TAPIJTFABRIKANT MES STAAT ACHTER DE VAD
BIJNA WEER DE MOOISTE LAAN
van
Goede resultaten bij jonge patiënten
Tapijtfabriek met
oudsher sterk
sociaal beleid
Grote collectie bier
few
„Prikkelt
Afweertheorie
Machtsmisbruik
Economisch voordeel
Dierproeven
Als mens
Misdadig
19 7 7
SEPTEMBER
DONDERDAG
T
(Van onze redactie economie)
GOIRLE. Voor het personeel is het „meneer Jan”. Voor collega’s-
ondernemers „de linkse filosoof onder de werkgevers”. Jan Mes: een
laatbloeier zonder chagrijn. „Mijn ideeën hebben helemaal niets met
leeftijd te maken. Ik ben nu 57, maar ik ontmoet nog vaak jonge
werkgevers die veel conservatiever zijn dan de heren van voor 1940”.
(Van onze redactie bin
nenland)
AMSTERDAM.
Tastbare vooruitgang is
de laatste tijd geboekt in
de strijd tegen leukemie
(bloedkanker). Hoewel
geen wezenlijke overeen
stemming bestaat over
de precieze oorzaak van
deze ziekte, worden tal
van goede resultaten ge
meld, vooral bij de gene
zing van jeugdige pa
tiënten. Het kan echter
nog wel 20 jaar duren
voordat de medische we
tenschap in staat zal zijn
de mens, bijvoorbeeld
door vaccinatie, tegen
leukemie te beschermen.
t - 1
Lw-
O wee als de mens om de hoek komt kijken,
Tastbare vooruitgang m
strijd tegen leukemie
en
in
itie.
ers
Bij Van Besouw zijn bewust drie pro-
duktiebedrijven gemaakt, om kleine en
dus overzichtelijke eenheden te houden.
Dat moeten we ook durven toegeven. Het
heeft ook nooit in de lijn van hun opleiding
gelegen. Oei, nu zul je ze horen loeien,
maar ondernemers kunnen het eigenlijk
niet. Ze houden zich hoog. Bepaalde zaken
hebben ze goed in de vingers, maar andere
weten ze gewoon niet aan te pakken. En
dah willen ze niet toegeven”.
Men zit aan en doet mee. Dat kan soms zijn
om de mantel uitgeveegd te krijgen, maar
Wat het onderzoek op runde
ren betreft neemt ons land een
vooraanstaande plaats in. Het
is het Centraal Dierkundig In
stituut gelukt het leukemiever-
oorzakende virus bij deze die-
Bij enkele Zuidamerikaanse
apesoorten komt een virus voor
dat bij andere soorten leukemie
kan opwekken. Men heeft nog
geen aanwijzingen dat hierdoor
bij de mens bloedkanker kan
ontstaan. Een enigszins ver
want virus is onder mensen
wijdverbreid. Dit virus kan ook
leiden tot de ziekte van Pfeif
fer. Er zijn aanwijzingen dat in
sommige gebieden van Afrika,
waar nog veel malaria heerst,
dit virus een vorm van lymf-
klierkanker bij kinderen zou
veroorzaken.
ren te kweken. De originele
runderstapel bleek geheel vrij
van de ziekte te zijn. Leukemie
werd bij geïmporteerde dieren
gevonden. Nederland had altijd
strenge voorschriften voor de
invoer van koeien, maar in
EEG-verband zijn die in 1965
verruimd. Door slachting van
zieke koeien lukt het de ziekte
in te dammen.
Wij krijgen ze gewoon op recomman
datie”.
„Ik sta achter de vermogensaanwasde-
ling (VAD). Werknemers hebben recht op
een stuk overwinst. Ik weet alleen niet hoe
hoog die zou moeten zijn. We keren zelf 15
procent van de overwinst uit een willekeu
rig gekozen percentage uit. Misschien is
het wel helemaal niet genoeg! Al vanaf
beenmerg van een kind met
leukemie, bleek dezelfde ziekte
bij ratten op te wekken.
Het bedrijf kent een lange sociale
traditie. De grootvader van Jan Mes,
Jan van Besouw, waarnaar het bedrijf
„Dat betekent dat ik in de huid van de
OR-leden moet kruipen om eikaars taal te
kunnen verstaan. En dat is ontzettend
moeilijk. Zo’n vergadering van tweeënhalf
uur is veel zwaarder dan een hele dag met
de commissarissen. Ondernemers die zeg
gen dat een draaier alleen achter de draai
bank thuishoort, en voor de rest de beslis
singen aan de leiding moet overlaten, zijn
eigenlijk onfatsoenlijk. Ze beweren daar
eigenlijk mee dat „de kleine man” geen
verstandige dingen kan zeggen. En dat
bestrijd ik”.
