Fassbinder is Duits
zonder enige moeite
diepe emoties op
Boymans koopt werken van Margritte
aan voor bijna twee miljoen
en Dali
Jiddisch theater
in Oost-Berlijn
Derde grote slag voor museum tijdens laatste twintig jaar
filmklimaat beu
Bonnie Raitt roept
Alechinsky wint
Mellonprijs
Uitbundig RAI-publiek tijdens concert van het jaar"
Riem onder hart steken
Chocolade
Doodzonde
Roddel
Jurylid
VOORTAAN WERKEN IN HOLLYWOOD
KUNST
19 7 7
AUGUSTUS
MAANDAG
1
8
temperament en emotie te bieden heeft verstek gaan en dat voorval
Door Bert Bakker
ROTTERDAM. Als de ge
meenteraad van Rotterdam tij
dens de zitting van 4 augustus
akkoord gaat, wordt de collectie
van het museum Boymans-Van
Beuningen uitgebreid met zeven
kunstwerken uit de stroming van
het surrealisme. Met de aankoop
van twee werken van Salvador
Dali en vijf van René Magritte is
zoals wij afgelopen vrijdag be
richtten een bedrag van bijna
twee miljoen gemoeid. De vier
gouaches zijn afkomstig uit de
privé-collectie van de Engelse
maecenas Edward F. W. James.
sloeg gapende bressen in haar vaak zo natuurlijke 'zelfverzekerdheid.
Het concert in Amsterdam moest immers slagen.
AMSTERDAM. „Vanavond heb ik hoge noten gezongen, die ik geen
twee, drie jaar heb gehaald”, zei een stralende en opgeluchte Bonnie
Raitt zaterdagavond laat na haar concert in de uitverkochte ieuwe
RAI-concertzaal, waar een uitbundig publiek vanaf het eerste moment
n een on-Nederlandse feeststemming verkeerde. Het was de eerste keer
dat de roodharige blueszangeres en gitariste een concert gaf in ons
land en ze moet er de laatste dagen eraan voorafgaande flink tegenop
gezien hebben. Tijdens tv-opnamen voor VARA’s Wonderland afgelo
pen maandagmiddag liet haar stem zo essentieel voor wat zij aan
1
RAINER WERNER FASSBINDER
os,
en
es-
en
en
es-
in,
sk,
ie.
Dali’s werk uit de jaren dertig”.
-1-
De prijs zal op 28 oktober, ter gele
genheid van de openstelling van een
aan Alechinsky gewijde tentoonstelling
in Pittsburgh, worden uitgereikt.
De industrieel naar wie de prijs is
vernoemd, Andrew W. Mellon, was een
van de oprichters van de „National
Gallery” in Washington. Hij was minis
ter van Financiën onder president Her
bert Hoover.
De nieuwe prijs, waaraan een gelds
bedrag van 50 duizend dollar is verbon
den, wil dezelfde rol spelen die de No
belprijs speelt in de wereld van de
schone letteren en de wetenschap.
NEW YORK (AFP). De in Parijs
gestorven Belgische schilder Pierre
Alechinsky is winnaar geworden van
de eerste „Andrew W. Mellonprijs”
van het museum van Pittsburgh in
Pennsylvania, zo is in New York be
kendgemaakt.
Hoewel nog slechts een handvol joden is
overgebleven van de tienduizenden die
voor het Duitsland van Hitler in Berlijn
woonden, zijn de zes voorstellingen die het
Staatsgezelschap uit Boekarest in de DDR
geeft, volledig uitverkocht.
OOST-BERLIJN (Reuter). De Oost-
berlijners hebben in het voorbije week
einde een zeldzame glimp kunnen opvan
gen van de Joodse cultuur, die door de
Nazi’s vrijwel is uitgeroeid.
Vooral met de werken van de Belgische
surrealist is men bijzonder blij, omdat
men in Rotterdam pas één Magritte heeft:
„Op de drempel van de vrijheid” (1929). De
andere aangekochte Magrittes zijn de gou
ache „La Maison de verre” (1939), het
schilderij „La jeunesse illustrée” (1937) en
de gouaches „La bonne aventure” (1939)
en „De lege lijst” (1934), welk laatste ont
werp eens dankbaar is gebruikt bij de
Daltrey-elpee, waarop dan ook in de aftite
ling een royaal „with thanks to Magritte”
voorkomt.
lijk („La maison de verre”) op de schilde
rijen is afgebeeld. Aangezien de collectie
binnen afzienbare tijd wordt onderge-
bracht in een museum, achtte de excen
trieke Brit het niet oribaar om „in je eigen
museum zelf afgebeeld te hangen”.
