Sam Cohen
door Hans de Bruijn
Drukmiddel
Atoomdrempel
Vader van
de bom
Lance-raket
Bescherming
voorlopig nog
nauwelijks
mogelijk
Tanks
Oplossen
Bescherming
>37
:en:
Sinds de Amerikanen in 1945 met twee atoombommen (met de 4
aaie namen Little Boy en Fat Man) de Japanse steden Hiroshima en
lagasaki met de grond gelijk maakten en honderdduizenden Japan-
ers in korte tijd het leven lieten, is niet meer zo wereldwijd
ediscussieerd over de invoering van een nieuw wapen als nu over de
eutronenbom, het wapen „dat mensen doodt, maar gebouwen laat
taan”.
De afgrijselijke beelden van wat die twee bommen in de zomer van
945 aanrichtten, gelden nog altijd als ons enige voorbeeld van de
evolgen van een atoomoorlog. De wetenschap dat Little Boy en Fat
(an slechts kinderspeelgoed zijn vergeleken bij de huidige generatie
ernw.apens, maakt een wapen dat zo’n atoomoorlog dichterbij kan
rengen alleen maar verwerpelijker.
Het verzet tegen de neutronenbom komt nog niet eens in de eerste
laats voort uit het afgrijzen over de technische kwaliteiten van dit
japen. Het morele besef over wat kan en niet kan in een oorlog, is aan
ilsselende opvattingen onderhevig. Het grote gevaar van de neutro-
enbom is dat hij de lont kan zijn die het kruitvat van de totale
ernoorlog kan ontsteken.
Er zijn zoveel kernwapens op de wereld, dat we die wereld enkele
lalen zouden kunnen vernietigen, en voor vele tientallen jaren
olledig onbewoonbaar kunnen maken. Alleen de Amerikanen hebben
i West-Europa al 7000 atoomkoppen opgeslagen liggen met een
ernietigende kracht van 35.000 maal de bommen van Hiroshima en
lagasaki.
Immers, tanks opereren niet meer
houdt. Maar die uiteraard super
geheime stof is nog lang niet pro-
duktierijp. Bovendien is in het ex-
plosiegebied van de neutronenbom
zelfs eentiende van de vrijkomende
straling op termijn al dodelijk.
Zo nieuw als de neutronenbom is,
valt nauwelijks te verwachten dat
de Russen erin geslaagd zouden zijn
er een afdoende afweersysteem te
gen te ontwikkelen. De huidige ge
neratie Oosteuropese tanks kent
net als de westerse een bescher
ming tegen de „oude” atoomstra-
ling. Tegen de neutronenstraling
zijn zij vooralsnog machteloos.
In zo’n situatie maakt het dus niet
veel uit of je de „schone” neutronen
bom of een „vuile” gewone atoom
bom met grote verwoestende wer
king gebruikt. We gaan er daarbij
dan van uit dat er nog gebouwen
overeind staan die door de N-bom
ontzien zouden moeten worden.
Wanneer de legers van het War-
Wil men een compleet tankbatal-
jon uitschakelen wat toch wel
nodig is om een aanval van enige
betekenis tot staan te brengen
dan zijn meerdere (ongeveer acht)
neutronenbommen nodig. Op dat
moment is het hele beperkte effect
weg en worden onafwendbaar ook
tal van burgerdoelen getroffen, die
door de bom juist ontzien zouden
moeten worden.
oorlogsvoering rijden tanks op flin
ke afstanden van elkaar.
Overzicht van de effecten van de neutro
nenbom, vergeleken met die van een verge
lijkbare, .vuile' taktlsche kernbom van onge
veer 50 kiloton
A De Amerikanen maken het Ml09-203
mm kanon geschikt voor het atvuren van
de neutronenbom. Ook de Nederlandse
artillerie beschikt over dit kanon.
