gaat verschijnen Het beoogt
een dramaturgisch jaarboek te worden
waarin historische ontwikkelingen en re
cente studies en dramaturgische publi-
katies een plaatsje in zullen krijgen.
Scenarium wordt gesubsidieerd door
het ministerie van CRM De reeks zal
studies over theater in de ruimste zin van
woording schuldig aan een grotere baas:
Washington.
Waar het eigenlijk om gaat komt uitste
kend tot uitdrukking op het moment dat
de president zijn tafelrede houdt. Dan
komt er alleen letterlijk blabla over zijn
lippen. Simpel, maar het raakt de kern van
de problematiek.
De film is gemaakt door Paolo en Vitto
rio Taviani. Fernando Rey kreeg de eerste
prijs acteurs voor zijn rol in „Elisa, Via
Mia” van de Spanjaard Carlos Saura. De
beste actrices waren de Amerikaanse
Shelley Duval (voor haar rol in „Three
women”) en de Canadese Moniqu Mercure
uit „J. A. Martin, Photographer”, een Ca
nadese film.
CANNES. (AP) „Padre, Padrone” een
voor de televisie gemaakte Italiaanse
film heeft vrijdag op het filmfestival van
Cannes de Gouden Palm en daarmee de
eerste prijs gewonnen.
De spéciale prijs van de jury werd gege
ven voor „The Duellists”, een Brits werk
spelend in de tijd van de Napoleontische
oorlogen.
Vanavond en morgenavond is de voor
stelling nog in het Piccolo theater te zien.
KO VAN LEEUWEN
81%
81%
71%
71%
water wordt gegooid en nooit zal ik ver
geten hoe mevrouw Kohier de onverteer
bare schreeuw van pijn van dat kind
bijna fluisterend overbracht.
Met deze persoonlijke ontboezemin
gen, die niet los te zien zijn van enige
verering, wil ik maar zeggen dat Sterne-
bergs boek zeker voor wie Charlotte
Kohier ooit heeft zien spelen een waarde
volle aanwinst betekent. De auteur heeft
Over de Favorieten. Jan Joris Lamers,
acteur en dikwijls ook de vormgever van
een produktie bij het O.T.: „We zijn die
klassieken gaan spelen omdat we die stuk
ken waarderen. Prima stukken met erg
fijne rollen. Dat wilden we gewoon. Er
zitten rollen in die stukken waar je anders
misschien nooit aan toe komt. Wij zijn
geen gebruikelijke repertoiregezelschap
waar stukken als Hamlet en De Meeuw
bijna automatisch gespeeld worden. Neem
nou iemand als Leonard Frank bij Baal,
die wil al jaren Tsjechov spelen. Toen hij
hoorde dat wij De Meeuw gingen spelen
was hij echt jaloers. Kijk, je hebt al gauw
dat je denkt dat je het niet kunt. Dat
baseer je eigenlijk nergens op. Je moet het
gewoon doen.
AMSTERDAM. (ANP) Door persoon
lijke omstandigheden is de befaamde Itali
aanse bariton Tito Gobbi niet in de gele
genheid naar Nederland te komen voor de
voorstellingen van Puccini’s „Gianni
Schicchi” in het Holland Festival. De titel
rol in deze opera-eenakter zal de Frans
man Frantz Petri nu overnemen.
Onafhankelijk toneel is een coöpera
tieve vereniging. Dat wil zeggen: alle spe
lers verdienen een zelfde salaris, er is geen
directeur of baas, iedereen beslist mee,
maar dan ook werkelijk. Beslissingen wor
den genomen als iedereen akkoord gaat,
dus geen meeste stemmen gelden-principe.
Praten met Onafhankelijk Toneel bete
kent dan ook praten met de hele groep en
lijke. En je kunt met zo'n rol nooit doen
wat je eigenlijk gewild had...”
Mirjam Koen: „Maar we zijn er heel
onbevangen aan begonnen. Maar Edwin
en Truus zijn naar Amsterdam en Haar
lem geweest en hebben meteen het hele
seizoen vol gepland. Toen moesten we wel.
Zo kwamen we eigenlijk ongemerkt tege
moet aan de kritiek die veel mensen de
afgelopen jaren op ons hadden, dat we
nooit iets op lange termijn vastlegden.”
