De conferentie
Kleur en vorm in
strijd tegen saaiheid
If
OOIT
Verf
kijken
in Parijs
Louis
■MM
JLJJXvl.
prf
J
door Hans Maarsen
Agora
Vuilnisbelt
Centen tellen
I
Weerstand
<1 W»
MW
WW
11
ih
«k,
rig
Evry. Op de voorgrond zijn de piramide-achtige flatcomplexen zichtbaar
bouts
i
Een spartelvijver, een kunstobject, kan
toren en flats gaan in het hypermoderne
Evry hand in hand.
jk zal
ramp
paard
>m te
g zou
pport
ihzelf
ar we
n van
>orge-
iddel-
delijk
geef
en en
raken
an de
nder-
n taal
als het
aur en
en. Op
ig zon-
i presi-
Parijs
F’ranse
angrij-
thousi-
lurven
- zoals
Frans
elhard
n. Het
t daar-
:entra-
balans
osheid
elings-
ikaan-
rerbin-
net de
nodig
de op-
eit dat
in het
schrij-
■sident
ie ook
len af-
i groot
zuiver
- ver
schrik-
ot-Brit
b rege-
eg om
daar
buiten
eerder
ije dan
Zaïre,
mach-
huidi-
ingra-
•egime
ischap
ig een
g bin-
Istand
r aan-
irente-
ch wel
itie in
Bouwend Nederland moet kleur bekennen. Flatbewoners schreeuwen erom. Ze
grijpen zelf naar kwast en verfpot om het exterieur van hun appartement een eigen
gezicht te geven. Met een rood geschilderd balkonnetje en een oranje vensterbank
trekken ze hun flat uit de grauwe anonimiteit. De uniformiteit van de betonmassa is
doorbroken met een lik verf. Toch is kleur het stiefkindje van de Nederlandse
bouwwereld.
Een zaal was gevuld met persvertegen
woordigers uit alle delen des lands, gezeten
aan lange tafels, gezellig met elkander bab
belend en elkaar de loef afstekend in sterke
verhalen over hun prestaties. Een achttal
aanvallige jongedames trippelde af en aan
met een keur van alcoholische dranken, die
zij met grote liefdadigheid uitschonken.
Het einde van de zaal was afgesloten met
een geheimzinnig rood velours gordijn,
waarachter ik de enigszins verlegen gebroe
ders Philips vermoedde, die bezig waren
moed te verzamelen om met hun bescheiden
produkt te voorschijn te komen.
Dat bleek later niet zo te zijn.
Er gebeurde een uur lang niets. Of liever,
niets anders dan het uitschenken van on
voorstelbare hoeveelheden sterke dranken,
waardoor de sterke verhalen van de vak
broeders alsmaar sterker werden. Ik wilde
mij niet laten kennen en dronk lustig mee,
waardoor mijn voornemen om de gebroeders
Philips eens flink op hun nummer te zetten
aanmerkelijk groeide. De stemming werd
uiterst gezellig. De acht jongedames nipten
nu en dan een druppeltje mee en werden
steeds toeschietelijker voor de avances van
het gezelschap, maar juist toen het een
dolle boel beloofde te worden ging plotse
ling het rode tapijt open. Niet de gebroeders
Philips, maar een zeer appetijtelijk uit
ziend koud buffet ontvouwde zich aan onze
benevelde blikken. En toen deed zich mijn
gebrek aan ervaring gelden. Terwijl ik de
ogenstrelende schotels met eerbiedwaardi
ge verbazing bekeek, stortten mijn metge
zellen zich als een horde sprinkhanen op al
dat lekkers en ik had de grootste moeite om
een kippeboutje en een asperge te bemachti
gen, voordat het slagveld nog slechts lege
schotels vertoonde.
In de late, koude avondlucht kwam ik
enigszins tot mijn positieven. Ofschoon vol
gens geijkte opvattingen volslagen dronken
merkte ik toch dat ik op weg was naar mijn
krant met onder mijn arm een dik pak
stencils en foto’s, die in woord en beeld, de
weelderige kwaliteiten van de nieuwe serie
radiotoestellen weergaven. En waarmee ik
de volgende dag een volle pagina van de
krant vulde, omdat ik tenslotte daarvoor
ook was uitgestuurd.
