metro
Kritiek uit
De Bijlmer
De woelige jar en
Het einde van een hoofdstuk in de Amsterdamse geschiedenis
M
■ptw
WO;
Dit weekeinde wordt de Amsterdamse me
tro na talloze proefritten in de afgelopen
maanden in gebruik genomen. Officieel vrij
dag, als prinses Beatrix en prins Claus de
opening verrichten. Zaterdag mag het pu
bliek er dan gratis in, en zondag rijdt de
oostlijn helemaal „echt” volgens dienstrege
ling en zonetarief. Na vele rumoerige jaren
heeft de hoofdstad nu zijn stadsspoorlijn
onder en boven de grond, tot in de Bijlmer
aan de ene kant, tot het Weesperplein en
straks tot het Centraal Station aan de
andere.
ONDER REDACTIE VAN INGE CRUL
f
i
f
I
Kb -Ma
ML f*
|l«
13
,o11 u |>h v|:yi
Sores
met zones
DE
*5= GEMEENTE VERVOERBEDRIJF AMSTERDAM
1972 Actiegroepen komen met alternatief tracé Gelderskade.
December: herbegroting komt op 815 miljoen.
1973 Raadsdebat over tracé Geldersekade. Raad gaat akkoord
met voorstel B. en W. tot afbouw oorspronkelijke tracé.
De Cloe (PvdA-raadslid) komt met motie, B. en W. krijgen
opdracht onderhandelingen met rijk en NS voort te
zetten en te praten over inpassing oostlijn in regionaal
spoorwegnet.
1974 De regering praat alleen nog over Nieuwmarkt-tracé.
November: gewest PvdA is tegen werk benoorden Water-
„Een belangrijk stuk stadsgeschiedenis is afgesloten”
zegt burgemeester Polak in een bijdrage voor Het
Koggeschip, het blad van het stadhuispersoneel. Een
artikel waarin hij vooruitblikt naar een toekomst waar
in we moeten leven met de metro en ervan profiteren.
Tegelijk merkt hij op dat de geschiedenis niet alleen
verleden tijd is, maar doorleeft. Een paradox die beli
chaamd lijkt in de metro: functioneel nu, in zijn ge
bruik, maar tegelijk onuitwisbaar symbool van het
decennium dat achter ons ligt.
De metro: verguisd, bejubeld, bediscussieerd door
voor- en tegenstanders. Geldverslindend, en controver
sieel. Hij deed de politiek in de hoofdstad wankelen, liet
koppen rollen in het bestuurscollege, scheurde politieke
partijen in him boezem. Hij deed de mensen opstaan
tegen het gezag, in hevige gevechten in de stad.
„De Amsterdamse metro had in geen ongunstiger
tijdsgewricht en op geen ongunstiger plaats gebouwd
kunnen worden”, zegt gemeentevoorlichter Jan Masten
broek in het blad Amsterdam Werkt. Hij plaatst de
metro tegen de achtergrond van die tien jaar, van
sociale verschuivingen, veranderingen in het denken
over de maatschappij van morgen, omwentelingen in de
demokratisering. Er wérd geprotesteerd tegen de me
tro, maar Mastenbroek trekt de lijn door naar een veel
hebben ze in
hele slimme
uitgevonden.
We zoeven weg onder de grond, de buis
in. Lijnen op een geel vlak langs de muur.
Kunst. Een echte lijntrekker, mompelt
iemand. De halte Wibautstraat, met teke
ningen van Volkskranttekenaar Opland.
Zo’n ziekenhuis en ook een Floriade zijn
potentiële passagierstrekkers. Kun je ook
zeggen van de Bijlmerbajes trouwens die
langs de lijn ligt. Veel hangt verder af van
de ontwikkeling van kantoren en indus
trie, dus de werkgelegenheid in de hoofd-
Nog wat cijfers: volgens de jongste her
begroting kost de metro een miljard. De
reële overschrijding ten opzichte van 1970,
gerekend naar het prijspeil van toen is
volgens de wethouder niet ongewoon en
binnen aanvaardbare grenzen. De exploi
tatiekosten zijn 47 miljoen. Men hoopt op
20 miljoen reizigers volgend jaar, op 45
miljoen in ’81 op de complete oostlijn.
