Nahum Nardi
Scherpste kanten van Ayckbourns vijfluik niet geheel zichtbaar
overleden
5
Eerste foyer-portretten gereed
in Toneelschuur
5
Onverteerbare bombarie
L
Tolkien’s laatste boek
bij Robert de Gaetano
Het verhaal van een man die bruggen bouwt"
^Cuenieuwe
variabele kastenwand
MARC BOLAN
OVERLEDEN
ÏÏ8OCHE-BOBOIS
■■HIW
Gebrek aan werkelijk muzikaal gevoel
Russen stemmen toe in
emigratie van Melamid
Russen laten weer
andersdenkende gaan
interlübke
bio
Is
15
19 7 7
SEPTEMBER
1 6
KUNST
R I J D AG
j
LJ
»foon
Hast
9rse
vrij-
sen-
tus-
HAARLEM. „Voor mij is
Ayckbourn de grootste come-
iieschrijver die er op het ogenblik
in Engeland is” zei Pieter Lutz na
afloop van de première van Ver
warringen (Confusions), donder-
jagavond in de Stadsschouw
burg. Lutz had er zojuist een heer
lijk geslaagde voorstelling op zit
ten en had ook niet de voorbeel
den van andere schrijvers direct
bij de hand. Maar helemaal onge
lijk heeft hij niet. Zeker niet wat
Verwarringen betreft, een avond
vullend toneelwerk waarbij nu
eens niet een doorlopend en afge
rond verhaal de dienst uit maakt,
[n vijf ogenschijnlijk op zichzelf
staande korte stukken tracht
Ayckbourn daarin te zeggen wat
hij op het hart heeft. En omdat hij
daarbij ook nog een leuk brok
toneel wil geven, is de opgave niet
eenvoudig.
I
Sterk komediespel in Verwarringen
Verwarringen doet voor Confusions niet
att
7
Op deze foto in willekeurige rang-
Mannen van den Dam: voortreffelijk
EN
JOHN OOMKES
onder. Van den Heuvel, Kitty Janssen,
Hetty Verhoogt, Jaap Stobbe en Pieter
Lutz hebben er een voorsteUing van ge
maakt die met enig doorzicht aantoont wat
de auteur met deze vijfling wil zeggen.
Guus Oster heeft er voor gewaakt het stuk
te zeer naar de kolderieke sfeer te trekken.
Het web van relaties, dat vooral gevoels
matig is, werd door Oster onderkend en in
z’n waarde gelaten, al liet hij niet na de
scherpste kanten te polijsten met vrolijk
heid. Daardoor krijgen de ernstige mo-
Oude Groenmarkt 20-22
Haarlem, tel 023 - 31 02 20
Overigens, en daarover bestaan nogal
wat misverstanden, was de voornaamste
reden om uit elkaar te gaan, geen conflict
over de te volgen politieke koers. De uitge-
tredenen hadden meer moeite met het ar-
De eerste serie portretten voor de
groepswand van bekende en minder
bekende Haarlemmers, die de foyer van
Pierrots Paradise in De Egelantier
gaat sieren, is klaar. De kunstenaars
Willem Snitker en Pieter Zwaanswijk
hebben hun eerste creaties bij Perspekt
ingeleverd en het zijn treffend gelij
kende portretten geworden.
Tot nu toe zijn er tweeëndertig aan
meldingen binnengekomen van perso-
vijf keer bij jezelf een onuitgesproken ex
cuus vanwege de bittere achtergrond.
Marc Bolan, oorspronkelijk een fotomo
del, vormde in 1967 Tyrannosaurus Rex,
een formatie die zich in korte tijd erg grote
faam verwierf. Aan het begin van de jaren
zeventig ontwikkelde hij zich tot een teeny-
bopperster, geliefd bij een zeer jong pu
bliek en veranderde de naam van zijn
groep in T-Rex. Het afgelopen jaar maakte
hij een onverwachte come-back.
LONDEN (AP). Het laatste boek van
de op 2 september 1973 overleden Prof.
