Patiënt luistert
Met metaal
draad onder
hoofd nu
meer man
mee op de
operatietafel
Adieu
is
Discrete gesprekken tijdens behandeling
V
Liever haar voor pa dan gezinsvakantie
1 s»
h
Bfi
door Lily Scheffer
Opluchting
Oom Jean
Marokkaan
door Harm v.d. Berg
20
f
JU
a
w.;
L
en,
179
•ld.
•an
het
H
Hl
e
l
Dat televisieheld Kojak zijn populariteit aan kaalhoofdigheid te
danken heeft, is voor de 37-jarige Theo Maes uit Maastricht nooit een
troost geweest. Niemand kon hem wijsmaken dat ,,een kletskop’ een
man extra charme geeft. Zelfs het feit dat kale mannen in onze
maatschappij een geaccepteerd gegeven zijn, kon hem niet verzoe
nen met zijn eigen haarloze schedel. Hij heeft er veertien jaar
behoorlijk onder geleden. Het achtervolgde hem voortdurend: wan
neer vrienden en vreemden er opmerkingen over maakten en telkens
wanneer hij zijn hoofd in een spiegel zag
Wees voorzichtig, de patiënt luistert mee. Deze tekst liet een
Amerikaanse arts tien jaar geleden ophangen boven de deuren van
operatiekamers in het ziekenhuis waar hij werkte. Deze arts, D. B.
Cheek, was er namelijk op grond van enkele onderzoeken van
overtuigd dat de patiënt onder narcose nog wel degelijk gevoelig was
voor geluiden. Ook wat er gezegd werd door de artsen, zou tot hem
doordringen. Bepaalde onderdelen van de operatie, zo bleek uit
gesprekken achteraf, werden eveneens tamelijk helder ervaren.
Cheeks voorstel kwam erop neer om boven de operatietafel geen
gesprekken te voeren over de toestand van de patiënt. Nare,
verontrustende opmerkingen zouden het gevoelsleven sterk beïnvloe
den en mede kunnen leiden tot traumatische ervaringen en psycholo
gische problemen kort of lang na de operatie. Blijkbaar stond Cheek in
zijn overtuiging niet alleen.
iHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiim
F
f 1
1
B 1
1
V
-7 IM
-Maf
t/4 - 1
-
,.:*s
I
l
n
II»
rd
de
en
BR
ei
an
19
Uit een literatuuronderzoek van
de afdeling Medische Psychologie
en Psychotherapie van de Erasmus-
universiteit in Rotterdam blijkt dat
vele onderzoekers zich al met dit
verschijnsel hebben beziggehouden.
De psycholoog drs. B. Bonke geeft
in het Tijdschrift voor Geneeskunde
een kort verslag van dit onderzoek.
Intrigerend, niet in de laatste plaats
Het verhaal begint zo’n 14 jaai
geleden Als 23-jarige knaap werkte
omdat de gebeurtenissen zich afspe
len in het schemergebied van be
wustzijn, het onderbewuste en be
wusteloosheid of slaap.
Drs. Bonke heeft, zoals hijzelf ver
klaart, aanwijzingen gevonden dat
patiënten in een toestand van volle
dige narcose in staat zijn emotionele
prikkels waar te nemen. Uit ge
sprekken achteraf blijkt nogal eens
De volgende stap was het zoeken
naar camouflagemiddelen. Het be
gon met een toupetje. „Dat heb ik
precies een week gedragen”, herin
nert hij zich. „Iedere dag plakken en
voorzichtig zijn dat het er niet af
waait. Toen dacht ik, dat een pruik
veel handiger zou zijn. Ik liet me er
in Aken eentje aanmeten, maar het
bleef zichtbaar als pruik. Intussen
had ik al bijna tweeduizend gulden
aan mijn hoofd uitgegeven en nog
leek het nergens op. Daar kwamen
ook nog de vele haarwatertjes en
wondermiddelen bij die alleen maar
geld kosten en alleen maar desillu
sies opleveren. Van mensen die zich
bij verschillende haarinstituten en
klinieken in ons land lieten behan
delen, hoorde ik ook alleen maar
negatieve resultaten.”
geven omdat ik me steeds meer op
de achtergrond ging stellen.”
„Intussen was ik conducteur bij
de spoorwegen geworden De pet
bedekte veel Toch had ik voortdu
rend angst dat de pet afviel Dat is
me eens gebeurd, en je kunt het
geloven of niet, ik schaamde me
dood. Ik weiger gewoon te geloven
dat er kale mannen zijn die het niet
kan schelen dat ze geen haar op hun
hoofd hebben. Dan doen ze maar
alsof. Ik ben ervan overtuigd dat het
voor een man net zo erg is als voor
een vrouw
zaak werd grondig doorgesproken
en de bezoeker, die zelf van een
kunstmatig aangelegde haardos was
voorzien, leverde Theo het doorslag
gevende levende bewijs dat het ein
de van zijn kaalheid in zicht was.
