L
A
Boodschappendienst, wijkblad
encyclopedie, krantenautomaat
Tien functies voor
televisie-scherm
wl
EXPERIMENTEN IN JAPANSE VOORSTAD TAMA
door G.A. de Kok
Antwoord geven
Kiestelevisie
Tien functies
Schermkrant
Boodschappendienst
Wijkkrantje
De krantenautomaat
Waarschuwingen
Encyclopedie
I
i
JD
B.V.
HN|(vs
.EM
829
Ver weg van de Nederlandse huizen? Geen sprake van: in ons land wordt eveneens
geëxperimenteerd met de mogelijkheden die in Tama dertig kilometer van het centrum van
Tokio grondig worden onderzocht met medewerking van de inwoners van deze voorstad.
Kern van de ontwikkeling: het televisiescherm wordt een „terminal”, een eindstation van
computersystemen en zal meer en meer de plaats van het gedrukte papier overnemen.
De Japanner Ken Funayama is van oorsprong een „gewone televisiemaker”, maar hij lijkt
mij op dit ogenblik min of meer de Big Brother van de Japanse voorstad Tama bij Tokio. Hij
staat namelijk aan het hoofd van het televisie-experiment in deze plaats en zorgt ervoor dat in
zo’n vijfhonderd gezinnen het televisiescherm een heel nieuwe reeks functies krijgt. Hij kan
zelfs met één draai aarveen knop bij een aantal gezinnen een scherm laten oplichten zonder
dat ze er in de huiskamer iets aan kunnen doen. Funayama ziet zich overigens allerminst als
Big Brother uit Orwells boek „1984”; hij vindt zichzelf een „eenvoudige Japanner aan het
hoofd van een experiment”. Maar dan wel een experiment dat een revolutionaire ontwikkeling
zichtbaar maakt in de communicatie-mogelijkheden: het televisiescherm wordt brievenbus,
boekenkast, schoollokaal, krantendrukkerij en wat niet al.
I
B
.V
er
Meer doen met tv-toestel
KM
Per serie worden er dertig kaarten geprojec
teerd: via een bepaald kanaal kan men de serie
thuis op het scherm krijgen. Elke kaart krijgt
voldoende tijd om de kijker kennis te laten nemen
In de huiskamers van de „proefgezinnen” in
Tama heeft het tv-toestel niet minder dan tien
functies. „Om dat te begrijpen, moet u de gedachte
loslaten dat tv uitsluitend een kastje is waaruit
geluid en bewegend beeld voortkomt”, zegt Ken
Funayama. „In de toekomst zal het ontvangen van
een „gewoon” tv-programma slechts een onderge
schikte functie in het geheel zijn: de tv is voor
oneindig veel meer te gebruiken.
Welke tien functies heeft nu het tv-scherm in de
huiskamers van Tama?
Tweede functie: lokale tv. „We noemen het hier
Tama-TV; eigenlijk een soort uitgebreide wijktele-
visie. Er is een kleine staf beschikbaar, een groep
enthousiaste mensen, die het leuk vinden om ge-
wone, dicht bij de mensen staande programma’s te
maken”.
van de „boodschap”. Het geheel doet denken aan
een geëlektroniseerd aanplakbord. Er doen nogal
wat huisvrouwen aan mee: ze vinden het leuk om
mededelingen aan buurtbewoners te doen, lopen
de studio binnen, schrijven een kaart en maken op
die manier een heel eigen tv-programma; een
„grafisch” televisieprogramma.
Het vierde Tama-experiment heeft weer hele
maal met televisie-oude-stijl te maken: kiestelevi
sie. Waarom zou men altijd kijken naar de pro
gramma’s die de omroepen de kijkers voorzetten?
„Daarom hebben we hier een voorraad „ingeblik
te” programma’s die naar willekeur kunnen wor
den gekozen. Er zijn speciale rubrieken: films,
culturele en educatieve programma’s, enz. Wil men
op een avond iets anders zien dan wat de gewone
programmamakers de kijkers voorschotelen, dan
kan dat hier heel makkelijk”, zegt Funayama.