Later herinnerde ik mij vaagjes wie mij
bij de uitgang dat pak gegevens in de hand
had gedrukt: een rijzige, gebrilde figuur,
van wie mijn collega’s op de krant mij
verzekerden dat hij de perschef van het
concern moest zijn geweest.
:en in
aken,
en. In
e din-
m bij
voert-
ikkig-
i van
Is dat
ikend
rlijk).
ingen
geno-
■itste-
een
c. En
ency-
i. De
re is 4
keerde voertuigen zijn uit den boze. Al
het blik wordt ondergronds opgeborgen
Sov-
■hand
toom-
s. Een
m zal
0 mil-
ndien
an de
:en”.
Veel aandacht derhalve voor de werk
gelegenheid. Op den duur hoopt men aan
60.000 inwoners van Evry in de directe
woonomgeving werk te kunnen bieden.
De nieuwe stad is in vijf wijken verdeeld,
onderling gescheiden door parken. Alle
wijken zijn in een cirkel gegroepeerd
rondom het administratieve, commer
ciële en culturele centrum. De kern hier
van wordt gevormd door de Agora, een
overdekt plein. Deze overdekte ontmoe
tingsplaats, naar het voorbeeld van de
oude Romeinse stedebouw, wordt om
ringd door winkels, warenhuizen, restau
rants, theaters en sportaccommodaties.
Na voltooiing zal Evry 30.000 wooneenhe
den omvatten. De hoofdmoot bestaat uit
flats. Om gettovorming tegen te gaan,
wordt een vermenging van verschillende
woningtypen, te koop en te huur, nage
streefd.
zich en trekt een deel van het verftapijt
eraf. Hij is er niet minder enthousiast
over. „Zoiets hoeft echt niet te gebeuren.
Als we onze techniek zouden combineren
met hun fantasie, dan was het puntgaaf”.
De voorzitter van de Haarlemse federa
tie van woningbouwverenigingen, K. D.
Henstra, heeft de Franse Slag zojuist in
een modelflat ervaren. Het schilderwerk
van de binnenwanden is slordig gedaan,
heeft hij moeten constateren.
In het voorlichtingscentrum van Evry
krijgt het gezelschap te horen dat een
driekamerflat toch nog altijd 450 per
maand kost. En dat is met een totale ka-
meroppervlakte van 65 m2 aan de pittige
kant. Evry telt momenteel circa 26.000
inwoners. Over drie jaar moeten 50.000
mensen in de stad onderdak hebben ge
vonden. De gemeentelijke autoriteiten
benadrukken dat veel moeite wordt ge
daan uit het niets een leef- en werkge
meenschap te ontwikkelen die vanaf het
begin zoveel mogelijke functies van een
zich in de loop der tijd gevormde stad in
zich bergt.
Een voorlichtingsfunctionaris geeft toe
dat de buitenissige bouwvormen en de
bizarre kleurenwereld niet bevorderlijk
hebben gewerkt voor de verhuur en ver
koop van flats. Soms was het bonte kleu
renscala zelfs de hinderpaal. Diegenen
die noodgedwongen hun toevlucht zoch
ten in Evry, hadden in de begintijd moei
te met de aanpassing. Na verloop van
tijd, zo verzekert de voorlichter, wil
niemand meer weg. De reactie van een
jong stelletje dat in een van de ruim
opgezette parken flaneert, bevestigt de
overtuiging van de ambtenaar. Het meis
je vertelt dat het in de eerste weken wel
even wennen was. De verscheidenheid
aan kleuren deed haar vaak de ogen
knipperen. Haar vriend is vrij snel aan
de slag gekomen bij een bank, terwijl zij
als secretaresse werk vond bij een han-
delsfirma. Een moeder die met haar twee
kinderen door het groen wandelt, heeft
er ook geen spijt van dat zij het bomvolle
Parijs ontvlucht is. De kinderen kunnen
zich nu kostelijk amuseren zonder ge
stoord te worden door het verkeersge
weld. Want in deze stad van de toekomst
is de voetganger heer en meester. Auto’s
zijn in het straatbeeld taboe. Zelfs gepar-
Tegenover het volkse Evry staat het
meer deftige Créteil waar de fine fleur
van Parijs een goed heenkomen zoekt.
