i
Jj
Am
van beroemde
farao waren
in staat van
ontbinding.
ee:
es
1 MB
door
Bob Tadema Sporry
Prominenten
Niet luchtdicht
H
Paardemiddel
Tabak
W W
Li
'M5
:l
B
ius he
laat j(
Wat was er nu precies gebeurd
met de mummie van een van
Egypte’s grootste farao’s dat een
dergelijke trammelant kon ont
staan? De pers stond vol met op
zijn zachts gezegd merkwaardige
mededelingen waarover onder de
oudheidkundigen nogal wat hila
riteit, in vele gevallen ook veront
waardiging ontstond omdat het
met de oudheidkunde nog steeds
enigszins zo gesteld is dat men
meent dergelijke berichten in een
„leuke” vorm te moeten gieten.
op
JS-
2,9,1(
m ooi
klaai
Dileunj
De fengduflge logëétpftrtij van
de mummie van farao Ramses H
de Grote, van september 1975 tot
mei 1977, is weer voorbij en de
konmg, die Sterf in 1231 v, Chf. is
teruggekeerd naar de rustplaats
waar hij al tientallen laren te zran
was voor Jan on alfaman cBe er
ongeveer een i^sdastóer voer
over hsd; de beroemde „Mummy
room” van het nog veel beroem
dere museum in Cairo. Met deze
terugteer is er een einde geko
men aan een nogal overtrokken
kibbelpartij tussen archeologen
van naam maar van verschillende
nationsSteit,
Daardoor kwam ook de hele
„kwestie-Ramses” in een
vreemd daglicht te staan. Ten
slotte werd de zaak afgesloten
met een officiële mededeling van
het Musé de l’Homme in Parijs
die deed vermoeden dat men ook
daar „leuk” begon te worden.
Hierover dadelijk meer.
4 i
V w
IfcA
-
F Jr M
-
-
if ’V-
span-
I
Mummie van Ramses II kan er na
bestraling' weer eeuwen tegen
weer.
De ruzie tussen de archeologen
van verschillende nationaliteit ging
in hoofdzaak tussen de Fransen en
de Amerikanen, terwijl vele ande
ren er zich ook mee bemoeiden of op
zijn minst partij trokken. Vooral de
Amerikanen zit de kwestie nog al
tijd erg hoog, want deze zou al
thans volgens hen een smet wer
pen op hun wetenschappelijke werk
tijdens het röntgenologisch onder
zoek, dat werd uitgevoerd op de
koninklijke mummies en op Ramses
in het bijzonder. Wat was nu precies
het geval?
Voor bovengenoemd onderzoek
werden de mummies uit hun eike-
houten kisten gehaald, die afgeslo
ten zijn met een perfect passend
deksel van zwaar spiegelglas. Dat
dit onderzoek zo zorgvuldig en ver
antwoord mogelijk werd uitgevoerd
spreekt vanzelf als men weet welk
een naam de archeologen speciaal
op dit gebied bezitten. In een reus
achtig museum als dat van Cairo
werken ook nog heel wat andere
lieden dón wetenschapsmensen. Bij
hen zou dan ook de schuld liggen
van de desastreuze toestand waarin
de mummie van Ramses verkeerde.
Detailopname van de mummie van
Ramses II. (midden)
(foto's Tadema Sporry)
gegrepen om al dat kwalijke ge
dierte en andere narigheden onscha
delijk te maken. De eersten die de
aandacht vestigden op de slechte
toestand van de mummie waren de
Egyptenaren en de Fransen, experts
op dit gebied. Ze gooiden niet een
knuppel maar ongeveer een rots
blok in het hoenderhok. Want de
Amerikaanse verontwaardiging van
de kant der onderzoekers laaide he
melhoog op. Men noemde de mede
deling vuile laster. Nog sterker, er
mankeerde volgens de Amerikanen
helemaal NIETS aan de mummie.
Het was alleen een politieke stunt
van concurrerende archeologen om
reclame voor zichzelf te maken. Ter
zijde moge vermeld worden dat oud
heidkundigen vaak verbijsterend
agressieve lieden zijn, ondanks hun
op het oog zachtaardig beroep. Ge
weldige ruzies onderling zijn dan
ook niet zeldzaam.
