Bergman-film uit 1947 beleeft Nederlandse première
meeslepend naverteld
hciarkm
f filmhuizen j
l amsterdam
Franse historie eens
i
I
f*
’’L
4
4
3
'I
Amsterdamse bioscopen houden winterslaap
Nachtvoorstellingen
Trek er eens
een paar dagen
tussenuit met
eenNS-Minitrip.
item f
Een
uitstekend idee:
geef
JJK kado!
Fdriekant
onovertrefbaar!
kJKJ
19 7 7
NOVEMBER
2 5
|R I J D A G
niiïiniiiii innrmnnnnnrHJuiJUurjüuuuDanDDDOQDDDDoaoDDauan
u
4
OT
*J
Jgdert 1849
Het is wel een echt Bergman-
lar geweest. Op de tv, de vervolg-
>rie „Scènes uit een Huwelijk”,
sn bewerking in delen van Berg-
ans gelijknamige film uit ’75, op
e boekenmarkt verscheen een bi-
jrafie van Liv Ullmann, Berg-
lans vierde vrouw eh zijn belang-
ijkste actrice en tegelijk kwam,
reneens in het Nederlands in de
;rie „Grote Cineasten” bij Meu-
nhoff „Bergman over Berg-
lan” uit, de neerslag van een
»ks intelligente interviews met
e meester, hem afgenomen door
>n drietal Zweedse journalisten.
1
Deze
uitvoering
f. 5,25
□oncjounooaDDDDDtiaaaiJDDUDaDanaDDDDDaDDDaoDOnnonoo
bovendien een sterke eigen inbreng kon
verwachten.
Vs
Q?
21
Licht en Donker studie
van beginnend cineast
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
(AD VER TENTIE)
Ookruime keuze in weekendreizen
naar boeiende steden in binnen-
en buitenland, bungalowreizen en
8-daagse NS-appartementenreizen.
Alle informatie in de brochure
”NS-Mi nitnps TI/7W opdestations.
v.a. 1109,-
v.a.flll,-
Elliot Gould en George Segal spelen de hoofdrollen in California Split van Robert
Altman (Roxy, Haarlem).
In het Leidseplein Theater kan men nu
de uitzonderlijke Franse film „Que la Féte
commence” van Bertrand Tavernier zien
die een der hoogtepunten was van de Film-
week Arnhem. Als gold het een eigentijds
onderwerp, zo heeft Tavernier een stuk
Franse geschiedenis gedramatiseerd dat
kort na de dood van Lodewijk XIV, zo
omstreeks 1720 gesitueerd is. Philippe
d’Orléans is regent, er worden mensen
geronseld voor de Franse kolonie Louisia
na in Amerika en de Bretons markies de
Voor de jeugd is Merlyn de Tovenaar
van Walt Disney voor de zevende week in
de Studio gebleven, terwijl Palace op de
matinees gezorgd heeft voor de Dikke en
de Dunne als eilandbewoners.
Als contrast in Frans Hals de griezelfilm
„De Monsters zonder Ogen”. Voor de rest
de ijzersterke prolongaties: „Soldaat van
Oranje” in Palace, „The Deep” in Studio,
„Fritz the Cat” in Roxy en de „Silver
Streak Expresse” met Gene Wilder in
Luxor. Lido komt met een reprise, die het
publiek zeker in dank zal afnemen, omdat
de titel ervan „Jaws” luidt.
De situatie geeft volop gelegenheid het
thema van lijden en gewillige onderwer
ping in allerlei sado-masochistische spel
letjes uit te werken, waardoor de film iets
gaat lijken op Losey’s „The Servant”. De
hoofdrollen worden perfect door twee be
kende Franse acteurs gespeeld. We zien
Victor Lanoux (deze week nog aanwezig in
„Met een Briefkaartals de pseudo-
huisknecht en Andréa Ferréol, de dikke
gezellige actrice uit „La grande Bouffe”
als het dienstmeisje dat miljonaire wordt.
