Element van latente homoseksualiteit in De Kus
Vermaak ten koste van
COLIN DAVIS IMPONEERT
MET SHOW EN STRAVINSKY
liefdespoëzie
Missa S. Papae Pii X sluit aan op Franse tradities
Overtuig een ander
Zeer geslaagde premiere van
uitbundige mis van De Klerk
Speelse tocht
door
Marianne Faithfull
99
Manifestatie
rond J. C. Bloem
in HOT-Theater
Overbodig en beschamend concert in Paradiso
Splien met Ars Amandi
W. F. Hermans door
VARA geïnterviewd
Dikkere boeken
Bon
Voor u
ROLLUIKEN
tegen INBRAAK STORM
KOUDE. Bestel vroegtijdig uw
zonwering Vraag vrijblijvend in
lichtingen en offerte.
Si
9
19 7 7
NOVEMBER
KUNST
ZATERDAG 5
Parachutist
door Hans van Straten
en
AMSTERDAM. In de voor Nederland
ongehoorde oplaag van 90.000 exemplaren
verschijnt deze maand de nieuwe roman van
Jan Wolkers, De Kus. Daarvan is tweederde al
afgenomen door de boekhandel. Er zijn win
kels die in één klap 1500 exemplaren hebben
besteld.
een prachtig
(pletina)
miniatuurtje
Firma
J. P. SENFT ZONEN
-HAARLEM
Showroom: Nassaulaan 72
Tel.: 310040.
roman een
JOHN OOMKES
(ADVERTENTIE)
PIET RUIVENKAMP
(ADVERTENTIE)
Adres:
Plaats
Naam aanbrenger
Adres:
Plaats:
JOHAN VAN KEMPEN
De nieuwe abonnee maakt eerst 2 weken gratis kennis met de krant en wil
daarna kwartaalabonnement Stuur hem/haar Haarlems Dagblad
IJmuider Courant
Beverwijkse Courant
kwartaalabonnement Stuur hem/haar:
jaarabonnement
Stuur mij
als dank voorde .moeite" miniatuurtje:
Zelf schrijft Wolkers die gigantische belangstelling toe
aan het feit dat twee jaar geleden een fragment uit De
Kus is afgedrukt in het weekblad Vrij Nederland. „De
mensen gingen er in de winkels om vragen, leraren
bespraken het hoofdstuk in de klas.”
AMSTERDAM. Dat met de serie „In
formeel uit naar het Concertgebouw” wel
een zaal is vol te krijgen werd vrijdag
avond bij de start van deze reeks concer
ten in de grote zaal van het Amsterdams
Concertgebouw bewezen. Het aardige van
de gedachte zit hem niet zozeer in het feit
dat de rokkostuums door dirigent en or
kest thuis zijn gelaten en dat ieder pro
gramma onderdeel door de dirigent zelf
wordt aangekondigd, hoewel dit de ont
spannen sfeer natuurlijk wel bevordert.
Zo zullen ook de lage toegangsprijzen wel
een drempel wegnemen. Het belangrijkste
van alles lijkt mij echter dat de essentie
van muziek en van musiceren niet afhan
kelijk blijkt te zijn van entourage en van
uiterlijkheden.
De Engelse dirigent Colin Davis ook
maar heel gewoon in overhemd heeft
vele jaren de Prom-concerten in Londen
geleid en bezit daarom wel ervaring in het
creëren van een leuk sfeertje. Hij maakt
van het dirigeren ook meer show dan we
van hem gewend zijn. Dat bleek vooral na
de pauze in Dvorak’s negende symfonie
„Uit de nieuwe wereld” voor iedereen
natuurlijk het feest der herkenning bij
uitstek waardoor het werk zwaar in
boette aan nuance en de opbouw er van
jammer genoeg toch wel omkwam in uiter
lijkheden.
effectief georkestreerd. De muzikale op
bouw is rijk aan afwisseling.
