Kasteel De Wijenburgh verwerft collectie Provatorov
Een politiek karikaturist die geliefd en gevreesd was
De aangrijpende
van Albert Hahn
lis
eendagsvliegen
öw
NOOIT GEWEEST?
NVV-bond roept
op tot eenheid
onder kunstenaars
Informeel uit naar
Concertgebouworkest
1
J
door Cees Straus
Studiecentrum
v
uis
Signering
w «B|
455'
2
25
KUNST
197 7
NOVEMBER
DONDERDAG 3
-
f ij
MM
o
Da^ly^,k(iukep open van war.
h-
tag.
GENÈVE. Een van de mooiste ikonenverzamelingen in Europa zal
voor een groot gedeelte in Nederlands bezit komen. Het gaat hier om de
38 ikonen tellende verzameling van graaf Victor Provatorov die is
.aangekocht door de Amsterdamse kunsthandelaar Michel van Rijn.
Deze werkt sedert enige tijd nauw samen met de directie van kasteel
De Wijenburgh in het Gelderse Echteld waar een bekende ikonengale-
rie is gevestigd. De Wijenburgh heeft een gedeelte van de ikonen
aangekocht die over enige tijd worden ondergebracht in een particu
lier museum dat naast de galerie wordt gevestigd. De overige ikonen
een gedeelte heeft reeds een koper gevonden zullen op de markt
komen.
Anders vanouds bezocht door Walvisvaarders.
,,De Hoop opG’Swarte Walvis”.
Een eersteklas restaurant, gelegen in een uniek Zaans buurtje.
Het authentieke interieur straalt de onvervalste sfeer
uit van koene walvisvaarders. Een sfeer, die u in
internationaal gezelschap of „en familie” kunt proeven.
W'illen deed hij wel. Monsterde aan als jongmaatje op
de Ruyters „Groene Leeuw”. Ach en jee. Ter hoogte
van Breezand a* sloeg ’t ventje overboord. En nooit
zag Lij zijn staminee weer terug.
Die knusse „Gelagkamer”.
Waar ’t goed toeven was.
Zaanse Schans, Kalverringdijk 15, Zaanstad.
Telefoon (075) 165629.
W WK-
lp.
(ADVERTENTIE)
Nederlands bezit
Ikonencollectie in
s
1903
IN DEN NAAM VAN CHRISTUS!
vallen, zo samen met die honderd-
KO VAN LEEUWEN
Omdat versnippering wat betreft de be-
langenbehartigingstaak voor de beeldende
kunsten moet worden tegengegaan, heeft
de organisatie nu een open oproep gedaan
aan beide beroepsverenigingen om nog
eens te overwegen in gezamenlijk overleg
één organisatorisch verband te scheppen.
Victor Provatorov is een gevluchte Rus
die in de jaren ’20 naar de Verenigde
Staten trok waar hij al spoedig fortuin
wist te maken, eerst als bonthandelaar,
•later zou hij ingenieur worden. Hij begon
De verzameling is door Provatorov in
langdurig bruikleen gegeven aan het Mu-
sée d’Art et d’Histoire in het Zwitserse
Genève. In de vier jaar dat de ikonen daar
zijn uitgestald, hebben ze de aandacht
weten te trekken van meer dan 60 duizend
bezoekers. Provatorov die op gevorderde
leeftijd is gekomen, vond de tijd aange
broken om afstand van zijn bezit te doen.
Van Rijn, momenteel een van de meest
deskundige ikonenhandelaren, slaagde er
in de verzameling van Provatorov over te
nemen.
Hoewel financiële cijfers niet bekend
zijn gemaakt, gaat het hier om een transac
tie waarmee vele miljoenen zijn gemoeid.
De gemiddelde waarde van deze ikonen
ligt tussen de 50 duizend gulden en een ton
per object, maar er bevinden zich vele
ikonen onder van een grote zeldzaamheid
en uiteraard zal de prijs daaraan zijn aan
gepast.
(Van onze Haagse redactie)
DEN HAAG. De Kunstenaarsorgani-
satie-NVV roept beeldende kunstenaars,
die verenigd zijn in de BBK en BBK ’69,
op zich aan te sluiten bij haar organisatie.
