Zeldzame collectie 19e eeuwse schilders bij Haagse kunsthandel
Vrijheidsweek in teken van
vrijlating Turkse
cineast
premières
Gansch het raderwerk
van wisselend niveau
Ben Groenier
I
I
I
overleden
1
Hoogtepunten romantiek bij Gabriëls
-I
Kerst of Oud Nieuw
vieren op zee.
En in Goteborg.
Cineclub in de bres voor Yilmaz Güney en Surinaamse bevolking
z.
W. G. F. Jansen
Eerste kwintet
Nieuwe Komedie met stukje sociale historie
Oud-directeur Theater
GALERIE GABRIËLS
NA J AARSEX POSITIE
Leve Suriname
Bon Stuur mij gratis èn vrijblijvend de Tor Line folder Kerst
of Oud Nieuw vieren op zee.
KUNST
19 7 7
OKTOBER
ZATERDAG
2 9
3
EN
■KI
■i
„REINO” B.V.
voor tapijtreiniging
Vaste vloerbedekking
Losse kleden
Telefoon 023-313289
Noordeinde 157 A - Den Haag
Tel. 070-658472
Schilderijen uit
ROMANTISCHE
HAAGSE SCHOOL
Tibet
SÉ.
1
VERHUISLIFT
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Een actie die de vrijlating beoogt van de Turkse
regisseur en acteur Yilmaz Güney en een inzamelingsactie voor de
financiering van een film over de sociale werkelijkheid in Suriname
zijn de twee belangrijkste onderdelen van de Vrijheidsweek die de
Cineclub van 24 november tot en met 1 december gaat houden.
Tijdens deze week gaat de Cineclub ook nieuwe en bekende sociale
films vertonen in het buurtcentrum De Boomspijker, Rechtbooms-
loot 52 in de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt.
LESLIE SMITH
TENTOONSTELLING
MESKER
DEN HAAG. Terwijl andere kunsthandels op het gebied van de
19e eeuw door het steeds schaarser wordende aanbod van kwaliteits-
stukken gedwongen zijn hun werkterrein te verleggen naar het begin
van deze eeuw, presenteert Galerie Gabriëls (Noordeinde 157a in Den
Haag) een collectie Romantici en Haagse Scholers die klinkt als de
spreekwoordelijke klok. Alsof er niets aan de hand is, zo lijkt het, kan
Gabriëls volledig tegemoet komen aan de huidige kritische smaak die
ten aanzien van de 19e eeuwse schilderkunst bestaat. De romantici
die elders al nauwelijks meer kunnen worden verworven ver
dringen zich hier als het ware om uitstekende kwaliteit te laten zien.
Hetzelfde geldt ook voor de Haagse School waarvaij met name een
schitterend doek van J. H. Weissenbruch als de crèrhe de la crème van
deze najaars-expositie mag worden beschouwd.
van Theophile de Bock, een verstild inte
rieur van Jozef Israëls en het eerder ge-
I-
jn
(ADVERTENTIES)
(ADVERTENTIES)
PIET RUIVENKAMP
01751
het
ers
ber
rie,
en
het
ers
U kunt nog mee met de twee
meest unieke korte cruise-trips
van Tor Line: de 4-daagse
Kerstreis of de 4-daagse
Oud Nieuwreis.
De Kerstman tegenkomen op
zee. Julbord eten in plaats van
kerstkalkoen. De klok twaalf
horen slaan voor de deense kust.
Een nieuwjaarswens in ’t
Zweeds versturen.
Diner-dansant in Goteborg. Een
prachtig stuk van Zweden zien.
Kortom: vier dagen ongewoon
uit zijn in een feestelijke,
informele sfeer
beeld van het leven van de allerarmste
mensen in Turkije die nauwelijks een re
den van bestaan hebben. Het onverbloem
de partijkiezen voor de allerlaagsten in de
maatschappij en tegen de gevestigde orde
heeft Güney geliefd gemaakt bij de eerste
bevolkingsgroep maar ook gevreesd bij de
toplaag van de Turkse samenleving die er
alle baat bij heeft dat hij zo lang mogelijk
opgesloten blijft.