Onder de militairen die als zo’n
beslissing eenmaal is gevallen
met het gebruik van de neutronen
bom kunnen worden opgescheept,
behoren ook de Nederlandse. De
Die tanks van achter het Ijzeren
Gordijn zijn het hoofddoel waarte
gen de neutronenbom ingezet zou
moeten worden. Bij de NAVO gaat
men ervan uit dat een eventuele
aanval van de landen van het War
schaupact ingezet zal worden met
een tankaanval op de Bondsrepu
bliek. Het overwicht aan pant-
sereenheden bij ’t Oostblok wordt
door iedereen erkend.
Bij het strategische nut van de
neutronenbom kunnen echter heel
wat vraagtekens worden gezet. Het
belangrijkste kenmerk van de bom
is het beperkte werkingsgebied en
de geringe materiële schade. Maar
wil men militair effect bereiken, dan
moet een N-bom op een zekere hoog
te tot ontploffing worden gebracht.
Versterking van de conventionele
strijdkrachten kan daarnaast ook
nog het andere wellicht meest
belangrijke gevaar van de neutro
nenbom uitschakelen: de verlaging
van de atoomdrempel.
We hoeven ons geen illusies te
maken dat de Russen met de armen
over elkaar zullen gaan zitten wach
ten op de volgende stap van het
Westen indien hun troepen door
neutronenbommen getroffen wor
den. Of ze grijpen zelf naar neutro
nenbommen (als ze die hebben), of
ze besluiten hun strategische lange
afstandsraketten met grote kernla-
dingen in te zetten tegen westerse
(burger-)doelen. „De neutronenbom
is voor het Westen geen middel om
de nucleaire bui te ontlopen”,
schreef directeur H. J. Neuman van
het Instituut voor Vredesvraagstuk
ken onlangs. En de Amerikaanse
president zal zich wel twee keer be
denken een wapen in te zetten dat
tot gevolg kan hebben dat Russische
atoomkoppen op New York of Chi
cago zullen vallen. Hij zal pas neu
tronenbommen gebruiken als het
oorlogsverloop het gebruik van gro
te atoomwapens toch al onontkoom
baar maakt. Van een werkelijk se
rieuze dreiging met neutronenbom
men om zo’n oorlog te voorkomen,
kan dus nauwelijks sprake zijn.
De huidige strategie van de NAVO
is gebaseerd op de afschrikking. Af
schrikking functioneert alleen als de
grens tussen kernwapens en con
ventionele wapens duidelijk zicht
baar blijft. Dat is bij de neutronen
bom wel het geval, maar de N-bom
verlaagt die grens. Dat en de andere
negatieve effecten maken een afwij
zing van de neutronenbom en niet
alleen door Nederland noodzake
lijk.
„De neutronenbom is een typisch
gevolg van wat de deskundigen uit
de wapenlaboratoria ons als nieuw
resultaat van hun overmoeibaar
speurwerk naar betere wapens op
het politieke bord schuiven”, zo
schreef AR-voorzitter Hans de Boer
vorige week. Een afwijzing van de
neutronenbom zou een humane
overwinning zijn op een inhumaan
voortbrengsel van een technologie
die ons steeds meer boven het hoofd
groeit.
Vanaf 1978 krijgt Nederland zijn
eerste serie Lance-raketten ter ver
vanging van de verouderde Honest
John-raketten. In de miljoenennota
van 1977 bezwoer de toenmalige mi
nister Vredeling van Defensie dat
deze Lance niet voor nucleair ge
bruik zou worden bestemd. Neder
land moest zijn nucleaire taak zo
veel mogelijk terugschroeven, was ’t
standpunt van de regering.
Wie schetst de verbazing toen mi
nister Stemerdink nota bene de
missionair in zijn begroting voor
1978 opeens allerlei opties voor het
nucleaire gebruik van de Lance
openhield. Ongetwijfeld zal de pro
blematiek rond de neutronenbom
daarbij een rol hebben gespeeld. De
vraag is namelijk of Nederland de
neutronenbom ook in zijn pakket
atoomtaken moet opnemen als de
andere NAVO-landen dat doen.
