VÜ
D
i
J
'Help kernwapens de wereld uit9
GROOT VOORVECHTER VAN OECUMENE
aandacht voor
i In navolging van I
I Franciscus J
l aandacht voor
l verschoppeling
L
door Wim Helversteijn
Pluspunten
Een pater vicaris!
Discussie
I
I
Hlanr
Concrete beslissing
Arbe
B
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiii
r
£2
„W>
gerer
schic
ring
overii
tamel
Joc
afreis
vertei
straa
verte
Onder het motto: „Help de kernwapens de wereld uit, om te
beginnen uit Nederland”, wil het Interkerkelijk Vredesberaad een
nieuwe aktie op gang brengen om aan mensen die dat willen meer
greep te geven op de problemen rond de kernbewapening en om te
helpen de wereld te bevrijden van deze wapens.
De reden voor deze aktie is gelegen in de constatering dat alles wat
tot nu toe is gedaan om het probleem op te lossen slechts een te
verwaarlozen resultaat heeft gehad. Over kernwapens en kernwapen-
politiek wordt (ook) in Nederland uitsluitend gepraat. Er is in alle
afgelopen jaren niet één opvallende beslissing genomen tegen de
kernbewapening. Natuurlijk, Nederland heeft het verdrag tegen de
verdere verspreiding van kernwapens getekend en maakt ook zelf
geen atoomwapens. Maar dat alles gebeurt in overeenstemming met
de lijn van het Navobondgenootschap. Een stap die daarvan en van
de op steeds meer macht gerichte bewapeningspolitiek afwijkt is
nooit gezet. Nederland doet in de praktijk mee aan de voorbereiding
en uitvoering van de kernwapenstrategie. Ook de Nederlandse
bijdragen aan het ontwapeningsoverleg en het streven van de regering
om „de rol van de kernwapens terug te dringen" hebben niet tot echte
resultaten geleid. Volstrekt onvoldoende in ieder geval in termen van
de gevaren die ons bedreigen.
Oo
Joeg
Per 1 september legt dr. Rigobert Koper, minderbroeder franciscaan, zijn functie
neer als bisscoppelijk vicaris in het bisdom Haarlem. Verreweg de meeste van zijn
zesentwintig priesterjaren is hij bezig geweest met organiseren, besturen,
stimuleren, begeleiden, inspireren: een soort geestelijke bedrijfsleider dus, die nu
een taak ambieert in de gewone, alledaagse zielzorg. Maar wat is gewoon en wat
is alledaags? Als hij iets geleerd heeft van zijn jarenlange contacten met priesters
en leken, dan wel, dat hun werk allesbehalve alledaags en gewoon is. Het is een
boeiende, vaak avontuurlijke activiteit geworden. Dat nieuwe avontuur fascineert
Rigobert Koper. Hij heeft er nu nog de leeftijd en energie voor om er met frisse
moed aan te beginnen.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiimiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiim
1‘-
5>ry-
I i
Rigobert Koper vertrekt als
bisschoppelijk vicaris
i
bij en ik zou er niet uit willen”,
RIGOBERT KOPER, vicaris en franciscaan
er vi
b. Een discussie voor deskundigen.
Dat ie
Joeg
i
dv „„it ^e<
rationa dat
Meestal zijn de deelnemers aan de
discussie leden van een elite, men
sen die zich op grond van hun be
roep of funktie, of omdat zij daar
voor vrijgesteld zijn, met dit soort
zaken bezig houden: ambtenaren
van het ministerie van Buitenlandse
Zaken, politici, journalisten, pole
mologen, leiders van vredesbewe
gingen.
c. Een discussie waarin „feiten" de
doorslag schijnen te geven en de
uitkomst schijnen te bepalen.
Het is belangrijk in te zien dat de
discussie eigenlijk uit geheel ver
schillende elementen bestaat:
1. In de eerste plaats gaat het om
meer of minder controleerbare fei
ten, waarover in principe overeen
stemming bestaat of kan bestaan.
Bijvoorbeeld: de uitwerking van een
kernwapen van een bepaalde sterk
te, of het aantal tanks in een bepaald
leger.
Onder de feiten vallen ook bepaal
de historische gegevens (maar daar
wordt het objectieve karakter van
de „feiten” al dubieuzer).
2. Maar de discussie bestaat ook
uit ingrediënten, die veel subjec
tiever van aard zijn, ook al doen de
deelnemers vaak alsof dat niet zo is.