Een mooi gefilmde en fraai verzorgde soft-
porno met het accent op „soft”.
In de nachtvoorstellingen prolongeert
Palace „Break Out” met Charles Bronson
en komt Frans Hals met de wat belegen
western „The Magnificent Seven ride” van
Georg McCowan met Lee van Cleef in de
rol van wrqkende sheriff.
Pontcallec probeert een afscheidsbewe-
ging van Frankrijk te organiseren.
Al die historische feiten dienen als ach
tergrond van een reeks kleurige gebeurte
nissen, half dramatisch, half komisch
waarin corruptie, omkoperij en zedeloos
heid een belangrijke rol spelen Met Philip
pe Noiret als de regent, Jean-Pierre Ma
rtelle, als de opstandige Breton, Jean Ro-
Neef Jéróme heeft natuurlijk op de erfe
nis gerekend, hij denkt eerst nog iets van
het fortuin te redden door met Maria te
trouwen, maar Maria herinnert zich de tijd
dat Jéróme nog in de positie was bed-
diensten van haar te eisen en weigert een
huwelijk. Jéróme mag mee profiteren van
het geld als huisknecht en chauffeur en hij
aanvaardt deze vernederende positie in de
hoop dat Maria vóór hem zal sterven.
FILMHUIS VELSEN (Kanaalstraat 257)
begint van vrijdag 2 december af een Rus
sische Filmmaand. Vrijdag wordt begon
nen met een boeiende, in de middeleeuwen
spelende film over de ikonenschilder An
drei Roublev en zijn relaties met de ge
beurtenissen die rondom hem plaasheb-
ben. Een indrukwekkend voorbeeld van
recente Russische filmkunst, waartoe ook
behoren „Monoloog” van I. Averbach uit
1973 (op woensdag 7 december), „Er was
eens een Zanglijster” uit 1971 (op donder
dag 8) en „Het Adelsnest” van A. Koncha-
lovski uit ’69 (op woensdag 14). Maar ook
de klassieken zijn niet vergeten „De Moe
der” van V. Pudovkin (1926) komt later
aan de beurt evenals „Staking” en „Okto
ber” van S. M. Eisenstein. Heel wat moois
dus in het vooruitzicht
CINECLUB houdt, te beginnen do. 24
nov. een Vrijheidsweek met films over
Tibet, Israel, Turkije, USA, Frankrijk,
West-Duitsland en Portugal waarin onvrij-
heidsaspecten of vormen van onderdruk
king gesignaleerd worden. Donderdag
avond 1 dec. is er een slotavond in het
teken van de strijd tegen racisme. Met
films over Suriname (o.a. fragment uit de
Cinéclub-produktie „Djai Djai Sarnaam”)
en over Zuid-Afrika. Voorstellingen vin
den plaats in buurtcentrum de Boomspij-
ker, Rechte Boomsloot 52 Amsterdam (bij
Nieuwmarkt).
Nieuw voor Haarlem is de nachtfilm in
Roxy, Robert Altman’s „California Split”
met Elliott Gould en George Segal, twee
elkaar toevallig ontmoetende vrijgezellen,
die gezamenlijk wat rumoerige avonturen
beleven voor ze zich echt kameraden voe
len en dan in Reno aan de speeltafel een
fortuin gaan winnen. Een wat chaotische
film die boeiend eindigt in een spannende
beschrijving van hun gokwoede.
orde zoals Bergmans jeugd, zijn vroegste
belangstelling voor de film, zijn gods
dienstige opvattingen, voor zover betrek
king hebbend op zijn films, zijn populari
teit in eigen land.
Vooral de behandeling van dat laatste
onderwerp vormt een mooie illustratie van
het bekende gezegde hoe een profeet in
eigen land geëerd wordt. De actie van het
filmblad „Chaplin” is al genoemd, maar
een dieptepunt in de geschiednis van de
filmkritiek in Zweden noemt Bergan de
pers-aanvallen op „De Spullebaas”, de
film die hier aanleiding werd Bergman als
een groot en origineel cineast te gaan be
schouwen. De criticus van het invloedrijke
dagblad „Aftonbladet” schreef destijds:
„Ik weiger nu toch het braaksel dat Ing
mar Bergman deze keer achter zich gela
ten heeft, aandachtig te bekijken”.