Aan de stations schort volgens de SWOB
ook nog wel het een en ander: de liften
bijvoorbeeld komen pas medio volgend
jaar doordat de toestemming zo laat was.
Mensen die juist op de metro zijn aangewe
zen, bejaarden, invaliden, moeders met
kinderwagens hebben er voorlopig nog
niets aan. Verder hebben de stations welis
waar fraaie architektonische overkappin
gen, maar die geven wind en regen vrij
spel. Aan de toegankelijkheid van de sta
tions, zowel waar het voetpaden als par-
keerfaciliteiten betreft, ontbreekt nogal
het een en ander. Enquêtes van de SWOB
wijzen uit dat veel Bijlmermeerbewoners
met de metro echt niet sneller uit zijn. Het
nadeel zit vaak in het veelvuldig over
stappen.
stad. Nieuwe recreatieterreinen zijn ook
ontgrendeld nu en bereikbaar met open
baar vervoer. Men zal het voor de automo
bilist ook aantrekkelijk moeten maken zo
te reizen, dus: parkeerfaciliteiten maken.
fundamenteler maatschappijverandering waarin de
metro toetssteen was.
Het felle verzet tegen de metro vinden we in nog twee
artikelen in Het Koggeschip verwoord door ex-be-
stuursmensen uit de afgelopen jaren. Oud-burgemees-
ter Samkalden betreurt de stagnatie die optrad en tijd
gaf „om hoop te kweken, om verzet te organiseren”. Hij
spreekt over de buurt en waar het werk stillag als
„Concentratieplaatsen van verzet tegen veel meer dan
het metroproject, gecreëerd door de uiterlijke tekenen
(opschriften, muurschilderingen) van een nieuwe ge
meenschap, die tot een soort van heilige strijd tegen de
stadsmoloch, bestuurders en technokraten geroepen
is”.
En Han Lammers: „Met velen heb ik van mening
verschild of het verzet tegen de metro wel een volksver
zet was. Ik vond het een strovuur waaraan een aantal
politieke opportunisten zich aan het warmen was. Ik
had de stellige overtuiging dat de Amsterdamse bevol
king wilde dat we doorgingen”.
leggen de metro’s aan, overstappen is
makkelijk. In één treinstel (twee wagens)
is ruimte voor 300 mensen, 100 zitten, 200
staan. Koppelen ze die treinstellen tot
maximaal vier dan kunnen er 1200 mensen
mee.
Gevaar in de metro? Er zijn geen con
ducteurs. Maar wel gesloten tv-circuits op
de stations, het GVB waakt over zijn en uw
eigendommen. Ook de bestuurder heeft in
de cabine een televisiescherm, om te zien
of iedereen eruit en erin is. U heeft 15 a 20
seconden om over te stappen, dat schijnt
genoeg te zijn. Elke tien minuten komt een
nieuwe metro, in de spits nog vaker. Tus
sen Duivendrecht en Weesperplein is de
frekwentie nog hoger, want pas na Dui
vendrecht vertakt de lijn zich, in een poot
naar de Gaasperplas (1982 - Floriade), en
één naar Holendrecht (wordt later doorge
trokken naar het Gein). Hier komt straks
het Academisch Ziekenhuis.
WINTERPROGRAMMA 1977/78
Cimni OPt MHVOOHS
(VAIMAF W0K10BI ll'
1968 Principebesluit van de raad tot aanleg stadsspoornet,
deels boven, deels onder de grond. Plannen voor oostlijn
waarmee wordt begonnen, en een noord-zuidlijn.
1970 Rijk komt met 195 miljoen. De raad begroot de oostlijin
op 405 miljoen. Augustus: staatssecretaris Keyzer slaat
de eerste damwandpaal. November: deel Waterlooplein
verplaatst. De Nieuwmarktbuurt is kwaad over niet-
nagekomen beloftes over inspraak en beslissingen over
hoofd burgers heen. December: PvdA-raadslid Treu-
rnann komt met plan tracé Oude Schans, dat in 1971
weinig onthaal vindt bij B. en W.