Eenheid onder de beeldende kunstenaars
is nu van het grootste belang, omdat -
aldus de KunstenaarsorganisatieNVV-
CRM opnieuw bezuinigingen voor deze
sector heeft aangekondigd.
Tijdens het fusieberaad van een aantal
kunstenaarsverenigingen, dat op 31 okto
ber 1976 leidde tot de oprichting van de
Kunstenaarsorganisatie-NW, trokken de
twee verenigingen van beeldende kunste
naars zich terug.
Inmiddels hebben zich echter zo’n 60
beeldende kunstenaars aangesloten bij de
organisatie, die steeds meer vragen krijgt
van met name BBK-leden, die willen we
ten of de mogelijkheid bestaat dat de be
roepsverenigingen en de kunstenaarsorga
nisatie samenwerken. Het hoofdbestuur
van de organisatie heeft intussen een spe
ciale vakgroep ingesteld en er is thans een
vakgroepsbestuur van zes personen actief.
op jeugdige leeftijd met het verzamelen
van ikonen en wist door uitbreiding van
zijn kennis en connecties zijn verzameling
op een steeds hoger peil te brengen. Dat
heeft er indirect toe geleid dat Provatorov
na de Tweede Wereldoorlog door het Brit
se veilinghuis Sotheby werd aangetrokken
als deskundige bij het verwerven van Rus
sische kunst met als belangrijkste specia
lisme de ikoonkunst. Provatorov heeft die
taak verscheidene jaren op zich genomen,
maar trok zich enige tijd geleden terug in
verband met zijn leeftijd.
De verzameling, die verder geheel uit
stukken bestaat uit de Russische wereld,
bevat een ikoon van de hand van George
Kortezas, een kunstenaar die in de tweede
helft van de 16e eeuw op Kreta werkzaam
was. Als een van de weinige ikonenkunste-
naars heeft hij zijn werk gesigneerd. Zoals
wellicht bekend is, werden ikonen veelal
door anonieme meesters vervaardigd,
waar onder uiteraard ook geestelijken.
De ikonencollectie waartoe ook een
prachtige tweezijdige tabletska kan wor
den gerekend hangt nu nog in haar volle
glorie in het Geneefse museum dat naast
een goede verzameling oude en moderne
kunst ook een uitstekende collectie van
zeer zeldzame Byzantijnse kunstvoorwer
pen bezit. Voor museumdirecteur M. Lazo-
vic vormt het vertrek van de ikonen naar
Nederland uiteraard een geduchte aderla
ting, temeer daar de verzameling bijdroeg
aan de grote bezoekersaantallen van de
laatste jaren. Het museum heeft echter
nooit de toezegging gekregen dat het de
verzameling in zijn definitieve bezit kon
krijgen omdat Provatorov als zovele col-
lectionneurs altijd van mening is geweest
dat zijn ikonen ooit weer bij verschillende
verzamelaars terecht moet komen. Dat een
belangrijk gedeelte toch bijeen blijft is te
danken aan de inspanningen die Michel
van Rijn zich op dit punt heeft getroost.
De Wijenburgh, het levenswerk van di
recteur Robbert Roozemond, heeft na een
aanvankelijk moeilijke start in Amster
dam, in de laatste twee adrie jaar een
stormachtige ontwikkeling doorgemaakt
die er mede toe heeft geleid dat de belang
stelling voor deze vorm van religieuze
kunst in ons land snel stijgende is. Overi
gens bestaat de belangstelling in het wes
ten voor de Oost-Europese kunst nog maar
een halve eeuw. Handelaren die in Rus
land en Turkije kwamen, begonnen de
ikonen te verzamelen en verkochten ze
weer. De grote populariteit en het relatief
geringe aanbod van goede en mooie stuk
ken heeft ertoe geleid dat de prijzen tot
ir Albert Hahn in zijn huiselijke
werkkamer (foto welwillend in
bruikleen gegeven door mevrouw
T. Senff-Hahn).
dige mogelijkheden en Hahn buitte
deze dan ook tot op de bodem toe
uit.
Zijn dochter Tiny zegt daarover:
„Hij zag in Kuyper de belichaming
van de christen die met de bijbel
als dekmantel heulde met het kapi
talisme. Zo zei hij het altijd tegen
ons. Honderden prenten van Kuy
per heeft hij gemaakt. Zelf heeft
Kuyper eens opgemerkt: „Er wordt
altijd gezegd dat de mensen die mij
tekenen dat zo knap doen, maar ik
ben het die ze de onderwerpen
geeft.”
