Willem Breuxers muziek wekt stuk van Mulisch tot nieuw leven
in New York
Een brug te ver
Weinig succes voor
in geweld
Attenborough vastgelopen
Franck’s Beatitudes bij
Montgomery verzorgd
Filmkeuring van
start in nieuwe
bezetting
Jennifer Muller danst
kleurvolle Mondriaan
zOmerpr^zen
KAMPERMAN
FLEUR OP
Goede balletprestaties van The Works
Geringe belangstelling voor Omroep Orkest
BONTSPECIAUSTEN
Oranje Boven”
Overweldigd
1*
1 Q 7 7
r n I
KUNST
W C E N 5 D
4
It
«©TrV
i^/U
M V/ -
i 1?
I
De Knop: vrolijke bonte avond
JOHN OOMKES
9
9 9
(ADVERTENTIE)
7
Kil
In die eerste helft van de „Béat.
ies
Keitz (Cor van Rijn) links en Adella (Jeröme Reehuis) in een scène aan het slot van De
Knop. (Foto Bob van Dantzig)
AMSTERDAM. Gisteravond ging in
Theater de Brakke Grond aan de Nes het
laatste van de vier muziektheaterstukken
in première, die het Holland Festival op
zijn programma heeft genomen. Dat het
er zo weinig zijn, valt te betreuren. Het
muziektheater is immers een bloeiende en
vernieuwende zaak in Nederland; de pro
ductie van verschillende BIM-artiesten
mag hiervoor als maatstaf gelden. Het
betrof gisteravond - de eerste voorstelling
zaterdagavond in de Utrechtse Stads
schouwburg kreeg door technische moei
lijkheden het predicaat openbare repeti
tie - De Knop van het driemanschap Mu-
lisch/Breuker/De Boer, zodat voor veel
bezoekers al van tevoren het geestige ka
rakter van de avond verzekerd leek.
Als uitgangspunt had Jennifer Muiter
door David Chapman een vloerpatroon
laten ontwerpen en vierkanten van ver-
Hoekige bewegingen bij Jennifer Muller and The Works karakteriseren het Mondriaan-
ballet dat gisteren in Rotterdam werd gebracht.
(Foto Jaap Pieper)
Ook veel „gewone” ouders van kinderen
zijn in de commissie benoemd De meesten
van hen zijn op een of andere wijze betrok
ken bij jeugdzaken of hebben banden met
het club- en buurthuiswerk
Voorzover op dit moment bekend beho
ren onder meer de acteur Bob de Lange,
de schrijfster Misha de Vreede en de KRO-
regisseur Nico Hiltrop tot de leden van de
Nederlandse Filmkeuring.
schiUende maten in de hierboven al ge
noemde kleuren. Ieder vierkant werd dan
bok nog eens aangegeven door een figuur
in dezelfde maat en kleur die vertikaal
boven het vloervlak kwam te hangen op
het moment dat dat bewuste vierkant actu
eel werd.
Jennifer Muller, die meestal werkt met
ronde en spiraalvormige patronen, was dit
al een enorme uitdaging. Maar ze legde
zichzelf nóg meer beperkingen op. Ze
maakte alle delen zö, dat mensen van één
kleur, bij al hun ontwikkelingen in hun
eigen kleurvlak moesten blijven. Twee ge
le paren, die op een smalle strook geel,
grote bewegingen moesten maken, waar
bij ze elkaar ook nog steeds moesten pas
seren, teken daardoor een beetje op vier
dansers die op een wankele kano staan te
swingen. Nog minder kansen kregen twee
dansers op een zwart vlakje van 50 bij 50
cm., die alles in de hoogte en de diepte
moesten zoeken. Interessant waren ook de
ontwikkelingen van twee blauwe paren,
die ieder op een smalle strook dansten,
waarbij die twee blauwe stroken loodrecht
op elkaar stonden wat een fascinerend
hoekig spiegelbeeld opleverde.