ü- Yilmaz Qüney maakte in het begin van
de jaren ’70 de film ’’Hoop" waarin hij een
beeld geeft van de allerarmste bevolkings
groep in Turkije. Het verhaal handelt over
een groepje koetsiers wier -bron van in
komsten, het paard, bij een ongeval om het
leven komt. Güney speelt zelf in de film
mee. Op de foto die een scène laat zien, is
hij zichtbaar als een de middelste van het
groepje van drie mannen dat met hun rug
tegen het koetsje zit.
In de Koninklijke Schouwburg in Den
Haag gaat op 12 november Een maand op
het land in première. Ivan Toergenjev
schreef dit toneelstuk in 1850. Het is een
met lichte weemoed doortrokken komedie
waarin het vooral gaat om innerlijke ge
voelens dan om datgene wat uiterlijk te
zien is. Het centrale thema is de liefde van
een vrouw wier eerste jeugd voorbij is,
voor een jonge student die haar zoontje
bijles komt geven. De jonge huisleraar
roept in haar gevoelens wakker die haar
doen beseffen wat zij in het leven gemist
heeft. Tegelijkertijd beseft deze vrouw dat
het nu te laat is voor deze gevoelens van
liefde, die haar zo onverwacht hebben
besprongen. Wim van Rooij regisseert de
voorstelling.
In theater Mickery aan de Rozengracht
in Amsterdam komt van 1 t.m. 6 november
de Engelse theatergroep van Sam Goodie
en Mel Smith met de produktie Have you
heard the one about Joey Baker? De groep
behaalde deze zomer op het Friends Festi
val in Edinburgh veel succes met deze
voorstelling over oude Engelse musicals.
Theater met veel muziek dus. De première
is aanstaande dinsdag om 20.30 uur. De
voorstellingen van de Performance Group
uit New York, die voor de eerste helft van.
(Tot en met 10 november, dagelijks van-
11-18 uur. Morgen, zondag 30 oktober bo
vendien van 12-16 uur).
van 28 okt.-IO nov. dag. 11-18 uur.
Zondag 30 okt. 12-16 uur
Voor slechts 440,-p.p.,
inclusief luxe hotel in Goteborg,
diner-dansant. Smorgasbord,
excursie Vaster Gotland,
excursie Bohuslan en fjorden-
kust. Het showprogramma aan
boord wordt verzorgd door
Roger Richard en zijn
dansorkest, met als speciale gaste
Rita Hoving.
Boek snel voor één van deze
bijzondere Tor Line cruises bij
uw reisbureau, Rabobank of
Tor Line, Rokin 34,
Amsterdam-C.
Telefoon 020 - 23 67 92.
Naam:
Adres:
Plaats:
In blokletters invullen en zenden aan Tor Line, Postbus 8238,
Amsterdam-C. U kunt de folder ook even halen bij uw reisbureau of
Rabobank. Of bel 020 - 23 67 92.
ie-
ing
tel-
lan
<an
om
het
3e-
i,
je-
ing
:el-
lan
ijk,
op
md
1)
ijk,
OP
md
1)
31
re-
ing
ARNHEM. De oud-directeur van de
Arnhemse Toneelschool Ben Groenier is
op 71-jarige leeftijd overleden. De crema
tie heeft vrijdag in stilte plaats gehad.
Binne (Ben) Groenier werd op 11 novem
ber 1905 in Amsterdam geboren. Als ac
teur maakte hij een carrière die hem na de
tweede wereldoorlog bij het Amsterdams
Toneelgezelschap ATG en de Toneelver
eniging bracht. Hij was sedert de oprich
ting in 1956 directeur van de toneelschool
in Arnhem, wat hij bleef tot hij in 1970 met
pensioen ging In de tussentijd was hij ook
nog jaren directeur van het gezelschap
„Theater” in Arnhem en hoofd van de
hoorspelafdeling van de toenmalige Ne
derlandse Radio Unie (NRU).
