E
DE LAATSTE DAGE
EEN BLANK PARA
I
Patriottisch front wil
Smith voor de rechter
s
1
Op
tei
51 i
z
,Na twee jaar
zie je dat
ras vormen’
zwarten een
minderwaardig
I iiW
door Fred Sanders
leohts van Smith
Vlees is zwak
Sociale positie
Prima kill-rate
Minachting
Vernietigen
F
■M
i
Zaterdagavond. De kantine van de sportclub van de Standard Bank, vlak buiten Salisbury, is
gehuurd door de familie van Wendy en Barry, die vandaag zijn getrouwd. Wat jong nog, net
intig, maar wat wil je in deze onzekere tijden, blank Rhodesië plukt de dag. Barry dient bij de
tecial Air Services, een van de elite-eenheden van het Rhodesische leger, een gevaarlijke
an. In de zaal staan lange tafels, er is een dansvloer vrijgemaakt. Zeker tweeh nderd
uiloftsgasten, allemaal blanke Rhodesiërs, zitten aan tafels te drinken en te eten.
Alleen het personeel is zwart, en het orkest. Tafelconversatie: „Is Paul er niet? Nee, die is in de
jsh, platneuzen schieten”. Eén platneus, aardige benaming van de blanke minderheid voor de
*arte meerderheid van de Rhodesische bevolking (trouwens, andersom spreekt men over
mtneuzen), haspelt wat onhandig met een blad vol glazen en flessen.
Een meisje met wie ik zit te praten, kijkt naar de man. „Kaffer”, mompelt ze. „Zie je nou wel,
9ts kunnen ze”. Op dat moment loopt een andere bediende met donderend geraas een tafel
nver. Het meisje verstijft van schrik. „Bomb scare”, zegt ze even later angst voor
jmontploffingen. Er zijn er nog niet veel geweest, in en rond Salisbury, maar de schrik zit er in.
Ij elk openbaar gebouw worden pakketten en handtassen gecontroleerd op bommen of wapens.
Tijdens de hele episode zingt de lead-zanger van het zwarte kwartet op het podium rustig door
i, om het beeld te vervolmaken, het lied: „What a wonderful world”.
El S I
Zimbabwe House staat in een
buitenwijk van de Zambiaanse
hoofdstad Loesaka. Conakry
Road, een stoffig zandpad. Aan
het hek staan twee jongens van
een jaar of zeventien. Zij bewa
ken het terrein, waarop een ba
rak staat, een soort garage en
nog wat onduidelijke ge
bouwtjes.
i
Sfl
A'
R H
Rhodesië
ZAMBIA
Vittoria Falls
Oemtaiy
BOTSWANA
AFR
Beitbridge
km
20f
TSt
1
1
Saul Ndlowo»
Da. Sithole
die
de
de
i de
t in
Hij heeft dan ook in zijn eentje de verkiezings-
impagne gefinancierd van de Rhodesische Actie
artij (RAP), de rechtse oppositie tegen Ian Smith,
et mag in Nederland ongeloofwaardig lijken dat
'rechts van Smith nog politiek te vinden is, maar
i Rhodesië bestaat die, al kreeg de RAP bij de
erkiezingen van 31 augustus geen zetels.
stad Mapoetoe met zijn evenknie Robert
Moegabe, van de ZANU, over de verdere
integratie van de legers van de twee
bewegingen. In het garage-achtige ge
bouwtje staat een groot eikehouten bu
reau. De vloer is van leem. Zwarte ZA-
PU-leden bedienen een stencilmachine
en een offsetpersje, zij vervaardigen the
Zombabwe People’s Voice, het weekblad
van de ZAPU. Achter het bureau zit Saul
Ndlovu, secretaris buitenland van de ZA
PU, rechterhand van Joshua Nkomo en,
volgens sommige insiders, de man die de
macht krijgt. Wie garandeert ons dan,
dat hij niet al onze mensen arresteert en
in de gevangenis gooit.