Omdat The Works maar acht dansers
telt en er nu eens zes witte, dan weer acht
rode of vier gele dansers nodig waren,
moesten de leden van de groep zich aan de
lopende band verkleden
Als tweede werk ging het bijzonder gees
tige „Predicaments for Five” dat ik vorige
week al vergeleek met de humor van de
Marx Brothers, en tot slot ging „Speeds”.
Het Rotterdamse publiek reageerde nau
welijks op „Mondriaan”, maar bracht wel
veel enthousiamse op voor de andere wer
ken. Ditzelfde programma wordt vana
vond herhaald in de Koninklijke Schouw
burg in Den Haag. Verder brengt Jennifer
Muller in dit Holland Festival alleen nog
een paar keer het avondvullende Beach”
onder andere op 19 juni m Utrecht
CONRAD VAN DE WEETERING
lands Blazersensemble onder directie
van Lodewijk de Boer
De 82e divisie rukt op in de laatste slag om
de Nijmeegse brug onder aanvoering van
majoor Julian Cook, een rol van Robert
Redford. Beeld uit A Bridge too Far.
Het was te merken dat Montgomery ook
op opera-gebied ervaring heeft, waardoor
César Franck’s sterk theatraal getinte ora
torium bij hem in goede handen was. Het
kostte deze Ierse dirigent, die in vaste
dienst staat van de NOS, geen moeite om
grote lijnen te trekken en spanning te
bewaren. En alhoewel in deze uitvoering
de naald misschien in het algemeen iets
teveel naar de „forte”-kant uitsloeg en de
instrumentale klank soms wat meer ten
gunste van het vocale aandeel had kunnen
worden afgedempt, was er vooral in de
eerste vijf van de acht delen van deze
Zaligsprekingen (het gedeelte van vóór de
pauze) sprake van heel boeiende afwisse
ling in mooie klankschakering
AMSTERDAM. Kenneth Montgome
ry, die gisteravond het Omroep Orkest en
het Groot Omroepkoor dirigeerde, lijkt
steeds uitbundiger in zijn gebaren en be
wegingen te worden. Een manier van
doen, waarmee hij het overigens - op dit
Holland Festivalconcert in een treurig
slecht bezette grote zaal van het Amster
damse Concertgebouw - tot een „Béatitu-
des'-uitvoering in grote stijl bracht.
toont Franck zich ook het meest geïnspi
reerd en is de indrukwekkende muzikale
materie veel meer gezuiverd van platitu
des die overal in het werk bestaan naast
de passages van verfijnde schoonheid) dan
in de overige delen- Maar Montgomery
heeft zelfs kans gezien om die problemati
sche laatste delen aannemelijk te maken.
Een hele toer, die hij mede dank zij de
grote inzet van het uitstekend spelende
Omroep Orkest en het prachtig zingende
Groot Omroepkoor, op artistieke wijze
kon doen lukken.
uur) zijn er extra
de aanvang musi
rok gestoken - op
WOENSDAG 15 JUNI
TONEEL
AMSTERDAM. Mickery (20.30 uur):
„Vox Populi, Vox Dei” van Ritsaert ten
Cate.
DEN HAAG. Nieuwe Kerk (20.15
uur): Schola Cantorum Stuttgart onder
leiding van Clytus Gottwald met wer
ken van Ockeghem, Schnebel, Marco,
Messiaen, Kagel.
UTRECHT. Centrum ’t Hoogt (20.30
uur): „Humdrum and Hullabaloo” door
Chaim Levano
BALLET
DEN HAAG. Koninklijke Schouw
burg (20.15 uur): Jennifer Muller and
The Works met „Mondriaan”, „Speeds”’
en „Biography (of Younger Years)”.
DONDERDAG 16 JUNI
TONEEL
AMSTERDAM. Mickery (20.30 uur)
„Vox Populi. Vox Dei” van Ritsaert ten
Cate.