„Evenwel: er moet extra voor worden betaald. Dat
is namelijk een 'karakteristiek van kiestelevisie:
men betaalt per programma”.
Aan het voorzetapparaat is een soort rekenma
chientje verbonden waarmee men de pagina’s kan
oproepen. De BBC heeft tweehonderd pagina’s ter
beschikking, op elk kanaal honderd. Bij de NOS
heeft men grote belangstelling voor dit systeem en
binnenkort wil men met het experiment beginnen.
Het tv-facsimile-toestel als kranten
bezorger: een druk op de knop en de
krantenpagina's komen er uit rollen.
Tama heeft zijn eigen vorm. In tegenstelling tot
het Britse systeem, werkt het niet met complete
„pagina’s” die het hele scherm beslaan, maar met
berichten die als een soort éénregelige lichtkrant
over het scherm gaan. Er zijn vijf rubrieken:
algemeen nieuws, sport, weerberichten, plaatselijk
nieuws, algemene informatie.
Ook Nederlandse kranten en het ANP hebben
laten weten voor deze vorm van nieuwsvoor
ziening in Engeland „gedrukte radio” (printed
radio) genoemd grote belangstelling te hebben.
Funayama: „Het voordeel van ons systeem is,
dat deze ene regel de aandacht niet hoeft af te
leiden van het oorspronkelijke programma. Vader
kan even het nieuws oproepen, moeder kan rustig
naar het „gewone” programma blijven kijken. Zo
ze al last van die ene regel zou hebben, kan daarin
verandering worden gebracht door met een scha
kelaar het geprojecteerde nieuws op een andere
plaats van het scherm te brengen. Er zijn vier
standen mogelijk, dat wil zeggen dat er altijd wel
een positie is die het „gewone” beeld niet schaadt”.
Deze flash-information-service blijkt uiterst
populair: bijna tachtig procent van de „proefgezin
nen”, in het bijzonder de mannen, zijn er zeer op
gesteld en maken er intensief gebruik van.
TV kan ook worden ge
bruikt voor twee-richtingsver-
keer een telefoontoestel, ge
koppeld aan een tv-apparaat,
maakt het mogelljk onmiddelijk
op een uitzending te reageren
Een voortreffelijk systeem voor
een „tv-schooi": de leraar in
de studio, de leerlingen thuis
Experiment nummer zeven: het kreeg de naam
„memo-copy-service”. Het gaat hier om een soort
boodschappendienst per televisie. In Tama wordt
er op twee manieren gebruik van gemaakt: de
plaatselijke overheid komt met allerlei mededelin
gen die voor de burger van belang zijn. Voorts kan
men als particulier een boodschap opgeven, be
stemd voor het hele circuit, maar ook voor één
bepaald toestel. Een technicus van deze dienst zei
me het zo: „Stel u voor dat u niet op tijd thuis kunt
komen. U belt even onze dienst op en wij zorgen
dat de bewuste boodschap op uw televisietoestel
wordt geprojecteerd”.
Het achtste Tama-experiment doet helemaal
denken aan Orwells „1984”: een extra scherm van
V
2
et
ot
I
Li
et
B-
In de eerste plaats de „telecastingservice”. In
Tama wordt het gebruikt als een heel eenvoudig
soort wijkkrantje op de buis, maar dan wel een
krantje met een simpele opzet. Het bestaat uit het
i projecteren via het tv-scherm van kaarten, waarop
met de hand allerlei mededelingen zijn geschre-
ven. Iedere aangeslotene op het kabelnet kan er
aan meedoen: soms worden er recepten ingezon-
i den, winkeliers komen met informatie over open-
stelling van hun zaak, kinderen zenden een teke
ning in.
In de eerste plaats die van „ouderwets” televi
sietoestel. De aangesloten gezinnen kunnen een
keus maken uit de zeven kanalen die in Tokio ook
via de ether worden uitgezonden.