Het Patriottisch Front eist, dat er al
tijdens de overgangsperiode die volgens
het Brits-Amerikaanse plan een half jaar
zou moeten duren, een „meerderheidsbe-
wind” komt. Ndlovoe: „Een meerder-
heidsbewind met het volk van Zimbabwe
aan het hoofd, een bewind, gebaseerd op
de actuele situatie”. Wat dat betekent?
„Een bewind gebaseerd op de vecht-
kracht van het volk van Zimbabwe. Het
Patriottisch Front bundelt die gevechts
kracht en zal dus tijdens de overgangspe
riode het gezag moeten uitoefenen. Wij
eisen dat Smith en de zijnen de macht
aan ons overdragen en zich aan ons over
geven. Wij zullen dan wel, aan het einde
van de overgangsperiode, verkiezingen
organiseren”.
De berechting van Smith en de zijnen
vormt een voornaam punt in de eisen van
het Patriottisch Front. Ndlovoe: „Smith
wordt in de voorstellen van Owen en
Young behandeld alsof hij een nette man
is, die met opgeheven hoofd Salisbury uit
kan lopen, als hij dat wil. Die man is een
misdadiger, wij zullen hem berechten,
samen met zijn medeplichtigen. Owen en
Young willen een situatie creëren waarin
Eigenlijk is iedereen best aardig, in blank Rho
desië. Of liever gezegd: iedereen doet aardig, open.
Tegen mij tenminste. Als ik vraag: zouden jullie
mij ook uitnodigen als ik zwart was, een journalist
uit Nigeria bijvoorbeeld, kijkt men mij aan alsof ik
gek ben.
Leren overleven. Dat is waar de soldaat, die pro
beert een vuurtje te maken, mee bezig is. Blank
Rhodesië tracht te overleven door keihard op te
treden tegen de zwarte guerilla's. Daartoe is onder
meer een ellte-gevechtsgroep in het leven geroe
pen, de Selous Scouts. Hun devies is „search and
kill": „spoor ze op en vernietig ze". Het trainings
kamp van deze Scouts ligt dicht bij de grens van
Mozambique. Op de foto een patrouille van de elite-
doders.
/•Tsjiroertioe
*Karlba
Ndlovoe en zijn medewerkers maken
een zelfverzekerde indruk. Hoewel de
militaire acties van de bevrijdingslegers
tot nu toe weinig meer zijn dan spelde-
Smith vrijuit gaat. Dat zullen wij niet
accepteren”.
De vredesmacht van de Verenigde Na
ties kan in de ogen van het Patriottisch
Front al evenmin genade vinden. „Zo een
vredesmacht, wat voor vrede zou die
moeten bewaren? Tussen onszelf soms?
Dat kunnen we zelf ook wel. Waar is dat
allemaal voor nodig. Een VN-vredes-
macht zal in de praktijk toch moeten
bestaan uit legers van bepaalde landen.
We weten wat daarvan terecht is geko
men, in Korea, op Cyprus, in Kongo. Als
er vrede moet worden bewaard, dan zou
dat eventueel kunnen worden gedaan
door Britse troepen. Maar dan wel onder
ons commando”.
Het is een afschuwelijke ervaring, als je gevoelig
bent voor dat soort dingen, die voortdurende te
genstelling tussen het aanwezig zijn van alle facto
ren die het leven kunnen veraangenamen, en het
op door de ziel snijdende wijze afwezig zijn van,
eigenlijk, de belangrijkste: algemene medemense
lijkheid.
We verlaten de trouwpartij, een soort koloniale
boerenbruiloft, best gezellig. Wensen Barry en
Wendy nog even het allerbeste. Ze gaan op huwe
lijksreis naar Zuid-Afrika, Natal, de omgeving van
Durban. Want Zuid-Afrika is het enige land dat
Rhodesiërs nog zonder meer toelaat. Het land ook
dat door stelselmatig de VN-sancties tegen Rhode
sië te negeren, het economisch voortbestaan van
het land mogelijk maakt.