Uiteindelijk wordt lasser Frank Helle-
mans de dupe en vindt de dood. Maar al
geruime tijd is in dit stuk duidelijk dat het
moeilijk anders had kunnen aflopen. Alle
handelingen van het gezin van de inge
nieur hebben rechts op het podium plaats
in een wit interieur en de ontwikkelingen
in het arbeidersgezin van Hellemans in een
grauw-bruin decor. Strikt gescheiden wel
te verstaan. Zoon Jackie Goedvriend (Her
man Gilis) speelt een brugfunctie tussen
TEL AVIV (UPI). De in Kiev gebo
ren Joodse componist Nahum Nardi is op
80-jarige leeftijd in Tel Aviv overleden.
Hij schreef meer dan tweeduizend liedjes,
en was een van de grondleggers van de
moderne Hebreeuwse volksmuziek.
MOSKOU (Reuter). De joodse schrij
ver Felix Kandel-Kamov (44), die de ideeën
leverde voor een van de populairste teken
filmseries in de Sovjet-Unie, heeft donder
dag na vier jaar van de autoriteiten te
horen gekregen dat hij toestemming zal
krijgen om te emigreren. Hij zei dat zijn
vrouw en twee zoons mee zullen mogen.
Kandel-Kamov is de tweede belangrijke
andersdenkende in het land die in de afge
lopen dagen toestemming toegezegd heeft
gekregen het te mogen verlaten.
Voor de uitgeversmaatschappij Allen
and Unwin zijn in eerste instantie 100
duizend exemplaren met harde band ge
drukt, een record van die aard in Groot-
Brittannië.
Gelukkig wordt de bittere ernst van dit
stuk gerelativeerd door het losse, levens
blije spel van de Mannen van den Dam;
waarbij het acteren van met name Jackie
Goedvriend (Herman Gilis) en de kostelij
ke rol van Annie Hellemans (Mia van Roy)
het meeste opvalt. Maar ook de muziek en
de manier waarop bijvoorbeeld de licht
man tijdens het stuk wordt aangesproken,
levert heel wat humoristische momenten
op. Maar inmiddels hebben de Mannen
van den Dam ingezien dat toneel met min
der gesuggereerde oplossingen een groter
effect sorteert. In hun volgende stuk „Ma
rianne wacht op het huwelijk” zal dat het
geval zijn.
Tolkien, een Zuid-Afrikaan die Engels
doceerde aan de Universiteit van Oxford,
hat „The Silmarillon” waaraan hij in 1916
was begonnen, nog niet helemaal voltooid
ten tijde van zijn dood. In 1916 was hij als
militair gewond geraakt op het vasteland
van Europa en ging hij met groot verlof.
Het boek vormt een (door Tolkien vele
jnalen herschreven) beeld van de mythi
sche en zinnebeeldige wereld van de „mid-
den-aarde” door hem geschapen voor zijn
„The Lord of the Rings”.
Kitty Janssen en André van den Heuvel in een der kostelijkste scènes in Weldadigheids
feest, deel vier van Alan Ayckbourns komedie Verwarringen.
tistieke beleid. Zij wilden bepaald voorko
men weer aan een stuk van Dario Fo of
Arturo Corso vast te zitten. Niet om de
inhoud, maar om de sfeerbepaling. De
stukken van Dario Fo zijn geënt op de
Italiaanse situatie en laten zich lang niet
altijd even toepasbaar maken op de Bel-
gisch/Nederlandse omstandigheden.
nen die voor de ontmoetingsruimte van
Perspekt en de Haarlemse Mu
ziekschool vereeuwigd zullen worden.
Met man en man en macht wordt er
door de beide kunstschilders aan ge
werkt. Ook de verbouwingswerkzaam
heden van de foyer verkeren in een
gevorderd stadium. De streefdautm
van de opening van de foyer is nog
steeds 24 september.
MOSKOU/PARIJS (Reuter/AFP). De
Russische autoriteiten hebben de niet-
conformistische kunstenaar Alik Mela
mid toestemming gegeven om naar Israel
te emigreren. Volgens mevrouw Melamid
dreigt door de toestemming een jarenlan
ge samenwerking tussen Melamid en Vi
tali Komar, eveneens kunstenaar, te wor
den verbroken. Deze samenwerking heeft
in het verleden geleid tot grote schilderij
en in een volgens kenners, unieke pop-art
stijl.