>-
3f
toond op de slotavond van de Vrijheids
week op donderdag 1 december. Dan staat
ook een speciaal Zuid-Afrikaprogramma
te wachten met films als „Zuid-Afrika,
gevangenis van Vorster” en „Viva Azania,
boycot Zuid-Afrika”.
In de voorafgaande dagen wordt de pre
mière verwacht van een nieuwe film van
Felix Greene over Tibet onder de titel
„Een natie, vele volkeren”, terwijl voorts
in vertoning komen „De massamoord van
Kafr Kassem” (over een zwarte episode in
de geschiedenis van de Israëliërs), „Stads
sanering” van de Amerikaanse cineclub
Newsreel, „Baas in eigen fabriek”. Liever
vandaag aktief dan morgen radio-aktief”.
Alle films, ook op de slotavond, beginnen
om 20.30 uur.
Ondanks de wankele financiële positie
van de Cineclub zullen volgend jaar plan
nen worden verwezenlijkt die moeten lei
den tot een zogenaamd middag- en of
weekendtheater. De Cineclub, die haar
films behalve bij buurthuizen en jeugdcen
tra ook in de Amsterdamse bioscopen Ci-
nétol en The Movies kan vertonen, wil een
eigen projectiemogelijkheid hebben in
haar kantoor aan de Utrechtsedwarsstraat
46a. Daar zal volgend jaar september een
zaal voor filmvertoning worden ingericht.
Om speciaal aan werklozen en bejaarden
tegemoet te komen, worden de films in de
middaguren afgedraaid.
Met de opbrengsten van de inzamelings
actie zal de film Djai djai Sarnaam vol
tooid kunnen worden. „Leve Suriname”,
zoals de vertaalde titel luidt, moet een
beeld geven van de sociale werkelijkheid
in ons voormalige overzeese gebiedsdeel.
Momenteel is een ploeg filmers in Surina
me om op lokatie beelden te maken. De
film, die gedeeltelijk documentair is en
ook gespeelde scènes zal bevatten, wordt
geregisseerd door At van Praag met tech
nische steun van de Cineclub en de Loson,
de lid-organisatie van het Democratisch
Volksfront in Suriname die in ons land een
beter begrip ten aanzien van de Surina
mers wil kweken en haar landgenoten op
sociaal en cultureel gebied wil helpen.
De film, die begin volgend jaar gereed
moet komen en een avondvullend karak
ter heeft, gaat de Cineclub ongeveer een
ton kosten. Gezien de hoge produktiekos-
ten die normaal aan speelfilms zijn ver
bonden gaat het hier om een relatief laag
bedrag. Toch was het ministerie van CRM
niet van zins de Cineclub met een subsidie
te helpen, zoals de gemeente Amsterdam
al jarenlang niet van plan is om de hoofd
stedelijke activiteiten te subsidiëren.
Fragmenten van „Leve Suriname” die
reeds tot stand zijn gekomen, worden ver-
DEN HAAG. „Gansch het raderwerk staat stil, als uw machtige arm dat wil”. De
Nieuwe Komedie greep naar de befaamde spoorwegstaking van 1903 als een keerpunt in
de sociale geschiedenis om ons nog eens duidelijk het snel vergeten verleden voor ogen
te stellen en om dit te toetsen aan onze 'maatschappelijke situatie.
W. G. F. Jansen maakte deze „schilderachtige” voorstelling van het Prinseneiland in
Amsterdam. Geëposeerd op de najaarstentoonstelling bij Gabriels in Den Haag.
Gabriëls, die jarenlang zijn schilderijen
vanuit een gesloten huis verkocht, begon
enkele jaren geleden met tentoonstellin
gen. Hij heeft met deze expositie het eerste
kwintet volgemaakt op de meest overtui
gende wijze die maar verwacht kon
worden.
november op het Mickery-programma
stonden gaan niet door.