Blank Rhodesië danst op een vulkaan, die rookt,
rommelt en hier en daar vuur spuwt, al moet de
echte uitbarsting nog komen. In Salisbury heerst
een schrijnend mannentekort. Kroegen, discothe
ken, nachtclubs, overal treft men ongeëscorteerde
vrouwen aan, in de geslachtelijk aanspreekbare
leeftijd. De mannen ontbreken, omdat ze in de
jungle het blanke vaderland verdedigen.
„Totaal vernield”. „Je bedoelt dat er een muni-
tieopslagplaats in was gevestigd?”, vraag ik. Hij
knipoogt: natuurlijk. We zitten op het terras van
het oudste hotel bij de Victoria Watervallen. Dat
mag in Rhodesië: blank en zwart aan één tafel, al
word ik door de overige witte puntneuzen op het
terras wel vreemd bekeken.
Vanaf het terras hebben we een prima uitzicht
Vrouwen leven bijna de helft van het jaar zonder
echtgenoot, het vlees is zwak, en intussen doen de
mannen, eenzaam in de bush, weinig anders dan
piekeren: waar zou ze nu weer uithangen, met wie
is ze op stap?
Dansen op de vulkaan. Dat gebeurt ook bij de
Victoria-watervallen, de toeristische attractie bij
uitstek van Rhodesië. Twee weken geleden vond er
nog een zwaar vuurgevecht plaats, waarbij een
hotel werd verwoest. „Er bleef niets over van
Peter’s Motel”, vertelt Robert, een zwarte Rhode-
siër, chauffeur bij de grote Zuidafrikaanse toeris
tische organisatie Southern Sun, die ook hier veel
grote hotels exploiteert.
itjes
tge-
uit-
van
;oor
rs in
1000
pek-
0 bij
een
ndje
het
onderhandelingstaktiek van ZAPU en
Patriottisch Front ontwerpt.
Ndlovoe is een koele, kalme prater,
heeft niets van het flamboyante van zijn
baas Nkomo, die door sommige blanken
in Rhodesië wordt vergeleken met Oe-
ganda’s Idi Amin. Ndlovoe’s uitspraken
zijn, bij alle diplomatie, glashard.
We vragen hem of hij begrip heeft voor
de vrees van veel blanke Rhodesiërs, dat
zij na de overdracht van de macht aan de
zwarte meerderheid hun bezittingen en
hun sociale positie kwijtraken. „Daar
heb ik best begrip voor”, zegt Ndlovoe
koeltjes. „Ze hebben groot gelijk. Na-
Want iedereen boven een bepaalde inkomen-
grens moet vier maal per jaar zes weken dienen,
bij de „normale” infanterie of bij een van de
eliteregimenten: de beruchte Selous Scouts, de al
genoemde SAS of de nieuwste toevoeging, de Grey
Scouts. Dat zijn bereden troepen, op paarden, die
de laatste maanden al hebben bewezen dikwijls
eerder de zwarte guerrilla's te pakken te kunnen
krijgen dan de collega’s in Landrovers.
„Ze hebben een prima kill-rate, ook al een
Vietnam-term, betekent zoiets als: percentage do
de vijanden per gevoerde actie.
De blanke Rhodesische maatschappij, funda
menteel rot door de onuitroeibare rassenvooroor
delen die de kolonisten er op na houden, is bezig
nog verder ziek te raken, inwendig, door de zware
dienstplicht. Rhodesië heeft, zo zegt men hier, het
hoogste percentage echtscheidingen ter wereld.