Maar niet zo normaal zijn een goed-
keuringsrecht op een reglement voor
het medewerkersbeleid, op de procedu
re tot oplossing van persoonlijke en
collectieve geschillen en op de toepas
sing van het beroepsrecht. Opvallend is
het lage ziekteverzuim bij de textielfa
briek (slechts 5,6 procent) en het feit dat
de onderneming uit principe geen bui
tenlandse werknemers in dienst neemt.
O-
briekscommissie geheten. Maar ondanks
die traditie draait het zeer moeilijk. Zelfs
hier. Dat heeft gewoon te maken met het
feit dat de leden van de ondernemingsraad
vanuit hun opleiding, milieu en vanuit de
vakorganisatie onvoldoende voor die taak
worden klaargestoomd”.
de
ng
t u
n?
te-
„Maar we vergeten dat diezelfde werk
nemer deel uitmaakt van de maatschappij,
dat hij buiten het bedrijf een vrij mens is*
en dan behoort hij dat ook voor een deel
daarbinnen te zijn. Daaraan is niet te ont
komen. En wie daar als ondernemer niet
aan mee wil doen isoleert zich. Af en toe
hoor ik wel eens van collega’s een struisvo
gelpolitiek als ze tegen me zeggen: Ja, dat
kan alleen maar bij jullie”.
„Je mag binnenkomen, je werk doen
en voor de rest je mond houden. Zo was
het vroeger. Alles wat de baas zei, was
goed. De tijden zijn inmiddels, geluk
kig, veranderd. Nu komt er een moder
ne en mondige werknemer het bedrijf
in, die dank zij vorming en opleiding
weet wat er in de wereld te koop is. Hij
heeft niet alleen het recht, maar ook
het kunnen in zich om volop in een
bedrijf mee te draaien. Dan moet hij
die kans ook krijgen".
Hoe ondeskundig directeuren met hun
personeel omgaan, blijkt volgens Jan Mes
bijvoorbeeld bij het toespreken van jubila
rissen. „Dat is toch een verguldsel. Meestal
wordt de bewuste man nogal juichend
toegesproken. Maar is 25 of 40 jaar in een
bedrijf zijn nu iets om te feliciteren? Op
zichzelf niet. Dat is alleen zo als je ja kunt
zeggen op de vraag: ben je hier, bij Van
Besouw, een stap verder gekomen? Heb je
je kunnen ontplooien? Is er iets van je
terechtgekomen’
„Mijn directiebureau is een vierkante
tafel met daaraan acht stoelen. We praten
met elkaar op gelijk niveau. Je hoeft hier
niet onderdanig tegen een directiebureau
aan te zitten met je knieën tegen een kou-
we staalplaat. Ook in deze kamer moet je
demonstreren en aangeven er niet boven
te staan, maar er juist tussenin. Iedereen
kan binnenkomen en voelt zich ook thuis.
Kleinzoon Jan heeft dat beleid voort
gezet, getuige de veranderingen die hij
doorvoerde of binnenkort in statuten
laat vastleggen. Een greep eruit: werk
nemers hebben een medewerkerscon-
tract, waarin naast de normale arbeid
splicht zijn opgenomen: een recht op
staken; de plicht om een onderling goe
de verstandhouding te bevorderen en
de plicht om geschillen - behoudens
staking - aan bemiddeling te onderwer
pen; het recht op een arbeidsplaats en
geen willekeurige verplaatsing binnen
het bedrijf; geen produktie waardoor
schade wordt toegebracht aan het mi
lieu; de ondernemingsraad is een van
zelfsprekende zaak.
1908 komt deling van de overwinst voor in
onze statuten, met andere woorden: de
erkenning is er dat overwinst ontstaat
door werknemers. U moet goed begrijpen
dat wij er niet naar streven om de macht
van de ene groep naar de andere over te
hevelen. Niet van de kapitaalverschaffer
naar de vakbeweging. Dat zou alleen een
verschuiving van de macht zijn”.