Créteil is gesitueerd op een voormalige
vuilnisbelt, zeven kilometer ten oosten
van de Franse hoofdstad. Op die plek
verrijst een paradijselijk woonoord
waaraan gesleuteld wordt door 120 ste-
debouwers. Tot die groep behoren ook
landschapsarchitecten en kleurspecialis-
ten. De kleurkenners staan onder super
visie van de beeldende kunstenaar Yva-
ral, zoon van de befaamde Franse schil
der Vasarely. Kleurgeving en kunst wor
den volledig in de woonomgeving geïnte
greerd. Vaak zijn het slechts kleurvlek
ken die de monotonie van de betonmassa
verstoren. Openbare gebouwen worden
gemakkelijk herkend dankzij kleurwer-
king. Een mooi voorbeeld is het zieken
huis van Créteil. Op de voorgevel is over
de gehele lengte en breedte een blauw
kruis aangebracht. Evenals in Evry zijn
pleinen, paden en daken van scholen en
parkeergarages in het kleurenplan opge
nomen.
Niet elke schepping van de tekentafel
wordt realiteit. Ontwerpers ervaren wel
eens dat hun schetsen onder tafel ver
dwijnen omdat te uitbundig in kleuren
was voorzien. Het ging daarbij steeds om
huurflats waarvan het onderhoud van de
kleurdecoratie uiteraard voor rekening
komt van de verhuurder. En om de on
derhoudskosten niet uit de hand te laten
lopen, werd het bezuinigingsmes in het
dure kleurenplan gezet. Ook Créteil is
niet ontaard in een slaapstad. Winkelcen
tra, kantoorgebouwen en industrieterrei
nen zijn in ontwikkeling. Het inwonertal
ligt op circa 50.000 en moet tenslotte
uitgroeien tot 120.000.
Terwijl de Nederlandse delegatie zich
vergaapt aan de roemruchte cilinder-
flats, die in de volksmond al betiteld
worden als maïskolven, verzucht schil
der Van der Laan: „Het is zo jammer dat
de nuchtere Hollander eerst zijn centen
telt voor hij besluit iets te ondernemen.
Daarom komen dergelijke projecten bij
ons nauwelijks van de grond”. Inder
daad is de Nederlander zakelijker. Hij
kijkt verder dan zijn neus lang is. Steeds
keren dezelfde vragen terug. Wat kost
het allemaal? Wie moet het betalen en
wie draait voor het onderhoud op? En
hoe wordt de kleurkeuze bepaald? Vra
gen die door de Fransen niet pasklaar
beantwoord kunnen worden. Zij zijn la
conieker. Ze zijn minder ambtelijk, to
nen meer initiatief en durven risico te
lopen.
De Velsense architect prof. ir. F. Dicke,
een van de deelnemers aan de oriënta
tiereis, wijt de behoudende bouwstijl van
de Nederlanders aan hun karakter. „Wij
zijn niet zo spontaan ingesteld. Het tem
perament en de allure van de zuiderling
is ons vreemd. En dat is merkbaar in
onze bouwuitingen”. Prof. Dicke beaamt
dat grauwe ontsierende betonkolossen er
heel wat frisser uit zouden zien als de
verfkwast zijn werk had gedaan. Maar
hij zou het de schilders niet vergeven als
ze gemetseld baksteenwerk zouden be
werken. Afgevaardigden van een grote
verffabriek onderkennen eveneens de
conservatieve houding van Nederlandse
ontwerpers en bouwers. Verf, zo verkon
digt de fabrikant, heeft behalve een be-
Helaas waren er op de wereld nog meer
mensen dan de gebroeders Philips op dat
idee gekomen en het was dus de kunst om
niet met de apparaatjes te blijven zitten,
maar ze in grote hoeveelheden te verkopen.
Adverteren deed verkopen, dat wel, maar er
behoorde méér toe. Zo ontstond bij Philips
de gewoonte waaraan zich tegenwoordig
alleen nog maar autofabrikanten schuldig
maken, namelijk om ieder jaar een nieuw
model te lanceren. Men deed om de poespas
en de gloeibuisjes ieder jaar een nieuw
model kastje, of liever een hele serie nieuwe
kastjes en spoot die op een bepaalde dag als
een sensationeel nieuwtje op de markt. En
daags tevoren was er dan die persconfe
rentie.