Jan Joris Lamers: „De reacties waren
voor ons soms eigenaardig. Heleboel criti
ci schreven: Het ziet er prachtig uit, maar
het toneelspelen is niks. Nu wordt er ge
zegd: Ze doen het zo goed omdat er geen
middelen gebruikt worden. Steeds een'
soort excuus dus. Maar het is een misver
stand dat wij amateuristisch doen omdat
we het niet anders kunnen”.
Truus te Selle: „We zouden ook twee
versies van een zelfde stuk kunnen bren
gen, een op de conventionele manier en
een die met onze visie op zo’n stuk overeen
komt. Dat doen we niet, omdat we dat voor
ons zelf niet interessant vinden. Maar we
streven heel oprecht naar een zo groot
mogelijke eenheid van inhoud en vorm.
We vragen ons steeds het waarom af. Wer
ken hard en heel serieus en niet met de
vooropgezette bedoeling te irriteren.”
Jan Joris Lamers: „We hebben met veel
plezier gewerkt en doordat we zoveel stuk
ken uitbrachten hebben we ook wat meer
bekendheid gekregen. Er is het afgelopen
seizoen al meer over ons geschreven dan in
de vier jaren daarvoor”.
geput uit een enorme hoeveelheid docu
mentatiemateriaal, uit kritieken van
kranten en weekbladen, uit brieven en
uit gesprekken die hij met mevrouw
Kohier voor het boek voerde.
Door haar voordrachtskunst krijgt de
herinnering aan Charlotte Kohier het
meest gestalte. Maar ook als ensemble-
actrice heeft zij haar formidabel talent
ingezet en wel in maar liefst 54 rollen.
Niet zelden kreeg een gezelschap louter
door haar aanwezigheid een lift naar
ongekend niveau. Zoals in „Het portret”
van Jeanne van Schaik-Willing het geval
moet zijn geweest. De pers oordeelde
nogal verdeeld over het stuk, maar had
grote waardering voor Charlotte Köhlers
aandeel in de voorstelling. In Haarlems
Dagblad schreef David Koning onder
meer (citaat uit het boek): De verto
ning stond op een zo voortreffelijk peil
als men zich van het A.T.G. niet herinne
ren kan. Charlotte Kohier speelde een
rancuneuze minnares en liefhebbende
moeder met fel gespannen gevoel en be
heerste aandacht voor het theatrale ef
fect”.
Ferd. Sterneberg schenkt in zijn voort
reffelijk boek zoveel mogelijk aandacht
aan de weerklank die Charlotte Kohier
door haar talloze vertolkingen naast
de achtenvijftig geregistreerde rollen
heeft zij nog achtentwintig grote voor
drachten op haar naam staan teweeg
heeft gebracht. „Klank en weerklank” is
dan ook de ondertitel van het boek Char
lotte Kohier, dat verschenen is bij het
toneelfonds van De Walburg Pers Zutp
hen. Dat ook betekent een zekere kwali
teitsgarantie. Een boeiende biografie,
ook voor hen die mevrouw Kohier niet
meer zelf hebben zien optreden. De ver
koopprijs van het boek bedraagt 18,50.
KO VAN LEEUWEN
sinds 1964 een teruggetrokken leven.
Jongere theaterbezoekers zullen mis
schien haar naam eens met respect en
bewondering hebben horen uitspreken,
zij hebben niet meer het grote genoegen
gehad deze tengere vrouw op de planken
te zien. Tweemaal heb ik Charlotte Koh
ler zelf nog zien optreden in de Haarlem
se Stadsschouwburg en daaraan bewaar
ik kostbare herinneringen. Lady L was
de eerste voordracht die ik van haar zag.
Een merkwaardig verhaal over een
vrouw uit de Engelse societykringen, die
zich op haar tachtigste verjaardag los
maakt uit het feestgedruis en de bekente
nis doet dat zij vroeger een Parijse pros-
tituée geweest is. Met een grenzeloze be
wondering heb ik toen ervaren hoe me
vrouw Kohier met een minimum aan
expressie en zonder enige theatrale ops
muk dat grote lege toneel vulde.