Deze keer vond de behandeling
plaats in het haarinstituut, waar een
daarin gespecialiseerde medewerk
ster door de lusjes echt mensenhaar
knoopte. Het frappante is dat men
net zo lang gezocht had, dat men
haar vond dat dezelfde kleur en
kwaliteit had als Theo’s oorspronke
lijke hoofdbegroeiing. In de spiegel
ontstond langzamerhand het beeld
dat Theo al jaren voor ogen had; hij
zag zich met de minuut veranderen
in een mens waarin hij zich thuis
voelde.
nieuwe haren vastzaten hebben ze
de draad strak aangetrokken Op
het moment voél ik nog steeds dat er
iets op mijn hoofd zit. Maar dat slijt
Over drie maanden moet ik nog te
rug, zodat ze de draad eventueel nog
moet zijn innerlijke wereld met het
zelfde ontzag worden behandeld (of
benaderd - red.) als normaal gebeurt
bij iemand die de volledige beschik
king heeft óve? zijn zintuigen
Theo realiseert zich dat het toch
een hele financiële aderlating voor
zijn gezin is. Hij zal dan ook probe
ren uit te zoeken in hoeverre het
ziekenfonds bereid is aan de kosten
bij te dragen. Volgens hem betreft
het een kosmetische operatie die
dringend noodzakelijk was. Toen hij
de mogelijkheid zag in België gehol
pen te worden, heeft hij geen mo
ment geaarzeld. De ambtelijke weg
van beoordeling van de redelijkheid
en noodzaak van vergoeding door
een ziekenfonds leek hem te lang,
althans te lang voor iemand die zat
te „spinsen” om een oplossing.
Theo als stukadoor. Aan dit beroep
wijt hij de haaruitval die hem bin
nen het half jaar tot een „kletskop”
maakte. „Ik droeg nooit een mutsje
en kreeg nogal wat kalk en andere
troep in mijn haren. Dat kamde je er
gewoon doorheen. Een kapper ver
telde me later dat mijn hele hoofd
huid verhoornd was. Ik vond het
toen al verschrikkelijk dat ik steeds
kaler werd”, aldus Theo, die aan de
hand van oude foto’s laat zien met
welke uitbundige krullebol hij tot
dan toe door het leven was gegaan.
t
>n
Toch laat de wet de mogelijkheid
tot vergoeding van plastische opera
ties. ook al vinden die in het buiten
land plaats, open. Navraag bij een
ziekenfonds levert op dit punt posi
tieve informatie op. „Alleen zal de
aanvrager zeer duidelijk moeten
kunnen aantonen dat hij onder zijn
kaalhoofdigheid lijdt, en wel zoda
nig dat hij in zijn levensvreugde en
beroepskansen beperkt wordt. Dat
is geen gemakkelijke zaak en nog
geen definitieve garantie dat hij de
behandeling vergoed krijgt. Maar
het is het proberen waard en de wet
voorziet in dit soort gevallen”, aldus
een ziekenfondswoordvoerder.
Via het instituut werd voor Theo
een afspraak met een plastisch chi
rurg van een Antwerps ziekenhuis
gemaakt. Deze man bevestigde in
een kwartiertje tijd en onder plaat
selijke verdoving een metalen draad
onder de hoofdhuid van de Maas
trichtenaar Op verschillende plaat
sen vormde deze draad lusjes die
boven de huid uitstaken. Deze eerste
fase van „Operatie haar” werd afge
sloten met een vijfdaagse antibioti-
cakuur. Dat speelde half april. Drie
weken later ondernam het echtpaar
Maes de tweede rit naar Antwerpen
Toen Theo Maes dinsdagavond
thuis kwam uit Antwerpen, had de
jongste van zijn kinderen even moei
te met de herkenning. Papa leek nu
sprekend op oom Jean. De anderen
weten wat het voor hun vader, res
pectievelijk echtgenoot, betekent
weer „normaal” mee te kunnen
doen. Ze hebben hun vakantie er
voor laten schieten. „Als wij iets
nodig hebben, is het ook geen punt
dat we het krijgen”, redeneerden de
tieners in huize Maes.
„Het pakte me opeens, een onbe
schrijflijk gevoel van opluchting.