Het gaat dan bijvoorbeeld om schat
tingen van feiten, zoals sterktever-
houdingen tussen legers of bedoelin
gen van bepaalde regeringen.
Schattingen van bepaalde verban
den, van waarschijnlijkheden van
de toepasbaarheid van „lessen uit de
geschiedenis”, bezitten vaak sterk
subjectieve elementen. Achter het
beeld dat mensen hebben van de
werkelijkheid, zitten immers allerlei
veronderstellingen verscholen van
psychologische, culturele of filosofi
sche aard. Die veronderstellingen
worden zelden met zoveel woorden
aan de orde gesteld, maar zij spelen
wel degelijk een belangrijke rol.
3. Nog weer subjectiever maar
in vrijwel alle discussies over poli
tiek en maatschappelijke proble
men erg belangrijk zijn de waar
deoordelen. Het gaat er bijvoor
beeld om of en hoe verwerpelijk
men het communistische systeem
vindt, onder welke omstandigheden
men militair geweld al dan niet aan
vaardbaar vindt, enzovoort.
In de discussie spelen alle drie
genoemde elementen mee en men
Voor ingewijden was het daarom geen
verrassing, dat bisschop Zwartkruis juist
Rigobert Koper naar het bisschopshuis
aan de Nieuwe Gracht in Haarlem haalde.
Diens taak in het nieuwe vicariaat kwam
in het vërlengde te liggen, maar dan in een
breder vlak, van de activiteiten, die hem
tot dan toe hadden bezig gehouden. Op die
elf vicaris-jaren terugblikkend tipt hij en
kele pluspunten aan, die hem voldoende
optimisme voor de toekomst bezorgd
hebben.
MET NAME NOEMT hij de katechese
op de basisscholen, die nu duidelijk rich
ting heeft gekregen, dank zij de inzet van
tal van leerkrachten, de begeleiding van de
districtskatecheten en de onmisbare in
breng van het Hoger Katechetische Insti
tuut te Nijmegen. „Het is jammer”, zegt
hij, „dat we destijds in een vacuum terecht
gekomen zijn. Men dacht de oplossing ge
vonden te hebben in een zogenaamd hu
maniserende katechese (lief zijn voor el
kaar), maar men heeft nu toch weer de
Een discussie die geen enkele in
vloed uitoefent op de ontwikke
lingen.
Helaas zijn zulke vragen in het
gebruikelijke debat met een lan
taarntje te zoeken.
'oeren.
an nat:
a. Een discussie van de elite.
oei va:
dijk w
e land
Nog 6
eur:
erdien
iovjet-i
- ik m
Dr.
oegosl
oor Pi
ing vai
oegosl
lovjet-'
i Het k
ing va
lerscor
rovinc
a Belg
'oor 19
iet dul
vië do
Wat v<
i onz
tiek d
TOEN BISSCHOP ZWARTKRUIS in
1966 de toenmalige leider van het vor
mingscentrum in Hoorn, dr. Rigobert Ko
per, tot een van zijn vicarissen benoemde,
betekende dat een noviteit in het bestuur
van zijn bisdom: een regulier (orde-
priester) op zo’n post in een hiërarchisch
scherpzinnigheid in geïnvesteei
wordt en die daarom maar het best
aan de deskundigen kan worde
overgelaten;
het vergroot de mogelijkhede
om ook buiten de kring van d va'
deskundigen een zinvolle bijdraf Y."
te leveren. Op het gebied van i
waardeoordelen is niemand per d
finitie deskundig dan een ander. t:ï
Het IKV vindt het noodzakelijk
dat deze discussie opnieuw gevoerd
gaat worden, maar nu in veel brede
re kring en vooral minder vrijblij
vend en ook vanuit andere gezichts
hoeken.