De tweede en laatste keer dat ik door
deze talentvolle vrouw in de schouwburg
werd overrompeld, was bij haar voor
dracht In het ravijn, een boerenverhaal
van Anton Tsjechov. Dramaturgisch een
veel moeilijker voordracht, omdat er lan
ge tijd nauwelijks enige handeling in
deze novelle zit. Charlotte Kohier liet er
opnieuw haar betoverend talent in zege
vieren. Het verhaal vertelt op een gege
ven moment hoe een baby in kokend
De voorstelling van Senor Presidente
wordt gespeeld in het Spaans. Dat bete
kent een stroef volgen met behulp van een
handleiding Jn het Nederlands. Maar het
wil ook zeggen dat veel mededelingen ver
loren gaan. De produktie is niet in hoofd
zaak visueel; de tekst is wezenlijk van
belang en daardoor komt zo’n opvoering
niet helemaal tot zijn recht. Aan de andere
kant wordt daardoor des te duidelijker dat
de uitbeelding van het thema wat aan de
magere kant is, ook al ziet de president er
satanisch uit en oogt zijn naaste medewer
ker van de geheime dienst als een serviele
gluiperd.
De produkties die deel uitmaken van De
Favorieten zijn vooral in het begin bij het
publiek nogal eens met reserve bekeken.
Maar nu, bijna aan het einde van de zo
gewaagde rit, kijken publiek en gezel
schap met voldoening terug op een merk
waardig maar heerlijk toneelavontuur. De
voorstellingen zijn bijna steeds vroegtijdig
uitverkocht en de toeschouwers genieten
merkbaar. Dat heeft er bij het gezelschap
toe geleid dat de serie volgend seizoen
mogelijk wordt herhaald, naast eventuele
nieuwe produkties. Over iets nieuws be
staat nog geen zekerheid. Na Wachten op
Godot lachen twee weken echte vakantie
de spelers toe en daarna gaan ze praten
over het komend seizoen.
De Favorietenserie kenmerkt zich
vooral door een artistieke benadering die
nogal afwijkt van wat binnen de toneelwe
reld gebruikelijk is.
In de voorstelling van de Venezolanen
zijn de machthebbers en hun directe me
dewerkers gekleed in fantasie-uniformen
of burger kostuums van goede snit; het
gewone volk draagt het uniform van de
bediende, de knecht. De mannen zijn hier
kelner, de vrouwen serveerster. De ge
schiedenis speelt zich af in een Caribische
republiek, waar een met de president sym-
patiserende kolonel het slachtoffer wordt
van een sluipmoordenaar. De president
gebruikt dat voorval om twee van zijn
belangrijkste politieke vijanden uit de weg
te ruimen door hen van de moord te be
schuldigen. Op die basisinhoud borduurt
het gezelschap voort en het vult die aan
met tal van zaken die inherent zijn aan een
militaire dictatuur, zoals kruisverhoren,
gluiperige moorden en martelingen. De
gehele handeling speelt in de eetzaal van
de president en zo lijkt het even of de veile
dictatuur zich als een copieus diner laat
veroberen. Maar daarvoor dwaalt de
groep toch tever van het grondtheam af en
verliest zij zich teveel in uiterlijkheden.
Het ziet er allemaal beeldschoon uit, maar
de aandacht wordt door een overdaad aan
bijkomstigheden van de essentie afgeleid.
we in Nederland kennen. De eerste in
1935, toen de Amsterdamse Toneel Vere
niging met Van Dalsum een opvoering
gaf van De Beul van Per Lagerqvist. Het
stuk en zeker de opvoering vertoonde
een duidelijke anti-fascistische strekking
en becritiseerde de ontwikkelingen in
Duitsland. Van recenter datum is de
tweede toneelopstand: in 1969 bestook
ten leerlingen van de Amsterdamse To
neelschool de acteurs van de Nederland
se Comedie met tomaten. Dat was na een
opvoering van Shakespeares De Storm.
Verder artikelen van Ben Albach (De
Amsterdamse geschreven bronnen van
de Nederlandse toneelgeschiedenis),
Hans van den Bergh (De esthetica van de
dramareceptie) en J. M. Bordewijk-Knot-
ter (Empirisch onderzoek naar de wer
king van toneelvoorstellingen). Jammer
dat Scenarium slechts eenmaal per jaar
uitkomt Het kost 15.
De première van Gianni Schicchi” is op
4 juni in de Rotterdamse Schouwburg,
voorafgegaan door de eenakter „H Tabar-
ro” (de Mantel) van dezelfde componist.
