Blank Zuid-Afrika eind
november naar de stembus
in Z.-Afrika opgesteld
Grote meningsverschillen ondanks kleine concessies
r
Bomaanslag in Barcelona eist twee doden
EEG-gedragscode
voor multinationals
PLO wil hulp
voor Palestijnen
in Zuid-Libanon
n
„Atoomclub” vergadert over
verspreiding kernwapens
VLIEGTUIG BOTSING
HARRY MULISCH 50
Franse communisten
doen concessies
Toestemming voor
demonstratie op
marktplein Kalkar
Gevangenisoproer
in Portugal voorbij
- --t.
3
2
BINNEN- EN BUITENLAND
19 7 7
SEPTEMBER
WOENSDAG 21
n
id
lie
iin
uw
erd
Verschillen
1
gen
I
eek
lield
WASHINGTON. Geheel vol
gens de verwachtingen zijn de
Verenigde Staten en Israel er niet
in geslaagd het eens te worden
over de grondslagen waarop met
enige kans op succes later in dit
jaar een vredesconferentie voor
het Midden-Oosten in Genève bij
een kan worden geroepen.
(Van onze redacteur in de V.S.,
Henk Kolb)
LONDEN (Reuter). De Ver
enigde Staten, de Sovjet-Unie en
13 andere hooggetechnologiseer-
de landen zijn gisteren in Londen
een tweedaagse bijeenkomst be
gonnen ter versterking van de
waarborgen tegen de versprei
ding van kernwapens. Aan de bij
eenkomst, die uiterst geheim is,
wordt deelgenomen door hoogge
plaatste funktionarissen en kern-
deskundigen.
Versoepeling
K
'v
door Nico Scheepmaker
trijfël
Toch geen akkoord Israel en VS
over conferentie Midden-Oosten
Apostolische
«F
bajes
pant-
anne-
daan.
dn in
tober
imte-
n het
op 4
'elan-
i mo-
wat
ie di-
Par-
jaar
ïritse
•wen,
poli-
i de
:om-
□nge
eolo-
tij.
•oef-
een
astel
ge-
g-29.
ence
fan
:er-
jis-
'an
aor
zo
en.
DUSSELDORF (DPA). De autoritei
ten van Kleef (Noordrijn-Westfalen) heb
ben gisteren toestemming verleend voor
een demonstratie op 24 september op de
markt van Kalkar. Deze demonstratie zal
gericht zijn tegen de bouw van een snelle-
kweekreactor. De stoet mag na de demon
stratie ook buiten de stad Kalkar verder
trekken.
De initiatiefnemers van de demonstra
tie, onder wie de vereniging Burgerinitia
tief Milieubescherming en het Nederland
se landelijke energiecomité, hebben aan-
gekondigd dat zij na de demonstratie op de
markt naar het bouwterrein van de kern
centrale tot vlakbij de snelle-kweekreactor
willen trekken.
De Duitse politieautoriteiten wilden gis
teren nog geen mededelingen doen over
het aantal in te zetten manschappen. Van
af morgen is in Kleef een politievoorlichter
beschikbaar in een speciaal ingericht pers
centrum. Of vóór zaterdag informatie over
de politiemaatregelen zal worden ver
strekt is onzeker.
PARIJS (AP). De secretaris van het
centrale comité van de Franse communis
tische partij, Charles Fiterman, heeft gis
teren op een persconferentie in Parijs een
deel van de eisen die zijn partij eerder had
gesteld aan de socialisten van Mitterand
en de links-radicalen van Robert Fabre,
laten vallen.
De socialisten en de links-radicalen wil
den in totaal slechts ongeveer honderd
ondernemingen nationaliseren, waarna de
links-radicale leider Robert Fabre het
overleg tussen de drie partijen vorige
week abrupt verliet. Nu willen de commu
nisten 729 ondernemingen in handen van
de staat doen overgaan.
