Drie weken discussiëren
I
Van Lobith
naar de Hoek
W
jy.
I»"’'. J*
REAGEERT NAUWELIJKS OP MILIEU-DEMONSTRANTEN
BEDRIJFSLEVEN
door Chiel Evers
Kwetsbaar
Samenwerking
Schuilkelders
Fosfaten
Reacties
|1U
I»
lil
-
S
0
e
n
9
langs
tocht
Een schone
Rijn
de vervuilde
bel
JS.
:W.
De tocht door Basel
als
ette
che
van
Een
ctie-
niet
een
een
het
oeit
een
jke
>e-
T
Adolf is een van de ongeveer 160 mensen
die de vaste kern van de Lorelei-groep
vormen. Zij fietsen het hele traject van
Donat-Ems naar Hoek van Holland, ande
ren sluiten aan voor kleinere delen van de
tocht. De Nederlanders zijn verreweg in de
meerderheid, met een man of 140. Uit
Zwitserland, Frankrijk en Duitsland fietst
maar een handjevol mensen mee. Niet
verwonderlijk, want de Rijn-problematiek
is vooral in ons land nijpend. Bovendien
fietsen we meer dan onze mede-Europea-
nen.
Zondagmiddag gaat de tocht
niet verder dan Arnhem, waar
een informatieve bijeenkomst
wordt belegd. Maandag wordt
er verder gefietst naar Culem-
borg, dinsdag naar Rotterdam.
In die stad wordt woensdag
gedemonstreerd en er is dan
een persconferentie. Donder
dag zullen de liefhebbers ten
slotte in Hoek van Holland een
duik nemen in de Noordzee, om
de waterkwaliteit te vergelij
ken met die in het Bodenmeer.
Nog altijd loost de stad het rioolwater
ongezuiverd op de Rijn en is daarmee een
van de grote vervuilers. Jarenlang heeft
het stadsbestuur met de Fransen en de
Duitsers onderhandeld om een zuiverings
installatie op buitenlands grondgebied te
mogen bouwen, omdat er op eigen terrein
geen plaats zou zijn. (Zo ligt ook het
vliegveld Bazel in Frankrijk).
Geen resultaat, totdat de Centrale Zwit
serse overheid bepaalde dat elke stad vóór
waar zelfs de fosfaten uit het afvalwater
worden verwijderd. Die fosfaten (voor 50
procent afkomstig uit wasmiddelen) spe
len een heel belangrijke rol in de Rijn-
problematiek. Ze veroorzaken een weel
derige algengroei, waardoor een grote
aanslag wordt gepleegd op het zuurstofge
halte van het water. Alle zuiveringsinstal
laties in Liechtenstein zijn op fosfaatver-
wijdering ingesteld. Nederland is zo ver
nog niet. Wel is het hoogheemraadschap
Rijnland bezig met een experiment bij
twee installaties. De algengroei door fosfa
ten is voor het Bodenmeer het allervoor
naamste probleem. Andere vervuiling is er
nauwelijks, dank zij de goede samenwer
king tussen de drie oeverstaten (Zwitser
land, Duitsland en Oostenrijk). Gezamen
lijk wordt nu gewerkt aan een oplossing
voor het fosfaatprobleem.
1982 een zuiveringsinstallatie moest heb
ben. Nu blijkt er plotseling een plekje
beschikbaar te zijn en, zo verzekerde een
gemeentelijke deskundige, Bazel zal in
1982 zijn rioolzuivering hebben.
Grote vervuilers verder stroomafwaarts
zijn de Franse kalimijnen („We hebben het
zout geproefd”) en de industriegebieden
met de zijrivieren Neckar, Main en Ruhr.
De lozingen gaan door, zolang de nationale
en internationale wetten en verdragen niet
effectief blijken. Op internationaal niveau
is, zo werd in Straatsburg verteld, de Raad
van Europa al tien jaar bezig iets te verbe
teren. De nationale wetten blijken in de
praktijk aan de kant van de vervuilers te
staan, aldus de Franse advocaat Huglo, die
een aantal milieuprocessen heeft gevoerd.
Het bedrijfsleven reageert nauwelijks.