De regering wil daar nu nog geen
standpunt over innemen. Toch kan
die situatie ontstaan indien de Twee
de en Eerste Kamer het gebruik van
de neutronenbom afwijzen. In het
voordeel van zo’n afwijzing spreekt
dat de Amerikanen hebben laten
weten niet tot de produktie van de
neutronenbom te zullen besluiten in
dien zij vanuit West-Europa niet vol
doende steun krijgen. Al heeft Ne
derland dan geen vetorecht, de stem
van een land dat middels zijn in het
frontgebied gelegerde militairen
met het gebruik van de N-bom ge
confronteerd zal worden, kan wel
licht zwaarder tellen dan die van
Portugal of Italië.
De aandrang van de Amerikanen
voor de neutronenbom kan dan ook
worden uitgelegd als een drukmid
del om de NAVO-partners ertoe te
bewegen meer geld uit te geven voor
hun conventionele legers. Alleen
zulke sterke legers maken de neu
tronenbom overbodig. De eerste
successen van die houding zijn al
geboekt: er wordt hard gedacht aan
de legering van een tweede Neder
landse brigade van 4000 man in
Duitsland, de enorme uitbreiding
van het anti-tankwapenarsenaal, de
grote nadruk van het Westen op de
tankbestrijding vanuit de lucht en
de toename van het aantal Westerse
tanks.
Bovendien beschikken de NAVO-
strijdkrachten zelf over een anti
tankwapen dat zeker zo effectief is
als de neutronenbom. Het is de zoge
noemde „clusterbom”, een bom die
bij ontploffing tientallen kleine
bommetjes rondstrooit. Tests heb
ben uitgewezen dat zo’n bom in staat
is een tankfront over meer dan één
kilometer tot staan te brengen.
De Amerikaanse Lance-raket, waarmee
neutronenbom In eerste Instantie moet
•orden afgevuurd Nederland krijgt de Lan-
die een bereik heeft van 120 km, In 1978.
Foto's Leger Film- en Fotodienst
een deel van de Bondsrepubliek in
de dan ontstane veldslagen ernstig
beschadigd worden. Indien de Wes
telijke legers er dan in slagen de
rode vijand terug te slaan, zal een
nieuw spoor van verwoestingen het
gevolg zijn. We hoeven niet aan te
nemen dat een oorlog anno 1977
zachtmoediger zal verlopen dan de
Tweede Wereldoorlog.
Die zinloosheid van de neutronen
bom kan alleen worden opgevangen
als de bom in een zeer vroege fase
van de strijd wordt ingezet. Die kans
is uiterst klein. De procedures bin
nen de NAVO houden in dat, voor
de beslissing over de inzet van kern
wapens valt, minstens 24 uur ver
streken moeten zijn. Zo’n beslissing
moet via alle politieke kanalen lopen
alvorens de president van de Vere
nigde Staten als enige het ge
bruik van atoomwapens kan ge
lasten.
Tactische wapens vereisen echter
een snelle inzet. De enigen die zo’n
snelle beslissing kunnen nemen, zijn
de militairen op het slagveld, die de
situatie ter plekke kennen. Maar het
leggen van de beslissing over het
gebruik van atoomwapens bij mili
tairen, is beslist het allerlaatste
waar we naar toe moeten. Ook in dat
opzicht is de neutronenbom dus een
onmogelijk wapen.
neutronenbom is in het bijzonder
geschikt om afgeschoten te worden
door de Lance-raket tegen grond
doelen, terwijl de Amerikanen nu
ook bezig zijn om de M 110-203 mm-
kanonnen voor neutronenkoppen
geschikt te maken. Beide wapens
zijn in gebruik bij het Nederlandse
leger.
schuwelijk lijden, dat dagen, weken
en zelfs maanden kan duren.
De Amerikanen zijn erin geslaagd
een neutronenbom te maken die 50
percent van zijn vermogen omzet in
de dodelijke neutronenstraling. Het
is duidelijk dat voor vuur, hitte en
luchtdruk dan relatief weinig over
blijft. De verwoestingen en verbran
dingen strekken zich bij de neutro
nenbom dan ook over een veel klei
ner gebied uit. Binnen slechts 300
meter van de explosiekern wordt
alles verwoest. Buiten het kernge
bied komen nauwelijks zware ver
brandingen voor.
