Paolo Soleri bouwt nieuwe stad
in de woestijn van Arizona
Met leningen van f 15000
door Nic. van Loopik
M
Uniek schouwspel
door Willem Oltmans
Bewegende trottoirs
)T
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimniiiiiiiiimiiiiiiiiimimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiimimiiiiiiiiiimiimiiiimmiiiimiiimiiiiimiiiimim
De zeven eigenaren van de speelgoedfabriek Acre Toys in Alst (Noord-Brabant)
kunnen voor het eerst in twee jaar lachen. Duidelijk verheugd delen zij mee dat
minister Lubbers hun niet alleen een financiële garantie maar zelfs een lening
van een paar ton heeft toegezegd Dat betekent dat zij de failliete boedel van het
vroegere Simplextoys niet alleen hebben gered maar het bedrijf ook nieuw leven
hebben ingeblazen.
Twee jaar geleden stonden de honderd werknemers van Simplex met lege
handen op straat. Van de ene op de andere dag werd het bedrijf gesloten. De
Amerikaanse eigenaars noemden de zaak niet meer rendabel.
„Dat pikken we niet”, hebben enkele ontslagen afdelingschefs gezegd. Ten
slotte waagden ze met zijn zevenen de gok. leder leende 15.000 gulden en het
„collectief zonder top” poogde op eigen krachten en met een beginkapitaal van
ruim een ton verder te gaan. Dat blijkt nu gelukt. Hard werken, risico's nemen en
groot vertrouwen hebben in de waarde van het eigen produkt maakte het de zeven
i mogelijk de werkloosheid weg te jagen.
Acre Toys is een nieuw bedrijf dat uit de malaise van de bedrijfssluitingen te
voorschijn is gekomen.
De naam van de toekomststad is Arcosanti. Zij verrijst in een bergachtig,
droog gebied van de woestijn langs de snelweg van Phoenix naar Flagstaff in
Arizona, leder jaar trekken een 500 jonge mensen uit alle delen van de
Verenigde Staten naar deze plek om de uit Italië afkomstige architect, Paolo
Soleri (58 jaar) te assisteren bij het scheppen van zijn toekomstvisie hoe
mensen met elkaar zullen moeten gaan leven.
a
Hg
Zeven man
uiiiiiiiiiiiiiiitiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiujiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiim
Solen temidden van studenten
redden fabriek
=van puzzels
ilisten op
uwbouw-
e make-
aterdags
swoning
n groen-
ikheden,
slaapk
el, berg
d moge-
975,-
175,-
375,-
925,-
Voorzichtig formulerend poogt de finan
ciële expert H. van der Kley duidelijk te
maken dat de grootste kopzorgen nog
maar net voorbij zijn. De liquiditeitspro
blemen achtervolgden de zeven vanaf het
begin van wat nu een successtory schijnt
te worden. Steeds weer was er voor de
bevoorrading maar net genoeg geld. Nu is
er dan van het ministerie van Economi
sche Zaken de garantie voor tien jaar. Dat
zal de entree van de zeven bij de banken
vergemakkelijken.
„We betalen hier nog weeklonen, want
als we dat per maand zouden doen, waren
we te veel geld tegelijk kwijt”, zegt de heer
Van der Kley, die tot 1976 in Canada
woonde. Met Wil Hollanders vormt hij de
directie, die overigens hetzelfde salaris
ontvangt als de rest van het septet.
„Iemand moet de leiding hebben, ieder
heeft zijn eigen taak en verantwoordelijk
heid. De belangrijke besluiten nemen de
zeven aandeelhouders-werknemers samen
in de wekelijkse vergaderingen”, zegt het
duo, dat er aan toevoegt dat het arbeiders-
eigenaarscollectief ook denkt aan meer
medezeggenschap voor de rest van het nu
32 man tellende personeel. Uit de gemoe
delijke Brabantse sfeer in het bedrijf
blijkt overigens al dat er van een ouder
wetse hiërarchie geen sprake is.