We hebben er een stevige op gedron
ken voor we naar huis reden. We
zaten op een terrasje en het waaide
behoorlijk. Voor het eerst hoefde ik
niet te denken: blijft mijn pruik wel
zitten, of, iedereen zit naar mijn kale
kop te staren. Ook zat ik te spieden
of men niet raar keek naar mijn
nieuwe haren. Dat was natuurlijk
onzin, niemand wist er iets van en te
zien was het ook niet. Toen mijn
Wat het betekent om zonder haar
rond te lopen werd hem al snel dui
delijk. Wanneer in gesprekken de
temperamenten hoog oplaaiden,
snoerde men hem de mond met:
„Wat weet zo’n kletskop daar nou
van”. Hij voelde zich langzamer
hand niet meer „Theo” maar
iemand die volledig met zijn gladde
schedel vereenzelvigd werd.
Dat hedendaagse patiënten een massa ellende bespaard blijft, blijkt uit deze
afbeelding van een amputatie uit het boek ..Chirurgie van Lorenz Heister Neurenberg
1724.
,.Ook ijdelheid speelde een rol”,
geeft Theo toe. „Je ziet er opeens een
stuk ouder uit. Kleren kunnen ook
niet veel helpen. Je laat even een
baard staan om' de aandacht af te
leiden. Maar dat verandert niets we
zenlijks Ik heb zelfs hobby’s opge-
Net als de buitenlandse onderzoe
kers die hij raadpleegde, pleit drs.
Bonke voor rust in de operatieka
mers. Fluisterende, discrete ge
sprekken tussen de chirurgfen) en
zijn (hun) assistenten, waarbij ieder
een zorgvuldig let op wat hij (zij)
zegt. Amerikaanse ervaringen wij
zen in de richting dat dit soort ad
viezen te vaak in de wind worden
geslagen.
een beetje kunnen aantrekken.
Daarna hoef ik nooit meer terug te
komen. Behalve wanneer ik een
nieuw kapsel wil. Dat veranderen ze
dan gratis. Mijn leven lang.”
Tijdens een treinrit van Maas
tricht naar Zandvoort raakte Theo
Maes in gesprek met een Marok
kaan. Deze laatste maakt een be
wonderende opmerking over een
ring van Theo en de toen nog kale
conducteur gaf als antwoord. „Ja,
maar u hebt een heel mooie haar
dos.” De Marokkaan deed vervol
gens uit de doeken dat hij zijn weel
derige krullebol te danken had aan
eert Belgisch instituut en dat hij in
feite net zo kaal was als de conduc
teur Er werden adressen uitgewis
seld Theo zag meteen nieuwe pers
pectieven voor zijn eigen probleem
en meldde zich aan Binnen enkele
dagen verscheen in zijn huis een
vertegenwoordiger van Bento s
Haar Center” uit Antwerpen De
oren gevormd. Daar immers drin
gen de geluiden binnen. En ook al is
de patiënt zelf buiten bewustzijn, de
geluiden worden in het onderbewus
te geregistreerd. Een andere onder
zoeker deed enkele jaren geleden al
de aanbeveling om patiënten die
zeggen bij eerdere operaties iets te
hebben gehoord, dopjes in hun oren
te stoppen. Vooral in situaties dat
aan studenten lange tijd uitleg moet
worden gegeven, of wanneer de pa
tiënt om allerlei redenen slechts een
lichte dosis anestheticum mag
hebben.
Behalve dat de waarnemingen
voor de patiënt een nare ervaring
n
Sinds dinsdag 3 mei is Theo Maes
een herboren mens. Hij heeft die
dag een splinternieuwe echte stevige
haardos gekregen. Na 14 jaar kwam
een einde aan een situatie die aan
zijn persoonlijkheid heeft ge
knaagd, hoewel Theo Maes zeer
goed beseft dat iemands waarde niet
in zijn haren maar in zijn karakter
zit. De nieuwe haardos van Theo
kwam tot stand in een Belgische
kliniek. Door stom toeval en na het
uitgeven van veel geld aan lapmid
delen. kreeg hij de tip die naar Ant
werpen leidde. Er was een kleine
chirurgische ingreep nodig en n ver
dere afhandeling in een haarinsti
tuut voordat Theo weer de oude, of
liever gezegd, de jonge was. Het ge
zin Maes. echtgenote en vijf opgroei
ende kinderen, had na democratisch
overleg besloten: dit jaar geen fami
lievakantie maar nieuwe haren voor
vader. De kosten van de hele opera
tie bedroegen in totaal iets minder
dan 3000 gulden Theo zou er wel hel
dubbele voor over gehad hebben
dat mensen de ingreep als pijnlijk
hebben ervaren. Direct na de opera
tie herinneren ze zich echter niets.