ROTTERDAM. Hoe een Mondriaan-
ballet er uit zou moeten zien is moeilijk
vast te stellen, maar dat het ballet, dat
Jennifer Muller in opdracht van het Ge
meentebestuur van Den Haag voor haar
groep „The Works”, onder de titel „Mon
driaan" dinsdagavond in de Schouwburg
in Rotterdam vertoonde, interessant was,
is wel zeker. Om te beginnen is het zeer
klèurig, de acht dansers treden beurtelings
op in witte, gele, zwarte, blauwe en rode
judopakken. Uitgaande van het feit dat
Mondriaan bijzonder veel van boogie-
woogie muziek hield, componeerde Johny
Bowden speciaal voor dit ballet een zeer
bruikbaar stuk pianomuziek in die stijl.
Hij speelde dat op de uitvoering ook zelf.
Wagenweg 11 Haarlem Tel. 31 20 86
100 meter van Houtplein, parkeren
k voor de deur' A
die juist naar Arnhem waren verplaatst
om uit te rusten.
„Operation market garden”, zoals de co
denaam was, inspireerdè de schrijver Cor
nelius Ryan tot een zeer voortreffelijk
boek en dit boek moest dan een film
w<
uit zijn eerdere werk „De langste dag”
over de landing in Normandie een zeer
behoorlijke oorlogsfilm was vervaardigd.
meer; de door al vier oorlogsjaren geteis
terde Nederlanders leken mij wat te vet;
de kindertjes ook wat te opgewekt bij het
geweld, maar ja, „Oranje boven” hoor je
tenslotte niet elke dag in New York zingen.
„Een Brug te Ver” had best een goede
film kunnen worden misschien, met wat
meer concentratie op het gebeuren in Arn
hem en wat minder zucht naar het ver
vaardigen van wat in het programma heet
„misschien de grootste oorlogsfilm aller
tijden” met de grootste lijst van sterren
der laatste jaren. De rolprent heeft z’n
eigen regisseur met huid en haar opgevre
ten, gevoerd naar onthutsing in plaats van
ontroering en blijft ver van het grote histo
rische filmwerk dat Levine en zijn mak
kers in gedachten hadden.
Woensdagavond krijgt de film een twee
de première te Washington, waar de Britse
prinses Anne komt kijken en wellicht zelfs
president Carter. Dan is de kans wat gerin
ger dan in New York dat de mensen al ver
voor de fatale ontknoping uitgeput hun
stoeten verlaten, want spectaculair film-
vakwerk ten spijt, blijft men aan grenzelo
ze verwarring ten prooi. En als Liv Ullman
op driekwart van de film aan Laurence
Olivier in het Nederlands vraagt: „Kan het
nog erger worden?” en hij antwoordt:
„Nog veel erger”, dan blijkt hij naderhand
volledig gelijk te hebben.
semble in de finale voorgaat in een gedra
gen „We’ll meet again.”
De gezamenlijke inspanning van Lode
wijk de Boer, Willem Breuker én Harry
Mulisch leidt derhalve tot een leuke, vrolij
ke bonte avond, die het zeker waard is om
gezien te worden, al was het maar om
ludieke vondsten als de rondcirkelende
Bijzonder geestig was het slot, toen er
een piepklein wit veldje uit de lucht naar
beneden kwam en alle dansers daar onder
een plekje wilden vinden, waardoor ze
alleen maar op elkaar geperst konden
staan en er ook geen enkele bewegingsmo
gelijkheid meer overbleef, wat het einde
van het ballet betekende. Of het nu bij
Mondriaan paste of niet, Jennifer Muller
en haar mensen dansten in ieder geval
enorm vitaal, zoals we van hun gewend
zijn.
Uitgaande van de gedachte dat Mondri
aan zich vooral in zijn latere werken zeer
grote beperkingen heeft opgelegd, besloot
Jennifer Muller dat ook te doen, al liggen
haar beperkingen wel op een totaal ander
vlak dan die van Mondriaan. Ze stelde zich
eerst de eis vooral met rechte lijnen en met
rechte hoeken te werken, benen horizon
taal getild, mensen horizontaal getild en
veel bewegingen in een plat vlak.