Als de theorie van dr. Moekhtar
juist is (en hij kent zijn pappenhei
mers) dan moet het ergste gevreesd
worden voor de andere mummies
die eveneens doorgelicht werden.
60 soorten fungi geconstateerd en de
toestand van de mummie werd desa
streus geoordeeld. Er was eigenlijk
maar één behandeling die de mum
mie geheel zou kunnen ontsmetten:
een behandeling met gammastralen.
Bij het museum, dat ’s avonds
altijd baadt in een zee van licht,
Ideaal beeld van Ramses II als god
delijke farao uit een tempel in Nunië.
(rechts)
De zoektocht naar de schuldigen
werd uitgevoerd onder leiding van
dr. Moekhtar van het Documentati
on Centre te Cairo, indertijd opge
richt voor de redding der monumen
ten in Nubië voor het wassende wa
ter achter de hoge dam van Aswan.
Tegenwoordig heeft dit instituut een
ruimere taak gekregen. De oplos
sing van dr. Moekhtar was simpel en
zal dus wel de juiste zijn: bij het
terugleggen van de mummie in de
kist en het afsluiten hiervan met het
glazen deksel is men allerminst
zorgvuldig te werk gegaan. Het dek
sel sloot niet luchtdicht (dit bleek
toen de mummie eruit werd geno
men voor vervoer naar Parijs) en dit
gaf de diverse organismen de kans
om de kist ongezien binnen te drin
gen en er te verblijven. De mummie
is namelijk gebed in de oorspronke
lijke linnen lijkwaden waarin aller
lei gedierte zich gemakkelijk kan
verbergen.
I
9
«fox-.
uo
I
m
):F150C
UJS(lSx
AL Vffl
Ontelbare fungi, moderne insecten
en micro-organismen bedreigden de
mummie indien niet zou worden in-
De koninklijke mummie werd op
nieuw vervoerd, van het Musée de
l’Homme naar het nucleaire cen
trum van Barclay buiten Parijs. Ne
gen uren lang werd de mummie
daar bestraald en geen organisme
dat het tegen dit paardemiddel uit
hield. De mummie was na de be
straling absoluut steriel. Bovendien
kreeg men de plechtige verzekering
van de Franse commissie van
atoomonderzoek dat de mummie
stonden die avond de smeedijzeren
hekken wijd open en de ene na de
andere statige officiële limousine
reed voor de hoge ingangstrap en de
uitnodigend openstaande voordeur.
Politieagenten in wit zomeruniform
zwermden buiten en binnen rond.
Er waren lopers uitgelegd en een
uitgelezen gezelschap van archeolo
gen, diplomaten, museumambtena-
ren, politieke en andere prominen
ten was ter ontvangst aanwezig. Er
stond weer een erewacht en het ge
weer werd gepresenteerd toen de
kist met de mummie van de man die
tot de grootste heersers van de we
reld heeft behoord, opnieuw naar
binnen werd gedragen. Voor wie het
interesseert, Ramses die de naam
had over een meer dan normale hon
ger naar macht en opschepperij te
beschikken, is niet de megalomaan
waarvoor hij maar al te vaak wordt
uitgemaakt. Hij is ook niet de farao
van de uittocht uit Egypte (zo die
ooit plaatshad). Nieuw onderzoek en
nieuwe studies hebben zijn plaats in
de geschiedenis rechtgetrokken.
Ramses was een grote farao, óók en
niet in het minst in vredestijd.
absoluut niet radioactief was en vei
lig voor toekomstige infecties.
Ramses keerde op even plechtige
wijze terug naar zijn vaderland als
hij eruit vertrokken was, per mili
tair vliegtuig en uitgeleide gedaan
door hoge ambtenaren. Op 10 mei
stond op het vliegveld van Cairo een
erewacht aangetreden en een gloed
nieuwe ambulance van de Rode Hal
ve Maan stond gereed om de kist, die
bedekt was met een zwartfluwelen
kleed waarop klassieke lotussen wa
ren geborduurd, naar het museum
terug te brengen in een plechtige
optocht.
De Amerikaanse archeologen die
zo verschrikkelijk boos waren
ageerden onder leiding van dr. Ja
mes Harris van de universiteit van
Michigan, die indertijd een belang
rijke rol speelde bij het röntgenolo
gisch onderzoek, waarbij het vooral
om het onderzoek van de gebitten
ging. De mummie van Ramses II, die
onder zijn toezicht weer in de kist
werd geplaatst, mankeerde inder
daad bij die gelegenheid (nog) niets.