In 1980 moet de lijn naar het Centraal
Station klaar zijn. Nog voor het eind van
dit jaar moeten alle caissons verzonken
zijn. Het stationsplein wordt voetgangers
gebied en krijgt een ander aanzien. Onder
zocht wordt nog steeds of het NZH-kof-
fiehuis terug kan. Verder moet de
Nieuwmarkt in zijn woonfunctie hersteld
worden, met betaalbare huren. In het ka
der van het denken over openbaar vervoer
de komende jaren is de discussie ver
plaatst van metrolijnennet naar regionali
sering (schiphollijn).
Metrostation
boven-de grond in
de Bijlmer, on
danks de overkap
ping hebben wind
en regen hier toch
vrij spel
Hij is zilvergrijs met oranje, de metro.
Hij ruikt nog nieuwig, nog niet naar men
sen en weer en wind die ze met zich
brengen. Ook zijn er nog geen teksten op
stoelen en wanden gekalkt. Een proefrit
vanaf het Weesperpleinstation, tot 1980
als de lijn naar het Centraal Station klaar
is eind- en beginstation. Futuristisch met
die strakke vormgeving. Leeg en hol, lege
roltrappen, lege vitrines; lege automaten.
Geen gezellige reclames als in Londen of
Parijs. Wel kunst. Hier is tegen het pla
fond een soort „doorkijk” naar de wereld
boven geschilderd. Alle stations hebben
kunstwerken, voor 3 miljoen in totaal.
Voor mensen van buiten
Amsterdam schijnt de aan
sluiting op het streekver
voer erg plezierig te zijn.
Voor alle afzonderlijke
Amsterdamse zones zijn nu
ook kaarten van streekver
voer van rond de stad gel
dig, je hoeft bij overstap
pen niet bij te betalen, mits
je maar binnen die zone
blijft. Die vlieger gaat weer
Overigens
Amsterdam
automaten
Stel, je geeft 1,20 voor een
kaartje van 1,15 omdat je
het niet gepast hebt. De
machine reageert alert met
een knopje om u te waar
schuwen - vraag je niet je
geld terug, dan moet je het
zelf maar weten, je krijgt
een kaartje, de stuiver is
voor de automaat. Want
teruggeven, daar doen ze
niet aan en wisselautoma
ten staan er niet.
niet op als je een retourtje
hebt, als je een abonne
ment hebt daarentegen
kun je weer alle kanten op
en zones door.
Nu er van alle kanten wordt geroepen
dat de Bijlmermeer opeens zo’n stuk dich
terbij is gekomen door de metro, wil de
Stichting Wijkopbouworgaan Bijlmer
meer (SWOB) daar wel enige kanttekenin
gen bij plaatsen. De SWOB is tot de con
clusie gekomen dat 30 van de huidige
Bijlmermeerbewoners niet op loopafstand
van een metrostation zit. Daarvoor is aan
vullend vervoer nodig, evenals trouwens
voor' de verbindingen binnen de Bijlmer
meer. Het aanvullende buslijnennet van de
gemeente is volgens de SWOB niet vol
doende. Het biedt te weinig intern vervoer
binnen de Bijlmer, de aansluitingstijden
zijn niet optimaal, de frekwentie is te laag.
Op verschillende punten waar een halte
zou moeten zijn is niets (zoals bij de markt
Fazantenhof), de „ringlijn” kan in dé file
van de spits belanden, omdat er geen vrije
busbaan is.
De Nieuwmarktbuurt maart 1975:
veldslagen, gewonden, afbraak en
puin
openbaar vervoer. Gerede
neerd vanuit de integratie
van de vervoersbedrijven,
bepaald niet vanuit de rei
ziger, die zich met een veel
voud van tarieven en „zo
nes” geconfronteerd ziet.
Gelukkig heeft hij buiten
zijn goede wil die bewuste
krant natuurlijk altijd bij
zich en zijn er nog allerlei
informatieborden bij de
haltes.
Amsterdam is verdeeld
in zeven zones, en je koopt
een kaartje voor 1, 2 of 3
zones. Steeds moet je in de
gaten houden dat je die zo
nes maar niet overschrijdt.