Dit filmwerk, dat miljoenen dollars
heeft gekost, is in Nederland opgenomen
met een aangrijpende virtuositeit op het
gebied van speciale effecten en stunts, die
helaas tot niets leidt omdat de toeschou
wer nergens de gelegenheid krijgt zich
betrokken te voelen bij wat zich voor hem
ontrolt. Het blijft merkwaardig om acteurs
als Oliver en Ullman Nederlands te horen
spreken, maar er wandelen reeksen ac
teurs en actrices in Nederland rond die dat
beter doen. Het valt nauwelijks op dat de
opnamen niet in Arnhem en Nijmegen zijn
gemaakt, maar rondom Deventer onder
(ADVERTENTIE)
Regisseur Attenborough evenwel is op
grootscheepse wijze overweldigd door zijn
onderwerp en de zucht om in kort bestek
alles te laten zien wat ér met Market Gar
den fout liep, alsmede wat in een oorlog
aan gruwelijkheden, vernieling en verplet
terend lawaai voorkomt.
De kijker wordt zodoende overgeleverd
aan kaleidoskopische confrontatie zonder
veel richting met de diverse strijdtonelen
die te zamen de weg naar Duitsland hard
moesten openleggen. De Britse regisseur
gaat zo wild te keer, dat het publiek geheel
verbijsterd overstapt van artilleriebom-
bardementenbij Son, en zinkende storm-
boten op de Maas naar hotel Hartenstein,
het Arnhemse hoofdkwartier van de Brit
se luchtlandingstroepen die zich op een
steeds kleiner gebied moesten verdedigen.
Een waarlijk oorverdovende herrie be
geleidt dit alles, en te midden van het hand
Hoewel het gevaarlijk is meer aan het spel
van Mulisch te ontlenen, beklemt het
enorm na te denken over hoe het erin de
praktijk aan toe zou kunnen gaan.
Het decor bestaat uit een constructie van
stalen buizen met twee niveaus. Boven is
de commandopost van de beide legerbon-
zen gevestigd, beneden speelt het Neder
lands Blazers Ensemble dat tijdens de
ouverture van de door Willem Breuker
geschreven muziek, Debielenoptocht gehe
ten, op kolderieke wijze en in twee groepen
de zaal komt binnengemarcheerd en wel
gestoken in camouflagepakken. De mu
ziek van Willem Breuker, die een symfoni
sche opzet bereikt dankzij het gebruik van
toevoegingen als violen, staande bas en
harmonica, maakt in afwijking tot zijn
andere werk een doorgeconstrueerde in
druk. De abrupte tempowisselingen, de
knalharde crescendi en de prachtige cho-
russen leiden er zelfs vaak toe dat je aan
dacht van het spel van de beide acteurs (de
rol van de derde, Hieronymus, is te ver
waarlozen) afdwaalt. Zo roept een op zich
niet formidable saxsolo wel spanning op,
omdat iedereen gevoelig is voor het idee
dat een saxofonist ook wel eens faalt in het
maarschalksstoel. De Knop is vanavond
tot en met zaterdagavond (20.30 uur) nog in
De Brakke Grond te zien. Vrijdag- en
zaterdagnacht (23.30
voorstellingen. Voor
ceert het NBE - in
aanstekelijke wijze.
In één adem dienen dan meteen de waar
devolle prestaties genoemd te worden van
de acht vocale solisten die bij de uitvoering
van dit avondvullende oratorium op du
bieuze tekst (die aan de bijbelwoorden is
toegevoegd) vereist zijn. De zangeressen
Hanneke van Bork, Elisabeth Cooymans
en Jannetje Blok, bleken evenals hun man
nelijke collega’s Ian Partridge, Robert
Tear, Ruud van der Meer, Paul Hofstede
en John Bröcheler (als vervanger voor
Bernard Kruysen) in het algemeen zeer
gedisponeerd en betrokken bij de weerga
ve van hun partijen
J<Hi AN VAN KEMPEN
MUZIEK
AMSTERDAM. Stadsschouwburg
(20.15 uur): „Axel”, opera van Reinbert
de Leeuw en Jan van Vlijmen, libretto
van Harry Mulisch, door de Nederland
se Operastichting onder leiding van
Hans Vonk en onder regie van Georg
Reinhardt.