Veteraan F. J. van der Vlugt, die levens
lustig als een kievit door het bedrijf draaft,
Onlangs verklaarde de president van
de Amerikaanse Academie van Weten
schappen in een ook in onze bladen
gepubliceerd gesprek dat er de komen
de decennia 3500 steden voor ieder één
miljoen mensen dienden te worden bij
gebouwd. Soleri: „De stedelijke be
schaving is overal ter wereld in verval
geraakt. De grootste steden blijven zich
steeds verder uitbreiden. Mexico City
kent al het wel en wee van „zijn bedrijf”.
Hij richtte Simplex Toys op in 1942. Toen
de gepensioneerde Van der Vlugt vernam
dat Simplex zijn levenswerk had opge-
doekt trad hij toe tot „de zeven”. Zijn
ervaring bleek van groot belang.
Van der Kley was in dienst bij het Ame
rikaanse bedrijf Fisher Price Toys, doch
ter van Quaker Oats Chicago, die in 1972
eigenaar werd van Simplex. Hij had op
dracht de liquidatie te regelen. Na ge
sprekken met Wil Hollanders zag hij wel
wat in de wedergeboorte van het om zeep
gebrachte bedrijf. Even hardnekkig was
het geloof van de chefs: van het magazijn
A. van der Sande, van de figuurzagerij J.
van Leeuwen, van de zeefdrukkerij M. van
Spaandonk en van de expeditie B. Klein.
Ze waagden de gok, met geleend geld en
ondanks de vele problemen. Daar kwam
zelfs bij dat ze moesten opboksen tegen het
onbegrip van de bureaucratie, die geen
uitkeringen volgens de werkloosheidswet
kon doen aan eigenaars van een fabriek.
Die bestond bij de start slechts op papier.
De echtgenote van Hollanders huurde
vanwege die problematiek op haar
naam de lege gebouwen.
„Simplex is fatsoenlijk geliquideerd, in
twee weken waren de ontslagvergunnin-
gen van het arbeidsbureau er. Het hele
bedrijf was gesloten, het zat potdicht, je
mocht het terrein niet meer op”, zegt Hol
landers, die nu glimlachend vertelt in Bel
gië weer voor het eerst contact te hebben
gehad met de Amerikaanse relaties. Acre
Toys is uitgegroeid tot een voor de vroege-
Het constructiewerk is thans verre
zen. Wie voor het eerst de contouren
van Soleri’s creatie ziet, krijgt een
schok. Het is een uniek schouwspel. De
energievoorziening staat centraal. Zon
newarmte zal worden opgevangen in
absisachtige koepels. Voedsel zal wor
den verbouwd in een reeks kassen, die
rond de stad zullen komen te liggen.
ste factoren waar het in het leven om
gaat. Alleen wanneer wij hier in slagen
zullen wij werkelijke betekenis aan het
universum kunnen geven”.
„Er was een gat in de markt, het hoefde
niet kapot, we hebben alles goed overwo
gen”, zeggen de zeven nu. Op 12 maart
1976 kreeg de BV zijn beslag. In juni van
dat jaar was het aanloopverlies van zeven
ton al weggewerkt. Maandenlang was er
overleg met het ministerie over de ge
vraagde financiële ruggesteun. Er moest
duidelijk worden gemaakt dat het nieuwe
bedrijf levensvatbaar was”.
„Driemaal kregen we controle van de
accountants, we zijn niet te licht bevonden.
meer van toepassing op de situatie van
nu. We worden geconfronteerd met
steeds hardnekkiger misverstanden.
Voor hoeveel van onze geleerden begint
het leven nog altijd met de verschijning
van de mens op aarde? In werkelijk
heid is het leven immers drie miljard
jaren geleden begonnen. Daarom moe
ten wij de natuur en de aarde zoveel
mogelijk bij onze leefomstandigheden
betrekken”.