De directie van de Franse kalimijnen, de
grote boosdoeners waar het de verontrei
niging door zout betreft, heeft geweigerd
met de milieu-fietsers te praten. Ook ande
re fabrieken zijn tot nog toe niet bezocht,
met uitzondering van een: de farmaceuti
sche fabriek van Hoffmann-Laroche, vlak
bij Bazel. Dat we daar terecht zijn geko
men, was eigenlijk het gevolg van een list
die de firma had verzonnen. Grote borden
langs de route van de Lorelei-tocht nodig
den de fietsers uit om Europa’s modernste
zuiveringsinstallatie te komen bezichtigen.
Vriendelijke heren legden hen uit hoe gea
vanceerd de installatie wel is, en deelden
gul thee, bouillon en koekjes uit. De mees
ten waren door de onverwachte ontvangst
zo verrast, dat ze de informatie over zich
heen lieten komen, de versnaperingen in
hun magen lieten verdwijnen en weer op
de pedalen stonden voor het laatste stukje
van de bergachtige, 120 km lange etappe.
Totdat het besef begon te groeien dat we
min of meer waren beetgenomen en er
vragen gingen rijzen. Zo’n fraaie zuive
ringsinstallatie is natuurlijk wel aardig,
maar de fabriek waar hij bij hoort, is die
eigenlijk wel nodig? Er worden vitamine
preparaten gemaakt, die voor 80 procent
worden geleverd aan de bio-industrie. Met
de vegetariërs in de groep voorop, begon
de spijt te groeien over de ontvangst die we
haast kritiekloos hadden ondergaan, te
meer daar het gastvrije concern ook nog
eens het bedrijf is dat verantwoordelijk
was voor de giframp in het Italiaanse
Seveso. Maar het kwaad was geschied en
de heren van Hoffmann-Laroche konden
er prat op gaan goede maatjes te zijn met
een grote groep milieu-activisten. De Lore
lei-groep heeft besloten voortaan waak
zaam te zijn voor dergelijke trucs van
ondernemers.
Dat is dan toch een positief resultaat, net
als de gesprekken die op het bezoek zijn
gevolgd over de noodzaak van allerlei pro-
dukten. Een belangrijk deel van de vervui
ling van ons milieu is te wijten aan de
produktie van artikelen die als overbodige
luxe kunnen worden beschouwd of die
niet nodig zouden zijn wanneer we een
gezondere leefwijze zouden volgen.
geregeld. Een auto voorop, bezemwagen
achteraan en op z’n tijd een kop thee of een
braadworst.
In Frankrijk was de organisatie van de
tocht heel wat minder strak dan in Zwit
serland, zodat er fneer geïmproviseerd kon
en moest worden. Het Duitse traject heeft
de deelnemers tot nog toe echter het meest
de gelegenheid geboden om zelf initia
tieven te nemen. Zo heeft een groep van
ongeveer 40 fanatieke fietsers besloten het
per trein geplande traject Worms-Bonn
(200 km langs drukke autowegen) ook te
fietsen. Een aantal meer romantisch inge
stelde deelnemers heeft dit stuk per salon
boot afgelegd.
Voor de rest blijft de groep vrij constant
bij elkaar, zowel overdag tijdens het
fietsen en de informatieve bijeenkomsten,
als ’s nachts tijdens het slapen. Dat slapen
gebeurt overigens in de meest uiteenlopen
de accommodaties. De Zwitserse schuil
kelders zijn al genoemd. Verder wisselden
gymnastieklokalen, jeugdherbergen,
feestzalen, hotels en zelfs een seminarie
elkaar af. De ene nacht in een benauwde,
warme ruimte op elkaar gepakt temidden
van snurkende milieuvrienden, de volgen
de keer heel weelderig op een eenper
soonskamer. Dan weer met je slaapzakje
op een harde betonnen vloer, de volgende
nacht in een zacht bed met donzen deken.
De gastheren houden er overigens heel
uiteenlopende normen op na. In een nota
bene christelijk tehuis voor jonge arbei
ders in Straatsburg werd als eis gesteld
dat per kamer een man en een vrouw
zouden slapen. Mannen bij elkaar of twee
vrouwen samen was uit den boze. Twee
dagen later, in de Heidelbergse jeugdher
berg, werden de sexen echter weer meedo
genloos gescheiden.