Onder leiding van de componist werd de
Missa Pii X, met volledige inzet van zowel
het Koor Katholiek Haarlem als het uitste-
„Ik had De Kus nooit kunnen schrijven zonder het
schuldgevoel over de dood van mijn oudste broer. Ik had
zijn foto’s verbrand voor hij dood ging, zoals ik heb
verteld in Terug naar Oegstgeest. De verhouding tot die
broer keert terug in de verhouding tot de vriend.”
„Er is een groot verschil tussen het werk van een
schilder en dat van een schrijver. Schilderen is vechten
400 pagina’s. Waarom schrijft hij tegenwoordig veel dik
kere boeken dan vroeger?
derde een vastomlijnde opbouw en struc
tuur ook niet bepaald.
kend begeleidende Noordhollands Phil-
harmonisch Orkest, op waardige wijze ten
doop gehouden. Het KKH reageerde als
altijd zeer gedisciplineerd en met grote
betrokkenheid op de inspirerende leiding
van zijn dirigent en bracht een prachtig
afgewerkte en evenwichtig geprononceer
de totaalklank teweeg.
Dat laatste gold overigens ook voor de
twee andere, op deze avond vertolkte com
posities die De Klerks eigen werk in het
programma omsloten: allereerst het Mag
nificat van Vivaldi en tenslotte de Vespe-
rae solennes de Confessore van Mozart.
Het gewenste vakje aankruisen en deze bon, in een open envelop, zonder
postzegel sturen naar Damiate Pers, Antwoordnummer 416, Haarlem
Als abonnee kent u onze krant U weet dus hoe prettig het is om elke dag uit de
eerste hand te vernemen hoe het gaat in de wereld, in ons land en in de buurt
Toch zijn er mensen die onze krant nog niet lezen! Uw beste vriend of vriendin,
buurman of kennis misschien? Breng daar gewoon even verandering in. Maak
hem of haar abonnee. Zo gefikst. En mooi beloond! Want voor die kleine
moeite krijgt u van ons een van die prachtige miniatuurtjes kado Kijk eens om u
heen. Heeft u al een abonnee op het oog? Vast wel
Marianne haalde ooit de voorpagina’s
van alle Britse kranten omdat ze het niet
kon verkroppen door Jagger aan de kant
te worden geschoven en derhalve verschei
dene malen probeerde zich van het leven
te beroven. En dat terwijl het zo mooi was
begonnen. Stones-producer van het eerste
uur, Andrew Loog Oldham had het frisse
meiske ontdekt in een Londense club, de
contacten gelegd met het componistenduo
Jagger en Richard en voordat Marianne
het zelfs maar besefte stond ze in een
platenstudio hun As Tears go by op te
nemen. Na het kortstondige succes, na
Jagger en na alle opschudding probeerde
ze het in de toneelwereld, maar waarom ze
dat vak nu de rug heeft toegekeerd, is me
een raadsel. Vermoedelijk ook daarvoor te
weinig talent.
Het was gisteravond waarachtig nog
druk ook. Nieuwsgierigheid is bij dit soort
gelegenheden de enige drijfveer. Zou ze
eindelijk eens.maar nee, hoor. Veel
meer dan wat verbleekte uiterlijke schoon
heid heeft deze tante niet te bieden. Zodra
ze haar mond opendoet heeft het resultaat
van deze vermetele daad een verrassende
uitwerking op het publiek.
In het eerste deel kwamen de middeleeu
wen en onze Gouden Eeuw aan de orde,
met de laatste periode duidelijk als de
meest aansprekende. De vroegste teksten
Na afloop ben ik het die bij wijze van
spreken met de staart tussen de benen
afdroop, zo beschaamd voel ik me voor
deze zangeres, die nog steeds As Tears go
by en Sister Morphine (geschreven door en
met Jagger, die haar links liet liggen) op
haar leitje heeft staan. Om terug te komen
op de vraag aan het begin van dit artikel
tje, zou je moeten ingaan op de mindere
kansen voor de vrouw om in deze sector
iets te kunnen betekenen. Een algemeen
bekende zaak, maar een verschijning als
Marianne Faithfull maakt het er voor haar
zusters niet beter op.
vragen een grote concentratie van de toe
schouwer, die de vaart, welke Stedelinck
in zijn enscenering brengt, niet altijd zal
kunnen bijbenen.