Hierboven werd al gesuggereerd,
dat het IKV er niets voor voelt alleen
maar nieuw leven te blazen in het
soort discussies, waarin alle argu
menten versleten zijn. Het zal om
méér dienen te gaan en dat meerde
re zal vooral moeten liggen in de
sfeer van het persoonlijk en zeer
bewust stelling nemen: een keuze
maken vóór of tegen de strategie die
wordt voorgesteld om de kernwa
pens uit de wereld te helpen, waar
van verwijdering van kernwapens
uit Nederland de eerste stap is. Bij
het ontwikkelen van die strategie is
kennis van de gangbare discussie
nuttig en nodig, met name van de
beste argumenten die in dat debat
worden gehanteerd. Wat zijn de ken
merken van het type discussie dat
gewoonlijk over de kernwapens
wordt gevoerd?
werken te moeten veroveren. Maar het
pakte anders uit. Hij is net te nuchter om te
zeggen, dat het hem ontroerde, toen bleek,
hoe groot de behoefte bij de priesters was
(en niet alleen de jongere) om hun ervarin
gen met elkaar uit te wisselen. „Ze wilden
niet alleen met elkaar praten maar ook
doen! Hoe moet het met de katechese, hoe
begeleiden we de jongeren, hoe bemoedi
gen we de bejaarden, hoe troosten we de
zieken, hoe kunnen we een optimistisch
antwoord geven op het conflict tussen ou
ders en kinderen? Hoe kan ieder individu
of iedere groep zichzelf terugvinden in die
wirwar van schijnbare tegenstrijdighe
den? En hoe kunnen we zelf de priesters
nog optimaal functioneren?”
Ik vond, zegt de vicaris, die samenwer
king, dat inspelen op elkaar al heel belang
rijk voor de priesters zelf: niet meer die op
zichzelf teruggeworpen man, die van ho
gerhand ergens is neergezet en die het
maar moet zien te rooien, ongeacht of hij
daartoe de aanleg en het karakter heeft.
Bovendien kon toen ernst gemaakt wor
den met de begeleiding van de leken. Want
het was natuurlijk wel aardig, dat binnen
het kader van de vernieuwingen de leek
zijn persoonlijke verantwoordelijkheid en
eigen geweten terugkreeg, maar als je ja-
ren in een zekere kerkelijke slaafsheid
geleefd hebt, begin daar dan maar ’ns aan.
Aard en afkomst van de deelne
mers maken dat de discussie gemak
kelijk wordt gezien als een aangele
genheid, waarvoor je erg deskundig
moet zijn en waaraan de niet-des-
kundige alleen kan deelnemen als
toeschouwer, die op gezette tijden
afkeuring of applaus mag laten ho
ren. Het niveau waarop en de ab
stracte vaktaal waarin de discussie
meestal wordt gevoerd, dragen
daartoe bij.
Dat sfeertje is nu helemaal verleden tijd
geworden. Regulieren van diverse pluima
ge zijn de laatste vijftien jaar volledig
geïntegreerd in de priesterlijke activiteiten
binnen het Haarlemse bisdom. Rigobert
Koper getuigt daarvan nadrukkelijk, als
hij zegt: „Ik heb vrijwel niets gemerkt van
dat soort tegenstellingen, de mensen heb
ben me geaccepteerd zoals ik ben, een
priester als ieder ander in het bisdom”.
Waarmee hij meteen terugvalt op zijn
bezigheden in Hoorn, die alles of bijna
alles te maken hadden met pastorale struc
turen. De jaren zestig kwamen in volle
gang, de grote revolutie, ook binnen het
kerkelijk denken en doen. Alle zekerheden
leken onzekerheden te worden, niet het
minst voor de priesters zelf. Daarom was
het zo belangrijk, dat er mede op instigatie
van Rigobert Koper, in het bisdom samen
werkingsverbanden werden opgericht.
Tot dan toe vormde iedere parochie een
afgesloten eenheid, waar anderen niets
mee te maken hadden. Wel waren er bij
eenkomsten van priesters uit aan elkaar
grenzende parochies, maar de discussies
bleken vaak vrijblijvend en de agendapun
ten raakten niet altijd de kern van de zaak.
Het gezelligheidselement dreigde wel eens
het belangrijkste agendapunt te worden.
RIGOBERT KOPER, die de geldende
structuren moest doorbreken, dacht bol-
langs demokratische weg tot stan
gebracht de gevoelens van macl
teloosheid met betrekking tot he
probleem van de kernwapens hie
en elders te overwinnen.
Het IKV wil voorts bevordere
Het Interkerkelijk Vredesberaad
organiseert dit jaar de V redesweek
met als belangrijkste thema „Help
de kernwapens de wereld uit, om te
beginnen uit Nederland”. De vre-
desweek ’77 moet, aldus het IKV, de
start zijn voor een langdurige cam
pagne tegen de kernwapens. De vre-
desweek wordt gehouden van 17 tot
25 september. Er worden diverse
activiteiten ontwikkeld. Inlichtin
gen: IKV, Parkweg 20A, Voorburg.