Hoger zelfs dan Zuid-Afrika, dat volgens deze
bronnen goede tweede is. Onnodig te zeggen dat
we het hier uitsluitend hebben over blanke inwo-
SALISBURY
_L\rnpopn
ZUID AFRIKA
Rhodesië is, gelukkig, niet de wereld. Wel een
'achtig land, qua natuurschoon, wat gemakkelijk
wanneer de bezoeker wordt gevraagd naar zijn
ening over het land. „Erg mooi” kun je dan
iggen, als je geen zin hebt in discussie. Totdat ik
ans van den Bergh tegenkwam, textielfabrikant
Salisbury, van Nederlandse afkomst. „Mooi zeg
Inderdaad, het is prachtig, al dat natuurschoon,
e bloeiende jacaranda’s (bomen met fel paarse
loemen). Maar weet je dat wij blanken dat alle-
laal hebben geplant? Een eeuw geleden was de
stuur hier helemaal nog niet zo mooi”.
„Hebben geplant, hebben laten planten, zul je
edoelen”, denk ik, maar dat is „beside the point”,
sals trouwens alles wat de rest van de wereld
enkt en schrijft over Rhodesië „beside the point”
onjuist, of niet van toepassing.
Blank Rhodesië gedraagt zich tegenover buiten-
inders, Westeuropeanen, niet zo krampachtig als
uid-Afrika. Zeer veel Rhodesiërs hebben het idee
st, als ze maar de kans krijgen de situatie in hun
nd eens goed uit te leggen aan de rest van de
ereld, de toestand gauw zou opklaren. De econo-
usche VN-boycot zou worden opgeheven en de
ereldopinie zou het in het vervolg vanzelfspre-
end vinden, dat de Shona’s en de Ndebele’s, de
vee voornaamste groepen in de zwarte bevolking
an Rhodesië, tweederangs burgers blijven, wo-
end in speciale wijken van de steden of in kralen
i hun eigen woongebieden, in hutten met een dak
an gras.
Meneer Sandeman bijvoorbeeld. Geen familie,
sgt hij, van de sherry en de port, maar wel een van
e rijkste mannen van Rhodesië, bezitter van zes
oerderijen, in totaal 11.000 hectare. Hij is er,
'sarschijnlijk terecht, van overtuigd dat hij naar
ijn hectares kan fluiten zodra de heren Nkomo en
loegaba aan de macht komen; wanneer de zwarte
evolking kiesrecht krijgt.
frika
Ndlovoe praat met minachting over
een gematigd zwarte leider als Sithole,
die mij in Salisbury had voorgehouden
dat „democratie niet komt uit de loop
van een geweer”. Ndlovoe zegt daarop:
„Waar het blanke fascisme regeert moet,
de democratië wel komen uit de loop van
een geweer”. En over Sithole,,Wij zullen
na de overgangsperiode wel verkiezin
gen organiseren. Dan blijkt vanzelf wel
hoe belangrijk meneer Sithole is”,
gerard
Stuwdam
Spoorweg
prikken, menen zij zeker te weten dat zij
op eigen kracht, ook zonder politieke
hulp van buitenaf, Smith en de zijnen op
de knieëen zullen krijgen.
Het essentiële verschil tussen het Patri
ottisch Front, dat steun ontvangt uit Mos
kou en van andere communistische lan
den, en de „gematigde” bevrijdingsbewe
gingen, ligt in het feit dat Moegabe en
Nkomo in Zimbabwe een totaal andere
maatschappijstructuur willen doorvoe
ren. Mensen als Sithole en Moezoerewa,
de nationalistenleiders die door lan
Smith in Rhodesië worden getolereerd,
zijn er slechts op uit de zwarte bevolking
gelijke politieke rechten te geven. Wan
neer het Patriottische Front aan de
macht komt, en gezien de steun die Nko
mo en Moegabe krijgen van de frontlijn
staten en van de Organisatie voor Afri-
kaande Eenheid lijkt dat wel waarschijn
lijk, is het niet alleen afgelopen met de
„Jullie Westeuropeanen, jullie komen een week
of een paar weken naar Rhodesië en dan denk je
dat je het land begrijpt”, zegt Sandeman. „Je moet
een jaar komen, een paar jaar. Dan zul je zien: na
één jaar haat je de zwarten. Na twee jaar denk je
er net zo over als wij; je haat ze niet meer, maar je
ziet in dat het een minderwaardig ras is. Ze zijn
anders. Gelijkheid van blank en zwart is onzin.