Dirigent is Edo de Waart.
het woord bevatten. Dit alles is vooral
mogelijk geworden nadat de theaterwe
tenschap met de vestiging van universi
taire instituten een stevige basis heeft
gekregen
Het eerste nummer van Scenarium
schenkt een interessante verscheiden
heid aan artikelen. Er wordt teruggegre
pen in de geschiedenis van de toneelspe-
lersopleiding door H. H. J. de Leeuwe,
die de Nederlanse situatie in de 19de
eeuw beschrijft. Cor Gelon doet een
boekje open over de bemoeienissen van
Jacob van Lennep met het toneel. Van
Lennep schreef zevenentwintig toneel
stukken en vijf libretti voor opera. Zijn
libretto Haarlems Verlossing was zijn
eersteling en werd ondanks de luister
waarmee het werd gepresenteerd een
grote mislukking, zo vertelt Geljon.
Over publieksopstanden schrijft R L
Erenstein en hij maakt ineterssante ver
gelijkingen tussen de twee opstanden die
„Je moet alle zijden van een verhaal
dat je voordraagt hun juiste waarde ge
ven. En om dat te kunnen moet je eigen
lijk een soort orkest zijn. Er is in een
verhaal net als in een muziekstuk een
andante, een allegro, een forte. En al die
overgangen moet je beheersen. Het moet
zo eenvoudig en zo gemakkelijk lijken
dat de mensen in de zaal denken: „dat
kan ik ook". En om dat te bereiken moet
er ergens helemaal boven in je kruin een
dirigent zitten”.
Woorden, die de stellige overtuiging en
opvatting weergeven van de toneelspeel
ster en voordrachtskunstenares Charlot
te Kohier. Zij sprak ze na haar voor
dracht Olivia in 1959 en ze zijn nu te lezen
in het boek Charlotte Kohier dat de ac
teur en schrijver Ferd. Sterneberg over
deze wonderbaarlijke vrouw schreef.
Het is een vooral artistieke biografie ge
worden, waarin privé-aspecten niet of
slechts terzijde een glimpje licht krijgen.
Dat was de afspraak tussen mevrouw
Kohier en de auteur en Sterneberg heeft
zich daaraan gehouden. Ik geloof dat het
een gelukkige overeenkomst was, want
veel onzinnig geklets kon er door worden
vermeden.
Charlotte Kohier, geboren in 1892,
leidt na een grootse carrière, die zij ver
deelde over gezelschappen en solotoneel,
sen geweest die dachten: Wat is dit nou
voor raars? Vooral mensen die ervoor ge
studeerd hebben reageerden zo. Toch wil
len wij helemaal geen eigenwijs - en zeker
geen eigenzinnig - gezelschap zijn. Dat
onze benadering niet is zoals men over het
algemeen gewend is, dat is beslist geen
arrogantie. We denken niet van: ,t Was tot
nu toe altijd zo, dus nu doen wij het lekker
anders. We lezen een tekst en van daaruit
gaan we denken. Niks nieuws dus. Maar je
gaat wel je eigen intellectuele standpunt
herkennen. We hebben niet zeven parafra
ses gespeeld, nee, we hebben de stukken zo
integraal mogelijk gehouden. Het gaat om
je artistieke integriteit.”
Truus te Selle: „Wij vinden het heel
belangrijk dat je de persoon blijft herken
nen die een rol speelt. Niet zo dat iemand
echt helemaal in die huid van een ander
kruipt en niets van zichzelf overhoudt. Je
moet de acteur blijven zien die een rol
speelt.”
Over het ontstaan van De Favorieten
zegt Truus: „Kees Hulst en Jan Joris heb
ben eigenlijk een coupe gepleegd. We wa
ren het daar wel mee eens (lacht) anders
was het natuurlijk nooit gebeurd. Maar het
was hun idee...”
Jan Joris Lamers: „..maar we zeiden
steeds: we hebben niet beslist hoor...”
Edwin de Vries als Hamlet, één der zeven Favorieten bij het Onafhankelijk Toneel,
(foto: Kuno Grommers).
Charlptte Kohier als Aurealia in De Zot
tin van Chaillot van Jean Giraudoux. Zij
speelde deze rol onder regie van August
Defresne bij het A.T.G. in het seizoen
1949/1950.
Senor Presidente is een vrije bewerking,
geïnspireerd op een novelle van Miguel
Angel Asturia. Senor Presidente zelf is in
deze zeer gestileerde produktie opgevoerd
als symbool van actieve onderdrukking en
machtswellust. Tegelijk wordt duidelijk
dat zijn macht beperkt is; ook hij is verant-
L Sn
