H
tb
Duinrand door versnippering bedreigd
1
1
Jö f #3
V
- ks I
i
at
«3
door Rien Polderman
Stroken
Voorrecht
Grondpolitiek
Voordelen
Geconcentreerd bouwen
IA* h m Vj
Jp F®
LtN
Wie ooit de moeite heeft genomen om eens indringend naar de
stafkaart van Zuid-Kennemeriand te kijken, zal de dominerende band-
structuur evenwijdig aan de kustlijn zijn opgevallen: Van links naar
rechts zien we op de kaart na het blauw van de zee eerst een brede
gele band duin, vervolgens een donkergroene band duinbos, daarna
een licht-groene strook weiland en bollengrond, en tenslotte de brede
rode band van de Haarlemse stedelijke agglomeratie. De evenwijdige
structuur wordt nog benadrukt door de in dezelfde richting lopende
spoorwegen Leiden-Haarlem-Velsen, en de Westelijke Randweg. Dit
patroon is een combinatie van een natuurlijk ontstaan landschap
strandwallen, oude- en jonge duin en door mensen gevormd milieu,
dat zich daaraan heeft aangepast.
Als we iets scherper n aar de kaart kijken, zien we loodrecht op deze
kustlijn-structuur wat kleinere rode vlekken: de villawijken van Zuid-
Kennemeriand. In het speciaal aan de stadsparken en buitenplaatsen
van Zuid-Kennemeriand gewijde nummer van het blad „Wonen-
TA/BK” worden deze waarnemingen als uitgangspunt genomen voor
een pleidooi voor een totaal andere oplossing van het woningen-tekort
van de Haarlemse agglomeratie, dan Gedeputeerde Staten voorstaan
met hun Nota Ruimtelijke Ontwikkelingen in Noord-Holland (NORON)
z
w As*—
i</°’ zf^TlÓNAAq PARK)/
^7 A
IS
KRAANSVELt^
•rremT^Ot
Imh» s
I
Santpc
DE
Vork-effect” bij bebouwing
in Kennemerland versterken
1
I
i
i
1
rige arbeiderswoningen, die niette
min voor meer dan een ton van de
hand gingen. De exorbitant geste
gen prijzen voor onroerend goed
hebben echter ook de duinrand niet
onberoerd gelaten.
De mogelijkheden om bebouwing
in te passen in het landschap zouden
daarbij ten volle moeten worden uit
gebuit. Elders in het land zijn al
schitterende resultaten bereikt met
bouw in het landschap (bijvoorbeeld
door het laten staan van hoge oude
bomen). Tevens zou moeten worden
Ook op deze zwart-wit kaart van Zuid-Kennemeriand is de langgerekte structuur van
het landschap goed te zien De loodrecht daarop staande dwarsstructuur van
afwisselend groene en bebouwde stroken is eveneens te onderkennen. In sommige
gevallen dringt de bebouwing diep de duinrand binnen. Daar staat tegenover dat het
groen van de duinen soms dwars door de Haarlemse agglomeratie doorloopt naar de
polders ten oosten van de stad De van het noorden naar het zuiden en van het westen
naar het oosten lopende spoorwegen vormen een uistekende ralllnfrastructuur, die
door verdichting van de bebouwing rondom de stations en wat nieuwe haltes nog beter
kan worden uitgebuit.
1
i
1
i
i
1
De villa Kareol in Aerdenhout staat op de monu
mentenlijst Dit zeer tot misnoegen van de make
laar die het pand heeft opgekocht om het te
slopen De makelaar, die beroep heeft aangete
kend tegen de plaatsing op de monumentenlijst,
wil in plaats van Kareol een beperkt aantal peper
dure bungalows of villa's bouwen Het monumen
tale pand verkeert in zeer slechte staat van onder
houd en raakt steeds erger in verval. Het fraaie
interieur is ai gesloopt Verdergaande verkrotting
en uiteindelijke ineenstorting zouden ertoe kunnen
leiden, dat de makelaar uiteindelijk toch zijn zin
krijgt Dat betekent dan verrijking van de makelaar
en verarming van Zuid-Kennemeriand.
Het duinrandgebied heeft een uitstekende railin-
frastructuur, die goede diensten zou kunnen doen
bij verdere verdichting en verstedelijking. Een
stationnetje als dat van Overveen zou dan veel
beter kunnen worden benut dan thans De stedelij
ke verdichting van de bebouwing zou bij voorkeur
rondom bestaande of nog te bouwen stations
moeten gebeuren
Een verdichtende bebouwing van
het duinrandgebied lijkt kortom in
derdaad een goed alternatief voor
de NORON-stad. Aan de „haalbaar
heid” daarvan moet echter ernstig
worden getwijfeld. Voor de verwe
zenlijking ervan zou immers een uit-
gebreider planologisch beleidsin
strumentarium nodig zijn, dan waa
rover de overheid thans beschikt.
