Karmanlis
opnieuw premier Griekenland
In toespraak tot Israëlisch parlement:
aan
Extreem-rechts
herdenkt Franco
Rampen in India
en Bangladesj
Liberaal Europees
program vastgesteld
Reacties op
reis Sadat
II
Smith kondigt nieuwe
initiatieven
t
erlaai
ing
I
i
OPEN BRIEF
19 7 7
BINNEN- EN BUITENLAND
3
NOVEMBER
MAANDAG 21
door Nico Scheepmaker
Toespraak
Stem
Heilige plaatsen
(Van onze speciale verslaggever, Fred Sanders)
JERUZALEM. De Egyptische president Anwar
as-Sadat en de Israëlische premier Menahim Begin
d] hebben het afgelopen weekeinde de eerste stappen
de op op weg naar vrede in het Midden-Oosten gezet.
(Van onze redacteur in Spanje,
Peter Hattink)
MADRID. Ongeveer 300.000
extreem-rechtsen herdachten gis
teren op de Plaza de Oriente in
Madrid de dood van de dictator
Francisco Franco, die gisteren
precies twee jaar geleden over
leed. Met veel vertoon van nostal
gische demagogie deden de lei
ders de betogers terugverlangen
naar de tijden van de dictatuur.
.'hack
•oycot
rinders-
opstel
f om de
die een
ïat, dan
CBTB
tijd gin
i om
adeur
2
die de vijandschap van een groot deel van de Arabi-
’üidasche wereld riskeerde door naar Israel te gaan.
In een toespraak voor het Israëlische parlement, de
Knesset, erkende Sadat formeel het bestaansrecht
£E>anl| van de staat Israel, en gaf hij de wens te kennen met
derianidat land vreedzame betrekkingen te onderhouden,
ocenteapremier Begin sloot zich aan bij de vele staatslieden
kunnen (jie de afgelopen dagen de moed prezen van Sadat,
voor do
t gebied)
rvi
tsteer
f»*
HP
trijfël
Beste Jan,
Sadat erkent bestaansrecht Israel
mei
I
Wat een toestand nou weer! Je was overi
gens weer prima op dreef in dat interview
met Aad van den Heuvel op zaterdag
avond: Sadat en jij, dat waren wel zo’n
beetje de hoogtepunten van die avond,
vond ik. Ik kan me je woede wel voorstel
len over wat je „een verschrikkelijk sme
rig en rancuneus artikel” noemt, en ik
bewonderde de terughoudendheid waar
mee je Wim Zaal (de schrijver van het
artikel) en Ferry Hoogendijk (de hoofdre
dacteur van Elseviers Magazine waarin
het stuk over jou en je nieuwe boek „De
Kus” verscheen) voor de kijkers uitteken
de. O.k., omschrijvingen als „hhlf-debiele
keukenmeid” en „varkensoogjes” zijn mis
schien niet flatteus, maar je kan ze toch
moeilijk rancuneus noemen.
Ik merkte bovendien tot mijn genoegen
dat je, vergeleken met je uitlatingen in de
kranten, weer wat inbond met betrekking
tot je uitgeverij Meulenhoff, boosdoener
nummer 2. Had je anders weer naar uitge
verij Elsevier gemoeten, zoals een jaar of
wat geleden? Een mens kan niet blijven
pendelen. Bovendien weet je dat adjunct-
directeuren als Laurens van Krevelen nu
eenmaal graag de kranten en weekbladen
terwille zijn, want publiciteit is verkoop.