In enkele experimenten bleek die
ervaring er onder hypnose weer uit
te komen. Nu moet hier wel bij aan
getekend worden dat slechts een be
paald (laag) percentage van alle
mensen onder hypnose kan worden
gebracht. En in het verhaal van de
Rotterdamse psycjioloog wordt de
vraag, of een bepaalde psychische
toestand voorwaarde is om genoem
de ervaringen te hebben, nog buiten
beschouwing gelaten.
Uit bepaalde experimenten blijkt
echter dat het percentage patiënten
dat iets van de operatie heeft erva
ren, betrekkelijk laag is. Het vari
eert van vier patiënten in een groep
van 490 (1 percent), tot acht in een
groep van 200 (4 percent).
Deze experimenten waren min of
meer onderling vergelijkbaar. Maar
bij één proefneming schoot het per
centage omhoog tot boven de 40. Dit
experiment van de onderzoeker Le
vinson (gedaan in 1965) wordt door
iedere wetenschapper laakbaar ge
noemd. Toch kwam hij met het dui
delijkste bewijs, en daarom mom
pelt iedere onderzoeker binnens
monds dat de proef eigenlijk moet
worden herhaald. Levinson ging in
derdaad nogal ruig te werk. Als
kanttekening hierbij: het ging weer
om goed hypnotiseerbare patiënten.
Toen deze mensen moesten wor
den geopereerd, liet hij de anesthe
sist zeggen: „Wacht eens even, zijn
kleur bevalt me niet. Veel te blauw.
Ik geef een beetje meer zuurstof.”
Even later zei hij: „Zo, dat is beter.
Ga maar weer door met de ope
ratie.”
Toen deze mensen een maand na
de operatie onder hypnose werden
gebracht, bleek 40 percent iets te
hebben waargenomen. Van de tien
patiënten konden vier precies ver
tellen wat de anesthesist had gezegd.
Vier anderen vertoonden duidelijke
angstsymptomen.
Uit dit voorbeeld, en uit de waar
nemingen van Cheek, blijkt dat
vooral nare opmerkingen en harde,
„enge” geluiden worden geregi
streerd. Opmerkingen die levenbe
dreigend lijken, scoren het hoogst.
De ingang tot het waarnemings
centrum wordt in dit proces door de
doordat de vastgelegde informatie
niet direct toegang heeft tot het be
wustzijn (uitgeschakeld omdat de
patiënt buiten bewustzijn was ge
bracht door de narcose - red.) en
daarom later niet uitgesproken
wordt.”
Met andere woorden: omdat de
patiënt buiten bewustzijn was ge
bracht, kan hij zijn ervaringen niet
vertellen, ook al zijn ze geregis
treerd, en omdat hij er niets over
kan zeggen, wordt het verschijnsel
onvoldoende herkend. De eerderge
noemde Amerikaan Cheek zegt:
„Omdat de patiënt onder narcose
belangrijke voorvallen kan horen,
Overzicht van hartoperatie
moeten zijn, kunnen ze volgens drs.
Bonke het lichamelijk en psycholo
gisch herstel na de operatie negatief
beïnvloeden. Hij bepleit dan ook dat
mensen bij wie zich in die periode
problemen voordoen die niet of
moeilijk te verklaren zijn, onder
hypnose worden gebracht om te ho
ren of ze tijdens de operatie beang
stigende geluiden hebben gehoord.
In zijn conclusie zegt de psycho
loog: „Men dient rekening te houden
met het waarnemen van veelbeteke
nende prikkels tijdens volledige nar
cose als een reëel bestaand feno
meen. De frequentie hiervan zou wel
eens onderschat kunnen worden,
Voor Theo blijven er nog een paar
praktische problemen op te lossen.
In zijn paspoort en rijbewijs zitten
foto’s van kale mannen. Dat iemand
op de foto met haardos staat en in
werkelijkheid kaal is geworden,
lijkt hem nog wel verklaarbaar
Maar omgekeerd heeft hij er een
hard hoofd in of hij zijn haardos aan
de douane of politie kan uitleggen!
HlllllllllllllllltlIlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllimillllWllllllim^
Theo Maes kreeg in een Belgi
sche kliniek nieuwe haren vol
gens een procédé dat in Neder
land nog niet wordt toegepast.
Een chirurg bevestigt een meta
len draad in de hoofdhuid, maar
laat deze met lusjes boven de
huid uitsteken. In die lusjes
wordt later het haar bevestigd.
Sinds zes jaar past men deze
techniek in België, althans vol
gens de chirurg, toe zonder dat er
ooit complicaties of mislukkin
gen bij te pas komen.