An de Donder, Henk van Loenen, Tatia
na Radier, Ineke Roosen, Huub Scholten
en René Verheezen kwamen in de anekdo
tische teksten het best voor de dag („Heer
Halewijn”) en leveren zo waardeerbare
spandiensten voor het literatuuronder
wijs. Met de steun van de bekorende aan
kleding van Mario Mocenni jongleerde
Stedelinck onder meer sterk in de over-
gangen toen de zeventiende-eeuwse poëzie
van statige noblesse naar schelmse gratie
evolueerde.
Laurens
Jansz
Coster
Net als De Walgvogel is De Kus een boek van tegen de
Naam nieuwe abonnee
Hand
persje
NS COS
„Ik ben steeds gecompliceerder gaan schrijven. De Kus
is qua structuur een ingewikkeld boek. Je kunt stukken
van Shakespeare op verschillende manieren lezen, alleen
om de inhoud of alleen om de taal. Ik geloof dat ik daar
zelf ook naar zoek’..
In De Kus behandelt Wolkers een voor hem nieuw
onderwerp: het element van latente homoseksualiteit in
de vriendschap tussen twee mannen. Twee jeugdvrienden
in dit geval, van wie er één (de „hij”)) in 1945 als oorlogs
vrijwilliger naar Indonesië gaat. Voor zijn vertrek geeft
hij zijn vriend (de „ik”) een afscheidskus. Vele jaren later
maken zij samen in groepsverband een-reis van achttien
dagen door de Indonesische republiek.
„Het boek speelt in 1970, juist in de tijd dat Soekarno
sterft”, aldus Jan Wolkers. „Die was in 1965 afgezet als
president, maar toch hangen overal de vlaggen halfstok.
Het volk is zelf die vlaggen gaan neerzetten, toen heeft de
regering maar verordend dat het moest. Ze konden het
toch niet tegenhouden.”
Er wordt ook een grote boom geveld, kortom de dood
van Soekarno gaat gepaard met allerlei symboliek. Maar
intussen gaat de hij-figuur ten gronde. Hij wordt ziek en
i keert als een wrak terug. Het verhaal eindigt waar het is
begonnen: boven de zee bij Griekenland, ze zien uit het
i/liegtuig een schildpadachtig eiland. „Het is een Odyssee
in de tijd”.
Jan Wolkers is, ook als voorbereiding voor zijn vorige
roman De Walgvogel, tweemaal in Indonesië geweest. De
eerste keer in 1970 met een vriend die daar had gevochten
en die zich later te pletter heeft gereden, de tweede keer
met zijn vrouw Karina in 1972. Bij die tweede reis hebben
zij voortdurend aantekeningen gemaakt.
Menigeen vouwt zich dubbel van het
lachen want haar stembereik omsluit wei
nig meer dan een enkel octaaf. Het lijkt als
of een hese scheepstoeter het levendige
gedruis op de wal probeert te overstem
men. Overbodige moeite dus. Marianne’s
stem is niet veel meer dan een hees geluid
waarmee mededelingen worden gedaan
tegen de achtergrond van een armzalig
rockend bandje, dat bestaat uit bas, slag
werk, gitaar en fenderpiano.
„Bij mij zijn het twee dingen geweest: de dood van de
broer en de dood van het kind in Een roos van Vlees. Soms
schrijf ik over het een en bedoel het ander. Het loopt door
elkaar. En dan die verminkte soldaten, die ik het zieken
huis heb zien binnendragen, in mei 1940. Zoiets krijg je
zelfs op de televisie niet te zien. Een parachutist die
helemaal in elkaar was geperst, zijn tanden zaten in zijn
borst.”
„Je leven wordt bepaald door maar enkele thema’s,
maar die thema’s blijken algemene geldigheid te hebben.
