1
Kerken stellen zich
wat militanter op
PAUS NOEMT CRISIS IN ROEPINGEN VOORAL GELOOFSCRISIS
IN STRIJD TEGEN ONRECHTVAARDIGHEID
door Th. J. Koeckhoven
1
Roepingen
D
Niet
nog
aan
met
zee
korr
als
schi
ten,
star
dat
en
het
ract
~i£
Op twee niveaus
Kr
E
wai
de
bar
pat
kus
Zui
visf
pa;
de
zen
hek
pop
var
ge)
Eli)
vin
ras
Vrouw in het ambt
Ondanks het idealisme en vaak moedige optreden van priesters, predi
kanten, missionarissen en zendelingen met betrekking tot de kwestie van de
mensenrechten wat sommigen met hun leven moesten bekopen lijkt er
nog steeds geen duidelijk en eensluidende antwoord te bestaan op de vraag
hoe de officiële kerken anders dan door een zekere aanpassing die vaak ten
koste van de leer gaat, het kwaad, speciaal het ideologisch geïnspireerde
kwaad, moeten bestrijden
Mensenrechten
t|||
Met voorzichtigheid
Gemengd huwelijk
Leven vanuit de diepte is moeilijker dan men denkt. Misschien herinnert iemand zich nog dat ik een tijdje
terug een meditatief werkje van de Duitse hogeschool-pedagoog Klemens Tilmann allervriendelijkst maar
beslist naar de voorraad oud papier heb verwezen. Tilmann is een van die aardige beoefenaars van de
menswetenschappen die met recht en reden menen dat de mensen van onze westerse wereld steeds meer
van zichzelf dreigen te vervreemden en innerlijk te verpauperen. Dit is helaas maar al te waar. Mediteren
ofwel grondig nadenken wordt dan aanbevolen als een weg die voert naar de vrede. Dit is een situatie
waarin de mens vrede heeft met zichzelf, zijn omgeving en met God Er zijn natuurlijk ook deskundigen die
God buiten beschouwing laten
8
- A
Abnormale aandacht
voor normale zaken
Paus Paulus VI van Rome
Bisschop Zwartkruis van Haarlem
Na
e
Zuster Bonifacia, met plezier werken in de missie
President van Oeganda, Idt Amin
W» 4
niet meer mee. Uit niets zou zijn geble
ken dat de giften gebruikt zijn voor
bijvoorbeeld de aankoop van wapens.
Op de vraag of de moord op missiona
rissen in Rhodesië de raad er niet toe
heeft gebracht de giften aan de zwarte
nationalisten opnieuw in overweging te
nemen, antwoordde de woordvoerder
dat de Wereldraad over geen enkel af
doend bewijs beschikt dat de moorden
inderdaad door guerrillastrijders zijn
gepleegd zoals het blanke Rhodesische
bewind beweert.
In Zuid-Amerika loopt de hulp van
de Wereldraad via de aangesloten ker
ken. In Chili heeft de raad al met de
junta onderhandeld over de vrijlating
van politieke gevangenen.
Ds. Stavenga is theologe en als zoda
nig veel bezig met de Bijbel. Met
andere vrouwelijke collega’s vindt
ze dat de Bijbel moet worden ont
daan van de mannelijke kijk. Perso
nen als Deborah, Judith, Esther en
Maria zijn niet voldoende om het
evenwicht te herstellen. In de Bijbel
voeren de profeten, de patriarchen,
koningen en rechters de boventoon.
De Bijbel zelf kan natuurlijk niet
worden veranderd, maar wel de kijk
op de mens, ook op de mens in de
Bijbel. Vrouwelijke theologen zou
den best wel kunnen ontdekken dat
mannen en vrouwen door God als
gelijkwaardige wezens zijn gescha
pen, naar zijn beeld en gelijkenis.