Een beetje actieve literaire redacteur zorgt
ervoor dat hij bijtijds de drukproeven
krijgt, zodat hij het boek gelezen heeft als
het in de boekwinkels verschijnt en hij er
meteen over kan schrijven. Dat is ook
altijd mijn streven. Toen ik een paar
maanden geleden bij Meulenhoff was om
iets op te halen, stond daar beneden, bij de
telefoniste en receptioniste op de toon
bank een tas vol boeken klaar, die blijkens
een notitie die er op lag voor Iwan Sitnia-
kowsky, de letterkunderedacteur van De
Telegraaf bestemd waren. Ik heb Iwan
nog op de redactie van het Algemeen Han-
delsblad zien schaken met Jan Blokker,
dat was dus nog voordat Iwan naar De
Telegraaf en Jan naar De Volkskrant ver
huisde. Zo gaan die dingen. Ik vroeg nog
aan die receptioniste van Meulenhoff of
Sitniakowsky elke week ’s morgens zijn
tasje kwam brengen om het dan ’s mid
dags weer rijk gevuld op te halen (zoals
mijn dorpsgenoten eerst hun lege emmer
tje bij mijn buurman de veehouder bren
gen, om het dan na melkenstijd weer vol
op te halen), maar ze ontkende dat het zo
methodisch toeging.
Als ik het goed begrepen heb, Jan, had je
Wim Zaal aanvankelijk wel een interview
toegezegd, maar die toezegging weer her
roepen nadat er in Elsevier een „smerig
hetzerig stuk tegen Anton Constandse”
was afgedrukt. Toen heb je tegen Zaal
gezegd, dat je niet in dat blad van hen
wilde staan. Hieruit spreekt een zekere
wereldvreemheid. Niet omdat ik de inte
griteit van Constandse als politiek com
mentator al jarenlang in twijfel trek, maar
omdat Elseviers Magazine (33e jaargang)
zulke „smerige hetzerige stukken” al ja
renlang schrijft, en tegen mensen die ik
heel wat hoger aansla dan dr. Anton Con
standse. Het zou niet zozeer in mijn hoofd
opkomen mij door Elsevier te willen laten
interviewen (zelfs niet als ik net een boek
geschreven had), en dat dan om één bloody
artikel weer af te zeggen.
Daar komt in dit geval nog bij, dat Wim
Zaal in het begin van zijn artikel wel de
indruk poogt te wekken dat hij je geïnter
viewd heeft („Zou het ook aan de grootte
van zijn atelier liggen, dat Jan Wolkers zo
molenwiekt? Hij gebaarde alsof hij een
avondje massazang dirigeerde, toen hij
tussen de immense primitieve maskers en
het struweel van exotische planten in die
ruimte schreeuwde: „Niets, meester! In
een zwart gat is het gevallen!” - Ik had
naar zijn debuut gevraagd, etc.) maar het
nergens echt zegt. Boven het stuk staat
dan ook:
„Wim Zaal overziet Wolkers’ loopbaan,
onderzoekt zijn nieuwe werk en komt stap
voor stap tot een onthutsend diepte-por-
tret van onze meest gelezen schrijver”.
Het is duidelijk dat hij, na het geweiger
de interview, in het archief onder de W van
Wolkers heeft gekeken, en met wat handig
jat- en citeerwerk, aangevuld met zijn uit
leg van de nieuwe roman „De Kus”, de
indruk heeft proberen te wekken dat hij je
persoonlijk heeft gesproken. Dat is alles
behalve fraai, maar alleen omdat hij zo
dom is geweest geen bronnen te vermel
den. Geheel uit de mouw geschudde inter
views zijn erger, en komen steeds vaker
voor dank zij de Story-, Privé- en Mixlec-
tuur. Soms vinden we zoiets zelfs alle
machtig aardig, bijvoorbeeld als Piet Grijs
in Hollands Diep de geestelijke leidsman
van Dries van Agt uit het niets oproept en
hem teksten van heel andere mensen in de
mond legt. Dat vond ik leuk. Maar mijn
gevoel voor humor werkt in zo’n geval
natuurlijk wel selectief...
op
lan
i actie
cust.
ATHENE. De partij Nieuwe Demo
cratie van de Griekse prenïier Karaman-
lis zal met een aanzienlijk ingekrompen
meerderheid in het parlement terugke
ren, en de socialistische PASOK onder
Andreas Papandreou wordt de grootste
oppositiepartij, met 80 tot 100 van de 300
zetels. Dit is de conclusie uit de eerste
uitslagen van de Griekse parlementsver
kiezingen, zoals die gisteravond laat
binnenkwamen.