„Daar geloof ik helemaal niet in. Wij zijn
niet zo’n apart bedrijf, we hebben alleen
de instelling om het anders te willen. In de
beslotenheid van andere direciekamers
zou men er net zo over moeten durven
denken en praten. Erkennen dat men als
directeur macht heeft die te vaak mis
bruikt en te weinig goed gebruikt wordt. Ik
denk dat er te veel angst leeft onder de
ondernemers. Angst voor iets dat ze niet
kennen. Het gaat daarbij niet om een trap
je hoger of lager. Men zal moeten demon
streren over de kracht te beschikken om
veranderingen in gang te durven zetten.
Veranderingen die ze op alle mogelijke
terreinen in de omgeving wel met het
grootste gemak doorvoeren”.
„Hoe voortvarend zijn ze niet als het
aankomt op nieuwe verkooptechnieken,
de ontwikkeling van producten, het veran
deren van de administratie? Maar o wee
als de factor arbeid, de mens, om de hoek
komt kijken. Dan weten ze het ineens niet.
Het feit dat maar weinig men
sen op zeer jonge leeftijd kan
ker krijgen, wordt nog al eens
verklaard door de rol van het
afweermechanisme in het li
chaam, dat tegen infecties
vecht. De laatste jaren is deze
theorie enigszins op de tocht
komen te staan. Er zijn diverse
aanwijzingen dat de kankercel
len zodanig van normale cellen
verschillen, dat het lichaam ze
als vreemd herkent. Vaak zou
in een vroeg stadium de afweer
voldoende zijn om het gezwel in
bedwang te houden. Vandaar
wellicht het( gering voorkomen
van leukemie bij katten.
toen hij omzoomd was
Bij kippen en vooral bij mui
zen zijn tal van erfelijke facto
ren bekend, die weerstand te
gen leukemievirus veroorza
ken. Aan,de hand van de tot
dusver gevonden resultaten zal
in de toekomst de behandeling
van leukemiepatiënten kunnen
worden verbeterd. Vooral uit
de VS zijn hoopgevende resul
taten bekend, onder andere
door combinatie van bestraling
en medicijnen bij kinderen. De
toegepaste medicijnen zijn ech
ter agressief (kunnen normale
cellen doden) en vertonen onge
wenste bijverschijnselen.
nodig hebben, moeten we onze spulletjes
oppakken en aan de andere kant van de
Middellandse Zee een tent opbouwen. Ik
vind het bijna misdadig zoals wij de ar
beidskrachten door Europa heen sleuren.
En als het een beetje fout gaat, roets,
allemaal eruit! We hebben ook genoeg
mensen. Dat heeft ook te maken met de
identiteit van het bedrijf. Wij hoeven zel
den een personeelsadvertentie te plaatsen.
„In de onderneming zijn veel meer be
langhebbenden: ook de afnemers, zoals de
winkeliers en consumenten. Het meest ur
gent is echter om de factor arbeid, wat een
rotwoord overigens, in de lift te zetten. En
dat betekent wel dat anderen, zoals de
aandeelhouders, in hun machtsdeel wor
den beperkt. Het gaat om gelijkwaardig
heid. We hebben hier eigenlijk al sinds
1904 een ondernemingsraad, toen fa-
Jan Mes „prikkelt” graag collega’s-on-
dernemers. Aanvallen en kritiek op werk
gevers zijn vaak terecht, zegt hij. „Wij
geven er zelf te veel aanleiding toe. Er
lopen te veel ondernemers in Nederland
rond die alle pogingen om het beeld van
het ondernemerschap te verbeteren om
zeep helpen. In feite functioneert de onder-
*ming nog precies eender als 25 of 40 jaar
/leden. De onderneming is een onderdeel
p de maatschappij. Hij staat er niet
aten, komt ook niet van esn vreemde
laneet af! Toch denken we dat vaak. We
bouwen ook zo: grote kolossen, aan de
buitenkant het liefst geen ramen. Niemand
kan naarbinnen kijken. En de werknemer
die eenmaal de poort door is, kan alle hoop
wel laten varen”.
Leukemie komt voor in alle
leeftijdsgroepen, maar vaak bij
kinderen. De ziekte wordt niet
alleen bij de mens gevonden,
maar ook bij kippen, muizen,
ratten, katten, honden, runde
ren en enkele apesoorten. Zeer
veel onderzoek is op muizen
gedaan. Daarbij kwam vast te
staan dat bij deze dieren de
ziekte door radioactieve stra
ling kan worden opgewekt en
door chemische stoffen als ben
zeen (in dit verband werd de
kwestie-General Electric Plas
tics in Bergen op Zoom ge
noemd).
De Maastrichtenaar Dré Devens neejt als hobby het verzamelen van bier. Niet zoveel
mogelijk van hetzelfde merk, maar zoveel mogelijk verschillende merken. In zijn kelder
staan nu al flessen en blikken van 87 verschillende merken opgeslagen.