PRETORIA (Reuter). De Zuidafrikaanse premier John Vorster heeft aange-
kondigd dat in Zuid-Afrika op 30 november onder het blanke electoraat nieuwe
verkiezingen worden gehouden. Tijdens een haastig belegde persconferentie in
het Union Building van Pretoria zei Vorster dat het Zuidafrikaanse Huis van
Afgevaardigden en de Senaat met onmiddellijke ingang worden ontbonden.
Israel is kennelijk wel bereid om bezet
gebied op te geven en zou zelfs niet onver
kort willen vasthouden aan alle nieuwe
nederzettingen op bezet grondgebied,
maar het wil niet onderhandelingen met
Palestijnen in PLO-verband die in het
handvest van hun beweging nog steeds de
vernietiging van de staat Israel nastreven.
Israel wil ook duidelijke militaire zeggen
schap houden op de westelijke Jordaan-
oever.
Dajan beschouwde het als bemoedigend
dat Israel niet tegen gesprekken met Pa
lestijnen is, terwijl Amerika niet zou willen
staan op het feit dat die Palestijnen verte
genwoordigers van de PLO zouden moe
ten zijn. Israel wil niet met de PLO spre
ken en wil ook geen Palestijnse staat als
nabuur, op de westelijke Jordaanoever,
een idee dat Dajan beschreef als „een
ramp” voor Israel en voor de wereldvrede.
Dajan onderstreepte, net als Ameri
kaanse verklaringen, dat er nog zeer grote
verschillen gapen tussen de Amerikaanse
en de Israëlische opvattingen, een feit
waaraan Israels verzekering dat over alle
vraagstukken kan worden onderhandeld
nauwelijks iets af doet. En Dajan stelde
categorisch dat Israel niet zal terugkeren
naar zijn grenzen van voor 1967. En op
zichzelf bood de fraseologie van de verkla
ring die na afloop van Dajans besprekin
gen met de Amerikaanse hoogwaardig
heidsbekleders werd uitgegeven, weinig
reden tot optimisme: „Opbouwende be
sprekingen”, „uitwisseling van gedach
ten”, een verhouding tussen de twee lan
den die het mogelijk maakt „verschillen
van opvatting openhartig te bespreken” -
dat zijn allemaal termen voor besprekin
gen die in feite een oplossing niet naderbij
hebben gebracht.
Carter en Vance spreken deze week ook
nog met de belangrijkste Arabische minis
ters, die in New York zijn in verband met
de algemene vergadering van de VN, die
dinsdag formeel werd geopend. De situatie
in het Midden-Oosten (en de toestand in
Zuidelijk Afrika) vormen de voornaamste
agendapunten van de 126 die in de komen
de dertien weken moeten worden behan
deld.
VN-secretaris-generaal Waldheim: „Het
zal geen gemakkelijke vergadering zijn”,
want de problemen behoren tot „de meest
ingewikkelde en moeilijke vraagstukken
waarmee de VN in hun historie te maken
hebben gehad”.
Volgens het Britse ministerie van Bui
tenlandse Zaken delen de 15 landen „de
gezamenlijke verantwoordelijkheid om te
voorkomen dat uitvoer van kernmateriaal
bijdraagt aan de verspreiding van kernwa
pens”. In deze korte aankondiging heet het
verder dat de landen hun beleid inzake de
uitvoer van kernmateriaal al hebben ge
harmoniseerd.
De landen zijn bijeen als leden van de
zogenaamde „club van kernleveranciers”
die gedurende de afgelopen twee jaar een
De gedragscode voor de Europese on
dernemingen is bedoeld als politiek en
moreel drukmiddel tegenover het regime
in Pretoria. Er zijn geen sancties voor
zien in geval ondernemingen zich niet
aan de aanbevolen gedragslijn houden.
Wel moeten de betrokken ondernemin
gen jaarlijks een „gedetailleerd en volle
dig gedocumenteerd” verslag publiceren
over de toepassing van de code. De rege
ringen van de Negen zullen deze rappor
ten bespreken.