Je koopt een vier-ritten-
kaart voor 1,2 of 3 zones, of
een enkeltje (met overstap
pen), voor 1, 2 of 3 zones, of
een dagkaart en dan ben je
voor 3,75 van alle gezeur
af. Trams, bussen, metro
van het GVB, de NS binnen
Amsterdam, de NZH, de
CN, Enhabo, Flevodienst,
het ligt nu allemaal binnen
je mogelijkheden.
De Fleetstreet van Amsterdam, met de
Perscombinatie. Het Amstelstation,
opeens zijn we bovengronds, naast een
aardse NS-trein. Een gecombineerd stati
on, net als in de Bijlmer. Langs de perrons
onder de grond
(Weesperplein)
Zondag gaat de metro
lan echt voor het publiek
ijden, zondag ondergaat
et hele openbaar-ver-
oersnet in Amsterdam bo-
engronds een ingrijpende
rijziging in bussen- en
tamloop, zondag gaat ook
et zonetarief in. Kortom,
ondag en zonder enige
y ivijfel maandag in de (fo-
r enzen) spits zal de chaos in
iet hoofdstedelijke open-
iaar-vervoersgebied com-
ileet zijn. Het Gemeente
lijk Vervoersbedrijf, hier-
La „GVB” te noemen, heeft
lelfs begin deze maand een
ipeciale krant in de
jrievenbus van alle Am-
iterdammers laten glijden
ter voorlichting van de bur
gers. In tien kleurige pa
gina’s wordt getracht dege
ne die het openbaar ver
voer zo nodig wil gaan ge
bruiken op vrolijke en opti
mistische toon van dit
voornemen af te brengen.
Met leuzen als „er is
niemand die het allemaal
hoeft te weten” en „het ge
mak dient de reiziger” stelt
men de mensen op hun ge
mak om vervolgens zelfs de
meest fervente openbaar-
vervoeraanhanger in een
doolhof van informatie te
leiden. De goochelaar op de
voorpagina, hierbij afge-
beeld, is wel zeer toepasse
lijk.
Het gaat allemaal om één
looplein. PvdA-motie vraagt werk te staken tot regering
heeft toegezegd alle kosten aanleg en exploitatie over te
nemen. Stemmen staken. Schermutselingen in buurt
stadhuis. Raadslid Treumann vraagt stopzetting op Wa
terlooplein, tot zekerheid over financiering door rijk, en
weer: regionalisatie. Riethof, die straks door Treumann
zal worden opgevolgd als wethouder, stemt tegen en
wordt door de PSP geschorst. De bouw gaat door, de
PvdA buigt het hoofd. December: actiegroepen ageren
tegen bomenrooien bij CS.
1975 Februari: verijdelde bomaanslag op metrostation door
drie leden ultrarechtse groepering. B. en W. stellen ac
tiegroepen verantwoordelijk voor „sfeer van terreur”.
Moeten dit na kort geding terugnemen. Riethof gaat weer
„om”, verdwijnt met Van Duyn uit het college. Maart:
principebesluit van ’68 ingetrokken door raad. Alleen
oostlijn wordt gerealiseerd. Regionalisatie-overleg blijft
overeind. Maart: veldslagen in de Nieuwmarkt bij sloop.
1976 De eerste proefritten beginnen.
1977 14 oktober openen prinses Beatrix en prins Claus het deel
van de oostlijn dat nu klaar is.
Hoe en waar koop je je
kaartje in Amsterdam? Als
je doorhebt wélk kaartje je
moet hebben, hetgeen dus
wel enige tijd in beslag kan
nemen, koop je de enkele
rit bij de bestuurder of de
metro stationsautomaat, de
rittenkaart in de voorver
koop (sigarenwinkeliers,
GVB' en het CS), de dag
kaart bij de bestuurder. Je
kan dus niet meer achterin
de tram je kaartje kopen,
dat moet nu voorin, maar
achterin is nog wel de stem
pelautomaat. In de metro
zit geen bereikbare chauf
feur, dus dan móét je voor
alles de automaat wel
nemen.
RIJDT
■A Wethouder Treumann van verkeersza
ken trekt een kaartje uit de nieuwe auto
maat op het metrostation
5*
I