Die bijzondere band met Boymans-Van
Beuningen dateert van een jaar of acht
geleden, toen in Rotterdam een grote over
zichtstentoonstelling van Dali werd geor
ganiseerd. Die expositie was een enorm
succes. Er kwamen 190.000 bezoekers (on
der wie Edward James), en ondanks de
hoge kosten (negen ton) slaagde men er
toch in een batig saldo (85.000 gulden) te
behalen. Op deze tentoonstelling waren
maar liefst 32 werken uit de James-collec-
tie te zien. Ook erna zijn telkens doeken
van Dali in bruikleen bij Boymans te zien
gebleven.
Ongeremd door angst of onzekerheid
trekt Bonnie van leer mét Higher and
higher, een lekker rockend nummer waar-
Als vrouw moet je bij wijze van spreken
al twee maal zo goed zijn als een man om
het als musicus te kunnen maken, tenzij je
van mening bent dat het geringe aantal
vrouwen dat uitblinkt in het door mannen
gedomineerde wereldje van de lichte mu
ziek zich laat verklaren vanuit de geringe
muzikale talenten van het zwakke ge
slacht. Ten overvloede: dat laatste wordt
bepaald niet door mij onderschreven.
Een van de door Boymans-Van Beuningen aan te kopen werken is deze in 1939 door
René Margritte vervaardigde gouache, „La maison de verre” genaamd.
Het familiebezit, onder andere het land
goed West-Dean in Zuid-Engeland, en de
Volgens James zelf heeft hij nooit de
bedoeling gehad om een echte collectie op
te bouwen. „Ik kende”, zei hij eerder dit
jaar in de Sunday Telegraph, „alleen toe
vallig een heleboel talentvolle jonge schil
ders, en de meesten van hen waren blut. Ze
hadden geld nodig, dus begon ik van ze te
kopen om ze zo in staat te stellen door te
gaan. Ik was heel verbaasd toen ik ieder
een op een gegeven moment over de Ed
ward Jamescollectie hoorde praten. Ik,
een verzamelaar? Nou, daar wist ik zelf
niks van, hoor”.
schilderijen zijn inmiddels ondergebracht
in de Edward James Foundation. Het be
stuur hiervan ziet erop toe dat het kasteel
West-Dean de bestemming houdt die Ja
mes eraan heeft willen geven: een volksho
geschool voor oude ambachten. Op dit
landgoed staat ook James’ eigen woning,
Monkton House, een paars geschilderd
landhuis met allerlei exotische ornamen
ten en een extravagante collectie roerende
goederen, waaronder een stoel van Dali en
een sofa, die de vorm heeft van de lippen
van Mae West.
Met de medley Leave on-Sugar Mama en
Threetime Loser sluit ze een programma
af, waarin zij uitsluitend songs van ande
ren heeft gebracht, maar wel op zo’n ma
nier, dat ze de indruk achterlaat alsof ze
allemaal voor haar geschreven zijn. De
toegiften, Home (o, wat mooi), Runaway en
Stephen Stills' Bluebird, passen optimaal
bij wat wel eens hét concert van 1977 zou
kunnen zijn als we per 1 januari 1978 de
boekhouding gaan opmaken.
JOHN OOMKES
Na eerst de filmrechten los te hebben
gekregen van Nabokov, maakte Fassbin
der een lijstje van Engelse scriptschrij
vers met bovenaan Tom Stoppard, die
door de Duitse regisseur in het bijzonder
werd bewonderd voor zijn toneelstukken
„Jumpers” en „Rosencranz and Guilden-
stern Are Dead”. Producent Martheshei-
mer en Fassbinder reisden naar Londen
voor overleg met Stoppard.