We gaan van het sprookje naar de
vasthoudt aan de individuele rechten
die verankerd zijn in de meeste grond
wetten van de westerse landen
In Afrika, waar de kerken vastere
voet hebben, ligt deze kwestie voor de
kerken nog moeilijker. In leerstellig
opzicht is de positie van de meeste
kerken duidelijk genoeg: alle mensen
zijn broeders van elkaar en gelijk in
Gods ogen. Racisme is daarom uit den
boze. Maar de praktische toepassing
van de leer stuit op grote moeilijkhe
den. Hoe de leer moet worden uitgedra
gen en hoe de kerken moeten getuigen
van hun verzet tegen het racisme vari
eert van plaats tot plaats en land tot
land naar gelang de positie de de ker
ken innemen. De ene keer zal het een
verzet a la Martin Luther King zijn, de
andere keer gaat het om een lange en
moeizame worsteling die centimeters
terrein oplevert.
H
pen
van
war
van
Voc
een
sinj
had
tegr
eeu
dwt
kon
pop
D
is v
soo:
Enj
Zoa
naj;
kus
welddadig verzet tegen een onrecht
vaardige tiran die zich van „god noch
gebod” iets aantrekt (de R.-K. Kerk
aanvaardde zelfs de zogenoemde tiran
nenmoord). De tweede methode die kan
bogen op een rijke traditie, gaat uit van
de these dat geweldloos verzet bij uit
stek de roeping van de christen is als dit
verzet onvermijdelijk is. Van deze
vorm van verzet is menig voorbeeld te
geven: Martin Luther King en vele an
dere mensen in Zuid-Afrika en Oost
Europa voor wie het geweldloze protest
dagelijkse praktijk is.
De pogingen om behoedzaam te lave
ren tussen activisme en gedeeltelijke
aanpassing hebben veel kwaad bloed
gezet en velen tegen de kerken in het
harnas gejaagd. Zo probeert de R.-K.
Kerk nog altijd op twee niveaus te
opereren: als geestelijke moeder en
leidsvrouw van haar 600 miljoen leden
op de wereld en als politieke macht die
de christelijke waarden vertegenwoor
digt en verdedigt. Hierdoor is het gees
D
eiei
dar
is.
geb
pop
Ho<
vjrn
nat
meer te maken met gemengd ge
huwden, voorzover ze niet helemaal
hebben afgehaakt van de kerk. De
zielzorgers dienen er rekening mee
te houden dat binnen 25 jaar meer
dan de helft van hun pastorale con
tacten gemengd gehuwden en hun
gezinnen zal betreffen en dat maxi
maal veertig procent van de huwelij
ken van christenen nog kerkelijk zal
worden bevestigd of gesloten. Voor
steeds meer mensen is het kerkelijk
huwelijk niet langer meer vanzelf
sprekend Bijkomend gevolg is ook
dat steeds meer kinderen, die uit
gemengde huwelijken worden gebo
ren, worden opgegeven als zonder
kerkelijke gezindte. De conclusie
van deze cijfers is duidelijk: steeds
minder officiële ambtsdragers krij
gen te maken met een kerkelijk ge
zien steeds ingewikkelder situatie.
Hoe ingewikkeld eenvoudige za
ken kunnen worden gemaakt, valt te
leren in de hervormde gemeente te
Zeist. Daar is een dienstrooster
waarop de beurten van de ouderlin
gen staan aangegeven. Sommige ou
derlingen hebben er kennelijk moei
te mee samen op te treden met vrou
welijke ambtsdragers. Vandaar dat
het dienstrooster behulpzaam wees
op de mogelijkheid van ruilen. Een
aantal vrouwen tekende uiteraard
protest aan tegen een opvatting die
vrouwen ziet als ongewenste of
tweederangs ouderlingen en diake
nen. Het protest werd ingediend bij
de centrale kerkeraad van Zeist. Het
In zuidelijk Afrika waar het racisme
een onomstotelijk dagelijks feit is,
raakten de kerken vaak verstrikt in
tegenstellingen. Zo heeft het optreden
van de in Genève gevestigde Werel
draad van Kerken waarbij bijna 200
kerken en kerkgenootschappen in min
stens 100 landen met ruim 400 miljoen
leden aangesloten zijn, nogal wat kri
tiek uitgelokt. De raad vormde een
.speciaal fonds ter bestrijding van het
racisme” waaruit volgens sommige cri
tici gelden zijn gevloeid naar guerrilla-
groeperingen die „onschuldige mensen
in naam van het nationale belang ver
moorden.” Maar de Wereldraad houdt
hardnekkig vol dat het geld alleen
wordt geschonken voor humanitaire
doeleinden zoals het verstrekken van
voedsel en kleding Als het geld is over-
gedragen, aldus een woordvoerder van
de raad, bemoeit de Wereldraad er zich
Wat dit betreft staat Afrika nu in het
brandpunt van de belangstelling. Zo
zijn er in Rhodesië missionarissen ver
moord, volgens de blanke minderheids
regering door zwarte nationalisten, vol
gens de zwarte verzetsstrijders door de
veiligheidsstrijdkrachten van premier
Ian Smith, en hebben enkele kerkelijke
leiders die kritisch staan tegenover het
bewind van president Idi Amin, de offi
ciële lezing over de dood van kerkelijke
functionarissen in Oeganda, openlijk in
twijfel getrokken.