„Mijn vader heeft altijd oprecht
zijn mening gegeven in zijn teke
ningen. Voor Kuyper was de worg-
prent het ergst. Maar toen in het
parlement het grote debat gehou
den was tussen Troelstra en Kuy
per, waarbij de socialistenleider
niets van Kuyper heel liet, kwam
De Heilige Nicolaas behoort tot de meest
afgebeelde heiligen in de ikoonkunst.
Dit paneel werd aan het einde van de
16de, begin 17de eeuw in Centraal Rus
land gemaakt. Het is ooit onderdeel ge
weest van een ikonostase, de beelden-
wand die in Oosters-orthodoxe kerken
de afscheiding vormt tussen het altaar
en de ruimte der gelovigen.
fabelachtige hoogten gingen reiken. Voor
werkelijke topkwaliteit moeten dan ook
bedragen worden neergeteld die met vier
of meer nullen worden geschreven. In deze
categorie moeten ook de ikonen van Pro
vatorov gezocht worden.
De ikonen van de collectie Provatorov
zullen negen maanden van het jaar in De
Wijenburgn te bezichtigen zijn. Tijdens de
zomermaanden zullen ze echter worden
uitgeleend. Er bestaat bij grote musea als
het Metropolitan Museum in New York en
die van Berlijn-Dahlem alsmede het Prado
in Madrid grote belangstelling voor.
geheel bezichtigd kunnen worden op het
kasteel. Daarna is het een definitief „(Au)
Revoir d’une collection”, zoals ook de titel
van de tentoonstelling luidt. De Wijen
burgh is daartoe dagelijks van 11-17 uur
geopend, met uitzondering van de zondag,
maandag en de feestdagen. De bestaande
Frans-talige catalogus van de collectie zal
vertaald worden en gaat dan afbeeldingen
van alle inkonen in kleur bevatten.
boek ligt er nu nog, voor maar
weinig geld te koop. Het derde toe
val wilde dat Tiny Senff-Hahn rtiij
belde over haar vader. Drie voor- katurisit.
ir De beroemd geworden worgprent. Vanuit een duistere achtergrond
grijpt Abraham Kuyper de geketende arbeider bij de keel.
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Het Concertgebouw
orkest gaat deze week een poging onder
nemen, om een nieuw publiek naar de
optredens van het ensemble in het Am
sterdamse Concertgebouw te trekken. On
der het motto „Informeel uit naar het
Concertgebouworkest” begint komende
vrijdagavond een serie van drie concerten
om zowel jong als oud en met name die
muziekliefhebbers die nog nimmer naar
het orkest kwamen, muziek te bieden in
een ontspannen en ongedwongen sfeer.
ste geboortedag, die genood heb
ben tot dit beknopte stukje tekst
over een geliefd en gevreesd kari-
ieling
leken
in onze
iservice
1-
x-
In de collectie bevinden zich schitteren
de voorbeelden van de School van Novgo
rod met vele ikonen die uit de 15e en 16e
eeuw dateren. Daarnaast is de School van
Moskou bijzonder goed vertegenwoor
digd. Vermelding verdienen voorts twee
ikonen in de manier van Stroganov, een
paneel uit het einde van de 16e eeuw met
een voorstelling van de Wederopstanding
die aan vier zijden omgeven wordt door
taferelen van de grote feesten en een pa
neel met de profeet Elia temidden van
scènes uit zijn leven.
De Wijenburgh wist in 1976 met tal van
wisselende (verkoop) exposities zo’n 50
duizend bezoekers te trekken, hetgeen een
hoog aantal is voor een particulier gedre
ven galerie die niet of nauwelijks met het
openbaar vervoer bereikbaar is.
De collectie Provatorov zal van 22 no
vember tot en met 14 januari in haar
De entreeprijzen voor deze avonden zul
len laag zijn en de plaatsen kunnen niet
worden besproken zodat men vrij is in zijn
keuze. Na afloop blijven de foyers open tot
middernacht terwijl een strijkje voor ach
tergrondmuziek zorgt.