grootscheepse aanpak als bioscooppro-
duktie die op een internationale markt
kon mikken. Er werd een budget gefour
neerd van ruim acht .miljoen gulden,
waarmee Despair de tot dusver duurste
film zal zijn uit de Duitse filmgeschiede
nis. En dat terwijl Fassbinder juist de
naam heeft een uiterst economisch wer
kend low-budgetfilmer te zijn. Deze pro-
duktie had een opnameschema van ne
gen weken, wat voor Fasbinders begrip
pen ook heel erg lang is geweest. Despair
is tevens de eerste film waarvoor hij niet
zelf het script heeft geschreven.
met grote tegenzin gedaan, want zijn
affiniteit met het officiële filmgebeuren
is gering. Zo gering zelfs, dat hij dus zijn
heil elders gaat zoeken. In het film vak
blad Variety zei Fassbinder vorige week:
„Tien jaar lang heb ik nu het Duitse
provincialisme bevochten en voor dit
land gedaan wat ik kon, maar ik ben het
beu. In Duitsland heb je je als filmmaker
te houden aan een serie ongeschreven
wetten die lastiger zijn dan een open
censuur, omdat je in het het laatste geval
tenminste zou weten waar je precies aan
toe bent”.
Het Joods theater van Roemenië gaf
voor het eerst in een ander land achter het
Ijzeren Gordijn een voorstelling en wel
in de hoofdstad van de DDR. Tot nu toe
was het buiten Roemenië alleen nog maar
opgetreden in de Verenigde Staten en
Israel.
Het Joods Theater van Roemenië is met
een gezelschap in Warschau, het enige in
de wereld dat nog in het jiddisch speelt.
ie.
2):
ng
3S-
de vloer kwam - bevriend raakte met di-
verse kunstenaars. Behalve Dali en Ma
gritte, die toen hun werk aan de straatste
nen niet kwijt konden, behoorden hiertoe
de dichter John Betjeman, de Italiaan De
Chirico, Leonora Fini en Paul Tchelit-
schew, de laatsten allemaal beeldende
kunstenaars. Vooral Dali en Magritte ge
noten James’ financiële steun, zo rigou
reus, dat er enkele jaren waren waarin zij
exlusief voor hem schilderden.
Fassbinder heeft inmiddels plannen
voor een tweede Engels gesproken film.
Het script daarvoor zal worden geleverd
door Kim Arcali, de man die Bertolucci
de draaiboeken bezorgde voor Last Tan
go in Paris en Novecento. Die volgende
Fassbinder-film zal Sunday Murderers
als titel meekrijgen.
)’s
de
Het aantal Dali’s in de transactie is min
der dan de Magrittes, omdat „Rotterdam”
al drie Dali’s heeft: „Shirley Temple”
(1939), „Het aangezicht van de oorlog”
(1940) en de sculptuur „Venus van Milo
met laden” (1936-’64).
se
en
ist
rg
in
ch
en
•ht
rel
en
de
en
In
te
at
at
rs
iet
P-
en
at
de
5it
:ht.
rie.
!.50
tief
zie
.05-
lat.
ku-
tei-
ier
1.45
1.00
ein
lm.
ele
ige.
1.00
ur-
_>es
ur-
1.00
jrt.
be-
OC)
Oi)
ril-
(K)
lm.
(K)
rij-
ier
tu-
ro-
en
its-
fen
es),
ur
ht.
ng-
140
ur-
dy.
(K)
.30-
,et
ie-
te
le
er
en
ss-
Volgens Fassbinder is er de laatste
twee, drie jaar sprake van een toenemen
de verrechtsing in het Duitse produk-
tiebeleid, dat voor een belangrijk deel het
maken van „artistieke” films alleen mo
gelijk maakt via subsidies of toelagen
van de overheid. „Als je geld wilt hebben
om een film te maken”, zegt Fassbinder,
„heb je er geen notie van hoe men je zal
behandelen. Maar ze willen in elk geval
literaire projecten in plaats van films die
met hun benen op de grond blijven staan.
Men wil „ongevaarlijke” films stimule
ren. Dat houdt in dat als een project er
sterk uitziet maar op hetzelfde moment
onderhoudend en verondersteld provo
cerend, men dan zal terugschrikkend.
Dan stoppen ze nog liever geld in een
ronduit ultra-linkse film, omdat die com
mercieel toch wel zal floppen, terwijl de
overheid er intussen een schijn van libe
ralisme mee krijgt”.