Voor de krantenman is het opvallendste appa
raat van de Tamaverzameling het facsimile-toes-
tel. In de verte lijkt het pp een wasmachine, maar
in plaats van witter dan wit komt er een gedrukte
krant - op fotokopieerpapier - uit. Een droomappa-
raat voor de krantenuitgevers? In zekere zin. Mo
derne dagbladen beschikken de laatste jaren over
uitgebreide elektronische apparatuur, maar als de
krant van de pers rolt,-komt de expeditie op de
ouderwetse manier tot stand: een bezorger op de
fiets door weer en wind.
In de toekomst zal het scherm meer en meer het
papier vervangen in het verkeer tussen de mensen,
vooral als het gekoppeld wordt aan een goed
kabelsysteem. Waarom om maar één voorbeeld
te noemen zou men een grote encyclopedie in
huis nemen, tientallen dikke delen, als men elke
informatie van het scherm uit een centrale ency
clopedie kan halen? En dan bovendien een ency
clopedie die tot op de minuut is bijgewerkt. O
jawel, ik weet dat zoiets als science fiction klinkt,
maar het is het allerminst: we experimenteren er
hier mee en het gaat voortreffelijk”.
Het vijfde Tama-experiment trekt eveneens gro
te belangstelling uit Europa. Met name in Enge
land is men er al heel ver mee, naar mijn gevoel
verder dan hier in Japan. In dit land noemt men
het „flash-information”: het gaat hier om het pro
jecteren in letters van nieuws op het tv-
scherm. In feite een „krant-op-uwscherm”. In
Engeland is men met deze televisiekrant al uit het
experimentele stadium: er wordt nu al met de tv-
programma’s een signaal meegezonden dat via een
klein voorzetapparaat kan worden omgezet in „te-
levisiepagina’s”. J)e BBC noemt het „Ceefax”, de
commerciële Britse televisie heeft een soortgelijk
systeem ontwikkeld onder de naam „Oracle”.
klein formaat op het televisietoestel, dat gaat op
lichten zodra het in het kabelcentrum wordt inge
schakeld. Belangrijk: niet de abonnee schakelt in,
maar „Big Brother” van buitenaf.
„Nou, nou Big Brother, zo erg is het niet”, zegt de
milde Ken Funayama, en hij zet uiteen dat ik de
goede kanten van dit kleine extra-scherm voorop
dien te zetten. „Wij beschouwen het als een waar
schuwingsdienst. Wat dat betreft is er geen enkel
verschil tussen een geluidswagen die de straat
doorgaat met mededelingen voor de burgers en dit
scherm: de mededeling wordt hier alleen gevisuali
seerd.
In Tama heeft men een systeem ontworpen met
een speciale kaart, die in een adapter bij het
televisietoestel wordt gestoken. Op dat ogenblik
heeft men de beschikking over één of over drie
extra-programma’s, al naar gelang van het te
betalen bedrag. In het laatste geval kan via een
drukknopsysteem het gewenste programma wor
den gekozen. De abonnees blijken deze service wel
op prijs te stellen, maar ze vinden het aanbod nog
te gering. De meesten willen best een gulden per
avond betalen voor een extra-programma en er
zijn zelfs kijkers die er vijf gulden voor over
hebben. Funayama: „Kiestelevisie kan in de toe
komst bij kabelnetten, maar misschien zelfs per
telefoon uiterst belangrijk worden”.
Ten slotte het tiende experiment, de tiende func
tie van het tv-toestel: de „beeld-verzoekdienst”.
Een weinig precieze aanduiding, want het gaat
hier om veel meer dan de mogelijkheid zo-maar
een beeld-op-verzoek op te roepen. Via een
kiesschijf of een toetsenbord kan men een „pagi
na” met informatie oproepen, die is vastgelegd in
een schijf geheugen (een computer). Hier is er een
duidelijke verwantschap met het Viewdata-sys-
teem van de Britse PTT: bij deze dienst kan men
nu al - indien men althans als telefoonabonnee bij
de thans aan de gang zijnde Viewdata-proef is
ingeschakeld - meer dan vijftigduizend pagina’s
(één pagina verdeeld over het hele scherm) op
roepen.