Concertgebouw (20 15 uur): Ton
Koopman, clavecimbel, met werken
van Bach, Balbastre, Byrd, Cabanilles,
Frescobaldi, Kuhnau, Picchi en Swee-
linck.
De Brakke Grond (20.30 uur): „De
Knop” van Willem Breuker (muziek) en
Harry Mulisch (tekst) door het Neder-
De Knop, toentertijd nog een toneelstuk
van Mulisch, kreeg in 1960 een zeer slechte
pers van de Belgen na vertoning op hun
Internationale Avant-Garde Festival. Onze
zuiderburen vielen over de combinatie van
de persiflage van het Koude Oorlog-gege-
ven en de „onsmakelijke uitstalling van
vulgariteiten en vieze weerzinwekkende
platheden”. Nu krijgt men daar een heel
Rond 40 sollicitanten, die reageerden op
een advertentie van CRM, hebben inmid
dels een aanstellingsbrief ontvangen. De
samenstelling van de groep is zeer gevari
eerd, ook qua leeftijdscategorieën. Voor
geschreven was immers dat in de nieuwe
commissie de verschillende geestelijke en
maatschappelijke stromingen in ons land
moesten zijn vertegenwoordigd. Bij toer
beurt zullen een voorzitter en twee leden
de aangeboden films gaan keuren. De
meeste leden zullen naar verwachting één
dag per maand aan de keuringswerkzaam-
heden kwijt zijn. Er zal ook een dagelijks
bestuur komen, maar wie daar zitting in
zullen nemen is nog niet bekend. De naam
van de voorzitter is evenmin bekend.
Goed dat de Fleuropbloemist originele
ideeën bij bosjes heeft. Zeg maar
waarheen-ie moet: uw vaderdag-
bloemengroet.
Fleurop Interflora staat er
voor in. Koninginnegracht 135,
Den Haag.
halen van een hoge noot. Breuker
wekt De Knop tot nieuw, teven. Voor het
overige valt er wel genoeg te lachen, maar
dat alleen is geen maatstaf. Op mijn zes
tiende kwam ik ook altijd met pijn in mijn
buik van de jaarlijkse bonte schoolavond
terug.
De Knop, in een gebruikelijke dynami
sche regie van Lodewijk de Boer en met de
wat gekunstelde volgorde van gebeurte
nissen, valt ondanks het knappe spel van
de beide acteurs en de tekstuele spitsvon
digheden van Mulisch tegen. Een daarvan
is bijvoorbeeld: „Tijd is geld. Geld is de
wortel van alle kwaad. Tijd is de wortel
van alle kwaad”. We kunnen ons niet aan
de indruk onttrekken dat het ook hier om
een bonte avond gaat. Beide maarschal
ken, infantiel geworden na wederzijdse
beledigingen, vervallen in kinderspelle
tjes. („Kijk eens wat ik kan.”) Totdat na
tuurlijk beiden tegelijkertijd op de Knop
drukken. Geen explosie, niets. Als een
déus ex-machina verschijnt de vrede in de
persoon van een vioolspelende, volumi-
nieuze en engelachtige figuur, die de ande
re leden van het Nederlandse Blazers En-
ander beeld van. De Knop is het symbool
van de fatale beëindiging van een oorlog
tussen twee elkaar in evenwicht houdende
mogendheden. Het stuk heeft weliswaar
geen goedlopende handeling en verschei
dene oplossingen die Mulisch bedacht
heeft om de spanning en het tempo er in te
houden doen te gewild aan, maar hij wreef
met zijn bijtend sarcasme zout in de won
den van de grote massa, die zeker rond
1960 gevoelig was voor elke persiflage van
het Koude Oorlog-gebeuren.
In deze eenakter zien we hoe twee maar
schalken, Adella (gespeeld door Jeróme
Reehuis) en Keitz (uitgebeeld door Cor van
Rijn), die de commandopost bemannen
van waaruit met een simpele druk op de knop
over het leven van miljarden kan worden
beschikt, dagelijks onder spanning staan
en aandrang van buiten en eigen onlustge
voelens moeten weerstaan om niet in de
verleiding te komen om er een einde aan te
maken. De een vormt telkens een buffer
voor de emoties van de ander; bijvoor
beeld als blijkt dat zij allebei met de vrouw
van de ander een relatie hebben. Dan is het
leven niets meer waard, is telkens de reac
tie en de gekwelde stevent op de Knop af.