De verzameling van Edward James is
ontstaan in de jaren ’30, toen hij - zeer
gefortuneerd, volgens de roddel hield men
hem ook voor een onwettige zoon van
Edward VII, die veel bij zijn moeder over
k -
Aanvankelijk zou hij dat wèl doen,
maar hij veranderde van mening toen hij
besefte dat het ook verstandiger zou zijn
de film Engelse dialogen mee te geven,
aangezien bepaalde humoristische on
dertonen, zo vreesde Fassbinder, in de
De aangekochte Dali’s zijn een groot
drieluik: „Landschap met een touwsprin-
gend meisje” en „De zonnetafel” (1936).
Het drieluik is al als bruikleen in Boymans
te zien, en het andere schilderij behoort
volgens Boymans-directeur drs. J. C. Eb-
binge Wubben tot „de hoogtepunten van
TTali’c irit Ho ioran
In het Oostduitse programmaboekje
werd er bij het publiek op aangedrongen
goed te beseffen, dat datgene waardoor
men nu zo geboeid werd, door de Nazi’s
was voorbestemd om geliquideerd te
worden. - -
tensiteit aannemen. De man heeft op
zeker moment niet meer zo goed in de
gaten welke zaken hem zelf aangaan en
Het slidespel van Bonnie Raitt is even essentieel voor haar muziek als dat van Lowell
George voor Little Feat. Let op de inspanning op haar gezicht.
(Foto Anton Corbijn)
Fassbinder had zijn opnamen in de
Münchener Bavaria-studio’s en op loca
ties in Interlaken, Berlijn, Luebeck en
Moelln net op tijd afgerond om nog te
kunnen fungeren als jurylid tijdens het
filmfestival van Berlijn. Iets waartoe hij
zich had laten overhalen door de met
hem dik bevriende nieuwe festivaldirec-
Duitse taal het gevaar liepen kant noch tetfr Wolf Donner. Fassbinder heeft het
wal te raken.
Fassbinder raakte geïnteresseerd in
Despair, toen hij vier jaar geleden de
roman las, waarvan hij in een tweede
hands boekwinkeltje een exemplaar
voor twee kwartjes had opgeduikeld. Hij
besprak het idee om de roman te verfil
men met Peter Marthesheimer, die ooit
vijf van de eerste Fassbinder-films ge
produceerd had. Fassbinder had aan een
Duits gesproken tv-film gedacht, maar
Marthesheimer overtuigde hem ervan
dat het project meer gebaat was met een welk zijn veronderstelde andere”ik. Het
loopt uit op een totale schizofrenie, die de
chocolademaker ten slotte tot moord
brengt wanneer hij van zijn eigenlijke
persoonlijkheid af wil en daartoe een
kans meent te zien door het doden van
een zwerver, van wie hij zich is gaan
verbeelden dat het een dubbelganger van
hem is. Waarna hij onder nieuwe identi
teit naar Zwitserland denkt te kunnen
vluchten.
Voor het museum Boymans is deze aan
koop de derde grote slag, die men de
laatste 20 jaar heeft geslagen. De voorlaat
ste was in 1964 de aankoop van 15 Kan-
dinsky’s, afkomstig uit het Guggenheim-
museum 'in New York. De schilderijen
werden voor 1,1 miljoen gulden gekocht op
een veiling in Londen. De aanschaf maak
te het museum Boymans mogelijk om een
internationaal representatieve serie bin
nen te halen, vergelijkbaar met 'wat de
Seurats voor het Kröller-Müller, de Mon-
driaans voor het Gemeentemuseum in Den
Haag of de Chagalls voor het Stedelijk
Museum in Amsterdam betekenen.
Deze nam de scenario-opdracht aan.
„Als film zal Despair getrouwd zijn aan
zowel Stoppards script als aan de geest
van Nabokov”, zegt Fassbinder. „Het
komt heel dicht bij de oorspronkelijke
intenties. Het zou saai zijn geweest alleen
maar het verhaaltje van de roman te
hebben overgenomen. Ik zal daarom de
literaire doelstellingen intact laten en die
enkel in filmische doelstellingen ver
talen”.