Als doorgewinterd automobilist merk je
op een tocht als deze pas goed hoe kwets
baar de positie van de fietser in het ver
keer is. Automobilisten gedragen zich
vaak agressief als ze door een groep
fietsers een paar minuten worden opge
houden.
ilum
het
ifor-
179-
tt
Zo goed als de internationale samenwer
king is rond het Bodenmeer, zo slecht is ze
voor het verdere deel van de Rijn. Vanaf
Bazel wordt de rivier pas echt een riool,
waarin steden en industrieën hun afvalwa
ter dumpen. Een treffend voorbeeld van
dat gebrek aan samenwerking is de toe
stand in Bazel, een Zwitserse stad aan de
grens met zowel Duitsland als Frankrijk.
De organisatie van de fietstocht in de
verschillende landen (Zwitserland, Frank
rijk, Duitsland en Nederland) is in handen
van plaatselijke organisaties. In Zwitser
land waren de zaken tot in het perfecte
"(o
Ml
Hoewel het op de hellingen af ën toe
zwaar zwoegen geblazen is, is Zwitserland
voor fietsers nog een plezierig land. Over
de rustige bergwegen is het goed rijden,
met veel frisse lucht in de neus, fraaie
vergezichten en groepen grazende koeien
als levende carillons in de weiden. Heel
anders wordt het langs de Duitse wegen,
waar het autoverkeer zeer snel en vlak
langs je heen raast. Voor fietsen is nauwe
lijks méér ruimte beschikbaar dan de
breedte van de witte bermstreep. Probeer
daar met twee grote zijtassen maar eens
binnen te blijven. Platgereden konijnen,
egels en andere dieren doen je op een
lugubere wijze je kwetsbaarheid als fietser
beseffen en het verlangen naar de Hol
landse fietspaden komt sterk op.
Er is overigens, vooral tijdens het Fran
se traject, vrij veel aandacht besteed aan
de kernenergie. De route voerde langs
twee dorpen in de Elzas, waar de plaatse
lijke bevolking tegen de bouw van kern
centrales in verzet is gekomen. Bij Heite-
ren wordt al een paar maanden de bouw
plaats van een hoogspanningsmast bezet
gehouden, die een schakel is in de geplan
de electriciteitsleiding van een naburige
kerncentrale naar Parijs. Ondanks een
nachtelijke en mysterieuze overval door
lieden met Molotow-cocktails, blijven de
bezetters vastberaden. Een soortgelijke
demonstratie doet zich voor bij Erstein,
waar de toekomstige plaats van een kern
centrale sinds januari bezet wordt gehou
den. Belangrijkste eis is in beide gevallen
de publikatie door de overheid van een
deugdelijk rampenplan voor het geval zich
ongelukken voordoen.
Met de Rijn is het niet best gesteld; dat
blijkt nog eens zonneklaar tijdens de Lore
lei-tocht. In Zwitserland valt het tot aan
het Bodenmeer nog mee met de vervuiling.
Daar waar afvalwater wordt geloosd,
wordt veel geld gestoken in zuiveringsin
stallaties. Helemaal koek en ei is het in het
even rijke als kleine staatje Liechtenstein,
De demonstratieve fietsers vormen een
zeer gevarieerde groep. Naast milieu
vriendelijke vrienden op oude, maar dege
lijke rijwielen met canvastassen vol kwark
en muesli, rijden er flitsende coureurs op
super-lichtgewicht karretjes. Veel studen
ten fietsen er mee, maar ook vaders en
moeders met kinderen en alleenstaande
oudere heren en dames. Ondanks de ver
schillen blijft de groep eensgezind, hoewel
stevige discussies soms onvermijdelijk
zijn. Discussies bijvoorbeeld over het ge
bruik van de plastic wegwerp-borden en
-bekertjes die de Zwitserse milieu-organi-
saties bij de maaltijden verstrekken. Of
over het al dan niet adhesie betuigen aan
de grote demonstratie tegen kernenergie
in het Franse Malville. Wel doen, vond de
ene groep, want de energie- en milieupro
blematiek hangen nauw samen. Niet doen,
meenden de anderen, we fietsen nu alleen
maar voor de Rijn en moeten de aandacht
niet afleiden.