Met dè uitnodiging op zak ging ik erheen,
mijzelf vertrouwd makende met de gedach
te dat ik daar een hartige discussie met de
gebroeders Philips zou voeren over de wijze
waarop zij tot hun nieuwe creatie waren
gekomen, en met het voornemen om hen
terdege te doen merken dat zij met een
deskundig criticus te doen hadden, 'die zij
niet in het ootje konden nemen.
ie be-
'evolg
Bstra-
•heen,
an de
iddel-
in een
;evolg
loven-
lerika
n een
n tijd
frond
Als men bijvoorbeeld radiotoestellen fa
briceert, kan men in kranten advertenties
plaatsen die het publiek op dat feit attent
maken. Maar het is veel effectiever om in
het redactionele gedeelte van de krant een
door journalisten zelf aangedragen artikel
geplaatst te krijgen waarin de lezer wordt
verteld dat die radiotoestellen veel beter,
mooier en goedkoper zijn dan het prul dat
de concurrent voortbrengt. Maar hoe krijgt
men dat voor elkaar?
Ik noem het voorbeeld van radiotoestellen
omdat de eerste persconferentie die ik als
jongmaatje in de journalistiek meemaakte,
was opgezet door de N. V. Philips Gloeilam
penfabriek te Eindhoven. De gebroeders
Philips, die in de twintiger jaren met goed
resultaat in hun dagelijks onderhoud voor
zagen door gloeilampen te maken, waren op
zeker moment op de niet onlogische gedach
te gekomen dat het tot gloeien brengen van
hele dunne draadjes niet uitsluitend nut
had voor de verlichting, maar ook een be
langrijke functie vervulde in een radio-ap-
paraat. En toen zij eenmaal de lampjes
fabriceerden die in het opvangen van ether-
golfjes een rol speelden en die „buisjes”
werden genoemd, was het een koud kunstje
om ook de hele poespas eromheen, inclusief
het kastje, te maken en daar een deel van de
kostwinning uit te halen.
Als jong journalist had ik indertijd een
volkomen verkeerde opvatting over de bete
kenis van het woord „persconferentie"
tot het moment waarop ik er een mee
maakte.
De veronderstelling dat op een persconfe
rentie datgene wordt gedaan wat het woord
aangeeft, namelijk confereren, is een vol
strekte misvatting. Het is zelfs zo, dat op
geen enkele bijeenkomst van mensen onder
welk voorwendsel ook zó weinig wordt ge
confereerd als op een persconferentie.
De bedoeling van degenen die persconfe
renties organiseren is uitsluitend, de aan
wezige journalisten met alle bruikbare mid
delen ertoe te brengen dingen in hun krant
te publiceren die er eigenlijk niet in thuis
horen.
De verfleveranciers zien de onder
waardering van hun produkt met lede
ogen aan. Ze weten de architecten, de
woningbeheerders en de overheid er
maar moeilijk van te overtuigen dat re
gelmatig schilderwerk niet alleen dient
voor het onderhoud, maar ook kan zor
gen voor een verfraaiing van een huizen
rij of een flatblok. Vandaar dat de voor
lichting over kleurtoepassing in de bouw
rigoureuzer is aangepakt. Onder het mot
to „wat de boer niet kent, dat vreet ie
niet” bracht onlangs een gezelschap van
huisschilders, een paar architecten en
een aantal vertegenwoordigers van wo
ningbouwverenigingen een bezoek aan
de Parijse voorsteden Créteil en Evry.
Hypermoderne woonoorden waar kleur
een belangrijk versieringselement is ge
worden. De Nederlandse delegatie was
vooral geïnteresseerd in de revolutionai
re bouwprojecten in Evry, gericht op de
sociale sector.
Evry heeft met name bekendheid ver
kregen door de pyramidevormige opeen
hopingen van flatappartementen. Die
grillige stapelingen vertonen een extra
dimensie door de gewaagde verfkleuren
die op de buitenwanden zijn gestreken.
In elke wijk domineert een kleur, afge
wisseld door nuances. De ontwerpen en
kleurprogramma’s zijn het resultaat van
een internationale prijsvraag voor stede
bouw en architectuur. Zichtbaar onder
de indruk wijst meesterschilder Bouke
van der Laan uit IJmuiden op een traps
gewijs gebouwde flat waarvan de blauw
gekleurde top opgaat in de heldere lucht.