Soleri exposeert door heel Amerika
met zijn project Arcosanti en de ten
toonstelling trekt grote belangstelling
onder studenten. In drommen komen
zij naar Arizona om nagenoeg zonder
vergoeding aan de stad te helpen bou
wen. Het voedsel en de behuizing is
eenvoudig. Ik ontmoette er bijvoor
beeld Jack Stein (28 jaar) afkomstig
van de universiteit van Southern Illi
nois, die architectuur studeert. Hij
werkt reeds drie jaar aan de nieuwe
stad.
Hij zei verbaasd te zijn, dat er zoveel
positieve reacties op Arcosanti waren
gekomen juist van studenten die aan de
universiteiten in de buurt van grote
steden studeerden. „Wij verwachtten
juist van de mensen, die aan een metro
polis als New York gewend waren, dat
zij Soleri’s schepping als fantastisch en
irreëel zouden afdoen. Maar het tegen
deel is waar. Soleri wordt juist door
deze studenten als een genie gezien,
terwijl vele collega-architecten hem
terzelfder tijd voor een fantast, zelfs
een gek uitmaken”.
Banks Upshaw (42 jaar) studeerde
architectuur aan de universiteit van
Oklahoma, toen hij Soleri’s denkbeel
den ontdekte. Hij is sinds 1959 één van
Soleri’s voornaamste assistenten ge
weest. Soleri is veel weg om fondsen
bijeen te schrapen. Arcosanti wordt
gebouwd op een budget van een paar
miljoen gulden per jaar. Twee belang
rijke bedrijven, de Prudential Life In
surance Company en de Xerox Compa
ny steunen de ideeën van Soleri ook
met biidraeen
spronkelijke ontwerp is reeds enige
malen gewijzigd en aangepast, voorna
melijk om de energievraagstukken aan
de nieuwe ontstane situatie aan te pas
sen. De stad zal dus nu zoveel mogelijk
op zonnewarmte komen te draaien.
Ook de plannen voor de scholen zijn
nog steeds in voorbereiding.
Soleri werd vergaand beïnvloed door
de architect Frank Lloyd Wright en
door de mystieke filosoof Teolhard de
Chardin. Hij zegt er diep van overtuigd
te zijn, „dat het bruut geweld en de
fysieke werkelijkheid van de wereld tot
een vorm van zuivere en pure gedach
ten zou zijn te herleiden”. Arcosanti is
daarom bedoeld als overgang van een
aanvaardbaar menselijk bestaan naar
een bevrijdende geestelijke evolutie.
„In feite is de natuur de oven van de
zon”, aldus Soleri. „Ik gebruik deze
uitdrukking uitsluitend om de denkwe
reld van mijn leerlingen anders te
oriënteren en af te leiden van romanti-
swoningj
stenen
ink. mei
met 2e
iet C.V.-
56,-
BTW
lere of
ig en
I
Er zullen geen auto’s zijn in Arcosan
ti, zei Soleri. Alle vervoer zal via liften
en roltrappen geschieden. De trottoirs
zullen zich automatisch voortbewegen.
Er zou juist dezer dagen voor het eerst
een restaurant in Arcosanti worden ge
opend. Hier zal ook het toenemende
aantal bezoekers aan de stad in wor
ding kunnen worden gevoed. Het oor-
I,- k.k.
),- k.k.
- k.k.
k.k.
k.k.
00,- k.k.
),- k.k.
00,-
e wonin-
ze gratis
k.k.
t.
k.k.
00,- k.k.
re eigenaars erkende zakenrelatie. „Zij
wilden een produktie van drie miljoen
puzzels per jaar. Daar was geen afzet voor.
Vorig jaar hebben wij ze wel 100.000 puz
zels kunnen verkopen”.
Vallen en opstaan was het voor de zeven
die begonnen met,te trachten de lege NV te
kopen. Op 1 januari 1976 kon de lege
fabriekshal worden teruggehuurd van de
eigenaar van de lakfabriek, gelegen naast
het bedrijf. Deze had de hal gekocht met
het oog op eventuele uitbreiding van het
eigen bedrijf. Inmiddels moesten nieuwe
en gebruikte machines worden gekocht.