Onwillekeurig kan bij het zien van een
dergelijke tentoonstelling de idee postvat
ten dat zo’n collectie gemakkelijk bijeen is
gebracht. Zo’n beeld kan ook snel ontstaan
wanneer het ene fraaie stuk naast en on
der het andere, al even knap geschilderde
werk komt te hangen. De werkelijkheid is
natuurlijk anders. Het samenstellen van
een najaarstentoonstelling als deze is het
resultaat van dag en nacht werken, van
tientallen reizen naar het buitenland die
vaak vruchteloos blijken als het aanbod
toch niet het verwachte beeld te zien geeft.
Gabriëls Jaat van de romantici vooral de
Met een nagalm van Brecht heeft Otto
Dijk in een combinatie van liedjes en klei
ne speelscènes verdrukte arbeiders, kapi
talisten, de geestelijkheid en politici aan
het woord gelaten. Vooral in de eerste helft
van „Gansch het raderwerk. staat
naast enkele rake karakteristieken weel te
onnozele poppenkastdramatiek met ver
bale adjectieven, die beter dramatisch
hadden kunnen worden verbeeld. Toen
Dijk rechtstreekser conflicten kon verta
len, kreeg hij meer greep op de stuf
Het sterk wisselend niveau, met toch ook
noemde lan'dschap van J. H. Weissenbruch
die hiermee het zoveelste bewijs levert dat
hij als de grootste schilder van de Haagse
School moet worden beschouwd.
De Weissenbruch, afkomstig uit een par
ticuliere buitenlandse collectie zal sommi
gen bekend voorkomen vanwege de af
beelding ervan die Pieter Scheen in zijn
Lexicon Nederlandse beeldende kunste
naars opnam. Het is een heel evenwichtig
opgebouwde compositie met een tamelijk
lage horizon die met buitengewoon fraai
geschilderde bomen is gestoffeerd. Een
boer boomt zijn met koren beladen schuit
in de richting van de kijker, terwijl heel in
de verte een molen met een hoog lichtje
nog net de aandacht krijgt. Het is een heel
idyllisch gezicht, niet van deze tijd mis
schien, maar daarom ook des te meer te
prijzen.
-
Ook in de categorie stadsgezichten deed
Gabriëls een goede keuze met zowel ro
mantici als enkele laat-Haagse Scholers.
Van W. G. F. Jansen is er naast een heide-
gezicht met schapen (teer uitgewerkt,
maar ook wat obligaat) een verrassend
sterk gezicht op een der Amsterdamse
havens. De kwaliteit van Jansen’s werk is
over het algemeen vrij wisselvallig, maar
zijn stadsgezichten behoren steeds tot het
beste wat hij heeft gemaakt. In het bedoel
de paneel heeft Jansen een Breitneriaanse
invloed ondergaan hetgeen gezien de tijd
waarin hij leefde niet als onwaarschijnlijk
overkomt.
De romantici in de yorige eeuw hebben
zich vaak laten beïnvloeden door de 17e
eeuwse landschapsschilderkunst. Ook
daarvan geeft de galerie prachtige voor
beelden van deels kleinere meesters. Naast
een aardige Spohler is bijvoorbeeld een
wintergezicht van Bruno van Straaten ju
nior te zien, een heerlijk schilderij met een
toegevroren vaart met schaatsers en een
boerderij met schepen ter versiering. De
grote schoonheid van dit paneel verhoudt
zich in niet evenredige mate met de be
kendheid die deze Van Straaten bij het
grote publiek geniet.