Gedurfd is ook het gebruik van glansverf
in plaats van matverf. Daardoor zijn
oneffenheden veel beter zichtbaar.Overi
gens toont Every overal de onvolkomen
heden. Van een wandelpad dat zich tus
sen de „piramides” omhoog slingert,
bladdert de verf los. Van der Laan bukt
r.
schermende ook een versierende functie.
Kleur moet een vormgevingsmiddel wor
den van de architect. Voorlopig richt de
verfproducent zijn kruistocht op de ver
fraaiing van de bestaande bebouwing.
Het beïnvloeden van de tekeningen van
de architect vergt een veel langere adem.
Maar ook bij de schildersbedrijven
stuit de verfmaker op weerstand. De
doorsnee Nederlandse huisschilder is in
de eerste plaats een ambachtsman. Zijn
zakeninstinct is slecht ontwikkeld. Hij
wacht rustig af tot de klanten komen en
timmert niet aan de weg. Hij voelt zich
niet geroepen de klant te overtuigen van
de kleurgedachte. „Toch”, zo meent de
fabrikant, „komen de kleuren meer in
beeld. De discussie spitst zich de laatste
jaren toe op de omgeving waarin we
wonen en werken. De woning is veelal
geen punt van zorg meer. We kijken om
ons heen en zien dat alles dezelfde troos
teloze, doodse sfeer ademt. Eerst hebben
we ons sterk gemaakt de ergste woning
nood op te lossen; nu bevinden we ons in
rustiger vaarwater en stellen hogere ei
sen aan de ruimte in onze directe woon
omgeving”.
Die bewustwording komt wat laat. Te
laat misschien. De compactheid die de
naoorlogse bouwgolf typeert, bindt de
„verfraaiers” aan handen en voeten.
„Tot op zekere hoogte is kleurtoepassing
een lapmiddel. Je zult echter moeten
roeien met de riemen die je hebt. Het
opblazen van de Bijlmer is een utopie”,
zo stelt de vertegenwoordiger van de
verffabriek.
Voorzitter Henstra van de federatie
van woningbouwverenigingen in Haar
lem keert geestdriftig terug van de ex
cursie. Op beperkte schaal ziet hij moge
lijkheden voor invoering van kleurdeco
ratie in ons land. Als voorzitter van de
woningbouwvereniging Patrimonium
wijst hij op de uitvoering van de renova
tie van flatblokken aan de Rijksstraat-
weg, nabij het Delftplein in Haarlem. Het
herstelwerk kan worden aangegrepen
om de buitenzijde van het langwerpige
flatcomplex een vrolijker aanzien te ge
ven. Gedacht wordt aan verticale kleur-
banen om de lengte van het flatgebouw
te doorbreken. Henstra piekert er nog
over wie die extra kosten moet opbren
gen. Het bedrag doorberekenen in de
huur acht hij niet haalbaar. „De huurders
beginnen al tegen te sputteren bij de
minste of geringste verhoging”. Henstra
verwacht niet dat pyramideflats zoals in
Evry, ooit in Nederland van de grond
zullen komen. „De Hollander roept al
gauw: doe niet zo gek!. Bovendien zitten
wij muurvast in een corset van regeltjes
en bepalingen waarin voor zulke experi
menten geen ruimte wordt gelaten”.
Directeur H. Meulenbroek van woning
bouwvereniging „Het Spaarne” heeft een
lichtpuntje ontdekt. Hij vestigt zijn hoop
op de invoering van artikel 14 van de
nieuwe woningwet. Met die bepaling
wordt de gemeente als intermediair tus
sen woningbouwcoöperatie en rijksover
heid uitgeschakeld. „Dat geeft ons meer
armslag. Want de bevoogding van de
gemeente Haarlem drukte zwaar op ons
doen en laten. Voor elke activiteit had
den we een apart geldpotje. Het gevolg
was dat ideeën onuitgevoerd bleven om
dat de benodigde gelden ontbraken.
Straks krijgen we één grote pot waaruit
alles wordt betaald. En dan zie ik wel
mogelijkheden om experimenten met
kleur uit te voeren”, zo verwacht Meulen
broek.
Een overzicht van een van de stadswijken van
1
-
«T;
te?- d
