echters
ijn ook
maar
mensen
Nuttig om jezelf
beter te leren kennen
Paradijs der
demonen
Buiten«juridisolie
factoren bepalen
hoogte vonnis mee
Oi
I®
1
LOUIS
J
I
7'W
ff ÉS
IB Wl U
door Jan de Graaf
ATLAS VAN HET MENSELIJK LICHAAM
Dromen
A
Uitschelden
Relatie
OMZIEN
irmommend vooroordeel.
1'
l i kanttekeningen bij te plaatsen vallen. Tevens
B 1 leven we in een tijd, die een groeiende waar
ds dering voor eerlijk beleden partijdigheid hoger
Ostelt dan een zich in verheven onpartijdigheid
I
De schier onaantastbare status van de Ne-
erlandse strafrechter brokkelt langzaam af.
Inderzoek toonde aan, dat ook de eertijds zo
npartijdig geachte rechter produkt is van
pvoeding, milieu, opvattingen en vooroorde-
>n, gevormd in een jarenlange ambtelijke
lllllllllllll
•eta-
aon-
dit
loed
aten
Ui al
;den
hem
>r te
niet
wat
r de
geen
ence
aar
eef
ndere
an de
er dat
elders
speel-
redikt
i. Van
grote
gepre-
d van
wordt
onder-
groot
lehan-
:de en
chris-
n Pau-
lt ver-
-staan-
It: het
der is
ie ge-
■schij-
gen over de verdachte maakte, of de behandeling
veel tijd in beslag nam, of de verdachte gehuwd
was of werk had.
Van iedere zitting werden door twee of drie
waarnemers observaties genoteerd op voorge-
medewerker dr. B. Versnel observeerden negen
studenten in het voorjaar van 1975 in totaal 201
strafzaken voor politierechters te Amsterdam en
Haarlem.
Daarbij werd uitsluitend gelet op de omstandig
heden welke geen juridisch belang hebben. Om
een paar voorbeelden te noemen: de leeftijd van de
verdachte, of hij een advocaat had, of er pers
De functies van organen of cellen
worden getekend aan de hand van
herkenbare (industriële) procedé’s. Er
zijn voorts fraaie doorsneetekenin-
gen, waardoor ook de samenhang in
het lichaam beter tot uitdrukking
komt.
Men begrijpt uit het voorgaande dat
in dit boek niet alleen aandacht be-
Een mild vonnis (voorwaardelijke straffen) biedt
een omgekeerd beeld: de verdachte heeft geen
problemen, komt goed uit zijn woorden, er worden
minder negatieve opmerkingen door rechter en
officier over hem gemaakt, de advocaat is positief
bezig en pleit voor clementie, hij is gehuwd en
heeft vast, werk en heeft bij eventuele schade de
rechter een betalingsregeling voorgesteld.
In hun conclusie stellen de onderzoekers in het
bij uitgeverij Samson in haar „Serie sociaal-poli-
tieke verkenningen” gepubliceerde rapport „Kij
ken in de rechtszaal” dat het feit, dat een aantal
sociale omstandigheden of kenmerken van de ver
dachte een rol spelen bij het vonnis niet zonder
meer op te vatten als een teken van discriminatie.
De rechter kan immers rekening houden met de
persoon van de verdachte. Men zou zich echter
kunnen gaan afvragen, of hij daarvoor wel vol
doende geëquipeerd is, niet alleen wat betreft
opleiding, maar ook gezien de geringe tijd die hij
ter beschikking heeft om een beslissing te nemen.
lijke geest en het menselijk lichaam
zijn gedaan.
Aan het slot van de Atlas worden de
diverse stadia van een mensenleven
(ditmaal voorzien van prima kleuren-
of zwanwitfoto’s uit het leven gegre
pen) besproken zoals de peuter-kleu-
terperiode, de puberteit, de adole
scentie, begin van volwassenheid, de
periode van 30 tot 45 jaar, de middel
bare leeftijd en de ouderdom.
Aangezien de auteurs niet ontko
men aan een flink aantal vaktermen
vindt men daarvan een verklarende
lijst achter in. De Spectrum Atlas van
het menselijk lichaam, uitgegeven
door Spectrum en onder redactie van
Claire Rayner, kost 95.