Zodra ze stemrecht krijgen, is het afgelopen met
dit land”.
Sandeman mag met zijn RAP bij de verkiezin
gen van 31 augustus niet veel succes hebben be
haald, zeker is dat veel blanke Rhodesiërs op
Smith hebben gestemd, maar in hun hart hopen
dat Smith erin zal slagen de wereld opnieuw te
bedotten en te voorkomen dat er een regeling
komt, waarbij de zwarten de macht in handen
krijgen.
„Dit gesprek lost niet veel op”, zegt Sandeman
somber, als ik blijf volhouden dat het er principi
eel niets toe doet of iemand in een grashut woont
of in een villa, dat stemrecht een onvervreemdbaar
grondrecht is, dat in Nederland alle domoren
mogen meestemmen. Dat het best mogelijk is,
waarschijnlijk zelfs, dat het land klappen krijgt
wanneer er een (zwart) meerderheidsbewind
komt, maar dat het mensonwaardig is die klappen
te willen voorkomen door dan maar de meerder
heid van de bevolking blijvend te onderwerpen,
economisch en politiek, aan de blanke kolonisten.
Trouwens, en dat is wat Ian Smith zijn kiezers op
spijtige toon probeert duidelijk te maken, het is in
deze tijd ook niet vol te houden, tegenover de rest
van de wereld, dat men de meerderheid van de
bevolking politieke rechten onthoudt.
We staan voor het hoofdkwartier van
de ZAPU, Joshua Nkomo’s helft van het
Patriottisch Front, de militante bevrij
dingsbeweging voor Rhodesië-Zimbab-
we. Nkomo zelf is niet aanwezig, hij
overlegt in de Mozambiquaanse hoofd- tuurlijk zullen ze hun grond kwijt raken.
U denkt toch niet dat wij zullen toestaan
dat blanke grootgrondbezitters eigenaar
blijven van grote delen van ons land?”
Het Patriottisch front wil niets weten
van een overgangsperiode, waarin de
Britse resident-commissaris Lord Gar
ver het gezag zal uitoefenen in Rhodesië-
Zimbabwe, een essentieel element in de
Brits-Amerikaanse voorstellen. „Wij wil
len wel aanvaarden dat er een Brit naar
Zimbabwe komt, die een bepaalde cere
moniële rol te vervullen krijgt. Maar de
Britse regering wil dat die man alle
De zwarte bevolking van Rhodesie leeft voor het over-
groote deel in hutten met een dak van gras, zoals in dit
dorpje
op de spoorbrug tussen Rhodesië en Zambia, over
de Victoria Watervallen, waar twee jaar geleden de
mislukte onderhandelingen tussen Ian Smith en
Joshua Nkomo plaats vonden, ’s Avonds zijn al
leen de lichten te zien aan de beide uiteinden van
de spoorbrug in Zambia is een avondklok inge
steld en een totale verduistering in de „gevoelige”
gebieden.
Maar we weten wel dat op een paar honderd
meter afstand, aan de overkant van de Zambezi,
de Zambianen en, wellicht, leden van het bevrij
dingsleger van Joshua Nkomo geen mens in
Rhodesië die dat soort subtiliteiten uit elkaar
houdt een goed zicht hebben op dit terras. Waar
de laatste resten koloniaal toerisme, compleet met
bezoek aan het standbeeld van dr. Livingstone en
het optreden van geheimzinnig en toch „zo kinder
lijk en naief” folkloristisch dansende Matishi’s en
Sjangaans, een ijselijke provocatie moeten zijn
voor zelfbewuste Afrikanen aan de overzijde.