Ik schrijf over dingen die mij privé zijn overkomen, maar
het blijkt dat die allerlei mensen aanpakken. Mijn Ameri
kaanse uitgever zei mij over de figuur van mijn vader: die
man heeft een oud-testamentische gestalte, ik heb dat met
mijn eigen vader net zo beleefd.”
Niet alleen in Nederland, ook in andere landen is het
verschijnen van „een nieuwe Wolkers” een gebeurtenis. In
Zweden is zojuist zijn vijfde boek verschenen, Terug naar
Oegstgeest. Op tafel liggen uitvoerige recensies uit
Zweedse kranten, door de uitgever in het Engels vertaald.
Zijn meest vertaalde boek is Turks Fruit. Ook in Spanje
gaan nu boeken van hem verschijnen. Dé eerste Portugese
vertaling staat al op de plank. „Maar in Rusland moeten ze
niets van mijn werk hebben!”, zegt Wolkers, die vroeger
zulke mooie verkiezingsborden maakte voor de CPN.
„Dat vinden ze maar smerig. Tien jaar geleden waren ze
bezig mijn werk te vertalen in het Tsjechisch, maar toen
werd het land door de Russen bezet en meteen was het
afgelopen. Daar lezen ze alléén Fabricius.”
Intussen is Jan Wolkers alweer bezig aan zijn volgende
boek, dat De Doodskopvlinder gaat heten. Hij laat het
bruine diertje zien in een plastic doosje. Inderdaad zie je
op de kop duidelijk de tekening van een doodshoofd.
Hoe is hij eraan gekomen? „Gekregen van een meisje,
maar daar zeg ik verder niets over. Als ik het je nu ga
vertellen, hoef ik het boek niet meer te schrijven!”.
Het concert bestaat uit vier delen
Toccata, twee Aria’s en Capriccio en
In het oogmerk van de groep om litera
tuur om te zetten in een theatrale vorm
speelt ook de taal natuurlijk een grote rol
en die krijgt bij Stedelinck altijd minder
aandacht. Het dualisme in die twee ele
menten deed zich voelen in het niéuwe
programma „Ars Amandi”, dat in de
Graanschuur werd gepresenteerd. Neder
land blijkt ongedacht toch over een zo
geweldige erfenis aan liefdespoëzie te be
schikken, dat zelfs een beperkte bloemle
zing tot 1920 slechts in twee lange avond
vullende programma’s te vatten valt.
ZOETERMEER. De toneelgroep
Splien van Cor Stedelinck ontwikkelt
zich speels en met stijlgevoel naar een
bijzondere plaats in hét Nederlandse thea-
terwezen, sterk bepaald door wat altijd de
kwaliteiten van zijn artistiek leider zijn
geweest. In beweging en vorm toont hij
een grote vindingrijkheid, hij bezit een
verfijnd stijlgevoel, kent de stijlvormen
en weet ermee te werken in een zwierige
en kleurrijke sfeer.
om de techniek meester te worden en uit dat gevecht
ontstaan de schilderijen. Maar de schrijver werkt met de
taal en de techniek daarvan leren we allemaal als kind.”
„Om schrijver te worden, moet er wat met je aan de
hand zijn. Ik denk dat elke schrijver zijn Lebak moet
hebben. Zonder die botsing in Lebak zou Multatuli nooit
de Havelaar hebben geschreven. Er moeten dingen in je
leven gebeuren, die je talent inhoud geven.”
Verwerking van het gregoriaans (in het
Credo), suggestief instrumentaal effect ge
combineerd met een klankrijke en dik
wijls een etherische atmosfeer oproepende
koorbehandeling (zoals in het Sanctus),
alsmede toepassing van de principes der
polyfonie (in het monumentale Agnus
Dei), zijn de elementen die deze mis tot een
boeiend geheel maken. En doordat De
Klerks uitdrukkingswijze geen exhorbi-
tante uitvoeringsmoeilijkheden veroor
zaakt, betekent dit soms juichende en dan
weer ingetogen, maar steeds dankbaar
klinkende werk tevens een aanwinst voor
het repertoire van de oratoriumvereni-
gingen.