Hollanders en Van der Kley die in de
correspondentie als „de directie” fungeer
den, kwamen zonder inkomsten omdat de
instanties constateerden dat zij niet langer
werkloos waren.
zal tegen het jaar 1990 ongeveer 30
miljoen, misschien wel 50 miljoen men
sen herbergen. Dit zijn géén steden
meer. Dit zijn puinhopen waar geen
menselijk bestaan meer mogelijk is”.
De naam Arcosanti is afgeleid van de
woorden architectuur en ecologie. De
basisvraag bij deze toekomststad, die
door 3000 mensen zal worden bewoond
is dan ook hoe men een maximale ba
lans tussen mens en milieu kan vinden.
„Waar het mij om gaat”, zegt Soleri, „is
een symbiose te vinden tussen natuur,
cultuur en de mens, dus de voornaam-
Royale
net c.v,
ee (vee
jken en
en grote
v. ruimte
Geheé
sche droombeelden, die wij terug vin
den in de meeste vertellingen en
sprookjes. De natuur is immers veel
machtiger en dwingender en veel com
plexer dan wij met onze zweverige
denkbeelden ervan maken. In wezen is
de natuur een veelomvattend en ont
zagwekkend verschijnsel, dat eigenlijk
zeer onverschillig staat tegenover het
bestaande leven. Het menselijk leven is
eigenlijk specifiek vijandig aan de na
tuur”.
swoning
gelegen
station,
alf gesl
c met 2e
ogelijk.
„Het is een onvergeeflijke vergis
sing”, aldus Soleri, „om bij het plan
nenmaken voor de toekomst altijd weer
terug te vallen op ervaringen uit het
verleden. Wat is geweest is nauwelijks
In één jaar tijd zijn de zeven erin ge
slaagd daarvoor afnemers te krijgen uit
Noord-Amerika, Zuid-Afrika, de Antillen
en bijna alle Europese landen.
Het assortiment zal worden uitgebreid
met de produktie van leermiddelen. De ex-
werklozen hebben er wel vertrouwen in.
„Voor het personeel willen wij zo snel
mogelijk komen tot een winstdeling. Wij
willen vastleggen dat wij de VAD meer
dan royaal zullen uitvoeren. Dat is onze
toekomstmuziek”.
„Wij proberen wegen te ontwerpen,
die aan deze wreedheid paal en perk
stellen. Enerzijds zullen wij de natuur
werkelijk moeten benutten. Anderzijds
moeten wij het milieu juist op verant
woorde wijze weten te vermenselijken,
dat wil zeggen, wij moeten leren de
materie te transformeren, dus leren
materie werkelijk om te zetten in geest,
want daar .immers komt het leven in
haar essentie op neer. In Arcosanti
proberen wij dit doel op beperkte
schaal te bereiken”.
personeelsleden groeit. Het zijn er nu 32
met daarbij wat part-time-krachten. Met
vertrouwen zegt de leiding: „We hopen op
den duur ook de anderen te kunnen terug
nemen, eerst moeten we nog groeien”. De
opbouw begon overigens al bij de start,
want Hollanders kwam „met een volle
orderportefeuille terug van de speelgoed
beurs in Duitsland”.
Oprichter Van der Vlugt begon in 1942
met het maken van speelgoed voor zijn
kinderen, toen dat niet meer te koop was.
Een van de eersten die in z’n fabriekje ging
nu
I
Er is nu een werkkapitaal. Dat is de buffer
voor het contact met de banken”.
Dankzij het vertrouwen en het doorzet
tingsvermogen van de zeven is de speel
goedfabriek gebleven wat het was, zelfs
meewerken was Hollanders in 1949. Het
bedrijf is vanaf die tijd gespecialiseerd in
de vervaardiging van dik houten puzzels,
die niet alleen kleurrijk maar ook educa
tief zijn. Daarvan kan het bedrijf er
750.000 per jaar produceren.