In Zuid-Afrika waar de rasdiscrimi
natie door de meeste christelijke kerk
genootschappen op grond van bijbel
exegese als een groot kwaad wordt
beschouwd, komt het verzet van de
kerken neer op een reeks schermutse
lingen met de regering-Vorster over
bepaalde aspecten van de apartheid en
niet zozeer op een gebundelde aanpak
van het grondprobleem.
In feite kent de christelijke gemeen
schap twee methoden ter bestrijding
van de tirannieke regeringen Volgens
de eerste bestaat er een recht op ge-
Het gaat hier om meer dan een ty
pisch verwachtingspatroon voor
vrouwen in bijzondere beroepen, in
zogenaamde mannelijke beroepen.
Hier wordt weer het hardnekkige
lied gezongen van de geijkte manne
lijke en vrouwelijke verwachtings
patronen. Dit verwachten we van
een man en dat van een vrouw,
ledereeen kan dan zelf invullen dat
verpleegster en kleuterleidster ty
pisch vrouwelijke beroepen zijn en
dat betonwerkers en kraanmachi
nisten hun gelederen beter kunnen
aanvullen met stoere mannen. We
hebben hier al eens meer over ge
schreven, evenmin als nu met de
verwachting dat we dit merkwaardi
ge gedrag eens afleren. Maar het zou
zo fijn zijn, als we eerst eens naar de
mens keken en dan pas naar het
geslacht, de kleur, de godsdienst, de
politieke overtuiging en ga maar
door.
Tot zover is er geen enkel verschil
van opvatting tussen Tilmann de
beroepsdeskundige en mij een des
kundige van nature. Wil Tilmann
zijn arme medemens volgens een
hoge vorm van geestelijke akroba-
tiek met zijn oren in verbinding
brengen met het ruisen van zijn lon
gen en met het kloppen van zijn
hart, ik ben zo vrij om te zeggen:
jongens doe niet zo gek, doe liever
gewoon, gebruik je hart en je ver
stand. Doe wat je doet en verder
basta. Derhalve heb ik allerlei me
thodische en technische vormen van
mediteren duidelijk van de hand ge
wezen als onnatuurlijk of in het gun
stigste geval als het intrappen van
open deuren. Uitgeverij J.H.Gott-
mer te Haarlem, die de vele produk-
ten van de Duitse prof op de Neder
landse markt brengt, stuurde mij
een groter werk van Tilmann, geti
teld Meditatie, een werkboek Het
kost 25 gulden. Er was een briefje
bij met de opmerking: „Misschien
wordt een en ander duidelijker met
dit boek van Tilmann”. Dat wordt
het inderdaad. Bij het eerste boekje
was ik niet verder gekomen dan een
vriendelijk wegwuiven. Nu ben ik
gevorderd tot een levendig afgrij
zen. Mensen, mensen, zou ik willen
roepen. Hoe diep zijn wij gezonken
en hoe ver zijn wij vervreemd van
onszelf dat we moeten leren leven
uit een boek, dat we ons om de tuin
laten leiden door karrevrachten vol
schijnbaar diepzinning gepraat over
de diepste diepten van de mens, zijn
medemens, de meditatie van het ei
gen leven, het meest elementaire
mysterie van ons bestaan en ga zo
maar door.