„Vanzelfsprekend”, zegt Bergman op
deze passage uit zijn leven, „onderga je
zowel het kas-debacle (wat de film ook
was) als de slechte critieken als iets cata
strofaals. Ik wist dat elke keer als ik met
een film de mist inging, mijn mogelijkhe
den om opnieuw een film te mogen maken
steeds kleiner werden. Ik wist dat het met
elke keer onzekerder en riskanter werd.
De speelruimte werd kleiner. En dat was
een heel onbehaaglijk gevoel”.
Bergman heeft zich, zeker tijdens de
eerste vijftien jaar van zijn carrière, ui
terst onzeker gevoeld. „Ik film in de over
tuiging dat iedere film mijn laatste zal
zijn”, is een van zijn pessimistische uit
spraken, evenals „Ik voel mij een koord
danser tussen vrees en onzekerheid”.
Maar dat heeft hem niet verleid concessies
in zijn werk te doen. Hij is op eenzelfde
niveau door blijven gaan van zijn sombere
kijk op het leven en de mensen blijk te
geven, of dat nu was in eigentijdse dra
ma’s, blijspelen of historische parabels. En
steeds weer bedacht hij nieuwe verhalen
om zijn twijfels omtrent het bestaan van
God, zijn angsten voor de dood en zijn
visie op de wreedheid van het menselijk
bestaan.
Voor een deel moet het constante van
zijn werk en men moet dat uitgestrekt
zien over een periode van dertig jaar
toegeschreven worden aan Bergmans te-
rugvallen op dezelfde medewerkers, zowel
acteurs als technische equipe. Achter de
camera stond bijna steeds de door hem
beroemd geworden Sven Nykvist, bij tij
den afgewisseld door de bijna even beken
de Gunnar Fischer. En in de spelerslijsten
zal men steeds dezelfde namen tegenko
men: in zijn vroegste films waren dat Eva
Dahlbeck, Harriet en Bibi Andersson en
Ingrid Thulin, later overheerst door de
aanwezigheid van Liv Ullmann; bij de
mannen Gunnar Björnstrand, Ulf Palme,
Max von Sydov en nu zeker bekend door
„Scènes uit een Huwelijk”, Erland Joseph
son. Bergman had het nodig vertrouwde
mensen om hem heen te hebben, mensen
die wisten wat hij wilde en van wie hij
Behalve in Kritenon waar een vroege
film uit Ingmar Bergman’s omvangrijk
oeuvre, Licht en Donker” vertoond
wordt, zijn er nog een paar premières op
de Amsterdamse filmagenda te ontdek
ken, een agenda die de laatste weken
tekenen van een winterslaap vertoonde
Wie deze week in een normale avond
voorstelling een première wil meemaken,
moet naar Studio waarop maandagavond
(en dus ook in de nachtvoorstellingen)
..Servante et Maitresse” draait, een ver
zorgde Franse film van de jonge regisseur
Bruna Gantillon. Gantillon zelfheeft met
Dominique Fabre een boeiend scenario
geschreven over een rijk geworden
dienstmeisje, dat de arrogante neef van
haar vroegere baas (een miljonair wiens
hele fortuin zij geërfd heeft) in haar dienst
neemt.
.^0^-
Tientallen mogelijkheden voor
een extra vakantietje, zoals:
3dagen Montierland
3dagen Twente
5 dagen Zuid Limburg v.a. f 197,-
5dagen Waddeneilanden v.a. f 170,-
chefort als een libertijnse kardinaal: en
Marina Vlady als een mooie courtisane
heeft Tavernier een meeslepende histo-
rfefilm gemaakt die echter niets heeft van
de muffige kostuumfilms die meestal als
zodanig gepresenteerd worden.