Funayama: „Zover zijn we hier in Tama nog
niet: we beschikken niettemin over zo’n zesdui
zend pagina’s. We hebben hier de aanzet voor een
voortdurend bijgewerkte encyclopedie, maar wan
neer dit systeem volledig zou zijn uitgewerkt, zijn
er tientallen en nog eens tientallen mogelijkheden.
Men zou aansluiting kunnen krijgen met de catalo
gi van de bibliotheken, met banken voor het oproe
pen van de eigen rekening, en ga zo maar door.
Wat we hier doen, is aantonen dat het praktisch en
technisch allemaal gerealiseerd kan worden. Het
lijkt mij erg goed om dit soort experimenten te
ondernemen, want er komen vele vragen op ons af;
op ons en op de overheid: niemand weet nog
precies hoe het allemaal wettelijk moet worden
geregeld”.
Het Tama-project loopt de komende maanden
af. „Het is de bedoeling dat we al onze gegevens in
een uitvoerig rapport begin volgend jaar vastleg
gen voor de commissie waarvoor we werken. Mijn
eigen indruk? Dat in de toekomst vooral die expe
rimenten levensvatbaar zullen blijken waarvoor
geen of niet te dure extra-apparatuur nodig is.
Voor kabelnetten zal de „telecasting-service” - het
„wijkkrantje” per scherm zogezegd - heel makke
lijk te maken zijn. En vooral de nieuwsdienst - de
Geefax van Engeland - lijkt mij niet tegen te
houden”.
Hoe het ook zal gaan: op hoger niveau is men er
in Japan nog niet uit. De speciale commissie,
ingesteld door het ministerie van PTT, heeft vorig
jaar december de eerste aanbevelingen gedaan
voor het beleid in de toekomst. En de commissie
kwam tot de conclusie dat eerst en vooral de
wettelijke problemen bestudeerd moeten worden.
Voorts betoogde zij dat verdere experimenteer-
vergunningen verleend moeten worden om een
duidelijk inzicht te krijgen in de mogelijkheden
van de nieuwe communicatie-methoden.
In Nederland is een discussie aan de gang tussen
de NOS en de dagbladen over Ceefax. Daarnaast
willen de dagbladen Viewdata (het beeldscherm
gekoppeld aan de telefoon) buiten de omroepsfeer
houden en ze zijn in samenwerking met PTT aan
een experiment begonnen. Het ministerie Van
CRM kijkt zorgelijk toe: Van Doorn verklaarde
onlangs dat hier wel degelijk sprake was van
omroep. In sommige landen - Zweden bijvoor
beeld - heeft men een staatscommissie in het leven
geroepen om deze problematiek te bestuderen.
Eén ding is duidelijk: er is sprake van een
revolutie in de communicatietechnieken. Voor een
groot deel heeft deze revolutie zich al binnen het
bedrijfsleven voltrokken toen daar de computer
binnenkwam: de informatie wordt in „geheugens”
opgeslagen en kan via „terminals” - televisiescher
men met toetsenborden - worden opgeroepen en
zichtbaar gemaakt. Nu is de fase aangebroken dat
deze technische golf de huisgezinnen bereikt.
te waard. We hopen dat ons rapport in brede kring
1
X
9 In Engeland fungeert het tv-toestel
reeds als „krant”. TV-kijkers met een
speciale adapter op hun toestel kunnen
de Geefax-dienst ontvangen, dat wil
zeggen tweehonderd „pagina's"
nieuws, op te roepen door middel van
druktoetsen, te vergelijken met een
elektronische rekenmachine. Een Geef-
ax-redactrice van de BBC tikt het laat
ste nieuws op het scherm
In Tama evenwel wordt de bezorging overgeno
men door de kabel: een druk op de knop en een
krant rolt uit het toestel. Zo eenvoudig als het hier
staat, gaat het overigens niet: er is vierenhalve
minuut voor één pagina nodig. Men kan selecteren
uit acht kranten van drie tot vier pagina’s en dat
betekent dat voor het „afdrukken” van een krant
toch altijd nog een kwartier nodig is. De materiaal
kosten voor één pagina gedragen ongeveer zestig
cent.