Daarentegen is de neutronenstra
ling tot op 1400 meter afstand voor
de helft van de getroffenen dodelijk.
Voor degenen die zich op meer dan
800 meter bevinden, duurt die
doodsstrijd minstens twee dagen.
Tot op 3 kilometer loopt men kans
door neutronenstraling aangetast te
worden, maar daar staat tegenover
dat die straling na 24 uur bijna ver
dwenen is.
Neutronen zijn deeltjes die vrijko
men als in een waterstofbom twee
zware waterstofatomen met elkaar
tot één heliumatoom versmelten.
Daarbij komt energie vrij. Door die
versmelting slechts éénmiljoenste
seconde langer te laten duren, wordt
de uitstoot aan neutronen enorm
vergroot.
Nu hebben neutronen de eigen
schap dat zij hun energie afgeven
aan waterstofatomen. Het menselijk
lichaam 95 percent water zit
daar vol mee. Die waterstofatomen
worden door de geweldige
neutronenenergie een beetje „ver
zet”. De celstructuur van ons li
chaam wordt daarmee verstoord en
ons lichaam stort als het ware in
wendig ineen. Je lost van binnen op.
„Juiced” zeggen de Amerikanen.
Bovendien worden de hersenen fa
taal aangetast.
Van buiten valt aan zo’n slachtof
fer niets te zien, er zijn geen uitwen
dige verminkingen. Wie zich dichtbij
de kern van de explosie bevindt,
verliest vrijwel meteen de controle
over zijn lichaam en sterft kort
daarna. Vandaar het schrikbeeld
van de vijandelijke tanks die na een
aanval met een N-bom gewoon nog
enkele tientallen meters kriskras
door elkaar rijden en dan langza
merhand tot stilstand komen, omdat
de bemanning geen controle meer
heeft.
Toch vallen die mensen nog te
benijden. Hun doodsstrijd is kort in
tegenstelling tot die van hen die tus
sen 300 en 800 meter van de explo
sie zijn. Bij hen treden achtereenvol
gens misselijkheid, overgeven, moe
heid, spontane bloedingen, haaruit
val, ontstekingen en diarree op. Na
één tot twee dagen raken zij in een
coma en de dood treedt pas na een
aantal dagen in.
Bij mensen die getroffen zijn door
een lichte dosis neutronenstraling
treedt na enige tijd het zogenoemde
„beenmergsyndroom” op. Het been
merg verliest zijn celbou wende
functie en het zijn juist die cellen die
de antistoffen tegen infecties en het
stolvermogen van het bloed produ
ceren.
Zelfs bij de mensen die zich tussen
1000 en 1400 meter van het kernpunt
bevinden, moet over een termijn van
inmiddels al enkele maanden reke
ning gehouden worden met een
sterfte van 50 percent. En wie zich
buiten dat gebied bevindt, loopt toch
nog een kans zodanig aangetast te
zijn, dat allerlei kwalen tot kan
ker toe het gevolg kunnen zijn.
In het voorjaar van 1963 sid
derde de grond van de zand
woestijn van de Amerikaanse
staat Nevada onder het geweld
van de ontploffing van een
nieuw, supergeheim kernwapen.
Enkele kilometers verderop zat
een man zich te verbijten, omdat
hij de eerste proefneming met
het nieuwe wapen niet mocht
meemaken. Zijn wapen. De man
was Sam T. Cohen, kernfysicus
en geestelijk vader van de bom
die enkele tientallen meters on
der de grond tot ontploffing was
gebracht. Zijn pasje om toegela
ten te kunnen worden tot het
terrein van de proefneming was
ergens in de ambtelijke molen
blijven steken. Maar de ontplof
fing ging gewoon door en werd
een succes. De geboorte van de
neutronenbom was een feit.