De documenten zijn door Tolkiens zoon
Christopher uitgezocht en geredigeerd.
Christopher is docent in de Engelse taal in
Oxford en beheerder van de literaire nala
tenschap van zijn vader.
Ten koste van veel doden komt in de
finale van dit stuk de door Goedvriend
ontworpen brug toch gereed. Het is im
mers de realiteit. De poen wint het van het
idealisme. Er is meer voor nodig om de
macht van de heersende klasse te doorbre
ken. Organisatie van de arbeidersklasse is
de boodschap. „We willen naar boven, ’t Is
nog niet te laat”, wordt er tot slot ge
zongen.
Mensen die de proeven al hadden gele
zen, aldus een woordvoerder van Allen
and Unwin, waren „wild enthousiast”
geweest.
(Van onze kunstredactie)
LONDEN. Vanmorgen is de Engelse
rockster en componist Marc Bolan bij een
auto-ongeluk in Londen om het leven ge
komen, zo deelt de politie van de Britse
hoofdstad mee. De 29-jarige Bolan zat in
een auto, die bestuurd werd door een
vrouw, die gewond naar een ziekenhuis is
overgebracht.
John Tolkien is gisteren verschenen. Het
heet „The Silmarillion” en de uitgevers
verwachten dat dit werk van de schrijver
van „The Lord of the Rings” zeer goed zal
verkopen.
Of het nu gaat om de moederfiguur die
niet anders meer doet dan elke andere
volwassene ook als kind behandelen, of de
ober uit Tussen de happen door, beiden
zijn eenzaam maar roepen humor op.
Ayckbourn noemde zijn stuk Confusions
en Verwarringen is daar de aangewezen
vertaling voor. Maar zie je het opgevoerd,
dan zou een titel als De Eenzamen niet
misstaan. Daarvan geeft vooral het laatste
deel van Verwarringen een schrijnend
voorbeeld. Mensen die elkaar steeds het
leed van zichzelf willen vertellen krijgen
geen gehoor. Je mag je eigen ellende niet
op de schoot van een ander werpen. Dat is
toch immorreel? Maar is het ontkennen
van andermans leed niet hetzelfde? Tij
dens een praatje in een park komt de
contactstoornis boven drijven. Een ge
waagd slot voor een blijspelauteur, maar
het lukt.
De voorstelling van Katrijnprodukties
(André van den Heuvel en Kitty Janssen
werken zoals bekend in de ongesubsidieer
de sector) mag een verademing binnen het
commerciële toneel worden genoemd. Dat
Van den Heuvel een fijne neus heeft voor
realiteit heeft hij al eerder bewezen. Met
Verwarringen kan hij een aangenaam sei
zoen tegemoet zien, evenals het publiek
dat er naar komt kijken. Spelprestaties
noemen heeft weinig zin, alle vijf de spe
lers die in deze Ayckbourn meedoen bewe
gen zich op hetzelfde niveau en dat lijkt me
ook voor een regisseur een niet onbelang
rijke verdienste.
Rest mij nog een compliment voor het
lastig te verzorgen decor dat in alle opzich
ten geslaagd aangeeft waar het per onder
deel van de voorstelling om gaat.
KO VAN LEEUWEN.
»Altérnum«, het nieuwe, variabele interlübke is zo overtuigend
En dat is maar goed ook. Want als je,
(ADVERTENTIE)
De critici hebben „The Silmarillion”
nogal gemengd ontvangen. John Ezard
van de Guardian beschreef het werk als
„genesis, exodus, het verloren paradijs en
de ondergang van Atlantica door elkaar
gemengd”.
Terence Taylor van de Daily Express
vond het boek „een zware kluif” omdat de
Silmarillion is geschreven „in een stijl ge
lijk aan die van de Bijbel in de King
James’ vertaling”.
„The Rings” was een boek waarvan de
taal „veel beter liep”, aldus Taylor.
„The Silmarillion” is vermoedelijk het
laatste boek van John Tolkien dat ooit zal
verschijnen. Christopher die in Frankrijk
vertoeft maakt thans wel een aantal ge
dichten en korte verhalen van zijn vader
persklaar.