.v
De eerste verslagen van het weten
schappelijk onderzoek in het Musée
de l’Homme zijn inmiddels versche
nen. Natuurlijk heeft men van de
gelegenheid gebruik gemaakt de
mummie op alle mogelijke gebied te
onderzoeken. Hierbij bleek dat tij
dens de balseming, waarbij de buik
holte werd leeggehaald en opnieuw
gevuld met aromatische stoffen,
voor die vulling gebruik werd ge
maakt van.tabak!
Hoe nu? Rookten de farao’s dan-
ook pijpen en sigaretten? Natuurlijk
niet. Maar van de tabak werd altijd
aangenomen dat deze uit Zuid-Ame-
rika kwam om de mensen van de
Oude Wereld een kwalijk gebruik
aan te leren. Nu is gebleken dat er in
Egypte of in de landen er omheen
een plant moet hebben bestaan die
tot de familie der tabaksplanten
moet hebben behoord maar die
hoogstwaarschijnlijk in de loop der
eeuwen is uitgestorven of uitge
roeid. Dat is niets bijzonders. Oók
de papyrus en de blauwe lotus zijn
in Egypte uitgestorven, evenals de
ibis, al willen de gidsen in Egypte de
arme toeristen nog altijd wijsmaken
dat de daar aanwezige witte koe
reigers „sacred ibis” zijn.
Een voor de bezoekers aan het
land der farao’s minder aangenaam
plan is om de hele Mummy Room
voortaan af te sluiten voor bezoek,
zodat men er alleen voor een weten
schappelijk doel nog terecht kan.
Het zou een verstandige maatregel
zijn. Het gedrag der nieuwsgierigen
is vaak weinig sympathiek en men
meent ook vaak „leuk” te moeten
zijn in aanwezigheid van de stoffelij
ke overblijfselen van mensen die in
hun tijd tot de zeer groten der aarde
behoorden. Men zou het zo kunnen
zien dat men de grafkelder der
Oranjes in Delft voor het grote pu
bliek zou openstellen. Men zou daar
niet gauw over denken. Voor farao’s
mag dan hetzelfde gelden.
-V
Toen ik op 15 mei van dit jaar de
Mummy Room bezocht was er ech
ter met het blote oog nog niets te
zien van enige aftakeling. Maar ook
deze mummies zijn gewikkeld in de
restanten van linnen doeken zodat
alleen de hoofden en soms de han
den te zien zijn. Een nader onder
zoek zal worden ingesteld maar
heeft voor zo ver mij bekend nog
niet plaatsgehad.
Nadat de Fransen en Egyptenaren
het droevig feit van Ramses aange
taste mummie hadden geconsta
teerd werden er meteen spijkers met
koppen geslagen. De Franse rege
ring bood meteen aan de mummie in
Parijs te onderzoeken en zo nodig te
ontsmetten. Het werd door Egypte
in grote dank aanvaard. We mogen
er hier meteen wel bij vermelden dat
de samenwerking tussen Egypte en
Frankrijk op archeologisch terrein
uitstekend is, altijd is geweest en het
ook wel zal blijven. Welk ander land
heeft er tenslotte een 150 jaren-plan
ontworpen voor het restaureren van
het immense Karnakcomplex? Als
iemand iets voor Ramses kon doen
zouden het de Parijse laboratoria
zijn.
De zaak werd groots aangepakt en
met veel psychologisch inzicht.
Tenslotte is een mummie van een
wereldheerser niet een ding dat je
per pakketpost verzendt. Ramses
werd per militair vliegtuig naar
Frankrijk vervoerd en kreeg daar
een officiële ontvangst als voor een
regerend vorst. Daarna ging hij
naar het Musé de l’Homme en daar
begon het serie_uze werk. Men begon
met het nemen van proeven op een
onbekende en dus minder belangrij
ke mummie. Na ruim 140 proeven
werden op Ramses niet minder dan
Ij
5 W<v
<V.V.
v /Va
Een van de kolosbeelden van Aboe
Simbal geeft vrij waarheidsgetrouw
O