H. ROMBOUTS
stad, maar hun gewoonten en opvattingen reikten tot
ver in het verleden, toen het dorp nog slechts dooreen
zandpad, dat zich door de oerbossen slingerde, met de
stad verbonden was. Zij hadden achter het huis hun
moestuin en een stal met enkele geiten, konijnen en
kippen. Maar aan de voorkant was hun huis er een
van de vele in een rij. Zij hadden een stilzwijgende
taakverdeling, die de commune op gang hield on
danks de interne oorlog.
Jaren later, als volwassene meer wetend over het
leed van ontwortelde, dom opgevoede, verdoolde en
door onvervulde verlangens gekwelde mensen, krijg
je een hekel aan dat kind, dat zijn vriendschap en
zijn glimlach zó duur verkocht.
it er
-ken,
nder
anse
elijk
>ecu-
loort
klaar
ie de
en
lör-
nen
te-
ati-
3or-
die
Het
s en
slijk
ver
jaar
n er
5 in
liten
de
iren
Toch is mij, eigenaardig genoeg, die onderlinge
haat van de vier onbevredigde oude vrijsters niet als
een nachtmerrie bijgebleven. Integendeel, zij waren
voor mij engelen van goedheid die in mijn prille
jeugd althans een dag in de week tot een paradijse
lijk feest maakten. Het was een luilekkerland der
demonen, waar vier duivelinnen volgzaam aten uit
een kinderhand.
Toen de eerste stierf, zaten de drie anderen luid
jammerend aan haar doodsbed. Toen de tweede dood
ging, waren de twee anderen ziek van ver
driet waarna zij beiden op korte termijn ongeveer
gelijktijdig de geest gaven.
Veel onderzoek poogt aan te tonen dat ook
rechters maar mensen zijn. Dat zulk onderzoek
nodig is, mag een leek enigszins overbodig voorko
men, voor het aanzwengelen van veranderingen in
de huidige procespraktijk mag dit werk niettemin
van belang worden genoemd. Nog steeds namelijk
neemt de rechter in zijn veronderstelde wijsheid
de leidmg in het strafproces op zich op een wijze
die de andere proces-deelnemers de advocaat,
de verdachte en (in mindere mate) de officier van
justitie zogezegd „letterlijk” de adem beneemt.
Maakt men nu van de rechter „ook maar een
mens”, dan heeft dat gevolgen voor de positie van
de andere proces-deelnemers, bij wie dat kennelijk
nteres- niet (meer) aangetoond behoeft te worden.
Een nieuwe bijdrage tot de ontmythologisering
van de rechter komt uit de koker van het crimino
logisch instituut van de universiteit van Amster-
soorten waren: onvoorwaardelijke en voorwaar
delijke gevangenisstraf, onvoorwaardelijke en
voorwaardelijke boete, bijkomende straffen (ver
beurdverklaring en dergelijke) en (voor de Art-
26zaken) onvoorwaardelijke en voorwaarde
lijke ontzegging van de rijbevoegdheid.
Voor EO-ers zal het begin van het
boek al direct een reden zijn om het
terzijde te leggen. Er wordt namelijk
ingegaan op de plaats van de mens in
de evolutie. Maar voor de rest van
onze maatschappij zal dat geen be
zwaar opleveren. Nieuw is het verhaal
van de zich ontwikkelende mens niet,
maar het wordt aantrekkelijk be
schreven en uitstekend geïllustreerd.
De jongste ontwikkelingen op het
gebied van transplantatie en herstel
door vervanging zijn aan de orde in
het laatste hoofdstuk. Het boek be
sluit met een korte beschouwing en
dan zijn we weer terug op het uit
gangspunt over de voortgang van
de evolutie. „De eugenetica oftewel
het selecteren van mensen op bepaal
de gunstig lijkende kenmerken, roept
ernstige filosofische en ethische pro
blemen op. Wie maakt uit, welke ken
merken wenselijk zijn en welke niet?
Het is nogal arrogant om te stellen dat
een uitzonderlijk Intelligent mens
„beter” is dan een ander met normale
intelligentie; men kan dan even goed
zeggen dat mensen met blauwe ogen
en blond haar beter zijn dan de rest”.