Hierbij treft men een beschou
wing aan van het IKV over het
weren van kernbewapening, zoals
die te vinden is in de Vredeskrant.
Volgt
Joegosl
Iwee p
geindu:
t)ESO.
ifvragt
lijfers
cijfers,
werklo
westen
655.000
In de inleiding werd reeds gezegd
dat in de afgelopen jaren niet één
opvallende beslissing tegen de kern
wapens is genomen. Niet in Neder
land en niet daarbuiten. Nederland
speelt eenvoudig de rol die het op
zich genomen heeft in het kader van
de voorbereiding en uitvoering van
de kernwapenstrategie van de
NAVO.
De discussie over kernwapens die
in Nederland de afgelopen decennia
meer en minder intensief is gevoerd
heeft tot niets geleid.
Dat is stellig een van de redenen
waarom die discussie geleidelijk
aan is weggeëbd en het vraagstuk
van de kernwapens als geen ander
mondiaal vraagstuk gevoelens van
pure machteloosheid oproept.
Het as
ijfer te
>0.000
Biljoen.
X JL XU X-'XXXT lllgVMVlV IXWy VI XXXJ
zijn boeiend zegje gedaan. Hij zou zij 1
naam geen eer aandoen, als hij geen binetde
stuur slid was van de Katholieke Noordho enden
t a:
>em
c
al
Tito t:
^leSovj
1 elijkhe
nisch s
d. Een discussie, waarin „over
smaak niet getwist” wordt.
opleveren als er maar voldoenii Princij
•aan w
nemid
en kle
bezit”.
De r
In de gebruikelijke discussies ko
men, door het overwegend tech
nisch en politiek-strategische karak
ter dat veel deelnemers eraan willen
geven, een aantal vragen en thema’s
stelselmatig niet aan de orde, omdat
zij niet in louter politiek-strategi
sche termen kunnen worden behan
deld.
Een behandeling daarvan vereist
een discussiekader dat ook overwe
gingen toelaat en zelfs bevordert
met een ethisch, antropologisch en
sociaal-cultureel karakter.
Een voorbeeld van zo’n thema is
de vraag welke invloed kernwapens
uitoefenen op het vermogen van de
mensen zin te geven aan een be
staan, dat in het teken staat van de
mogelijkheid en de kans op totale
vernietiging.
Een ander voorbeeld is de uitwer
king die het bestaan van kernwa
pens heeft op het beeld dat we ons
vormen van onze tegenstander.
Moet hij niet volstrekt duivels en
onmensehjk zijn, wil het verant
woord zijn hem met zulke wapens te
bedreigen? Ook kan men denken
aan de betekenis die het afschrik-
kingsdenken op internationale
schaal heeft voor de menselijke ver
houdingen op kleinere schaal en an
dersom.
moet erop bedacht zijn, dat iedereen
geneigd is zijn waardeoordelen, zijn
schattingen en zijn oordeel over wat
de feiten zijn, zoveel mogelijk met
elkaar in overeenstemming te
houden.
Zo zullen mensen, die erg tegen
militair geweld zijn, geneigd zijn de
bedoelingen van mogelijke tegen
standers optimistisch te interprete
ren of milder te oordelen ovc- ideo
logieën, die door anderen als een
grote bedreiging worden opgevat.
Die anderen zullen op hun beurt
geneigd zijn optimistischer te den
ken over de kans dat kernwapens
inderdaad oorlog-verhinderend
werken en daarom dus nooit zullen
worden gebruikt. Men kan evenwel
niet zeggen dat de een meer gelijk
heeft dan de ander, omdat beiden
vanuit verschillende vooronderstel
lingen denken. Hun beider inzichten
zijn de resultaten van zaken van
verschillende aard, van de vraag
wat de feiten zijn, hoe waarschijn
lijk bepaalde gebeurtenissen en ver
banden zijn en welke waardeoorde
len men daarover heeft.
systeem, dat tot dan toe nadrukkelijk be
heerst werd door saeculieren (wereld-
priesters). Het gaat een beetje te ver om te
zeggen, dat voordien en vooral in de voor
oorlogse jaren de regulieren door de sae
culieren geacht werden alleen in de marge
van de zielzorg te werken, maar zij (de
wereldpriesters) vormden toch een heel
eigen club, die de reguliere cultuur al dan
niet angstvallig buiten de pastoriedeur
hield. De paters werden niettemin gewaar
deerd als liefdadigheidspredikanten (hoge
opbrengst van de collecte verzekerd!), boe
tepredikers, en in de biechtstoel bleken zij
een ware uitkomst voor de allergrootste
zondaars.
waardoor een mens erg gelukkig kan wor
den, en soms ook wel verdrietig.