Zijn bedrijf heeft het hoofd boven
water weten te houden door zich tien
jaar geleden sterk te gaan specialise
ren, door met zéér moderne apparatuur
te gaan werken, die voorlopig in de
ontwikkelingslanden niet aan bod
komt. Vóór ’66 was de textielfabriek,
zoals de directeur het noemt, „Wat Bra
bants boertig en Bourgondisch gemak
kelijk”. Dank zij het bijtijds omgooien
van het roer gaat het de textielfabriek
Van Besouw voor de wind. Werktijd
verkortingen heeft het bedrijf met 330
werknemers niet gekend. Ieder jaar
neemt de omzet toe, terwijl uitnodigin
gen binnenstromen om op exclusieve
shows in Turijn, Berlijn, Londen en
Glasgow te verschijnen.
Deze woorden zouden afkomstig
kunnen zijn van een vakbondsman als
Cees Schelling. Ze komen echter uit
een geheel andere hoek, en wel van
fabrieksdirecteur Jan Mes, Hij leidt een
bedrijf in een van de moeilijkste bran
ches van onze industrie: de textiel. In
Goirle, vlak bij Tilburg, waar bedrijfss
luitingen de afgelopen jaren aan de
orde van de dag waren.
„Machines moeten juist het werk doen
waar de mens te goed voor is. De mens is
de centrale figuur waar alles om draait. Al
het andere staat tot zijn beschikking. Maar
wat gebeurt? We maken de mens onderge
schikt aan de techniek, de techniek over
rompelt hem. Door fusie en overnames
ontstaan steeds grotere bedrijven. En wat
komt ervan terecht? Toch bijna niets, het
rammelt bijna overal. Die vergroting van
de ondernemingen zou juist moeten wor
den teruggedrongen. Een bedrijf met een
menselijke maat dient ervoor in de plaats
te komen. Grote bedrijven zouden opge
splitst moeten worden tot hooguit 150 a 200
man. Dat is nog een overzichtelijke maat,
waarbij de man met de laatste verant
woordelijkheid en de jongste bediende ei
kaars betekenis nog kennen”.
Daarnaast bleek spontaan
opgetreden leukemie bij mui
zen door erfelijk overgebrachte
virussen te zijn veroorzaakt.
Soortgelijke virussen werden
ook gevonden bij kippen, kat
ten, koeien en apen. Men heeft
aanwijzingen gevonden dat in
vele gevallen straling op som
mige stoffen sluimerende, erfe
lijk overgebrachte, leukemievi-
russen kunnen activeren. Maar
niet alle gevallen van aantas
ting door straling of chemische
stoffen hoeft een virus in het
spel te zijn.
Om deze theorie te bewijzen
worden nu overal ter wereld
onderzoekingen verricht. In dit
verband is van belang dat het
virus leukemie kan opwekken
bij diverse soorten apen. Bij
gibbonapen is een leukemievi
rus gevonden, dat volgens som
mige onderzoekers voorkomt
in een aantal gevallen van leu
kemie bij de mens. Een van die
virussen, geïsoleerd uit het
Een zijsprongetje naar de huidige scholen
bouw wagend, zegt directeur Mes: „Die
mammoetinstellingen met 1400 a 1500 leer
lingen zijn toch eigenlijk een schande. El
ke leerling verdwijnt er in de massa. Wat
kan ervan terechtkomen als hij zijn vor
ming krijgt aan een instelling waar de
verhoudingen helemaal zoek zijn?”.
Theoretisch is hei inenten te
gen leukemie van runderen al
mogelijk, in de praktijk echter
nog niet doorgevoerd. Op expe
rimentele basis heeft men ook
al katten ingeënt. Verder gevor
derd is de bestrijding van leu
kemie bij kippen. Voor de vac
cinatie van kuikens werd in Ne
derland als eerste een vaccin
ontwikkeld. In de nabije toe
komst worden volledig virus
vrije eieren mogelijk en zullen
geen pluimveestapels meer
vanwege leukemie moeten wor
den afgeslacht.
Het textielbedrijf kent geen buitenland
se arbeiders. „Ik wil ze niet. Ik vind name
lijk dat je het werk naar de arbeiders moet
brengen en niet omgekeerd. Als we ze
Het gaat om vermoedens die
op vergelijking berusten, zegt
een deel der onderzoekers. Als
er een virus is dan gaat het om
zeer kleine hoeveelheden, die
bij toeval moeten worden ont
dekt, op de manier zoals het
virus is gevonden dat de ziekte
van Pfeiffer (klierkoorts) ver
oorzaakt. Leukemie vormt
kwaadaardige bloedcellen op
diverse plaatsen in het lichaam:
beenmerg, lymfklieren en milt.