„Die kosten kunnen we wel vergeten, ze zijn niet
het belangrijkste”, betoogt Funayama. „Het appa
raat zelf is namelijk nog zó duur dat er voorlopig
nog niet aan een massaproduktie valt te denken.
We hebben er hier nog maar een paar. Om toch een
duidelijk resultaat van onze onderzoekingen te
krijgen, wisselen we ze na enige tijd - twee, drie
maanden - om: ze gaan dan naar iemand anders”.
Hoeveel de toestellen dan wel kosten? Funaya
ma: „Schrik niet: rond tienduizend dollar. Hoeveel
is dat in uw munt?” Dat is vijfentwintigduizend
gulden, een bedrag dat geen dagblad-uitgever kan
spenderen om al zijn abonnees een elektronische
bezorging te geven. „Toch kan deze apparatuur
van groot belang zijn in de toekomst: we hebben
nu al grote hotels in Japan die een dergelijke
automaat in hun lounge hebben staan. Men kan
ook denken aan speciale diensten voor banken,
ziekenhuizen, enzovoort”.
Hoe is de reactie van de „proefgezinnen?” Fu
nayama: „Redelijk. Zesenzestig procent vindt dat
deze bezorging nuttig is, maar wel zijn er opmer
kingen. Bijvoorbeeld: vrouwen vinden in een
krant van vier pagina’s te weinig selectiemogelijk
heden. De kwaliteit van de afdruk wordt ook nogal
eens bekritiseerd. Het gewone krantenformaat
vindt men als regel voor dit systeem te groot, en
men zou ook de selectie anders willen: via een
drukknop zou men bijzondere pagina’s willen heb
ben, zoals een sportpagina, en dan kan de rest wel
wegblijven. Een groot technisch bezwaar blijkt dat
het ding nogal wat lawaai maakt. Als experiment
vindt de overgrote meerderheid deze vorm van
bezorging evenwel geslaagd”.
Deze eerste twee functies betekenen eigenlijk
niets bijzonders. Ze houden niets meer in dan een
„gewone” televisie uitzending: de nationale pro
gramma’s worden gerelayeerd en er wordt een
aanvulling gegeven via lokale uitzendingen. Uit
een oogpunt van experiment zijn de overige acht
mogelijkheden aanzienlijk interessanter.
Functie nummer negen heeft nog het meeste
indruk op mij gemaakt: een televisiescherm met
de mogelijkheid tot „terugkoppeling”: men kan
antwoord geven op wat men ziet. Dat moet gewel
dige mogelijkheden geven voor onderwijsinstitu
ten: een moeder-mavo - om maar één voorbeeld te
noemen - kan via het scherm worden bezocht en de
deelnemende leerlingen kunnen hun antwoorden,
via een eenvoudig toetsenbord of via de telefoon,
rechtstreeks tijdens de uitzending geven.
In Tama is de science-fiction realiteit geworden,
een doodgewone zaak: voorland van Europa en
Amerika. Het gaat hier om een project van rond
i tien miljoen gulden dat in Japan werd opgezet
onder auspiciën van het ministerie van PTT. In
deze nieuwe stad ontworpen voor 330.000 inwon-
ders verdeeld over 90.000 huishoudens onder
zoekt men de mogelijkheden van het tv-scherm-
nieuwe-stijl. Allerlei groepen werken er aan mee:
|l ptt, de dagbladen, de elektronische industrie,
enz. Op 29 januari 1976 werd gestart, begin vol
gend jaar loopt het experiment af en volgt een
uitvoerige rapportage. Funayama: „Het is de moei-
- - - J
ook buiten ons land van nut kan zijn. Alles is
professioneel opgezet, compleet met opinieonder
zoeken”.
Het nieuws beweegt als
een „Lichtkrant" over het
scherm Men kan het „gewo-
i ne" programma uitschakelen,
j en men kan het programma
ook laten doorgaan In dat ge
val kan de „Lichtkrant" op vier
verschillende plaatsen op het
scherm worden opgeroepen,
teneinde het programmabeeld
zo weinig mogelijk te schaden.
g $8$$-
ft. 'f'