Rigobert Koper kan urenlang vertellen
over zijn ervaringen, heel zakelijk en prak
tisch, dikwijls ook met een bewogen on
dertoon, die hij niet altijd kan beheersen.
De oecumene bijvoorbeeld, hij is een van
de oprichters geweest van de Raad van
Kerken in Haarlem. Onlangs heeft hij af
scheid genomen, en hij is nog onder de
indruk van de hartelijkheid die hem ten
deel is gevallen. Een vriendenalbum, dat
hem ten geschenke werd gegeven, staat
naast zijn bureau voor het grijpen.
Ja, zegt hij, oecumene betekent niet, dat
je alles maar in een christelijk potje stopt.
Het zo maar en zonder enige restrictie
samengaan in de eucharistie, daartegen
heb ik mijn theologische bezwaren. Maar
wat niet gescheiden hoeft te gebeuren,
moet ook niet gescheiden gedaan worden.
Met name wat betreft het gebruik van
kerkgebouwen, de katechese, de begelei
ding van het gemengde huwelijk. Er zijn
nog zoveel andere raakpunten, die veel
De nieuwe discussie die het IKV
wil bevorderen, moet in de eerste
plaats gedragen worden door de in
tentie om via een concrete beslis
sing tegen de kernbewapening
pelingen, die juist van Franciscus alle ai
dacht en vriendschap zouden hebben
kregen: de gastarbeiders. Tot vorig jaari
Rigobert Koper de gedelegeerde van d
Nederlandse bisschoppen geweest voor d Tr~
zielzorg onder de gastarbeiders. Hij ze; 'e®‘
daarover: „Ik vind het ronduit een schal
de voor ons land, dat we die mensen a Uldelll1
paria’s behandelen. Voor de moslems 'en'tal
het nu ramadan, een zware vastentiji 'laats8n
Lichamelijk, maar ook geestelijk vraag 1
dat heel veel energie. Maar dacht je, da
het bedrijfsleven zich daar iets van aai
trok? We hebben daar niets mee te makel
zeggen ze. Dat is hun zaak. Maar dat is ni
waar: het is ook onze zaak!
DAT IS DAN Rigobert Koper, hij hee^co'nP-
naam geen eer aandoen, als hij geen b
kJVWWi TT T 144 X XV*A T vw*
landse Bond van fanfares en harmonie© 'aart
zelschappen. Misschien klinkt het kope?yst®4'
als hij op initiatief van zijn bisschop afwordt
scheid neemt van vrienden en andere relr^P
ties tijdens een instuif in het bisschop
huis, zondag 18 september, ’s middi
van vier tot zes uur.
belangrijke rol spelen in de ken
wapendiscussie, op tafel te krijgei
r>:t IJ- 1X ^.1441. 2—
rijke mate bepalen welk standpui
een persoon inneemt, wat hij al
feiten ziet en welke hij veronacb bl3yoo
zaamt. Bewustwording van de gr» -c
te invloed van persoonlijke inzie! bedrlJ'
ten, schattingen en waarderingen meaw'
van groot belang en heeft twee b onjdat
langrijke gevolgen:
het vermindert de kans dat d ^a^;
discussie uitsluitend wordt gezie J--
als een intellectuele en rationa! dat Z11
aangelegenheid, die resultaat a Jerscr
Intussen zal hij veel vertrouwd geworden
werk moeten afstoten. De officiële be
schrijving van zijn functie als bisschoppe
lijk vicaris zegt al voldoende: „Pastorale
structuren, katechese, onderwijs, school
pastoraat, oecumene en begeleiding van
het maatschappelijk-cultureel werk voor
zover dit tot de zorg van de bisschop
behoort”.