Met name zouden radicale maatre
gelen nodig zijn op het gebied van de
grondpolitiek, waarbij zelfs te den
ken valt aan nationalisatie van de
grond: het enige afdoende middel
tegen speculatie en projectontwik
keling en de daaruit voortvloeiende
prijsopdrijving; het enige middel
voor de gemeenschap om vat te krij
gen op de ontwikkelingen. Binnen
de bestaande machts- en bezitsver-
houdingen zit grond-nationalisatie
er duidelijk niet in. De jarenlange
strijd van de socialisten voor ietsje
meer democratische invloed op wat
er met de grond wordt gedaan ener
zijds, en de hardnekkige tegenstand
daartegen van conservatieve en con
fessionele zijde laten wat dat betreft
weinig ruimte voor optimisme.
Pleiten GS voor geconcentreerd
bouwen in een gebied tussen Haar
lem en Hoofddorp in de Haarlem
mermeer (het plan voor de omstre
den NORON-stad), de schrijver van
het artikel in „Wonen-TA/BK”, Hu
bert de Boer, zoekt de oplossing in
een geheel andere richting. Hij stelt
vast, dat de Haarlemse agglomeratie
ter plaatse van eerder genoemde vil
lawijken de aangrenzende duinrand
binnendringt. Ongeveer zoals de
tanden van een vork in een stuk
vlees binnendringen.
In het kort komt zijn theorie er op
neer, dat dit „vork-effect” moet wor
den versterkt. Er is een Chinese
wijsheid, die ons onder ogen brengt,
dat het nut van een vat schuilt in de
leegte, en dat de bruikbaarheid van
een wiel berust op de naaf. Iets
dergelijks is op te merken aan de
vork. De bruikbaarheid van dit in
strument wordt mogelijk gemaakt
door de „open ruimte” tussen de
tanden. Dat geldt ook voor de stede
lijke vork, die in de groene duinrand
prikt. Als dan ook wordt gepleit
voor een versteviging van de tanden
van de vork, houdt dat vanzelf in,
dat ook de ruimte daartussen moet
worden versterkt. Het idee van de
stedelijke vork is dus omkeerbaar.
Je kan ook stellen, dat het groen van
het duinrandgebied „vorksgewijs”
het stedelijk gebied van Haarlem
binnendringt.
van de mogelijkheden van dat ge
bied zou een aardig alternatief kun
nen zijn voor een NORON-stad in de
Haarlemmermeer.
Oud Bentveld boven de kap hangt).
Voorts kan dan nog flatbouw wor
den waargenomen op plaatsen in
het duinrandgebied, waar rondom
een gesloopte villa weinig grond
aanwezig was. Zo’n flat wordt dan
met een poenig woord „residence”
genoemd, om hem te onderscheiden
van de ordinaire flats in Schalkwijk,
de Bijlmer en overal elders. De
naam „residence” en de hoge koop
sommen (prijzen van een half mil
joen voor een appartement vormen
geen uitzondering) nemen niet weg,
dat de vervanging van een eer
biedwaardige villa door een luxe
flat meestal een verarming van de
buurt en een aantasting van het cul
tuurlandschap betekenen.
Een en ander samenvattend, kan
rustig worden gesteld, dat de Kenne-
mer duinrand als woongebied met
allure wordt bedreigd door verzake
lijking (kantoorvestigingen), sloop
en verkrotting, versnippering en een
poenige uniformiteit in de vorm van
Een en ander heeft de volgende
voordelen:
de verzieking van het duinrand
gebied (kantoorvestigingen, ver
waarlozing van bos, verkrotting
en sloop van landhuizen, woeke
ring van bungalows en „residen
ces”) kan een halt worden toege
roepen. De inmiddels terugge
drongen woonfunctie kan zich
herstellen en nog worden ver
sterkt. De behoefte om de tussen
liggende open stroken te bebou-
onderzocht, of bestaande landhui
zen zodanig zouden kunnen worden
verbouwd, dat daarmee kan worden
voorzien in de huisvesting van ver
schillende gezinnen onder één dak.
Waar mogelijk zou aan bestaande
villa’s moeten worden vastgebouwd.
De nieuwbouw zou in een stedelijke
dichtheid moeten worden verweven
met de oude bebouwing en het land
schap. Bebouwing in stedelijke
dichtheden, zou een woning in de
duinrand bovendien binrjen het be
reik kunnen brengen van de lagere
inkomensgroepen. En zo zou dan
een levendige en afwisselende
woonomgeving kunnen ontstaan,
met woonmogelijkheden voor uit
eenlopende sociale groepen.