Jansen, die in 1871 in Harlingen werd
geboren heeft in zijn jeugd in Haarlem
gewoond, maar trok later naar Den Haag,
Amsterdam en vervolgens naar Blaricum
waar hij zo’n veertig jaar doorbracht tot
zijn overlijden in 1949. In deze Blaricumse
periode viel ook tevens de hernieuwde
belangstelling van de kunstenaars voor
het Gooi dat toen nog praktisch ongerept
was. Hoewel er nooit sprake is geweest van
een zuivere „Gooische” school heeft deze
streek menige schilder weten te inspire
ren. Wellicht werd het hier boven genoem
de heidegezicht daar door Jansen geschil
derd, al kan het ook in Brabant of in
Drente zijn gemaakt waar hij heeft
gewerkt.
De toch al brede top bij Gabriëls wordt
aangevoerd door een drietal werken van
een bijna ongekende kwaliteit. In opklim
mende volgorde zijn dat een landschap
Verhuisonderneming
o
Specialist op gebied van kantoor
inboedelverhuizingen met
Korte Spaarne 21, Haarlem,
tel. 023-326099/075-171700.
De Cineclub begon enkele jaren geleden
met het initiatief van de vrijhedsweken en
-maanden die steeds in het teken staan van
de vrijlating van filmers en acteurs. Vorig
jaar, toen er sprake was van een vrijheids-
maand werd de aandacht gevestigd op de
sociale misstanden in Latijns Amerika
waar in landen als Brazilië, Argentinië,
Chili en Bolivia kritische filmers plotse
ling „verdwijnen” of zonder enige vorm
van proces jarenlang achter de tralies
gaan waar ze meestal door gebrek aan
verzorging, of in de meest voorkomende
gevallen, door mishandeling en marteling
aan hun einde komen.
Dat dreigt ook te gebeuren in Turkije
waar de in dat land zeer populaire cineast
en toneelspeler Yilmaz Güney een straf
van 18 jaar moet uitzitten. Güney werkte
aanvankelijk in de commerciële sector van
het filmbedrijf maar stapte toen over op
meer politiek en sociale bewuste films. De
Turkse overheid bezag zijn activiteiten
met argusogen en zocht al geruime tijd
naar een aanleiding om hem achter slot en
grendel te krijgen. Die mogelijkheid deed
zich voor toen Güney als toevallig bezoe
ker in een restaurant betrokken raakte bij
de moordaanslag op een magistraat. Gü
ney kreeg tijdens het waarschijnlijk poli
tieke proces een oneerlijke behandeling en
moest tal van martelpraktijken onder
gaan.
Ondanks zijn lange voorarrest kreeg hij
een forse straf opgelegd die hem geheel
monddood heeft gemaakt; Güney leidt nu
in de Turkse gevangenis een kwijnend
bestaan.
De Cineclub zal tijdens de Vrijheids
week een film van hem uitbrengen die al
uit 1971 dateert en hier nog niet eerder is
vertoond. In „Hoop” geeft Güney een
Minister Van Doorn, die het vormingsto
neel niet het allerwarmste plaatsje in zijn
hart toedraagt, kwam zelf in het HOT naar
de première kijken en het is eigenlijk maat
gelukkig dat zijn uren als minister geteld
zijn, want het gezelschap heeft zich wel
eens meer trefzeker geweerd dan in dit
hachelijk te dramatiseren onderwerp, dat
zelfs op afstand nog niet helemaal over-
zichtelijk geworden is. Dat heeft de ongè-
lijkwaardige vormgeving van dit toneel
stuk zeker mede bepaald in allerlei as
pecten.
Onze voorouders leefden toen in de peri
ode van christelijke goedertierenheid en
angst voor het rode gevaar. De negen
tiende eeuw in zijn aanzet tot industrialisa
tie, vormt een zwarte bladzijde in de wes
terse geschiedenis door de uitbuiting van
het groeiende proletariaat. Kapitaal en
kerk wapenden zich eendrachtelijk tegen
de mondigheid van de arbeidersmassa.
Toen de stroom niet te keren bleek, wer
den er haastig confessionele vakbonden in
het leven geroepen.