De Negen zullen de andere landen die
bij de OESO (Organisatie voor Economi
sche Samenwerking en Ontwikkeling)
zijn aangesloten, vragen de gedragscode
ook te gaan toepassen. De EEG-landen
studeren nog op andere maatregelen te-
Funktionarissen in Londen konden de
persspeculaties niet bevestigen dat als re
sultaat van de bijeenkomst in Londen
wordt verwacht een aanzienlijke versoepe
ling van de Amerikaanse houding tegen
over de uitvoer van „gevoelige” nucleaire
technologie. President Carter kwam eer
der dit jaar met voorstellen die, zo ze
worden aangenomen, neerkomen op aan
vaarding van wat nu heet het „wegwerp-
systeem” van kembrandstofDit zou bete
kenen dat het commericeel opwerken van
kernafval wordt afgeschaft, evenals de
brandstofcycli die volledig op plutonium
telefoniste op de eerste verdieping uit het
raam werd geslingerd. De conciërge was
op slag dood en de telefoniste is gistermid
dag in een ziekenhuis aan haar verwondin
gen bezweken.
Een rechtse terroristische groepering
heeft inmiddels de verantwoordelijkheid
voor de aanslag opgeëist. Het betreft de
zijn gebaseerd. Veel westerse geleerden
hebben al de waarschuwing geuit dat ex
tremisten waarschijnlijk een kernwapen
zouden kunnen maken met behulp van
slechts enkele kilogrammen plutonium. Ze
hebben ook het toekomstige gebruik van
plutonium als brandstof voor kernreacto
ren veroordeeld, zoals voor de snelle-
kweekractor die in feite als nevenprodukt
meer plutonium produceert dan als brand
stof wordt verbruikt. Volgens de Londens
funktionarissen wordt vermoedelijk ook
gesproken over de kwestie van vergroting
van de atoomclub met potentiële „kern-
klanten” en ontwikkelingslanden - zoals
Brazilië. Een aantal van deze landen is
geneigd de huidige atoomclub te zien als
een kernkartel, gericht tegen hun belan
gen van het onwikkelen van vreedzame
kernenergie.
De landen die nu aan de bijeenkomst
deelnemen zijn: België, Canada, Tsjecho-
slowakije, Frankrijk, West-Duitsland, de
DDR, Italië, Japan, Nederland, Polen, de
Sovjet-Unie, Zweden, Zwitserland, Enge
land en de Verenigde Staten.
„Anticommunistische
Alliantië”.
Het weekblad is de laatste maanden her
haaldelijk het doelwit geweest van bedrei
gingen van rechtse extremisten. Zij had
den kritiek op de aanvallen op de voorma
lige dictator Franco, die „El Papus” regel
matig publiceerde.
DAMASCUS-TEL AVIV (Reuter, UPI,
AFP, DPA). De centrale raad van de
Palestijnse bevrijdingsorganisatie PLO
heeft gisteren aangedrongen op spoed-
hulp voor de Palestijnen in het zuiden
van Libanon, die daar het hoofd moeten
bieden aan „niets-ontziende Israëlische
aanvallen”. De PLO-raad beschuldigt Is
rael van militaire escalatie en agressie
onder de dekmantel van hulpverlening
aan de rechtse Libanese krachten. De Pa
lestijnen hebben, aldus de raad, dringend
Arabische steun nodig tegen de „Israëli
sche oorlogsmachine”, aldus de verkla
ring.
ie
ie
et
»n
ie
ië.
»n
ie
ran
ga-
elij-
De
den
leid
ani-
ide-
ssie
in
ng
re-
ire
er-
lar
er-
lar
en
>en
ité
ale
ga-
eel
en)
die
en,
be-
sm-
Jgd
•ge
ren
die
rer-
srst
een
Het stadsbestuur van Kalkar is tegen
een betoging in het centrum van de stad,
omdat de markt te klein zou zijn voor de
minstens 20.000 demonstranten, die zater
dag verwacht worden. Het bestuur vindt
dat de manifestatie beter kan worden ge
houden op een sportveldencomplex dat
circa 350 meter van het centrum verwij
derd ligt.