Zij kunnen doordringen tot bij
voorbeeld de nieren of de her
senen.
is genoemd, verschijnt in 1904 als een
van de grote sociale pioniers. Ten be
hoeve van de werknemers stelt hij rege
lingen op die hier en daar nog als
modern zijn te beschouwen: er komt
een fabrieksraad, een voorloper van de
huidige ondernemingsraad, een pensi
oenregeling en een winstdelingsrege-
ling. Nota bene als fabrieksdirecteur
richtte hij 70 jaar geleden de bond van
textielarbeiders St. Lambertus op. De
in de gang van de fabriekshal opgestel
de sculptuur van Jan van Besouw, die
het personeel hem aanbood bij zijn
afscheid, was niet beter in woorden uit
te drukken dan in die ene zin: „Allen
aan één die voor allen was”.
Dit viel te vernemen op het
onlangs in Amsterdam gehou
den leukemiecongres, waar 450
deskundigen, onder wie 150
Amerikanen, de nieuwste on
derzoekresultaten uitwissel
den. Het medische ideaal is:
ontstaan van leukemie te voor
komen. Dit toekomstbeeld lijkt
langzamerhand dichterbij te
komen, vooral door de
dierproeven die op uigebreide
schaal worden genomen. Ook
in ons land is men op dit gebied
al flink gevorderd. Instellingen
als TNO, het Nederlands Kan
ker Instituut en het Centraal
Diergeneeskundig Instituut
hebben belangrijke ervaringen
opgedaan.
Leukemie ëntstaat door over-
produktie van witte bloedli
chaampjes. Veel onderzoekers
menen dat er sprake is van een
virus, andere denken dat met
name bij de mens ook infec
tie door kankerverwekkende
stoffen een rol speelt. Daarover
bleken op het congres menings
verschillen te bestaan. Hoewel
een leukemievirus bij sommige
soorten apen en runderen is
gevonden, is de toepasbaarheid
op de mens niet algemeen aan
vaard.
„Ze zijn bang voor zwak of slap te wor
den uitgeiriaakt als ze het andere eens
zouden wagen. Voor een deel valt dat wel
te begrijpen. Ik lijd daar zelf soms onder.
Wortels naar het verleden die zeggen:
maar jij bent de baas. Ik ontmoet de men
sen nog in het bedrijf, en dan niet alleen
als functionaris maar ook als mens. Je
moet er als het ware middenin durven
gaan staan. Niet autoritair en uit de hoogte
doen. Kijk, in feite staan we hier met z’n
driehonderddertigen naast elkaar. We zijn
als mens gelijkwaardig, maar ongelijk in
lengte en breedte. Wat betreft verantwoor
delijkheid en kennis!”.
De Middachterallee is bijna weer de mooiste laan van Nederland geworden. Al is deze laan in Arnhem nog niet wat hij vroeger was,
met twee eeuwen oude beuken, de takken van de nu 20 jaar oude aanplant beginnen elkaar weer te raken en
over enkele jaren kan het bladerdak over deze laan weer gesloten zijn.
dan weten de ondernemers het ineens niet”
„Ik heb als kleinzoon van Jan van Be
souw natuurlijk een stuk traditie achter
me. Als ik zeg dat personeelsbeleid, de
sociale functie, gelijke waarde in de onder
neming moet krijgen als andere functies,
zoals produktieverkoop, dan zeg je nogal
wat. Dat wil zeggen dat je met mensen
bezig bent. Mensen zijn geen verlengstuk
van machines”.
het kan ook om gewoon eens op te
beuren”.
Er zal nog veel onderzoek no
dig zijn, vooral op proefdieren,
voordat optimale behande
lingsmethoden worden gevon
den. Er zijn trouwens ook vor
men van leukemie bij de mens,
die slecht op medicijnen reage
ren. Hoopgevend is dat in Ame
rika van een aantal kinderen,
behandeld met straling en me
dicijnen, na vijf jaar de helft
nog leeft. Men meent dat hun
verdere levenskansen nu gun
stig kunnen worden beoor
deeld. In ons land worden per
jaar 1000 nieuwe leukemiege-
vallen aangetoond, waarvan
400 bij kinderen.
/'aS