Hoezeer ook de stakingen van 1903 een
mijlpaal zijn geweest, helemaal hun doel
bereiken deden zij niet, onder meer door
verdeeldheid in het linkse kamp, dat overi
gens parlementair een te onaanzienlijke
minderheid vormde en ook organisato
risch nog niet tegen dergelijke situaties
was opgewassen. Voor de toen met uitslui
ting bedreigde arbeiders was het vooral
een zaak van persoonlijke moed. Door de
dwangwetten van Abraham Kuyper stond
de ontwikkeling na 1903 weer enige tijd
stil.
„hoogbloei” zien. Heel sterk komt dat naar
voren bij de marines, bij Gabriëls een
geliefd onderwerp waaraan vaak extra
aandacht wordt besteed. Er zijn er maar
liefst zes waaronder een krachtig gepen
seelde Nicolaas Riegen, een zeer fijnzinni
ge aquarel met een zonovergoten zeetje
door Abraham Hulk en een opvallend
mooie Hendrik Gerrit ten Cate. Dat sche
pen ook internationaal een geliefd onder
werp in de vorige eeuw waren blijkt onder
meer uit een strandgezicht met tal van
interessante scheepstypen van de Belg
Francois Musin die van 1820 tot 1888
leefde.
Bij een kwalitatief rijke tentoonstelling
als Gabriëls te bieden heeft, valt het op
nieuw op hoe Romantiek en Haagse
School tientallen jaren lang naast elkaar
konden bestaan. Johannes Hermanus Ba
rend Koekoek heeft bijvoorbeeld tot in het
begin van deze eeuw in romantische stijl
geschilderd terwijl er dan al kan worden
gesproken van de nabloei van de Haagse
School. Van hem heeft Gabriëls een koste
lijk paneeltje waarop een snel zeilend boo
tje te zien is dat met de jagende wolken, de
woeste stroming en de dramatisch aange
zette kleuren helemaal de sfeer van de
hoog-romantiek uitstraalt.
wel erg goede elementen-, deelde zich over
al mee. Een vloeiende montage van mu
ziek, dialoog en bewegingen werd in de
regie van Heleen van Meurs zeker in de
massaler taferelen doorgaans niet gehaald
en het abrupt afknijpen van de muziek
was te meer jammer, omdat die in de
toonzetting van Gilius van Bergeijk heel
opmerkelijk klonk. Er werd soms execra-
bel vals gezongen, op andere momenten
lukte het beter.
In de mengeling van positieve en nega
tieve indrukken mag de uitvoering van het
programma in zijn documentatie ruim ge
waardeerd worden.
De eerstvolgende dagen is in het HOT
een combinatie van tentoonstellingen te
zien, aansluitend bij het onderwerp. In
brieven, foto’s, e.a., krijgen Henriëtte Ro
land Holst en Herman Gorter en de ge
beurtenissen rond 1903 de aandacht. De
laatste tentoonstelling zal met de toneel-
produktie van de Nieuwe Komedie mee-
reizen.
Elisabeth I van Paul Foster gaat op
woensdag 9 november in première bij de
Haagse Comedie in het HOT in Den Haag.
De regie heeft Bernard Goss. Vorig sei-
zoen voerde de Haagse Comedie Schillers
Maria Stuart op, nu, in dit stuk van Foster
richt de aandacht zich vooral op de per
soon van koningin Elisabeth I van Enge
land, de grote rivale van Mary van Schot
land.
Romantische en Haagse School, Franse
en Engelse Meesters
31 oktober t/m 21 november
bij
(tegenover Vredespaleis) Schevemngseweg 14 Den
Haag tel 070 - 468830
Catalogus op aanvraag bij
Leslie Smith Gallery
v d Oudermeulenlaan 6 Wassenaar Tel
79075
Cornells Christiaan Dommershuijzen (1842-1928) had een rusteloze natuur die hem in
vele landen bracht zoals Amerika, Engeland, België en Frankrijk. In het laatste land
schilderde hij tal van werken zoals dit vriendelijk ogende doek dat in de buurt van
Chatou (nabij Parijs) tot stand kwam.
CEES STRAUS
■A