Zeker, de dirigent van het KKH geniet
behalve internationale roem als organist
ook bekendheid als componist. Maar
slechts zelden is men in de gelegenheid om
een uitgebried werk als diens Missa S.
Papae Pii X, die gisteravond in de versie
met orkestbegeleiding in het Haarlemse
Concertgebouw in première ging, te be
luisteren. Het is daarom verheugend dat
van de uiteindelijk zeer geslaagde uitvoe
ring ervan een radio-opname werd ge
maakt, die dan te zijner tijd dus aan een
veel groter publiek ten dienste zal komen.
In beide werken is een vocaal solisten
kwartet benodigd, dat ditmaal bestond uit
Christine Harvey, Joke de Vin, Ruth Pos
en Josèph Truijens (respectievelijk so
praan, alt, tenor, bas). En al pakte, verhou
dingsgewijs ten opzichte van haar part
ners, de partij van de (stralende) sopraan
in de samenzang weleens iets te volumi
neus uit; in de regel werd ook hier een
eenheid bereikt in een realisatie die (even
als de individuele bijdragen) zowel aan de
intenties van de componist(en) als aan die
van de dirigent zal hebben beantwoord
HAARLEM. Voor het eerst in de meer dan dertig jaar dat Albert de Klerk zijn Koor
Katholiek Haarlem leidt, werd op het traditionele halfjaarlijkse concert van dit
gemengd koor een compositie van 'deze dirigent zelf uitgevoerd. En werd daarbij recht
gedaan aan dat aspect van De Klerks kunstenaarschap, waarmee hij in het algemeen
niet zo naar voren treedt, maar dat evenwel een belangrijk deel van zijn existentie als
musicus bepaalt en dat evenzeer voor het publiek de moeite waard is om mee
geconfronteerd te worden.
Het verloop van de meeste crescendi was kan een ingetogen composite worden ge-
- --- --1 noemd, kenmerkend voor een tijd waarin
AMSTERDAM. Hoe zou het toch ko
men dat zo weinig vrouwen werkelijk een
rol van betekenis spelen in de rock? Neem
Marianne Faithfull zou. Ooit inder
daad, ja een van de meest begeerde
leden van het vrouwelijk geslacht vanwe
ge een verhouding met Stones-voorzanger
Mick Jagger, later iemand die allesbe
halve benijd werd, maar daarover straks
meer. Veel meer dan een eendangsvlinder
is ze achteraf en artistiek gezien niet
geweest, maar haar naam was ruim tien
jaar geleden zo’n begrip dat het geen
kwdad kon eens te kijken hoe ze het
vandaag de dag op de planken doet. Giste
ravond gebeurde dat vrij onverwacht in
het hoofdstedelijke Paradiso en haar dui
delijke staat van openbare dronkenschap
wekte bij mij achtereenvolgens vrolijk
heid, woede, beschaamdheid en medelij
den op.
Jan Wolkers: „De kus is qua structuur een ingewikkeld
boek”.
De Klerks Pius-mis, oorspronkelijk (in
1956) geschreven voor vierstemmig koor
met orgelbegeleiding en waarvan de orgel-
partij onlangs door de componist werd
geïnstrumenteerd voor Symfonieorkest, is
gezien het uitgangspunt een zeer
uitbundig werk, dat een geest ademt die
aansluit op de laatromantische, Franse
tradities. Het is voortreffelijk (naar men
kan denken) voor koor gezet en bijzonder
Een werk als de Variaties over „Ameri
ca” van Charles Ives kan wat dat betreft
natuurlijk veel meer hebben omdat het nu
eenmaal in de sfeer van grappenmakerij
wordt gehouden. Zelfs de voorboden van
zijn latere, vergaande experimenten ver
oorzaken in dit werk alleen maar gegrin
nik en geen ontsteltenis in de zaal.