We worden trouwens ook bewaakt, in het Victo
ria Falls Hotel. Een achttal militairen in camoufla
geoveralls, losjes zwaaiend met de automatische
geweren, zal niet aarzelen in te grijpen als dat
nodig mocht zijn.
Een van hen is toevallig een neef van mijn vriend
Robert, de chauffeur van Southern Sun. Toevalli
gerwijs heet hij ook Barry, net als de bruidegom
van de dag tevoren.
Barry is kleurling, loodgieter, placht in over
heidsdienst een goed salaris te verdienen. Zesen
twintig jaar oud, heeft een vrouw van 22 jaar, drie
kinderen, en is bezig aan zijn derde periode van zes
weken in de bush, dit jaar.
Wat dat betreft, discrimineert het Smith-regime
niet: wie meer dan rond 800 gulden per maand
verdient, wordt onverbiddelijk opgeroepen voor
militaire dienst, blank, zwart of bruin. Binnen het
leger schijnt ook weinig rassendiscriminatie voor
te komen, Barry zit tenminste even hard bier te
drinken als zijn blanke collega’s, samen aan één
tafel.
Maar Barry is niet gelukkig. Hij piekert over zijn
jonge, aantrekkelijke vouw. „Vorig jaar had ze
een paar weken lang een vriend in huis, toen ik in
de bush was. Toen had ik echtscheiding willen
aanvragen. Ik heb het niet gedaan, want het is een
geweldige vrouw. Maar ik blijf maar denken: wat
zou ze doen? Hier, in Victoria Falls, kan ik bellen,
dat doe ik ook iedere dag. Maar meestal zitten we
in de wildernis. Daar kun je alleen maar
piekeren”.
politieke macht van de blanke minder
heid maar ook met de maatschappelijke
en economische overmacht van de
275.000 blanken over de zes miljoen
zwarte inwoners van het land.
Nog geen jaar geleden kwam ik dezelf
de Saul Ndlovoe tegen in Genève, tijdens
de onderhandelingen die daar werden
gevoerd op basis van het plan Kissinger,
over de overdracht van de macht in Rho
desië aan de meerderheid van de bevol
king. Zowel Ndlovoe als ook Robert Moe
gabe vertelden toen dat zij allerminst van
plan waren het de blanke minderheid in
hun land moeilijk te maken, wanneer zij
eenmaal de macht in handen zouden
hebben.
Het is duidelijk dat de standpunten
binnen de zwarte bevrijdingsbeweging
verhard zijn-. Zo lijkt het nu ondenkbaar,
dat Moegabe en Nkomo nog eens, zoals
eind 1976, om ’n tafel zouden gaan zitten
met Ian Smith en zijn regering. Er zijn
sinds die tijd veer honderden doden
gevallen, over en weer. De gematigde
krachten, blank zowel als zwart, trekken
aan het kortste eind.
Gatoomar'^-
«zGweto
,f on Victoria
Sandeman loopt door en we maken een praatje
met Frans, die gelukkig aanwezig kan zijn. Zijn
verplichtingen bij de PATU laten toe dat hij de
bruiloft bezoekt. PATU betekent: Police Anti Ter
rorist Unit. „Wat doen jullie nou precies?”, vraag
ik. „Search and destroy”, zegt Frans, een uit
Vietnam bekende term, die betekent: opsporen en
vernietigen.
Grote frustratie van de PATU-mannen: de bur
gers in de regering verbieden hun meestal over de
grens te gaan, Zambia of Mozambique in, om de
guerrilla’s op te sporen en te vernietigen. Niette
min, Frans is een vriendelijke man. Hij heeft, net
als de andere gasten, zijn wapen bij de ingang
afgegeven, tenminste, zijn geweer. Veel mannen
houden hun pistool wel bij zich.
/UJ
/D
m
5
Oue Oue
BoelawajoJ^C
A Gwarida 4^
Hf t
MU 'v
a--
^Wankie