Maar genoeg hierover, ik wil niet in
herhalingen vervallen. Als iemand
behoefte heeft aan een partijtje ba
sispatronen, meditatie-objecten; als
iemand er nu graag fris personalis-
tisch-existentieel tegen aan wil
gaan, het staat haar of hem uiter
aard volkomen vrij. Na dit alles zal
het uitgever Gottmer volkomen dui
delijk zijn dat ik er helemaal niets
van begrijp, waarom Tilmann en
consorten over de gewoonste dingen
van het leven zo weerzinwekkend
moeilijk moeten doen. Misschien
zouden zij het sprookje van de
nieuwe kleren van de keizer eens
kunnen lezen, en eens echt naden
ken om dan tot de bittere conclusie
te komen dat ze niet eens in hun
hemd staan, maar gewoon in hun
nakie lopen. Amen.
antwoord van de raad is nog niet
bekend. We blijven nog even bij de
vrouwen in het ambt, nu naar aan
leiding van een bericht van het we
kelijks persbulletin van de hervorm
de kerk. Het bericht is overgenomen
uit de Leeuwarder Courant van 16
april. Daarin verzucht ds. H. Staven-
ga-Van der Waals dat een vrouwe
lijk predikant het dubbel moeilijk
heeft. Je wordt pas geaccepteerd,
als je je als vrouw in dit beroep voor
honderdvijftig procent waarmaakt.
Als vrouw, zo schrijft ds. Stavenga,
wordt je eerst beoordeeld naar je
geslacht, dan naar wat je doet en
tenslotte pas naar wie je bent. Een
man wordt alleen beoordeeld naar
wie hij is en naar wat hij doet. Ge
lukkig kan mevrouw Stavenga goed
overweg met haar manlijke colle
ga’s in de ring Dokkum. Dat gaat zo
in kerkelijk Nederland: vrouwen
met mannen in de ring. „Ze accepte
ren me, maar sommigen voelen zich
net even iets meer. Dat uit zich in
een bevaderende houding”.
De gemeenteleden gaan er een beet
je vanuit dat een vrouwelijk predi
kant best wel goed is. Maar dingen
die voor typisch-vrouwelijk worden
aangezien, verwacht je toch niet van
een dominee. Ds. Stavenga heeft na
melijk gemerkt dat vele mensen
haar volslagen ongeschikt achten
voor het huishouden. Ze mag dan
wel dominee zijn, maar dan stelt zij
voor de rest als vrouw niets meer
voor. Toen ze eens met de vrouw van
een andere dominee over handwer
ken zat te praten, zei die collega:
„Wat leuk, dat je er toch vrouw bij
gebleven bent”.
telijke leiderschap van paus Paulus VI
onder druk komen te staan van zowel
progressieven (hervormingsgezinden)
als conservatieven (traditionalisten) die
hem verwijten dat hij te weinig of te
veel heeft gedaan om de kerk aan de
eisen des tijds aan te passen. Als erva
ren diplomaat heeft de paus getoond
dat hij de grote betekenis beseft van
rustige en soms geheime diplomatieke
contacten en het gevaar onderkent van
openlijke confrontaties met de wereld
lijke machthebbers.
De betrekkingen met communistisch
Oost-Europa vormen waarschijnlijk
zijn delicaatste probleem. Paus Paulus
opereert daar als het ware voetje voor
voetje en stelt zijn eisen niet hoog. Maar
in Rhodesië heeft hij zonder meer een
neger tot aartsbisschop benoemd,
waaruit toch wel duidelijk blijkt hoe hij
over de situatie daar denkt. Wat La-
tijns-Amerika betreft, heeft het Vati-
caan zich vaak uitgesproken tegen de
sociale onrechtvaardigheid en de grote
kloof tussen rijk en arm, maar het zou
dikwijls bij woorden zijn gebleven.
De kerken hebben in Oost-Europa in
de eerste plaats te maken met de men
senrechten In de Oosteuropese landen
stellen de autoriteiten dat de rechten
van de mens niet los gezien mogen
worden van die van de gemeenschap,
terwijl men in het westen allereerst
Als conclusie kan men stellen dat de
kerken zich militanter zijn gaan opstel
len tegenover wat zij als onrecht be
schouwen, hoewel hun optreden toch
met de nodige voorzichtigheid gepaard
blijft gaan. Deze meer strijdlustige hou
ding schijnt hun invloed ten goede te
komen.