In gitarist Will McFarlane, bassist en
tubaïst Freebo, drummer Dennis Whitted
en saxofonist en toetsenbespeler Jef Labes
heeft de Amerikaanse overigens de be
schikking over voortreffelijke musici, die
geknipt zijn voor hun taak. Ze voelen
perfect aan hoe en wanneer van stemming
te veranderen, waardoor het programma
een veelheid van stijlen te bieden heeft en
je Bonnie’s muziek niet langer meer gemo
tiveerd in het hokje blues of rockblues
kunt onderbrengen. Maar Bonnie zelf is
het zout in de smakelijke muzikale pap die
door de band bereid wordt. Haar aanwe
zigheid is meer dan noodzakelijk, ze be
paalt de stemming door haar grote vocale
expressie en haar slide-spel is binnen het
totaalgeluid even essentieel als dat van
Lowell George binnen Little Feat.
(Van onze correspondent)
UTRECHT. Rainer Werner Fassbin
der aan wie het Utrechtse Filmhuis
momenteel een grote retrospectieve
wijdt is in München bezig de laatste
hand te leggen aan zijn eerste Engels
gesproken film. „Despair” zal die gaan i
heten en hij is gebaseerd op de gelijkna
mige roman van de onlangs overleden
auteur Vladimir Nabokov. De hoofdrol
len worden gespeeld door Dirk Bogarde
en Andrea Ferreol. „Despair” belooft de
laatste film te zijn die Fassbinder in
Duitsland gedraaid heeft, want deze ci
neast, die meer films gemaakt heeft dan
hij jaren telt (31), heeft aangekondigd
het „provincialisme” van zijn vaderland
te ontvluchten, om zich te gaan vestigen
in Hollywood.
Chris Smithers Love Me like a Man,
Write me a Few of your Lines en Kokomo
Blues, een medley van Mississippi Fred
McDowell, en Sippie Wallace’s vermanen
de Women be wise doen verbluffend recht
aan Amerika’s rijke bluestraditie. Prach
tig traag finger-picking werk van Bonnie!
Whitted en Freebo (tuba) houden daarna
Vooral de bestemming van West-Dean
kost handenvol geld en daarom moet er af
en toe iets worden verkocht. James hangt
hierbij de filosofie aan dat alles wat hij
aan goederen heeft geërfd eigenlijk niet
door hem mag worden verkocht. Dat bete
kent dat hij wel yit de zelf verworven
schilderijenverzameling wil verkopen.
Maar de beheerders van de trust vinden
dat op hun beurt weer doodzonde, vooral
nu ze de collectie in een museum gaan
onderbrengen. Tegen die achtergrond is
de compromisverkoop aan Boymans tot
stand gekomen.
correct stand in de two-step Give it up en
McFarlane verdient een kusje met zijn
solo in Which Way you run. Love had no
Pride voldoet aan de hartewens van velen
en Bonnie Raitt bevindt zich op dat mo
ment op een niveau als ik dan moet
vergelijken waaraan haar goede
vriendinnen Linda Ronstadt en Emmylou
Harris nooit zullen tippen, al was het maar
omdat zij de explosieve en emotionele
kracht ontberen, die Bonnie bijna moeite
loos oproept.
den en zij schakelt haar mening nu een
maal niet uit als het om haar carrière gaat.
in McFarlane even zijn kunsten mag verto
nen. De respons is overdonderend; de zaal
zit vol met liefhebbers en die reageren
anders dan van het doorsnee Nederlandse
publiek mag worden verwacht en ze ste
ken aldus Bonnie een riem onder het hart.
Zij vervolgt met Walk out the Frontdoor
en Good Enough, op maat gesneden door
de accurate stuwing van Freebo en Whit
ted. Dan eerst wordt gas teruggenomen in
First Time apart, waarin Labes uitpakt
met een fraaie tenorsaxsolo. Ook Jackson
Brown’s My opening Farewell wordt teer
behandeld, de devotie van Freebo en
McFarlane’s voorzichtige wah-wahsolo
spreken boekdelen.
De onderscheiden kunstenaar schil
derde aanvankelijk post-kubistisch, la
ter non-figuratief met neiging tot het
Tachisme. Hij was een dynamisch l^d
van de groep Cobra.