Colin Davis leidt het orkest deze avond
in bekende composities van Ives, Stravin
sky en Dvorak. Solist is de fameuze Itali
aanse violist Salvatore Accardo. Het twee
de informele concert heeft plaats op vrij
dag 16 december onder leiding van Ber
nard Haitink. Dan staan Moessorgsky,
Mendelssohn, Lutoslavsky en Tsjaikovsky
op het programma met als solist Christian
Altenburger.
Het derde concert, op 3 februari, bevat
Beethoven en Tippett.
Dit paneel, in de 17de eeuw in Moskou
gemaakt, laat Christus zien geflankeerd
door de Heilige Maagd en Johannes, te
gen een okerkleurig fond dat waar
schijnlijk van goud is geweest. De titel
van de ikoon die „deisis” heet, komt uit
het Grieks en betekent zoveel als het
vragen om vergeving. Het woord is afge
leid van het deisme, het geloof aan een
God maar niet aan een openbaring.
Albert Hahn, illustrator maar
vooral politiek tekenaar, portrettist
van maatschappelijke misstanden.
Dit jaar is het precies een eeuw
geleden dat Hahn werd geboren.
Reden om samen met de in Overve-
en wonende dochter van Hahn te
rug te blikken in de geschiedenis.
Praten over haar eertijds om zijn
politieke' prenten gevreesde vader
en zijn werk bekijken. Langzaam
ontstaat dan het beeld van een be
wogen kunstenaar, die zich on-
HAARLEM. „Gans het rader
werk staat stil, als uw machtige
arm het wil... Die titel draagt de
eerste politieke prent die tekenaar
Albert Hahn maakte naar aanlei
ding van de grote spoorwegstaking
in 1903. Deze staking, wel eens het
centrale punt in de geschiedenis
van de arbeidersbeweging vóór de
eerste wereldoorlog genoemd,
werd door Hahn op niet mis te
verstane wijze in beeld gebracht en
maakte de tekenaar met recht be
roemd. Ik moest er onlangs weer
aan denken, omdat het vormings-
toneelgezelschap De Nieuwe Ko
medie uit Den Haag de naam van
deze eerste stakingsprent als titel
voor een toneelstuk over diezelfde
spoorwegstaking gebruikt.
danks zijn slechte gezondheid
Albert Hahn Sr. werd slechts 42
jaar nimmer ontzag als hij zijn
scherpe tekenpen tegen onrecht in
stelling kon brengen.
Het heeft meer dan een halve
eeuw geduurd voordat er een waar
dering van permanent karakter
ontstond voor de dikwijls aangrij
pende tekeningen van deze socia
listische kunstenaar. Zelf hield hij
zijn mening over de prenten die hij
maakte alleen voor het moment
'van belang, zo vertelt zijn dochter.
Mevrouw Tiny Senff-Hahn:
„Mijn vader vond zijn politieke te
keningen ééndagsvliegen. Hij
maakte er nooit enige ophef van. Ik
herinner mé een voorval, vlak voor
zijn dood. Hij had toen stapels
prenten en wist niet meer wat hij
ermee moest doen. Op een dag zei
m’n vader tegen m’n twee zusters,
m’n broer en tegen mij: „Jongens,
ga maar tegen al je -vriendjes ver
tellen dat er in de tuin bij Hahn een
reuze fik komt. M’n vader zou dan
al zijn tekeningen verbranden.
Toen het zover was, werd ik ziek.
Een eenvoudig griepje, maar het
verbranden werd uitgesteld. Ge
lukkig is dat griepje de redding
geweest; het is er nooit van geko
men, van die brand”.
Gestimuleerd door de nieuwe belang
stelling heeft De Wijenburgh het plan ont
wikkeld om in Echteld een wetenschappe
lijk studiecentrum te vestigen waar ikonen
op hun kunstzinnige waarde en authenci-
teit kunnen worden onderzocht en waar
een documentatiecentrum met de modern
ste technische hulpmiddelen een overzicht
zal verschaffen van wat er in de wereld
aan belangrijke ikonen te zien is. Dit insti
tuut zal over enige jaren zijn beslag
krijgen.