Het program is een uitwerking van het
Europese beginselprogramma dat begint
dit jaar in Stuttgart werd aanvaard. Hierin
wordt veel nadruk gelegd op de traditione-
(Van onze redacteur in Griekenland
Frans van Hasselt)
le vrijheidsbeginselen en op de daaruit
voortvloeiende noodzaak van democrati
sering van de Europese besluitvorming.
De liberalen zijn de eerste politieke fe
deratie’ die met een Europees verkiezings-
program gereed zijn. D’66 had twee verte
genwoordigers naar Brussel gestuurd. De
ze hadden echter geen officiële status.
len met Egypte, Syrië, Jordanië en Liba
non. De communistische partijleider Mey
er Wilner zorgde op dat moment voor het
enige incident door te roepen: „En waar
om niet met het Palestijnse volk?”.
Sjimon Peres, de leider van de Israëli
sche Arbeiderspartij, die in de oppositie is,
kreeg na Begin het woord. Hij verklaarde
dat zijn partij bereid is tot belangrijke
concessies, in ruil voor vrede. „Maar, me
neer de president, (Sadat) dan moet u dat
ook doen”.
Terwijl Sadat zich uitdrukkelijk had ge
keerd tegen een geleidelijk tot stand ko
mende vrede, bijvoorbeeld via een verlen
ging van het troepenscheidingsakkoord,
en zich uitsprak voor een alomvattend
vredesakkoord, stelde Begin voor aller
eerst de staat van oorlog tussen de beide
landen af te schaffen.
De manifestatie begon met het beluiste
ren van een toespraak van Franco uit 1970.
Javier Alba, president van de Madrileense
afdeling van de extreem-rechtse organisa
tie Fuerza Nueva, eiste in zijn rede het
onmiddellijke aftreden van de regering-
Suarez, die, volgens hem, via de algemene
verkiezingen van 15 juni van dit jaar ille
gaal aan de macht was gekomen. Voorts
verweet hij het kabinet-Suarez een onsta
biele politiek te bedrijven, die de Spaanse
eenheid bedreigde. „In plaats van Spanje
met krachtige hand te leiden, bedrijft men
nu een politiek, die de mensen meer met
rode vlaggen doet zwaaien dan met de
nationale vlag”.
Een van de hoogtepunten voor de de
monstranten was de toejuiching van de
dochter van Franco, die een kort dank
woord tot de aanwezigen richtte voor de
massale herdenking van haar overleden
vader. De massabetoging eindigde met het
franquistische strijdlied „Cara al Sol”,
waarbij iedereen de Hitler-groet uitbracht.
Na de demonstratie riepen tal van beto
gers: „Suarez, verrader, eens zong jij ook
het Cara al Sol”.
De mededeling van Smith zou erop kun
nen duiden dat Smith opnieuw aan de
gang gaat met zijn omstreden plan voor
een „interne regeling van het Rhodesische
vraagstuk” met zwarte nationalisten en
met uitsluiting van het patriottisch front.
Dat front voert een guerrillastrijd tegen
het blanke minderheidsbewind.
tij. De orthodoxe Moskou-trouwe Com
munistische Partij komt waarschijnlijk
net iets hoger uit, op 8 procent, terwijl
het zogenaamde Bondgenootschap van
Progressieve en Linkse Krachten, waar
in de Onafhankelijke Communistische
Partij van het Binnenland zeer slecht
boerde en niet meer dan 3 procent lijkt
te gaan halen.
Young zei dat hij van mening was dat
Smith met zijn mededelingen probeert het
moreel van zijn aanhangers en de strijd
krachten op te vijzelen. De Amerikaan zei
dat Smith geen beter plan kan hebben dan
de VS en Groot-Brittannië voor het oplos
sen van de Rhodesische kwestie. „Tenzij
hij met een beter plan komt en probeert tot
een binnenlandse regeling te komen, zal
hij te maken krijgen met nog meer bloed
vergieten dan thans”, aldus Young.
De Amerikaanse ambassadeur bij de
VN, Young, heeft gisteren bij zijn aan
komst in Londen gezegd dat de Brits-
Amerikaanse voorstellen voor een rege
ling voor Rhodesië nog „leven”. Young
gaat in Londen met o.a. minister Owen
besprekingen voeren over Rhodesië. Ook
zal hij spreken met Lord Carver, die vol
gens het plan hoge commissaris in Rhode
sië moet worden.