Direct na de laatste wereldoorlog,
aldus een Britse deskundige op oecu
menisch terrein, leek het erop of de
religie het loodje moest leggen tegen
het atheïstische communisme aan de
ene en het materialisme aan de andere
kant. Maar nu, ruim dertig jaar later,
blijkt de religie noch onder het juk van
het atheïsme noch onder dat van het
materialisme te zijn doorgegaan. Inte
gendeel overal, in west en oost, noord
en zuid, vragen de mensen weer naar
de zin van het leven omdat het botte
materialisme daarop geen antwoord
weet Daarom, aldus de deskundige,
oloeit de religie weer, zij het niet m
oude, verstarde vormen De godsdienst
is in menig land een „ontwrichtende”
factor geworden en wel in die zin dat
een menselijker wereld dan de onze
erdoor mogelijk kan worden. (ANP)
praktijk. Op 24 april werd in de r.k.
kerk over de gehele wereld aan
dacht gevraagd voor het kerkelijk
ambt en het religieuze leven. Het is
een bekend gegeven dat de aan
dacht voor geestelijke zaken bij ve
len zeer levendig is, maar dat er bij
vele jongeren een duidelijke huiver
is voor het officiële kerkelijke ambt
te kiezen. Een van de gevolgen is een
toenemende vergrijzing in het
priesterbestand van de r.k. kerk. Als
voorzitter van de interdiocesane
stichting voor kerkelijke roeping
schrijft de Haarlemse bisschop mgr.
Th. Zwartkruis aan de pastores, dat
de kerk niet zonder leiders kan,<die
de gelovigen zo rond woord en sa
crament samenbrengen, dat zij hun
taak in de wereld kunnen vervullen.
In een brief aan zijn pastores herin
nert kardinaal Willebrands aan het
recente verleden waarin de priester
vooral werd beleefd als de absolute
leider die mocht rekenen op de volg
zaamheid van de hem toevertrouw
de kudde. „In onze tijd zullen
priesters meer bindende figuren
moeten zijn”. Paus Paulus VI wijt de
crisis in de roepingen vooral aan een
geloofscrisis, een crisis in de hou
ding van liefde en een angst om zich
op te offeren. Volgens de paus komt
iedere roeping voort uit het geloof.
Men kan zijn leven niet geven voor
een onbekende. Daarom moet de
jeugd worden gevormd tot geloof in
Christus. Voor een roeping is ook
liefde voor Christus en zijn kerk
nodig. De paus roept ouders en an
dere opvoeders op de jonge mensen
te leiden naar een vrije aanvaarding
van voorbijgaande aard. Priesters
van het offer, dat het priesterschap en predikanten krijgen dus steeds
met zich meebrengt. Het aantal
priesterwijdingen in Nederland is
sinds 1960 sterk teruggelopen. In
1960 werden 360 jonge mannen tot
priester gewijd. Het dieptepunt
werd bereikt in 1972 met 27 wijdin
gen. Een vergelijkbare daling zien
we in het aantal Nederlandse missi
onarissen die werkzaam zijn in het
buitenland. Momenteel werken
ruim zesduizend Nederlandse
priesters, broeders, zusters en leken
in de derde wereld. Vijf jaar geleden
waren dat er nog 7.354. Deze cijfers
zijn afkomstig van het Centraal Mis
siecommissariaat in Den Haag. Uit
de getallen moet worden afgeleid
dat de daling zich voorlopig zal
voortzetten, aangezien bijna de helft
van de missionaire werkers tussen
de 50 en 65 jaar is. Het stemt echter
tot optimisme dat het aantal leke
nmissionarissen een stijgende lijn
vertoont. Vijf jaar geleden waren er
212 en eind 1976 al 356
We zijn nu toch bezig met getallen
die aangeven hoeveel er de laatste
vijfien jaar op kerkelijk terrein is
veranderd. Andere getallen leren
ons dat er sinds 1965 sprake is van
een snel stijgend aantal gemengd
gehuwden. De stijging is het sterkst
onder rooms-katholieken. In 1955
was 7.5 procent van hen gemengd
gehuwd; in 1966 bedroeg dit percen
tage 21.3 en in 1972 was 31.3 procent
gemengd gehuwd. Volgens deskun
digen zijn deze verschijnselen niet
ft
(ww*
5