Wanneer deze zullen verschijnen is nog
niet bekend.
Echte Romantiek was ook in het, even
min al erg smaakvol samengestelde pro
gramma (met aan het slot een draak van
een sonate van Samuel Barber) aanwezig:
Introduction et Rondo capricioso van
Mendelssohn, in een aanpak die eigenlijk
schikking bijeen de portretten van
(v.l.n.r.) Jannie Sipkes (Stichting Beel
dende Kunst), Kees Sipkes (voorzitter
Vereniging Toneelschuur), Pieter
Zwaanswijk (een der uitvoerende kun
stenaars die permanent een oogje op
zijn scheppingen blijft behouden), Si
mon Koster (toneelhistoricus, vroeger
toneelcriticus Haarlems Dagblad), het
hoofd van Wigbold Kruijver (Duo Tri
plex) en Chris de Jong, zakelijk leider
Perspekt.
twee gedateerder dan ooit aandoende Etu
des Tableaux (opus 33 nr. 5 en 9) van
Rachmaninov.
Robert de Gaetano is het type van de
(goed geschoolde Amerikaanse musicus,
die met veel pianistisch talent maar met
een tekort aan artistieke persoonlijkheid
begiftigd is. We zien wel meer pianisten
van dit genre de sprong naar het Europese
podium wagen. En als je de publiciteit mag
geloven, is er in het geval van De Gaetano
al een succesvolle carrière in de Verenigde
Staten opgebouwd. Dat is daar misschien
ook best mogelijk. Maar één ding is wel
zeker: in de Kleine Zaal zien we hem niet
meer zo gauw terug.
AMSTERDAM. Alsof het Romantiek was; zó speelde Robert de Gaetano een
bewerking van het Siciliano uit een fluitsonate van Bach (nu eens niet in de bekende
versie van Lupatti, maar een harmonisch opgevulde bewerking van een zekere Hughs,
waarbij driekwart van het stuk wordt herhaald). De „gevoelerigheid” die hierin door
\deze in Amsterdam debuterende Amerikaanse pianist aan de dag werd gelegd, wees al
op een gebrek aan werkelijk gevoel. En de buitensporige vertragingen aan het eind van
een frase idem op een bedenkelijke artistieke instelling en smaak. Een hoedanigheid,die
jzich voortzette in een gechargeerde uitvoering van Bachs Toccata in D.
zoals gisteravond, meesterlijke composi
ties van Ravel Jeux d’eau, Oiseaux
Tristes, Toccata op een manier hoort
verkrachten, die duidelijk maakt dat deze
reproducent „maar wat doet”, althans met
de uitbeelding van deze literatuur totaal
geen raad weet, dan zou je de handel en
wandel van impressariaten die dergelijke
misstappen op hun geweten hebben ver
wensen. Hoeveel jonge Nederlandse kun
stenaars van heel ander kaliber staan niet
te trappelen om zo’n kans, en dan welver
diend, te krijgen om zich aan het publiek te
presenteren. En dan met muzikale kost,
waarbij dan zo’n onverteerbare portie
bombarie achterwege kan blijven.
De gruwelijke wijze met name waarop
de Sonate opus 12 van Sjostakovitsj (die
als compositie toch al beter achter het
Ijzeren Gordijn had kunnen blijven) zo
ongeveer door de vleugel heen geslagen
werd, maakt misschien in Amerika nog
indruk, maar het slaat in Amsterdam ge
lukkig nergens op.
JOHAN VAN KEMPEN
HAARLEM. Twee lichtvlakken, een aari'elke kant van het speelvlak, vooraan. In
een ervan komt mevrouw Goedvriend, in het andere Annie Hellemans. Beiden kondigen
aan wat er gaat gebeuren. „Dit is het verhaal. Lang en treurig. Van een man, mijn man,
die bruggen bouwt. Zijn naam is David Goedvriend. Zijn naam is Frank Hellemans”. Zo
begint Underneath van de Britse toneelschrijver en regisseur John McGrath, dat
gisteravond in de Toneelschuur (vanavond en morgenavond zijn er ook nog voorstellin
gen) door de Antwerpse groep INS Mannen van den Dam onder de titel „Het verhaal van
een man die bruggen bouwt” gespeeld werd. Het bleek een uitgelezen mogelijkheid om
je te laten informeren over de stand van ontwikkeling van het activerend theater.