In goedingelichte kringen in Rhodesië
wordt het niet uigesloten geacht dat Smith
gaat aansturen op een wijziging van dit
plan op punten die hem niet bevallen
(vooral de bepaling dat het grootste deel
van het huidige leger moet worden vervan
gen door een grotendeels uit guerrillastrij
ders bestaand leger). Zij leiden dat af uit
het feit dat Smith al eens heeft gezegd dat
best zou kunnen worden geprobeerd zijn
eigen plan en dat van de VS en Groot-
Brittannië tegelijkertijd te beproeven.
gister-
Polling
vrijwel
■lukken
schade
Op voorstel van de VVD was dit begin
selprogram nog uitgebreid met twee para
grafen over ontwikkelingshulp en over
emancipatie van de vrouw. Wat de ontwik
kelingshulp betreft wordt vooral nadruk
gelegd op de hulp aan de allerarmsten en
wordt steun betuigd aan de zgn. Stabex-
overeenkomst die de Europese Gemeen
schap heeft gesloten met ruim 50 ontwik
kelingslanden. Stabex voorziet in stabilise
ring van de opbrengst van een reeks
grondstoffen en tropische landbouwpro-
dukten.
Dit resultaat zal een enorme verschui
ving en sfeerverandering in het Griekse
parlement teweegbrengen. Bekende fi-
(Van onze redactie buitenland)
SALISBURY/LONDEN. De Rhodesi
sche premier Ian Smith heeft gisteren
bekendgemaakt dat „nieuwe initiatieven
in gang zijn gezet en dat er in de loop van
de week belangrijke beslissingen te ver
wachten zijn”. Dit meldt het blad Sunday
Mail, dat in Salisbury verschijnt.
NEW DELHI/DACCA (AP). De oost
kust van India is gisteren geteisterd door
een cycloon. Deze heeft naar schatting
1000 dodelijke slachtoffers geëist en
2.000 gewonden. Ongeveer 100.000 men
sen raakten dakloos. Het was de tweede
cycloon binnen een week in India.
ssadeur
Huyde-
de Por-
Ir. Huy.
ds 1974
Smith had eerder in het weekeinde ge
zegd dat hij het Brits-Amerikaanse plan
voor een zwart meerderheidsbewind af
wees. Hij noemde het plan een „jammerlij
ke mislukking”.
linistene
en aantal
agd of de
extra be-
iand met
Rote Ar-
deze ter
het ogen-
guren, ook ministers, uit Karamanlis’
partij zullen er niet terugkeren en een
heel nieuwe groep van vele tientallen
parlementair totaal onervaren links-geo-
riënteerde intellectuelen dient zich aan.
Het meest dramatisch is het resultaat
voor de oude Centrumpartij, die met een
miniem groepje zal terugkeren. De ui
terst rechtse Nationale Groepering lijkt
naar circa 7 procent te gaan; in het
koningsgezinde Zuiden boekte zij haar
beste resultaten, maar ook in de grote
steden wist zij beduidende stemmenaan
tallen te ontnemen aan de regeringspar-
Een andere steen des aanstoots bleef ook
overeind staan: Sadat vroeg Israel het
beheer van Jeruzalem, heilige stad van
Islam, jodendom en christendom, op te
geven en toe te staan dat de stad zou
worden geïnternationaliseerd. Begin wees
erop dat de heilige plaatsen in Jeruzalem
sinds 1967, sinds Jeruzalem onder Israë
lisch beheer staat, weer voor iedereen toe
gankelijk zijn, wat voordien, toen de oude
stad onder beheer van Jordanië stond, niet
het geval was.
Al deze bezoeken, die tot voor enkele
'eken nog volslagen onvoorstelbaar zou-
len zijn geweest, vonden plaats in een
Karamanlis, die in 1974 nog 220 zetels
behaalde met 54 procent van de stem
men, ziet dit percentage dalen tot 40 a 42.