Natuurlijk is er wel een sterke
ontwerpkracht en een gedreven ste-
debouwkundige visie vereist om een
dergelijke woonomgeving tot stand
te brengen. Bungalowtjes bouwen is
ongetwijfeld veel gemakkelijker en
lucratiever dan dat. Gemakzucht en
winstbejag zijn echter dodelijk voor
een behoorlijke stedebouw en ruim
telijke ordening. Dit geldt niet min
der voor de eventuele bouw van een
NORON-stad in de Haarlemmer
meer.
Merkwaardig genoeg, kan dat idee
worden verdedigd met hetzelfde ar
gument, als Gedeputeerde Staten
gebruiken in hun pleidooi voor die
omstreden nieuwbouwstad tussen
Haarlem en Hoofddorp: Je kunt be
ter op één plaats in het groen gecon
centreerd bouwen, dan allerlei
een snel
groeiende stenen korst in dunne
spreiding voort te laten woekeren.
Wat geldt voor de Haarlemmermeer,
geldt ook voor Kennemerland. Je
kunt beter op een zorgvuldig uitge
kozen hoek van het duinbos gecon
centreerd bouwen (in stedelijke
dichtheden), dan het hele bos te ver
kavelen voor dun gespreide bunga-
lowbouw. Bij de verstedelijking van
die ene hoek, kan de rest van het bos
als natuurgebied behouden blijven.
Het wonen in een van de tanden
van de stedelijke vork is op dit mo
ment een voorrecht, dat aan een
beperkt aantal welgestelden is voor
behouden. Er is echter onderhand
een situatie ontstaan, waarin de
marktwaarde van sommige villa’s
zo hoog is opgelopen, dat zelfs de
allerrijksten deze nauwelijks meer
op kunnen brengen. Het gevolg
daarvan is, dat allerlei fraaie land
huizen hun woonfunctie zijn kwijt
geraakt. In plaats daarvan werden
er kantoren in gehuisvest. Ook komt
het voor, dat villa’s worden gesloopt,
waarna het omliggende en vrijko
mende terrein wordt verkaveld voor
de bouw van een beperkt aantal
peperdure bungalows. Zoals bekend
dreigt het landhuis Kareol in Aer
denhout het slachtoffer te worden
van dergelijke praktijken. Op zijn
gunstigst valt een oud gebouw niet
onder de slopershamers, maar
wordt het landgoed wel verkaveld
voor de bouw van dure woningen.
En daarbij wordt vaak geen enkele
rekening gehouden met de aard en
de structuur van het landschap (Een
lot, dat bijvoorbeeld het landgoed
tbouwen,
„residencies” en karakterloze bun- dorpsuitbreidingen als
galowtjes in dunne spreiding over
het gebied.
We hebben een paar middelen om
de verloedering van de duinrand in
deze richting tegen te gaan. Die mid
delen zijn beperkt. Met streekplan
nen en bestemmingsplannen kan de
provinciale en gemeentelijke volks
vertegenwoordiging bepaalde onge
wenste ontwikkelingen voorkomen.
Er is alleen wat politieke wil voor
nodig om daartoe een beleid uit te
stippelen. Het op gang brengen van
wél gewenste ontwikkelingen is
daarentegen veel moeilijker. Met de
thans beschikbare planologische be
leidsinstrumenten kan de overheid
slechts verbieden; niet gebieden.
Dat is jammer, want een planmatige
verbetering van de duinrand als
woongebied en een betere benutting
Spt>rttonda«nb»0
Molenplein
i
wen kan vervallen als in plaats
van daar, nog wordt gebouwd in
de stedelijke „vorktanden”.
het genot om in het aantrekkelij
ke duinrandgebied te mogen wo
nen kan eerlijker over alle lagen
van de bevolking worden ver
deeld. De onrechtvaardigheid, dat
het wonen in het duinrandgebied
slechts aan welgestelden is voor
behouden, terwijl het gezin met de
gewone portemonnaie naar kale
en steriele nieuwbouwwijken in
de polder wordt verwezen, kan zo
worden weggenomen.
1 het duinrand gebied beschikt over
uitstekende spoorwegverbindin
gen: de lijnen Leiden-Haarlem en
Haarlem-Velsen in de lengterich
ting en de lijn Zandvoort-Haar-
lem-Amsterdam daar loodrecht
op. De bebouwing zou bij voor
keur moeten worden verdicht ron
dom een bestaand station of daar,
waar een nieuw station kan wor
den gemaakt.