Het concert in D voor viool en orkest van
Igor Stravinsky het enige vioolconcert
dat deze componist heeft geschreven, ont
staan in 1931 onder invloed van de Ameri
kaanse violist Samuel Dushkin werd
door de Italiaanse violist Salvatore Accar-
do zo gaaf ingepast in het zeer delicate en
transparante werk dat het Concertge
bouworkest hier leverde dat je soms ver
gat dat er een solist aan het werk was.
HILVERSUM. (ANP) De schrijver
Willem Frederik Hermans, die gisteren in
Brussel de Grote Prijs der Nederlandse
letteren heeft gekregen, is naar aanlei
ding daarvan geïnterviewd door de
VARA-radio.
Het interview is gemaakt door Jeanne
van Munster en Willem G. van Maanen.
Het is te beluisteren in het programma
„Het zout in de pap”. (Zaterdag 5 novem
ber, 16 uur, Hilversum 1.)
Het draait tenslotte uit op vermaak ten
kosten van Marianne Faithfull, want
niemand zal de ijdele combinatie van ge
kreun en ongecoördineerde bewegingen
vanwege het hoge alcoholpromilage in
haar bloed serieus hebben genomen. Een
overbodig concert, een uitstalling van
menselijke ellende waarover je je alleen
maar zorgen kunt maken. Want hoe haal je
het anders in je hoofd om met zo weinig
capaciteiten en zo’n tekort aan overtuiging
met of zonder alcohol het podium op te
gaan? De stakkerd kon de weg naar de
kleedkamer na het laatste nummer nauwe-
lijk vinden, zoveel tol eist Bacchus. Het
aanwezige volkje vindt het wel leuk alle
maal en weet Marianne zelfs een toegift
afhandig te maken.
DEN HAAG. „Ongewild archief” is
>de titel van een boek met niet eerder
gebundelde beschouwingen van dichter J.
C. Bloem, dat door de stichting BZZTOH
wordt uitgegeven ter gelegenheid van een
speciale Bloem-manifestatie op 13 no
vember in het Haagse HOT-theater. Als
belangrijkste reden om juist nu aandacht
tan de in 1966 overleden dichter te beste
len geeft BZZTOH op het onlangs ver-
chenen boek „Leven met J. C. Bloem”
ran Clara Eggink.
Tijdens de manifestatie, die om half ne
gen begint, spreekt auteur Willem G. van
Maanen met mevrouw Eggink over het
boek. Het gesprek wordt onderbroken
door diaprojecties en het voorlezen van
enkele gedichten van Bloem door Henk
van Ulsen.
De avond wordt ingeleid door prof. A. L.
Soteman, die bij Querido het boekje over
de dichter „J. C. Bloem” liet verschijnen.
Hij bereidt momenteel een uitgave voor
van de briefwisseling tussen P. N. van
Eyck en Bloem, alsmede een wetenschap
pelijke editie van de „Verzamelde gedich
ten”. Tot slot praat Van Maanen over
Bloem met uitgever Johan Polak.
Behalve „ongewild archief” geeft uitge-
rerij BZZTOH ter gelegenheid van de ma
nifestatie ook nog een boekje met aforis
men van Bloem uit.
zonder meer grof te noemen (zoals vooral noemd, kenmerkend voor een tijd waarin
tot uiting kwam in het eerste en het vierde Strawinsky streefde naar een muziek die
deel) terwijl het koper dat steeds weerke- iedere heftige romantische emotionaliteit
rende thema ook steeds in hetzelfde fortis- vermeed. Uit het gebruik van namen uit
simo de zaal in schetterde. Dat behoudens vroegere stijlperioden blijkt trouwens dat
in het tweede deel Largo de tempi wat de. componist zich heeft laten inspireren
met de losse hand genomen werden bevor- door de barok.
Colin Davis, die als vertolker van Stra
vinsky’s muziek een grote naam heeft
hoog te houden, imponeerde evenals
Salvatore Accardo met zijn stijlvolle en
gedetailleerde verdediding van deze waar
devolle partituur.
GEMMA COEBERGH
1. Laurens Jansz Coster
2. Papierschepper
3. Handpersje
2.
Papier-
schepper
Jan Wolkers noemt zijn nieuwe
Odyssee in de tijd