De PASOK, die vorige maal derde werd
met 14 procent van de stemmen en 15
zetels, stijgt naar 24 a 26 procent en
passeert daarmee de Unie van het Demo
cratisch Centrum onder Mavros, die een
tuimeling maakt van 20 naar hooguit 13
procent.
:ht dat de
len tegel
genwoor-
in bevrij-
e aanwij-
is uiterst
jrder vat
(Van onze redactie buitenland)
BRUSSEL. Veertien liberale partijen uit de negen EEG-landen hebben gisteren in
Brussel een verkiezingsprogram opgesteld met het oog op de voor volgend jaar
voorziene rechtstreekse verkiezing van het Europees Parlement.
Het persbureau beweerde dat „de
ontmoeting van Sadat met de Israëli
sche premier Begin in de Arabische
wereld wordt gezien als en samenzwe
ring van het imperialisme, het zionisme
en de Arabische reactie tegen de Arabi
sche nationale bevrijdingsbeweging”.
Tass maakte uitgebreid melding van
Arabische betogingen en andere nega
tieve reacties op Sadats bezoek, dat
door het Russische persbureau een „ca
pitulatie” wordt genoemd.
illeen ge-
de poli-
f bepalen
se bedrij-
1-
Minister van Buitenlandse Zaken
Van der Stoel sprak de hoop uit dat
Israel de door Sadat uitgestoken hand
met een dergelijk gebaar zal beant-
woorden. Het kwam dit weekeinde niet
de regi tot een gemeenschappelijke verklaring
van de negen EEG-landen over de ont
wikkelingen in het Midden-Oosten.
Aanvankelijk werd vanuit Brussel be
richt dat Frankrijk zich had verzet te
gen een verklaring waarin Sadat werd
geprezen. Later zei de Luxemburgse
premier Thom dat Frankrijk niet het
enige land was dat tegen een dergelijke
verklaring (die bepaalde Arabische
landen tegen de haren in zou strijken)
gekant was.
bourgeois landen” om „achter de rug
van de Arabieren om” aparte vredeson
derhandelingen met Israel te voeren, zo
heeft het oficiële Russische persbureau
Tass verklaard’
President Carter heeft na het beluis
teren van de drie toespraken in de
Knesset verklaard te hopen en te gelo
ven dat het mogelijk is vorderingen te
maken naar het herstel van een blijven
de vrede in het Midden-Oosten. De re
devoeringen van president Sadat, pre
mier Begin en oppositieleider Peres
waren „roerende gebeurtenissen en een
bijdrage aan de vrede”, zo onderstreep-
te hij in een communiqué, dat het Witte
Huis uitgaf.
Begin stelde voor, als eerste vredesmaat-
regel, de staat van oorlog die nog steeds
bestaat tussen Israel en zijn Arabische
£11616 buurlanden, te beëindigen en normale be-
trekkingen aan te gaan.
iers aa Sadat bracht in zijn toespraak de beken-
Ceh de Arabische eisen naar voren: terugtrek-
j, hel lung van Israëlische troepen binnen de
i pytho grenzen van voor de Zesdaagse oorlog van
an vaca
Een passagiersboot met ongeveer
700 mensen aan boord is gisteren in de
baai van Bengalen gezonken. Aangeno
men wordt dat meer dan 200 mensen ver
dronken zijn. Het ongeluk gebeurde in de
haven van Brisal, in Bangladesj, 320 kilo
meter ten zuiden van Dacca. De oorzaak
van het ongeluk is nog niet bekend.
De ma 1967 en stichting van een Palestijnse staat.