Niemand had verwacht Adolf ooit nog terug te zien, de al wat oudere, invalide
Duitser, die zich met een soort vliegende Hollander aan de start had gemeld. Al
een paar kilometer buiten Donat-Ems had hij de groep moeten loslaten omdat het
tempo voor hem te hoog lag. Na een zware etappe over Zwitserse en
Liechtensteinse hellingen was het voor iedereen een uitgemaakte zaak dat Adolf
ergens de trein zou hebben gepakt en naar huis was gegaan. Maar neen, juist
toen iedereen zich 's avonds te goed deed aan een van de eerste van de serie
Zwitserse braadworstjes die de komende dagen nog zouden volgen, kwam Adolf
luid toeterend aanrijden. Nog steeds is hij er bij, elke dag een paar uur eerder
vertrekkend en een paar uur later aankomend. Hoek van Holland is zijn einddoel
en niemand twijfelt er nog aan dat hij dat zal halen.
i 1
O
w
if
De reacties op de demonstratieve
fietstocht zijn verschillend, hoewel natuur
lijk geen mens zal zeggen dat hij voorstan
der is van een vervuilde Rijn. De bewoners
van de dorpen en stadjes waar de kara
vaan doorheen komt, laten vaak blijken
het met het doel eens te zijn. Veelal zijn ze
dank zij de plaatselijke pers van onze
komst op de hoogte en geven door geklap
of geroep van hun instemming blijk. Zoals
ambtsdragers betaamt, reageren de verte
genwoordigers van gemeenten en andere
openbare instanties minder spontaan. In
wat clichématige toespraken geven ze
blijk van hun grote zorg voor het milieu,
maar ja er is ook veel geld mee ge
moeid en dat is niet altijd in voldoende
mate voorhanden, en bovendien: denk aan
de werkgelegenheid.
In Zwitserland kon ook kennis worden
gemaakt met de degelijke voorbereiding
van de Zwitsers om een oorlogssituatie. In
verscheidene plaatsen werd overnacht in
grote schuilkelders, zoals de Zwitserse BB
die overal heeft ingericht. De Zwitsers zijn
op het ergste voorbereid. Voor elke bewo
ner van het land is een stralingsvrije
schuilplaats beschikbaar, hetzij in de
eigen woning, hetzij in een gemeenschap
pelijke ruimte. Het Zwitserse leger is ge
traind om zich binnen de kortste keren
terug te kunnen trekken in de bergen,
waarin reusachtige schuilbunkers zijn uit
gehakt, die het complete leger drie jaar
kunnen herbergen.
De Lorelei-Eko-Rijn-groep
zal zondag 7 augustus rond het
middaguur Nederland berei
ken bij Lobith. Naar verwach
ting zullen enkele honderden
Nederlanders zich voor het tra
ject in ons land aansluiten.
- ?i
lenzee
Kalkar
Düsseldorf
Bonn
Heidelberg
Marckolsheim
Schaffhausen
Basel
Rüthi
Chur
Adolf
Hoek van
Holland
Drie weken fietsen langs de Rijn. Drie weken scanderen dat de rivier
achtereenvolgens sauber, propre, sauber en ten slotte weer schoon moet
worden. Drie weken luisteren naar officiële woordvoerders, die geruststellend
voorrekenen hoeveel geld er wel niet in zuiveringswerken wordt gestoken.
»s
Drie weken luisteren naar andere deskundigen, volgens wie al die fraaie
installaties nog lang niet genoeg zijn. Drie weken discussiëren over ’t nut van
chemische en farmaceutische produkten en over de gevaren van kernener
gie. Kortom: drie weken Lorelei-Eko-Rijn.
Demonstratief fietsen zo’n 200 mensen van het dorp Donat-Ems bii de
Zwitserse stad Chur naar Hoek van Holland. Ze verwachten niet
dat die demonstratie direct resultaat zal hebben: bij Rotterdam zal het nog
altijd ogelijk blijken in Rijnwater een filmpje te ontwikkelen en er je vulpen mee
te vullen. Maar ze hopen op een indirect resultaat, onder andere via de
contacten met gemeentelijke, nationale en Europese functionarissen en via
flinke dosis aandacht die langs het hele traject door de pers aan de fietstocht
en aan de Rijnvervuiling is besteed. Hierdoor kan ’n internationaal opgezette
grote schoonmaak van dit Europese riool misschien worden bespoedigd. Het
is de hoogste tijd, want alleen al voor hun drinkwater zijn in Europa 20 miljoen
mensen van de rivier afhankelijk.
Jp Worms
Arnhem
Lobith
Rotterdam j
Wadd<
0 A
tl
s
Lauterbourg
Strasbourg J'
Gefopt bij de zuiveringsinstallatie
r