Een NORON-stad in de Haarlem
mermeer kan daar geen enkele rail-
verbinding tegenover stellen. De be
staande uitbreidingen van Hoofd
dorp liggen volkomen verkeerd ten
opzichte van het geplande station
aan de Schiphollijn en een eventuele
NORON-stad zou nog ongunstiger
komen te Eggen. De bestaande
spoorwegen in Jé Haarlemse agglo
meratie liggen daar voorts even ver
vandaan. Wil men de NORON-stad
een behoorlijke aansluiting geven
op het landelijke spoorwegnet, dan
zal die spoorlijn speciaal moeten
worden aangelegd. De rail-infra-
structuur voor een verantwoorde
verstedelijking van duinrandgebied
daarentegen ligt nu al kant en klaar
gereed.
Beurtelings kunnen over de lengte
structuur van Zuid-Kennemeriand
een aantel open, en aantal stedelijk
verdichte stroken worden opge
merkt en versterkt.
„Wonen-TA/BK” somt tussen Haar
lem en Velsen op:
1- Open natuurlijke verbinding
van de Lindeheuvel in Bloemendaal
oostwaarts via het zwembad aan de
Kleverlaan en de stadskwekerij tot
de Algemene Begraafplaats in
Haarlem-Noord.
2- Verdichting van de bebouwing
rondom station Bloemendaal, kop
peling via Zaanenlaan naar het in-
drustriegebied Waardepolder.
3- Open landschappelijke verbin
ding van het Kopje, de Schapendui
nen en de Wildhoef via het Pim
Mulierpark tot en met Haarlem
Stadion.
4- Verdichting van de bebouwing
bij Santpoort-Zuid en Haarlem-
Noord.
5- Landschappelijke open verbin
ding van de Ruïne van Brederode,
‘via het Burgemeester Rijkenspark
en het Delftplein naar Spaamdam.
7- Natuurlijke overgang van het
natuurmonument Duin- en Kruid-
berg via de geestgronden tussen
Santpoort-Noord en Driehuis (met
de begraafplaats en J.D. Zocher jr.)
tot aan de Hof geest in de Velser-
broekpolder.
8- Opvulling van de bebouwing
van de hoek tussen de NS-lijnen bij
Driehuis en Westerveld de spoorlij
nen naar IJmuiden en naar Bever
wijk en Alkmaar)
9- Verdichting van de bebouwing
rond het station Zeeweg.
Bij het overnemen uit „Wonen-
TA/BK” van deze lijst van afwisse
lend open te houden en te verdich
ten stroken, zie ik de actiegroepen
van verontruste villabewoners en de
woedende menigte milieuvoorvech-
ters al samendrommen voor de ge
meentehuizen, het provinciehuis en
het gebouw van de Raad van State.
Men kan zich echter afvragen of de
in „Wonen-TA/BK” ontwikkelde fi
losofie wel zo’n aantasting inhoudt,
als de toekomstige demonstranten
zouden kunnen vrezen. Laten we
deze kwestie eens nader onder de
loupe nemen.
Door het mechanisme van de vrije
markt in onroerend goed, bij een
grote vraag en een beperkt aanbod,
zijn de prijzen van grond en huizen
dermate gestegen, dat elk verband
tussen gebruikswaarde en markt
waarde is zoek geraakt. Deze toe
stand is nog verergerd door de stel
selmatige tegenwerking door be
paalde politieke kringen van over
heidsmaatregelen, die speculatie
zouden moeten tegen gaan. Met na
me in de Haarlemse agglomeratie
zijn talloze woningzoekenden het
slachtoffer van het aldus ontstane
verschil tussen marktwaarde en ge
bruikswaarde van onroerend goed.
Iedereen kent wel een voorbeeld van
afgeschreven, bouwvallige en geho-
DUIN EN KRUID^ERG
DE WiERINGEf
NKENDE
Si
.MIDDEf
■DE DUINRAND
Stoop
lUIN'
•CU
V El
OSKaH
DE VLAAIJE
Ingang KennemerduifWn
tendaai aan Zee
KLEftpqORNEN
Oud Bentveld is één van de oudste landgoederen van Zuid-Kennemeriand Het verkeert in een toestand van verval De gemeente Zandvoort heeft plannen, die het
historische gebouw weliswaar sparen, maar die het mogelijk maken, dat het omliggende terrein in kleine stukjes wordt verkaveld, waarbij geen rekening wordt
gehouden met de historische structuur en het landschap
/DUINtUSl
Klodei// ojfihsooj
'Si'..
.MMmNVElÏ
VV®
Uromb<3|óms
Ruin. v
DE ZIJP
I VELD®/ f