In Amerikaanse militaire en
natuurkundige kringen werd al
langer over het nieuwe wapen
gesproken, maar men was er niet
zo enthousiast over. Cohen hield
al in 1958 voor hoge militairen
van de Amerikaanse luchtmacht
een lezing over de mogelijkheid
om een wapen te construeren
dat door een zeer sterke neutro
nenstraling mensen doodt, maar
een veel minder verwoestend
karakter had dan de gewone
kernwapens. Het Amerikaanse
blad Time schreef er in 1960 het
eerst over. Zonder reactie.
Sommige voorstanders van de
eutronenbom noemen het een „hu-
laan” wapen. In tegenstelling tot
ewone kernwapens wordt immers
iet een tientallen vierkante kilome-
irs groot gebied verwoest, worden
jen honderdduizenden mensen ge-
3od en afschuwelijk verminkt en
estaat geen radioactieve straling
ie zo’n gebied lange tijd onleefbaar
laakt.
Nee, de neutronenbom heeft een
eperkte werking. Zij doodt alleen
ie mensen die je doden wil. Op het
agveld schakelt het de soldaten uit
ie ermee bestookt worden en blij-
sn de nabij gelegen dorpen en ste
rn en hun inwoners grotendeels
jspaard. Bovendien is de neutro-
enstraling na 24 uur verdwenen en
an het gebied weer door mensen
ptreden worden.
Maar humaan is de neutronenbom
llerminst. „Deze bom is alleen hu
maan tegenover gebouwen”, zei een
imerikaanse senator onlangs. En
ht is waar. De neutronenbom doodt
lensen op een zeker zo afschuwelij-
e manier als de gewone atoomwa-
pns en betekent bijna onafwend-
laar het sein tot een grote kemoor-
met de allesvernietigende, ver-
ndende en moordende gewone
nkoppen. Humaan betekent
kenselijk. Zie hier waartoe mense-
jk vernuft in staat is.
De bom die wij nu gemakshalve
leutronenbom” noemen, luistert
ficieel naar de codenaam W 70
od 3 Enhanced Radiation Warhe-
1. Die laatste woorden staan voor
lorlogskop met versterkte stra-
ig”. Dat geeft het karakter van de
leuwe bom beter weer, want elke
Bombom produceert een zekere
sutronenstraling. Bij de gewone
Bombommen is dat echter slechts
percent van de vrijkomende
lergie.
Ongeveer de helft van de energie
j een kernexplosie wordt omgezet
luchtdruk, 35 percent in hitte en
3 resterende 10 percent in de vorm
m radioactieve straling. Het zijn
3 enorme vuurbal en luchtdruk die
3 gewone atoombom zijn verwoes-
nde werking geven. De meeste
achtoffers zijn daardoor al dood
jordat zij door de ook dodelijke
taling getroffen worden.
Bij een niet te grote kernbom (50
loton) worden in een straal van 2,5
lometer alle gebouwen verwoest,
ot op 10 km kunnen door de druk-
olf instortingen voorkomen. Wie
iet onder het puin bedolven wordt,
erft in korte tijd de verbrandings-
ood indien hij niet verder dan 1,5
ilometer van de explosie verwij-
ard is. Tot op 5 kilometer komen
arbrandingsverschijnselen voor,
e radioactieve straling blijft nog
inge tijd hangen en zorgt in het
esmette gebied nog maanden en
iren later voor slachtoffers.
Deze effecten ontbreken bij de
eutronenbom voor een groot deel,
laar sterven de slachtoffers van de
ewone atoombom een seconden-
ood, de neutronenbom zorgt voor
e meeste getroffenen voor een af-
Cohen, een voormalig mede
werker van de Rand Corporati
on, vond vooralsnog ook weinig
gehoor. Toch werd in het Law
rence Livermore Laboratorium
in Califomië verder gestudeerd
op Cohens voorstellen. Dat labo
ratorium, beheerd door de uni-
versiteit van Californië, deed
ook veel onderzoek ten behoeve
van de atoombommen die in de
zomer van 1945 op Japan vielen
en een einde maakten aan de
Tweede Wereldoorlog.