Degenen, die met hem hebben samenge
werkt of die hem waar of hoe dan ook
ontmoet hebben, zullen hem missen: de
altijd bezige franciscaan met een eigen
soortige beminnelijkheid, dominant door
zijn gestalte en kennis van zaken, een man,
die wil (mee)denken en (mee)praten, die
een hekel heeft aan geleuter (en dat ook
laat blijken), een vicaris vooral, die theo
rieën buitengemeen interessant vindt,
maar graag tot zaken komt. Bij sommigen
kan dat hard overkomen, anderen en zij
vormen een zeer grote meerderheid
noemen hem consequent. Hij zelf zegt er
het volgende over: „Het is goed, dat je met
elkaar praat. Als je een project opzet, moet
dat eerst doordacht en doorgesproken
worden. Maar je kunt niet aan het praten
blijven. Kom je niet tot een bevredigend
resultaat, kap er dan mee, stel het des
noods uit en probeer het een paar jaar
later weer. Want als praten geklets in de
ruimte wordt, ga je er aan kapot”.
dieper gaan dan de oppervlakte, en het zo: Die k
een zonde voor God zijn, elkaar niet bij d
hand te nemen.
WIL JE RIGOBERT KOPER toch uit dl 'n
plooien van zijn franciscaner pij krijgei bevo
begin dan over Franciscus, de stichter va maal
zijn orde, zeven eeuwen geleden. Wat zeg
voor hem nog het franciscaans ideaal ii preSic
deze tijd? In hoeverre voelt hij zich, al da
niet emotioneel, verbonden met zijn orde
Heeft hij zich binnen die kring van saeci
liere priester niet (onbewust) gesaecular
seerd?
En dan komt niet de vicaris maar i
franciscaan aan het woord. „Luister goi
en vertel het maar aan iedereen: Francil
scus is nog even actueel als eeuwen gel
den. Zijn hele levensstijl, zijn soberheii
zijn liefde voor mensen, dieren en de na
tuur, zijn vreugde om kleine dingen eu
vooral zijn praktische beleving van h®
evangelie zijn juist voor de twintigste eeul
een bron van inspiratie. Wist hij veel var
theologie! Maar hij wist wel wat het evan
gelie betekende en hoe je mensen gelukki
kunt maken. Hij is voor mij ook een tj
pisch oecumenische heilige, die wel van z’
sokkel gehaald is maar daardoor terecht!
gekomen waar hij thuis hoort: midde
tussen ons. En wat mijn orde betreft: i
ben blij, dat ik nog helemaal lid ben va
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Loopt de discussie vast, omdat
men buiten het terrein van de feiten
terecht komt, dan wordt hij spoedig
gestaakt, want „over smaak valt niet
te twisten”. Die verschillen in smaak
hebben vóór alles te maken met het
mensbeeld dat men heeft en de
waardeoordelen die men erop
nahoudt
grondslag gevonden voor een benadering
vanuit de christelijke visie”.
Datzelfde geldt de volwassenen. Binnen
de gemeenschap der Kerk (en waarom ook
niet daarbuiten?) zijn ze meer op zichzelf
aangewezen, er wordt niet meer voor hen
gedacht, ze mogen en moeten ook denken.
Rigobert Koper herinnert aan zijn jongere
jaren. „Ik was bezeten van filosofie, de
theologie met haar dogmatische uitspra
ken bekoorde me minder. Maar toen ik
theologie studeerde, stelde ik ’ns een vraag
en de prof reageerde met „ik weet geen
antwoord, ik heb er nog niet over nage
dacht”.
Toen ging voor de student een nieuwe
wereld open: theologie werd voor hem niet
een louter geloven maar ook een eerlijk
denken. Dat is nu ook het voorrecht van de
leek. De mensen waren vergeten, zegt hij,
dat niet alleen geloven maar ook denken
een gave van God is. Proberen te begrijpen
of aan te voelen. En dan hoeft dat niet eens
een rationeel denken te zijn, maar een
denken met het hart, het ervaren van God,
dat er veel meer over „smaak” gt Plêi''
twist gaat worden. Het is zeer gi laoeibi
wenst zoveel mogelijk van de schal {"an k
tingen en waardeoordelen, die zo' bedrij'
- - akkooi
hebbei
Zij zijn het namelijk, die in belani m°Pra
- oneert
Zij 1
die ordeloze orde, ik hoor er nog helemai
bij en ik zou er niet uit willen”.
Ineens legt hij een link naar de verschot landt
:ai usche
gf eze ciji
c. Een discussie binnen een tech
nisch en politiek-strategisch kader