We willen graag veel, zo niet alles
weten van wat er om ons heen ge
beurt. Merkwaardig dan eigenlijk
dat we maar betrekkelijk weinig
kennis hebben van ons zelf, van onze
fysieke en psychische mogelijkheden
en ook beperkingen Wellicht komt
dat omdat we enige angst hebben
voor ons innerlijke ik, voor wat er
zich onder onze huid afspeelt. Je
staat maar niet te lang stil bij het
wonderlijk feit, dat je in je hart een
motor hebt, die volledig geautomati
seerd is; waaraan je niets kan regelen
De mens wordt in deze atlas uitvoe
rig onder de loep genomen: hoe hij in
elkaar steekt en hoe hij werkt. Men
volgt de mens in alle fasen van zijn
leven. De dood komt er echter slecht
af. Dat blijft een taboe-achtig onder
werp. Terwijl het toch wezenlijk
hoort bij het mens-zijn. Terecht wordt
terdege stil gestaan bij conceptie, op
groei van de mens. Onterecht wordt
de dood in een paar woorden afge
daan.
wat snelheid of intensiviteit betreft.
Dat hart pompt maar en pompt maar.
En zo zijn er natuurlijk nog heel wat
andere wonderbaarlijke activiteiten
in het vleselijke omhulsel, dat in zijn
totaliteit mens heet. Boeken over de
werking van het menselijk lichaam
en nog meer de geest zijn vaak
erg moeilijk vatbaar voor de modale
mensenkenner. Je draagt herinnerin
gen mee van traag zich voortslepen
de biologielessen. Daarom is het ver
frissend, dat er de laatste tijd ge
schriften verschijnen in fraaie boek
vorm, die wat meer en gemakkelijker
inzicht verschaffen in ons zelf en ons
zelver werking. Zo’n plaatwerk met
beknopte stukken tekst is de „Spec
trum Atlas van het menselijk li
chaam”, uit Engeland afkomstig en
hier voor Nederland bewerkt.
Er zijn zelfs politierechters die al voor de officier
de zaak kan voordragen ter zitting de verdachte
om zijn daad beginnen uit te schelden en hem
ronduit vertellen hoe erg zij het delict wel vinden.
Zo’n verdachte zal dan een half uur later niet zo
verbaasd hoeven te zijn als hem door dezelfde man
een onvoorwaardelijke gevangenisstraf wordt op
gelegd. Kennelijk zijn de onderzoekers niet zo’n
politierechter bij hun onderzoek tegengekomen
want je zou bij een dergelijke benadering kunnen
zeggen dat buitenjuridische factoren bij zo
iemand althans ter zitting juist geen rol spelen.
De samenstellers van de Atlas zijn
er van uitgegaan, dat fysieke en psy
chische uitingen en gedragingen
nauw met elkaar van doen hebben.
Als het lichaam ziek is kan dat van
invloed zijn op het emotionele ge
voelsleven. Ook daarom is het goed te
weten hoe wij in elkaar zitten.
ik mi
zij te
rvloedt drukte formulieren, waaruit na de zitting een
ternat definitieve lijst werd opgemaakt (ter uitsluiting
van subjectieve waarnemingsfouten). Na bewer
king en codering verdwenen de gegevens van de
lllllllllllj 201 lijsten in de computer. Weging van de waarge-
nomen omstandigheden in samenhang met vonnis-
soorten bracht als uiteindelijk resultaat tevoor
schijn, dat wel degelijk ;,buiten-juridische facto
ren ter zitting het vonnis van de politierechter
(mede) beïnvloeden”.