Dorpsbi Hij legde er sterke nadruk op dat hij niet
soek wanaar Jeruzalem was gekomen om apart,
die ea :0S van de andere Arabische mogendhe-
vei
—Henry Kissinger gelooft dat in het
Midden-Oosten „niets meer zal zijn zo
als voorheen” na de reis van president
Sadat naar Israel. In een interview met
de New York Times geeft de Ameri
kaanse oud-minister van Buitenlandse
Zaken te kennen dat hij dit weekeinde
telefonisch contact heeft gehad met de
Israëlische premier Begin en met Sa
dat. Hij voegt eraan toe dat de vooruit
zichten die met Sadats bezoek geopend
fijn, evenals de gevaren die aan het
huidige initiatief verbonden zijn,
„enorm” lijken. Het eerste gevaar is
volgens Kissinger dat de twee staats-
eden wellicht geen enkele voortgang
boeken in hun besprekingen en dat ze
sis gevolg daarvan elk idee van een
oplossing via onderhandelingen zullen
opgeven. Het tweede gevaar dat de oud-
bewindsman ziet is dat Sadat wordt
afgezet als hij met lege handen uit
Jeruzalem in Cairo terugkeert.
Het bezoek aan Israel van de Egypti
sche president Anwar Sadat is voorna
melijk het gevolg van de pressie die op
Cairo wordt uitgeoefend door de Vere
nigde Staten en andere „niet-arabische
-en reg
:iet in f
i bedra
de heli
leed aa
zal wo
De opkomst bij deze verkiezingen was,
misschien door het regenachtige weer,
wat minder hoog dan verwacht. Zij ver
liepen in complete rust en orde.
Begin schudt
Sadat de hand na
dat hij zijn rede in
het parlement
beëindigd heeft.
serene, kalme stemming. Hoogtepunt ech
ter van Sadats bezoek, nu al de belangrijk
ste diplomatieke gebeurtenis van dit jaar
genoemd, was echter zijn toespraak tot de
Knesset.
Terwijl de 120 Israëlische parlementsle
den muisstil toeluisterden vertelde Sadat
waarom hij zijn sensationele reis maakte,
wat het doel was van zijn bezoek: „Ik ben
naar u toe gekomen opdat wij samen aan
een permanente en rechtvaardige vrede
kunnen werken en het vergieten van een
druppel bloed uit het lichaam van een
Arabier of een Israeli kunnen voor
komen”.
Sadat toonde begrip voor diegenen,
vooral in de Arabische wereld, die hem
(soms in de bloedigste termen) hebben
aangevallen vanwege zijn reis naar Israël.
„Zij die met mij contact hebben opgeno
men na de bekendmaking van het besluit,
maakten bezwaar omdat de diepe achter
docht en het volledige gebrek aan vertrou
wen tussen de Arabische landen en het
Palestijnse volk enerzijds en Israel ander
zijds blijft bestaan in alle geesten”. De
Egyptische president gaf echter te kennen
dat hij uit het feit dat Egypte, als het
grootste Arabische land, steeds de zwaar
ste last van de oorlog met Israël moet
dragen, wel het recht ontleent over vrede
te onderhandelen.
Begin sprak in zijn antwoord in het
Israëlische parlement over de historie van
de joodse staat Israel. Hij verklaarde zich
bereid naar Kaïro te gaan om de onder
handelingen zo nodig voort te zetten. Israël
wil, aldus Begin, over vrede onderhande-
a Poilad
eorgië i
eertiend»
roep, dal
jelaten j
eft giste-
mitische
:e gevan-
nber, de
iteling in
gevange-
•rd ge den en de PLO, vrede te sluiten met Israël.
Begin bracht in zijn toespraak geen
nieuwe gezichtspunten naar voren. In Je-
ruzalem werd aangenomen dat de beide
1 u regeringsleiders hun onderhandelingen
teur Afzouden bewaren voor de gesprekken ach-
jn werjter gesloten deuren die zij voor en na de
nderdfzitting van de Knesset hadden.
eeks g Voor zijn optreden in de Knesset had
eke paSadat, overal omgeven door een cordon
irrier Ivan Israëlische en Egyptische veiligheids-
ek in [agenten maar niettemin hartelijk toege-
een pljuicht door duizenden Israeli’s, in Jeruza-
tkabialem bezoeken gebracht aan de Al Aqsa
moskee, een van de heilige plaatsen van
Cutihet Moslim geloof, aan christelijke heilige
plaatsen en aan het joodse monument Jad
dagbllvasjem.
achtha
men cl
eren zi|
tand zij
que aa»
jn in
i een hi
andere
ilitie zij
van
s-