Dan kunnen ook de plannen verwezen
lijkt worden die moeten leiden tot een
museum. De Wijenburgn wil op de aan
grenzende weilanden die nog niet konden
worden verworven een gebouw plaatsen
waar een permanente collectie wordt on
dergebracht. Nu al bezit de Wijenburgh
zo’n honderd tot twee honderd nog niet
eerder getoonde objecten die straks met de
ikonen van Provatorov ongetwijfeld voor
een internationale erkenning zullen
zorgen.
m’n vader thuis en sprak van zijn
enorme bewondering voor Kuy-
pers incasseringsvermogen. De
volgende dag tekende hij Abram
de Geweldige. Als mijn vader en
Kuyper elkaar in de wandelgangen
tegen kwamen, dan knikten ze min
zaam naar elkaar.”
„We hebben met mijn vader een
fijnè jeugd gehad”, vertelt Albert
Hahns dochter Tiny. „Als hij een
idee bedacht, dan moest je als kind
stil zijn. Was hij eenmaal aan hét
tekenen, dat hingen we allemaal
om hem heen. Mijn moeder was
een Friezin, zij begreep hem goed
en voerde thuis een wijs beleid.
Mede daardoor voelde m’n vader
zijn ziekte en gebrek zo min moge
lijk.”
In zijn jeugd was Albert Hahn
eens gevallen, maar daaraan was
volgens zijn dochter nooit veel aan
dacht besteed: „Hij hield er een
blijvende verlamming aan over. Ja
ren heeft hij in het ziekenhuis in
Groningen gelegen. Daar begon hij
te tekenen. Ooorspronkelijk was
hij decoratieschilder en hij gaf ook
les aan een ambachtsschool. Dat
werk lag hem niet, hij was teveel
jongen met de jongens. Later kreeg
m’n vader tuberculose. Ik heb hem
maar tot m’n elfde jaar gekend...
gek, dat je op die leeftijd toch zo’n
levendig beeld van iemand kan
tvormen, dat je het zo goed kunt
bewaren ook.”
Aan het leven en werken van
Albert Hahn Sr. wijdde Koos van
Weringh een indrukwekkende stu
die, die in 1969 in boekvorm ver-
(Scheen. De herdruk daarvan, die in
,1975 verscheen en waarin talloze
schitterende voorbeelden van
Hahns treffende prenten staan af
gedrukt, ontdekte ik dit jaar op de
tafel met af geprijsde uitgaven bij
de erkende boekhandel. Albert
Hahn is de titel daarvan en het
Hahns opzienbarende tekenin
gen verschenen in het begin van
deze eeuw in Het Zondagsblad en
in De Notenkraker, het blad voor
de arbeider in die dagen. Tiny
Hahn: „De arbeiders keken echt uit
naar de Notenkraker. Of daar weer
een nieuwe van mijn vader in
stond.”
Het was in Amsterdam dat Al
bert Hahn Sr. geconfronteerd werd
met de slechte toestanden waaron
der de arbeiders in zijn dagen
moesten leven. Hahn ontmoette er
Louis Hermans, die in 1901 van de
Amsterdamse Bestuurdersbond
opdracht kreeg een onderzoek te
doen naar de woonomstandighe
den van de meest behoeftige Am
sterdammers. Heimans verzocht
Hahn tekeningen te maken en sa
men trokken zij de sloppen en ste
gen van de hoofdstad in. Er volgde
een ontmoeting met tal van erbar
melijke woontoestanden.
Tiny Hahn: „Uit de samfenwer-
king met Hermans is het boekje
„Krotten en sloppen” ontstaan.
Mijn vader heeft dat geïllustreerd.
Wat hij daar bij de armsten van de
armsten tegenkwam heeft hem erg
aan het denken gezet. Toen is hij
ook lid geworden van de SDAP.
Het was de tijd Waarin het socialis
me langzaam doorbrak, een tijd
waarin de arbeiders er achter kwa
men dat ze op een ontzettende ma
nier werden uitgebuit. Ja, die ont
moeting met Hermans en wat hij
toen zag, dat betekende een omme
keer in het leven van mijn vader.”
Met zijn tekenpen bond Albert
Hahn de strijd aan tegen kerk en
kapitalisme. In de christen-politi-
cus Abraham Kuyper zag hij de
grote exponent van het toenmalige
christendom. De politicus werd
niet gespaard. Zijn markant uiter
lijk bood de tekenaar Hahn gewel-
WMM
MMMt
WESTZ*M*
Vanuit richting
Amsterdam
i afslag Purmerend.
I daarna afslag
Zaandijk