De 201 waarnemingszaken betroffen drie groe
pen delicten: vermogenszaken (diefstal, inbraak
en dergelijke), agressieve misdrijven (mishande
ling en dergelijke) en rijden onder invloed (Artikel
26 Wegenverkeerswet). De gehanteerde vonnis-
weni
mdaa aanwezig was, of de rechter negatieve opmerkin-
oudsl
srk he
irin zi
steed wordt aan de „materiële’ kant
van de mens. Ook verschijnselen als
het artistieke brein, leren, het geheu
gen, slapen en dromen komen aan de
orde. Zo wordt uiteengezet, dat naar
mate de nacht vordert de dromen als
de niet-visuele droomgedachten min
der alledaags en meer bizar en emoti
oneel worden. De typische droom
heeft een „rolbezetting” van twee of
vier personen, van wie meer dan de
helft aan de slaper bekend is. Dro
men, die uitsluitend de dromer .zelf
betreffen of die .waarin vijf of meer
personen optreden, zijn betrekkelijk
zeldzaam. De stemming in een droom
is meestal negatief. Angst, boosheid
en bedroefdheid zijn de meest gerap
porteerde droomstemmingen. In het
boek wórdt melding gemaakt van al
lerlei proeven die op dit. maar uiter
aard ook ander gebied van de mense-
Een tweede conclusie luidt, vrij vertaald, als
volgt: „Het optreden van een aantal buiten-juri-
sche factoren ter zitting en hun aangetoonde sa
menhang met het vonnis wordt door ons als.
kenners van de gang van zaken tijdens het straf
proces geïnterpreteerd als een vooruitlopen op
het vonnis door de deelnemers’
De tweede conclusie is zo mogelijk voor de
schijn van verheven onpartijdigheid van de rech
ter nog onthullender dan de eerste. Zij biedt een
kijkje in de verhoudingen binnen het gerechtelijk
apparaat, haar gebruiken en stereotypen, het tran
sport van en dossier naar het afsluitende von
nis, de politierechter die al met de straftoemeting
in zijn hoofd ’s morgens de rechtszaal binnenstapt.
In die situatie deed ik mijn intrede in het huis,
argeloos en met kinderlijke vreugde om de afwisse
ling van het wekelijkse „dagje bij de tantes”. De
geladen sfeer ontging mij grotendeels, maar wat mij
niet ontging was de koortsachtige strijd van de vier
oude dames om mijn gunsten. Als de ene mij een
stuiver gaf, kreeg ik van de andere een dubbeltje. Ik
was in die jaren rijker dan wie van mijn vrindjes ook.
Ik werd overstelpt met goede gaven en geschenken,
volgestopt met lekkernijen, bedolven onder een
liefdevolle goedgeefsheid waar ik onbeschaamd van
profiteerde. Soms barstte boven mijn hoofd, dat zich
destijds nog op zeer geringe hoogte bevond, de storm
der onderlinge kwaadaardigheid los. Maar aan het
eind van de ruzie was ik degene die er het meeste
profijt van trok.
n dat
t een
- het
niet
1 een
ijlijk
open
zach-
toch
•k er J
i van
rzijn
torici
1 zijn
Globaal blijkt bij weging van de rond negentig
juridisch irrelevante factoren met pittige vonnis
sen als onvoorwaardelijke gevangenisstraf, on-
voorwaardelijke ontzegging uit de rijbevoegdheid
en onvoorwaardelijke geldboete een relatie te be
staan met omstandigheden als daar zijn: de plaats
(Haarlem heeft een grotere voorkeur bij Art-
26zaken voor onvoorwaardelijk zitten), de be
trokken rechter, dat er geen pers in de zaal is, dat
er tegènstelling is tussen de rechter en de officier,
er geen advocaat is, er door de officier negatieve
opmerkingen over de verdachte worden gemaakt,
de verdachte alleen met ja of nee antwoordt, er
aandacht wordt besteed aan beroepsniveau en
inkomen van de verdachte bij onvoorwaarde
lijke gevangenisstraf ter zake van vermogensmis-
drijven werkt een hoger beroepsniveau en het
verdienen van meer geld naar rato negatiever ten
aanzien van de kans om er met een boete af te
komen.
nteres-
fdstuk
wijzen
al aan
nnftei dam. Onder leiding van wetenschappelijk hoofd
ar vai
Joze
enslot
’e nie
ïtoniu
In de moestuin en de stallen zwoegde Gonda, een
stoere vrouw met een mannengezicht. Nel, de jonge
moeder, kookte het eten en verzorgde de maaltijden.