Desondanks verklaarde de Israëlische
minister van Buitenlandse Zaken Dajan
gisteren tijdens een persconferentie in de
Amerikaanse hoofdstad, dat een vredes
conferentie nog dit jaar mogelijk is. Dajan
gaat daarbij uit van de Arabische bereid
heid om de Israëlische visie op het tot
stand brengen van zo’n vrede te aanvaar
den. Tijdens onderhandelingen met de
Amerikaanse minister van Buitenlandse
Zaken Cyrus Vance en een gesprek van
een uur onder vier ogen met president
Carter heeft Dajan het Amerikaanse plan
om Palestijnen in een zogenaamde pan-
Arabische delegatie onder te brengen, vol
strekt van de hand gewezen. Een vrede,
aldus Dajan, moet worden gesloten tussen
staten.
probeerde nog de ondernemingen te ont
lasten van de publikatie van een jaarlijks
verslag over de toepassing. Parijs be
weerde dat een vertrouwelijke rapporta
ge beter was omdat de ondernemingen
dan openhartiger zouden zijn. De Fran
sen vonden voor hun redenering echter
geen gehoor.
Minister Van der Stoel (Buitenlandse
Zaken) noemde de code „een stap voor
uit”. Weliswaar is de gedragscode niet af
te dwingen, maar bedrijven die niet mee
werken plaatsen zich in een vervelende
positie, aldus de bewindsman. Hij zei dat
Nederland zal blijven aandringen op een
gezamenlijk beleid van de Negen als
overheid geen exportkredieten meer
voor de handel met Zuid-Afrika te geven,
zoals in Nederland al het geval is.
Na afloop van de theaterhuldiging van
Harry Mulisch door zijn vrienden in Cen
trum Bellevue op maandagavond, waren
de „acteurs” (van Vera Beths tot en met
Dimitri Frenkel Frank) het er over eens
dat de eerste avond in Den Haag „eigenlijk
leuker” was geweest. Het publiek reageer
de daar directer, spontaner en zelfs intelli
genter, waarschijnlijk ook omdat het in
Den Haag nagenoeg geheel uit betalende
Mulisch-bewonderaars bestond, terwijl
het publiek in Amsterdam voor de helft uit
zijn directe omgeving leek te komen. Ons
kent ons, en blijkbaar lacht ons toch min
der spontaan om ons dan hullie om ons
pleegt te lachen.
Het was een nogal unieke gebeurtenis,
enerzijds omdat ze aantoonde met welke
eenvoudige middelen rond een schrijver
een alleraardigst theaterprogramma kan
worden opgebouwd, anderzijds omdat tot
de uitvoerenden ook erkende ministers,
staatssecretarissen en landdrosten be
hoorden, zoals Wim Duisenberg, Marcel
van Dam en Han Lammers. „Je kan nou
wel lachen om dat gekke landje van ons”,
zei Cees Nooteboom ongeveer na afloop,
„maar noem mij één land in de hele wereld
waar zoiets mogelijk zou zijn? Wij weten al
niet beter meer.
De beide avonden werden georganiseerd
door de Haagse stichting BZZTOH, die
haar zogeheten BZZLLETIN van septem
ber 1977 vrijwel geheel aan de 50 jaar
geworden Harry Mulisch heeft gewijd.
Een gedenkwaardig bewaarnummer, dat
al een bestseller schijnt te zijn (het kost een
tientje). Wie het koopt kan ik meteen even
op een drukfout wijzen. Cees Nootebooms
limerick, getiteld „U of Oe, das ist die
Frage”, is foutief gezet. Het moet als volgt
gelezen worden:
- „Voor de schrijver in het gewoel is
Het niet belangrijk of hij nu Mu of Moe is.
Maar de Literatuur
Ligt ook hier op de loer
En zegt dus niet Mulisch maar Mulisch”.
Uit het feit dat het laatste woord (Mu
lisch) rijmen moet op „woel is” en „Moe is”
mogen we opmaken dat de enige goede
uitspraak van Harry’s naam Moelisj is.
Zelfs onder zijn vrienden bestaat daar
verschil van mening over. Han Lammers
zei Mulisj, Jan Hein Donner Moelisj. Moe
lisj is juist.