De proefneming in 1963 was
een logisch gevolg van de onder
zoekingen in Livermore. Belang
rijk voorbereidend werk werd
verricht door de toen nog onbe
kende fysicus Harold Brown, nu
minister van defensie onder Car
ter. Zijn toenmalige medewer
ker Herbert York adviseert mo
menteel het Pentagon. Maar zo
veel invloed als nu hadden zij in
de jaren ’60 nog niet. Onder de
mocratische druk werd het pro
ject op de lange baan geschoven.
Pas onder president Nixon
kwam de neutronenbom weer
boven tafel. Het was zijn minis
ter van defensie James Schlesin
ger die hem van het nut van de
bom overtuigde. De ontwikke
ling werd voortgezet, maar het
duurde tot begin dit jaar eer de
neutronenbom ook in de open
baarheid kwam. Het was de
Washington Post die de golf van
publiciteit over het nieuwe wa
pen startte.
Een journalist van die krant
ontdekte namelijk dat de neu
tronenbom onder een codenaam
was opgenomen in het nog door
ex-president Ford opgestelde
budget van de dienst voor ener
gieonderzoek en -ontwikkeling
ERD A, die valt onder energiemi-
nister Schlesinger. Carter
stuurde die begroting onveran
derd door naar het Congres. In
het Huis van Afgevaardigden
werd het budget van de ERDA
aangenomen. Maar de publika-
tie in de Post maakte de Senaat
wakker en toen de ERDA-begro-
ting daar ter discussie kwam,
ontstond een golf van verzet, on
der aanvoering van senator Ed
ward Kennedy.
Carter kwam in problemen.
Had hij in zijn verkiezingstoe-
spraken immers niet steeds zijn
afschuw over kernwapens uitge
sproken? Zijn verkiezingsbelof
ten werden op de proef gesteld.
De president beloofde de senato
ren dat hij hen uitvoerig zou
inlichten. Een rapport van het
Amerikaanse bureau voor ont-
wapeningszaken was niet en
thousiast. Maar, zo werd eraan
toegevoegd, de neutronenbom
zal nauwelijks van invloed zijn
op de ontwapeningsbesprekin-
gen. De stemming in de Senaat
viel met 58 tegen 38 stemmen
uit in het voordeel van de bom.
Maar onder druk van de NA
VO-partners besloot Carter zijn
beslissing over de produktie uit
te stellen. Hij zei veel waarde te
hechten aan hun mening. Zij zul
len namelijk het meest direct
met de N-bom in aanraking ko
men. Dat NAVO-overleg duurt
nog voort. Begin 1978 wordt een
gezamenlijk standpunt ver
wacht.
Bescherming tegen de neutronen
straling is vooralsnog nauwelijks
mogelijk. Zelfs dikke betonplaten
houden slechts een deel van de stra
ling tegen. En het uitrusten van een
tank met 50 cm dikke betonnen
schilden is natuurlijk onmogelijk.
Onderzoekers in Wenen zouden er
overigens in geslaagd zijn een kunst
stof te ontwikkelen die de neutro- zoals in de Tweede Wereldoorlog, op
nenstraling voor negentiende tegen- een kluitje bij elkaar. In de moderne schaupact het Westen aanvallen, zal
VERGELIJKBARE NEUTRONENBOM
„NORMALE" KERNBOM VAN 50 KILOTON
Tot 1200mdood na enkele
weken zonder medische hulp
Tot 800 m dodelijke
neutronenstraling
Tot 3000'm zware verbrandingen op
onbeschermde huid
Tot 800 m
Neutronen
straling dodelijk
na 1-2 dgn.
Tot 1000 m neutronen
straling voor helft
getroffenen.
Tot 1000 m neutronen
straling dodelijk
na 4-7 dgn.
Tot 300 m
alles
verwoest
Tot 3000 m neutronenstraling in
geringe mate dodelijk.
Tot 600 m ijzer verdampt
glas smelt.
Tot 1400 m dodelijk voor
50% getroffenen.
Tot 2000 m spontane
ontbrandingen, alles
verwoest.