Mieke, een klein grijs vrouwtje met een ontevreden
masker maar een vreemd gevoel voor humor, naaide
en verstelde de kleren en deed de boodschappen. En
Jo, een goedaardig, bijziend schepsel met de minste
agressiviteit en daardoor meestal het mikpunt van
alle kwaadaardigheden, breidde onophoudelijk
zwarte wollen kousen en zat soms weken geduldig
aan het ontwarren van een enorme knoedel wol, die
zij vlak bij haar ogen moest houden om er tenminste
nog iets van te zien.
Toen de opgroeiende jongen aan de liefhebbende
klauwen van dit viertal was ontvlucht en zich aan de
lagen en listen had weten te ontworstelen die zijn
liefdesavonturen hadden gedwarsboomd, bleven de
vier zusters met lege handen en harten achter in hun
ouderdom, zddat zij zich met verdubbelde ijver kon
den wijden aan hun hartstocht van ruziemaken.
Mieke schafte een kat aan, die door Gonda buitenge-
schopt werd. Uit wraak liet Mieke de geiten los, die
Gonda uren ver tussen de stadstuintjes moest naja
gen. En Mieke schafte daarop twéé katten aan, die
zichzelf bijna smoorden in de breiwol van de half
blinde, jammerende Jo. Het eten van Nel werd dage
lijks eenstemmig afgekeurd, ofschoon met gezonde
eetlust verorberd. Mieke naaide bij het verstellen met
boosaardige humor één mouw van Jo’s jakje dicht,
dat door het nutteloze trekken en rukken van Jo
onherstelbaar werd vernield. Mieke antwoordde op
de scheldpartijen van de anderen door het aanschaf
fen van nóg twee katten, die op verzoek van Gonda
door een buurman werden opgevangen en spoorloos
gemaakt. Moord en doodslag bleven uit, maar het
viertal verviel tenslotte in een broeiend zwijgen, het
wisselen van dodelijke blikken en het bedenken van
kleine maar vaak gemene listigheden om elkander te
irriteren.
Een van mijn oudooms was met zijn ongehuwde
moeder deel van een gezin waar vier ongehuwde
dochters waren achtergebleven. De moeder was een
dunne, kaarsrechte vrouw die met ijzeren hand re
geerde en iedere poging van de meisjes, om zich van
een echtgenoot te voorzien, meedogenloos de kop in
drukte. Na die ene mislukking duldde de moeder
geen enkel experiment meer. Gekoesterd en bewaakt
door vijf vrouwen groeide de kleine jongen op in een
voortdurende twijfel over de vraag wie nu eigenlijk
zijn moeder was.
Toen de moeder eindelijk stierf, bleven de vier
zusters bijeen. Zij waren te oud om nog op mannen
jacht te gaan en te lang onderdrukt om nog zelfstan
dig te kunnen leven. Zij konden elkander niet luch
ten en niet missen, zij waren ineengeklonken tot een
commune, maar door het lot en hun karakters toch
De stille strijd tussen dorp en stad die op den
duur altijd door de stad wordt gewonnen is niet
alleen een strijd tussen bestuurders, maar vooral
tussen gewone mensen en soms loopt het front dwars
door de gezinnen heen. Mijn vaders familie stamde
uit een dorps geslacht, maar het dorp was in de
geopende muil van de hongerige stad geschoven als
een oudbakken kadetje en de dorpelingen waren
onvolkomen mensen geworden: geen boeren meer,
geen echte stedelingen, maar halfbakken wezens met
vreemde agrarische gewoonten en een stadse kost
winning. De oudere gezinsleden bleven boers en stug
als hun magere akkergrond. De kinderen leerden
steedse leefpatronen aan, die zij des avonds na hun
werk meedroegen naar huis. En in dat huis vochten
de tradities en de modernismen een hete oorlog uit.
Hij was het voorwerp van een verbitterde oorlog
der genegenheid. De vijf vrouwen leerden elkander
haten in een voortdurende guerrilla, gedreven door
bittere jaloezie om de liefde van het kind, elkander
verschalkend en verguizend als vijf hyena’s in een
kooi rondom één stuk vlees.
hand
voet
niet-oppon eerbare
grote teen
korte tenen