In het interview dat Philip van Tijn, als
onderdeel van de avond, met Mulisch had,
vroeg hij hem wie hij als de op een na
grootste schrijver van Nederland be
schouwde. Harry Mulisch zei, dat hij niet
meer las of kon lezen op die manier, maar
na enige aarzeling noemde hij toch Willem
Frederik Hermans. Op de vraag welke zin
hij uit al zijn werken zou kiezen als de
Minister van Vreugde in het jaar 2084
door ruimtegebrek in de bibliotheken zou
besluiten dat van elke Nederlandse schrij
ver nog maar één zin bewaard mocht blij
ven, zei hij zo voor de vuist weg geen
antwoord te kunnen geven. Na afloop be
loofde hij me er de volgende dag nog even
over na te zullen denken, maar toen ik
dinsdagmiddag belde vond hij het nog
steeds een heidens moeilijke keus. Maar
als ik schreef dat hij voor de veel geciteer
de zin „het beste is het raadsel te vergro
ten” had gekozen, kon hij daar vrede mee
hebben.
Na afloop van de theatervoorstelling
gingen de vrienden van Harry naar Améri-
cain, twintig meter verderop, waar meer
voetstappen van Harry Mulisch liggen dan
er voetstappen van Rembrandt in de Jo-
denbreestraat liggen. Als dank kreeg hij
van de directie dan ook een gebrandschil
derde afbeelding van het American Hotel
en een reisje met verblijf naar Parijs voor
twee personen. Van zijn uitgever Geert
Lubberhuizen kreeg hij een 6000 jaar oud,
beschilderd fragment van een Egyptische
sarcofaag uit de 26e dynastie, en ook werd
er nog een Abraham van krentenbrood
binnengedragen, die onder zijn arm een
potje mosterd meevoerde.
Kenners van spreekwoorden begrepen
dat hiermee de kwinkslag „hij weet waar
Abraham de mosterd haalt” verzinnebeeld
werd, maar toen het vermomde krenten
brood werd aangesneden, smeerde meni
geen ook mosterd op de sneden, alsof dat
een pas onlangs herontdekte culinaire lek
kernij was.
(Van onze redactie buitenland)
MADRID. De bomaanslag op het
hoofdkantoor te Barcelona van het satyri-
sche Spaanse weekblad „El Papus” heeft
gistermorgen twee doden en een vijftiental
gewonden geëist. Een onbekende gaf
’s ochtends een pakje af aan de conciërge
dat naderhand in zijn handen ontplofte.
De bomexplosie had zo’n kracht dat de
De nieuwe voorstellen van de commu
nisten zijn blijkbaar geïnspireerd door de
verontrusting die zich van hun leider
George Marchais heeft meester gemaakt,
die na de breuk in het overleg in het
volksfront verklaarde dat „miljoenen ar
beiders en Fransen ons gadeslaan”.
gedragscode heeft uitgewerkt om de ver
spreiding van kernwapens tegen te gaan.
De belangrijkste zorg die de club bezig
houdt is de verspreiding van kennis van
drie gevoelige technologieën - het bewer
ken van kernafval, het verrijken van ura
nium en de produktie van zwaar water.
Deze technologieën kunnen door niet-
kernlanden worden gebruikt om atoom
bommen te vervaardigen.
(Van onze redacteur in België,
Jan Gerritsen)
BRUSSEL. In het kader van een
gezamenlijke diplomatieke actie tegen
de Zuidafrikaanse apartheidspolitiek
hebben de negen landen van de Europe
se Gemeenschap gisteren een „code van
goed gedrag” aanvaard voor Europese
ondernemingen met dochterbedrijven
of vertegenwoordigingen in Zuid-Afri
ka. De code bestaat uit een lange reeks
aanbevelingen geen enkel verschil te
maken in de behandeling tussen blanke
en zwarte werknemers.