De grootste aanschaf was uiteraard de
overgang van de verzameling Van Beunin
gen naar het museum. Het ging hier om
een groot aantal doeken en voorwerpen.
Schilderijen onder andere van Van Eyck,
Breughel, Titiaan, Van Gogh, Jan Steen,
Rubens, Ruysdael, Monet, Renoir, en teke
ningen van onder andere Dürer en Rem
brandt. Rotterdam kocht de collectie in
1958 - het jaar waarin eigenaar D. G. van
Beuningen overleed - voor 18 miljoen
gulden, een spotprijs volgens insiders en
als voorwaarde was dan ook gesteld dat de
naam van Beuningen in het museum zou
voortleven. Derhalve is de naam toen ver
anderd in Boymans-Van Beuningen. De
huidige waarde van de verzameling-Van
Beuningen wordt voorzichtig geschat op
100 miljoen gulden.
Het verhaal van Despair gaat over een
uit Rusland uitgeweken chocoladefabri
kant, gespeeld door Dirk Bogarde, en
over diens voluptueuze en lichtzinnige,
door Andrea Ferreol geacteerde, echtge
note. Het verhaal speelt zich af in 1930 als
het in de Duitse samenleving al aardig
aan het gisten slaat. De chocoladefabri
kant krijgt vermoedens van de ver
schrikkelijke dingen die er in Duitsland
te gebeuren staan, en de berichten over
de crash in Wall Street maken zijn toe
komstverwachtingen er niet rooskleuri
ger op. Waar nog bij komt dat hij gebukt
gaat onder de monotonie in zijn eigen
leven en onder vermoedens van toene
mende impotentie.
De fabrikant zoekt zijn heil in dagdro
men, die een steeds verontrustender in-
Volgens wethouder drs. J. Riezenkamp
van kunstzaken, die de onderhandelingen
over de aankoop met de Engelse beheer
ders van de collectie zelf heeft gevoerd, is
de mogelijkheid om deze selectie aan te
kopen, „een kans uit duizend, die niet meer
terugkomt” en die is terug te voeren op de
speciale band die het museum de laatste
jaren heeft opgebouwd met de nu 70-jarige
James zelf en de bestuurders van de Ed
ward James Foundation in Engeland.
Een tweede reden waarom Bonnie zo
gebrand was op een goede prestatie, laat
zich verklaren vanuit de waardering die er
hier voor haar opvattingen en levensbe
schouwing bestaan. In woord en daad
vecht ze voor datgene waarvoor ze het
waard vindt te vechten: voor de positie van
de vrouw, voor een rechtvaardiger samen
leving en een beter milieu en tegen bevoog
ding en zaken als kerncentrales. Het is
duidelijk dat het innemen van een derge-
lijk standpunt haar carrière bepaald niet
goed zal doen in het Amerika anno 1977,
waar mensen als Anita Bryant met succes
de publieke opinie kunnen bespelen. Maar
Bonnie Raitt is uit het goede hout gesne-
„Elk land dat Ry Cooder een gouden
elpee bezorgt, krijgt mijn voorkeur”, ver
telt Bonnie tijdens het concert, waarna ze
het publiek vervolgens vertelt dat ook
„Jackson Brown en Little Feat hoog over
jullie opgeven”. Uitspraken die onderstre
pen dat ze heel goed begrijpt dat Neder
land „de etalage van Europa” is. In geen
enkel ander Europees land is er zoveel
interesse voor wat er in Amerika op muzi
kaal gebied gaande is. Een traditie die al
een jaar of twintig oud is en die van
invloed is op de muzikale ontwikkeling
van artiesten die er van geprofiteerd heb
ben. Wat namelijk in Nederland succes
oogst kan er van verzekerd zijn ook in
Duitsland. Scandinavië en Groot-Brittan-
nië erkenning te vinden. Nederland is
smaakmaker in weerwil van al het gebazel
dat Engeland voorop zou lopen. Dat is al
lang niet meer het geval; ook op muzikaal
gebied zijn de eilandbewoners nogal chau
vinistisch ingesteld.
Bij de vérkoop van de Magrittes heeft
het ook een rpl gespeeld dat Edward Ja
mes zelf in ieder geval één keer („La repro
duction interdite”) en één keer waarschijn-
1
1
L