De slag om Arnhem was een van de
meest' tragische blunders die de geallieer
den in de Tweede Wereldoorlog hebben
begaan. Een door de Britten bedachte gi
gantische luchtlandingsoperatie, waarbij
uiteindelijk meer soldaten vielen dan tij
dens de landing in Normandië en die
strandde op de Rijnbrug bij Arnhem: de
laatste van zes bruggen die de weg konden
openen naar het Duitse Roergebied, en
dan zou met Kerstnjis 1944 althans de
oorlog in Europa tot het verleden behoren.
Montgomery’s fraaie idee strandde echter
in een klungelige uitvoering en de lucht
landingstroepen die sedert de invasie al
niets meer te doen hadden gehad, werden
gedecimeerd door Duitse pantserdivisies,
(Van onze Haagse redactie)
DEN HAAG. Staatssecretaris Meijer
van cultuur, recreatie en maatschappelijk
werk gaat op 24 juni de nieuwe Neder
landse Filmkeuring installeren, die de
Centrale Commissie voor de filmkeuring
vervangt. Het bestaande instituut van de
filmkeuring verdwijnt als gevolg van een
nieuwe wet op de filmvertoningen, die op
5 juli in werking treedt.
(Door onze correspondent in Washington,
Henk Kolb)
NEW YORK. De film A bridge too far
(Een brug te ver) over de slag om Arnhem
in het najaar van 1944, heeft dinsdaga
vond bij zijn wereldpremière in Broad
way’s Rivoli-theater geen hand op elkaar
kunnen krijgen. Na ten naaste bij drie uur
van tomeloos georganiseerd geweld
schoof het illustere, in smoking en avond
toilet geklede publiek murw geslagen en
uitgeput naar buiten: bij wijze van spre
ken met de handen omhoog. Regisseur
Richard Attenborough en producer Jo
seph E. Levine waren, bijna 33 jaar na
datum, alsnog bij Arnhem gesneuveld.
over hand toenemende puin verschijnt een
'orden van epische proporties, zoals ook reeks van steracteurs en de Noorse Liv
-a- J-1- i.Ullman in rollen van minimale betekenis
en bij tijden met het karakter van karika
turen. Groot-Brittannië met Dirk Bogarde,
Michael Caine, Edward Fox, Anthony
Hopkins, Laurence Olivier draagt duide
lijk méér bij aan acteerkunst-van-klasse
dan de VS met James Caan, Gene Hack
man, Elliot Gould en Ryan O’Neill, die
veruit het onbenulligs! voor de dag komt
met een jongensgezichtje onder een te gro
te generaalshelm.
MUZIEK
AMSTERDAM. De Brakke Grond
(20.30 uur): „De Knop” van Willem
Breuker (muziek) en Harry Mulisch
(tekst) door Het Nederlands Blazers
Ensemble in een regie van Lodewijk de
Boer.
Waalse Kerk (20.15 uur): Schola Can
torum Stuttgart met werken van Du
fay, Holliger, Zender, Ligety, Bussotti,
Boulez/ Gottwald, Lachenmann en Ra
vel onder leiding yan Clytus Gottwald.
DEN HAAG. Diligentia (20.15 uur)
„Humdrum and Hullabaloo” van en
door Chaim Levano.
SCHEVENINGEN Circustheater
(20.15 uur): „II Tabarro” en „Gianni
Schicchi”. eenacters van Puccini door
de Nederlandse Operastichting onder
leiding van Edo de Waart in een regie
van Lotfi Mansouri.
BALLET
AMSTERDAM Stadsschouwburg
(20.15 uur) Het Nationale Ballet onder
artistieke leiding van Rudi van Dantzig
mei Giselle
t
5
P
5