De gevangenen hadden maandag hun
bewakers, een aantal gedetineerden en de
gevangenisdirecteur na een schietpartij,
waarbij een man werd gedood en drie
gewond, gegijzeld. Zij eisten voor hun vrij
lating een vrije aftocht naar Angola of
Marokko. Na langdurige onderhandelin
gen tussen de muiters en een functionaris
van het ministerie van justitie, gaven de
gevangenen zich over. Eerder hadden zij
gedreigd te zullen uitbreken met hun gijze
laars als schild als hun eisen niet werden
ingewilligd.
l”
gen Zuid-Afrika, zoals economische
sancties, beperking van kredietverzeke-
ring, beëindiging van investeringen en
een wapenembargo.
De gedragscode onderstreept de fun
damentele gelijkheid tussen blanke en
anders gekleurde werknemers, of het nu
gaat om loon of om de vrijheid om zich
aan te sluiten bij vakbonden. Uitdrukke
lijk wordt ook vastgesteld dat zwarte
Afrikanen gelijke kansen moeten heb
ben op promotie. De ondernemingen
moeten een einde maken aan alle praktij
ken die uit de apartheid voortvloeien
„voorzover zij vrij zijn dat te doen”.
De Negen gingen na ampele discussie
akkoord met de gedragscode die de afge
lopen maanden in het politieke overleg
vorm heeft gekregen. Alleen Frankrijk
(Van onze redacteur in Portugal,
Jan Halkes)
OPORTO. Twaalf opstandige gedeti
neerden in de gevangenis van Custoias, bij
Oporto, hebben gisteren na een gijzelings
actie van ruim 24 uur zich aan de politie
overgegeven.
De opstandelingen hadden een mitrail
leur die zij waarschijnlijk van handlan
gers buiten de gevangenis hebben gekre
gen. De leiding van de opstand was in
handen van vier bankrovers, die zich poli
tieke gevangenen noemden. Zij zouden
met him bankoverval in februari van dit
jaar een fascistische coup in Portugal heb
ben willen financieren.
Als belangrijkste motief voor het uitschrijven van nieuwe verkiezingen noemde
Vorster de pogingen van buitenlandse regeringen en organisaties de binnenlandse
politiek van Zuid-Afrika te dicteren. Andere faktoren die tot het besluit hebben
bijgedragen zijn de voorgestelde nieuwe grondwet voor Zuid-Afrika, waarin meer
rechten worden verleend aan de gemeenschappen van kleurlingen en Indiërs, en
de algemene wijziging van namen en groeperingen aan de kant van de blanke
oppositiepartijen.
„Sinds de laatste verkiezingen, aldus Vorster, hebben enkele politieke partijen
hun namen en hun beleid gewijzigd en hebben afgevaardigden zich bij partijen
aangesloten waarvoor ze in 1974 niet gekozen waren. De situatie is daarom in hoge
mate onwerkelijk geworden, zo niet volledig kunstmatig.”
Nieuwe verkiezingen zouden oorspronkelijk niet voor 1979 hebben plaatsgevon
den. De Nationale Partij van Vorster beschikt over een grote meerderheid, zowel
in het Huis als in de Senaat.
Nthato Motlana, voorzitter van het comité van 10 de groep van zwarte leiders
uit de woonstad Soweto zei gisteren in een eerste reactie op de aankondiging
van Vorster dat „blank beleid en blanke verkiezingen geen donder betekenen voor
de zwarte” en dat het daarom een „compleet irrelevante” zaak is. Volgens Motlana
is het probleem van Zuid-Afrika „het probleem van blank tegen zwart”.
De communisten hadden van hun part
ners in het „volksfront” geëist dat in het
gezamenlijke verkiezingsprogramma on
der andere zou staan dat zo’n 1400 onder
nemingen genationaliseerd zullen worden
als links de verkiezingen in maart van het
volgend jaar wint.
Op nog geen vijftig meter afstand van een aantal huizen in het Westduitse Weilen (deelstaat Baden-Württemburg) liggen de resten van
twee Amerikaanse Phantom-vliegtuigen uitgespreid. De toestellen kwamen gisteren in zeer dichte mist met elkaar in botsing tijdens
een manoeuvre in het kader van de oefening Reforger’77 van de NAVO. Eén van de vier bij het ongeluk betrokken piloten verloren het
leven.
•O;