De Mannen van den Dam zijn daar
duiden ook dè drie initialen op, een afsplit
sing van de Internationale Nieuwe Scène,
een vrij omvangrijke groep acteurs en
actrices die de strijdcultuur waren toege<-
daan en nogal wat succes hadden met hun
Mistero Buffo van Dario Fo. Vorig jaar
liepen de opvattingen over het te volgen
beleid uiteen, voldoende reden tot een
scheiding die zicli niet beperkte tot het
artistieke en twee aparte toneelgroepen
opleverde. De afsplitsing, met een kern
van acht vaste acteurs en actrices, han
teert de naam Mannen van den Dam. De
moedergroep voor zover je daarvan
kunt spreken noemt zich nu Kollektief
Internationale Nieuwe Scène.
André van den Heuvel zag het stuk Con
fusions in Londen, vond het om van te
smullen en ging onmiddellijk achter de
achten voor Nederland aan. Hij zou het
niet zijn eigen toneelonderneming Katrijn
produkties spelen. Een gewaagde onder
neming, want het Londense succes kwam
niet doordat er een soort theater van de
lach aan het werk was. Integendeel, er
irerd daar door talentvolle acteurs (John
Alderton/Pauline Collins) in moedige ernst
gewerkt en er ontstond een prima voorstel
ling.
menten in Verwarring niet steeds voldoen
de accent.
Wat wilde Ayckbourn met Confusions?
Hij wilde er vooral de menselijke tekortko
mingen ten opzichte van elkaar mee uit
drukken. Een dankbaar onderwerp, want
er zijn er nogal wat. Ayckbourn, altijd al
een taalvirtuoos, schrijft hier zeker sterk
toneel. Vijf éénakters bij elkaar, die elk
voor zich in korte tijd dienen te boeien, dat
is niet gering. En dan nog vijf keer lachen
omdat er inderdaad wat te lachen valt met
Om dat te kunnen beoordelen moeten
we even terugschakelen naar het begin
van het stuk en de aanhef van deze recen
sie. Twee mannen en hun familieleden
vertellen elk het verhaal van een man die
bruggen bouwt. De een, een rijk en gesett-
led ingenieur bekommert zich alleen nog
maar om de esthetische waarde van zijn
scheppingen; zeker nadat een vriend van
hem, een zekere dr. Verbiest, op de prop
pen is gekomen met een spectaculaire uit
vinding op metallurgisch gebied. Het
maakt duizelingwekkende constructies
met nooit eerder verwezenlijkte overspan
ningen mogelijk en daarnaast drukt het de
kosten van het bouwen van een brug ook
nog eens met „25 ten honderd”. Ingenieur
Goedvriend heeft het patent en hij schuwt
niet om onverantwoorde bouwconstruc
ties toe te passen.
Ook Underneath van John McGrath
kampt met hetzelfde nadeel, zo blijkt in
een gesprekje achteraf met de acteurs. Het
publiek kan zich over het algemeen slecht
herkennen in de zwart-wit verhouding tus
sen de ingenieur David Goedvriend en zijn
verwanten aan de ene kant en de arbeider
(lasser) Frank Hellemans. Maar dat is dan
ook tegelijk het enige dat je ten nadele van
Underneath en de wijze waarop de Man
nen van den Dam het spelen kunt opmer
ken, want er blijft voldoende over om te
spreken van voortreffelijk activerend
toneel.
kastenwandprogramma van dat u het eigenlijk
meteen bij ons moet
komen bekijken De
mogelijkheden zijn
oneindig Drie verschil
lende kastdiepten,
meerdere uitvoeringen in
lak en hout, als wandkast
of als scheidingswand
voor woon- of slaapkamer
Alles is mogelijk.
de beide milieus; zij het dat hij tot het
inzicht komt dat zijn vaders oogmerken
verderfelijk zijn.
I «neer aan Liszt deed denken, en voorts in
I ,7-> i
HBh
v 'fl»!
d
i