In „The Gumball Rally” in Cineac Regu
liers Breestraat en in „Eat my Dust” in de
andere Cineac, op het Damrak gaat het er
voornamelijk om hoeveel auto’s in de pu
ree gereden worden. The Gumball Rally
gaat uit van een in kleine kring georgani
seerde autorace dwars door Amerika en
hoewel een dergelijk reisschema aanlei
ding kan zijn tot aardige incidenten onder
weg, gaat het hier alleen om het jennen
van de verkeerspolitie en het veroorzaken
van ingewikkelde botsingen die zoveel mo
gelijk blikschade moeten veroorzaken.
Een dom soort films.
Van de première in Kriterion wordt al
het een en ander gezegd in het artikel over
Bergman. Het gaat om een oude, uit 1947
stammende film van de grote meester die
zich in dit vroege produkt nauwelijks laat
zien. Birger Malmsten speelt de blinde
jongen Bengt, naast hem is er vooral het
meisje Ingred dat door Mai Zetterling ver
tolkt wordt, een destijds gerenommeerde
actrice die later zelf aan het filmen zou
gaan („Loving Couples”, „Night Games”).
In een bijrol ontdekken we nog Gunnar
Björnstrand die in latere films van Berg
man meer dominerende rollen zal gaan
spelen. Alles bij elkaar, voor de aanhan
gers van Bergman een waardevolle aan
vulling van hun kennis omtrent deze
unieke filmer, ook al zal „Licht en Don
ker” niet bijdragen aan zijn roem.
Gierstraat 52-56 Haarlem Tel 023-312992
In totaal werd ongeveer 50 uur gepraat
issen januari 1968 en februari 1969),
tardoor eindelijk Bergman zelfs eens
Ivoerig aan het woord kwam, nadat ja
nlang tientallen journalisten over de he-
wereld hem geïnterpreteerd hebben,
m dingen in de mond hebben gelegd dip
I nooit gezegd had of hem bedoelingen
ibben toegeschreven die hij nooit had.
ft is natuurlijk jammer dat het mara-
on-interview in boekvorm maar tot be-
n 1969 gaat, op het ogenblik dat „Het Uur
in de Wolf” op het punt stond in première
gaan, maar aangevuld met een telefoon-
bprek over „Cries and Whispers” in de-
mber 1972 met een der interviewers en
et de tekst van een televisie-optreden op
maart 1973, is toch een grote mate van
tualiteit bereikt.
De drie interviewers, allen redacteuren
n het Zweedse filmblad „Chaplin” dat
fstijds een hetze tegen Bergman begon,
beginnen met „Kris” (Chris) uit 1945 tot
i met „Ritten” (Het ritueel) uit 1968, 36
tas in totaal waarvan we er hier
isschien een achttal niet gezien hebben,
ant het heeft na Bergman’s debuut met
Iris” ongeveer tien jaar geduurd voor
ft publiek en de internationale pers de
Imer Bergman ontdekten eh in zijn ont-
ikkelmg op de voet gingen volgen. Som-
j igen noemen voor dit moment van er-
cnning het jaar 1953 toen „Gycklarnas
fton” (De Spullebaas) verscheen, ande-
sn houden het op 1955 en op de film
Sommarnattens Leende” (De Glimlach
an een zomernacht). En na de ontdekking
an een nieuw talent dat zich in 1956 met
Het Zevende Zegel” op grootse wijze be-
estigde, werd door het filmbedrijf na-
lurlijk gezorgd voor een snelle maar on-
lledige inzage van vorig werk waardoor
hier in onregelmatige volgorde nog
omerspel” uit 1950, „Vrouwen in Ver
achting” (1952), „Zomer met. Monica”
152) en „Een les in Liefde” (1954) te zien
egen.
Bij het doorbladeren van een boek als
lergman over Bergman” valt weer eens
i met wat voor inzet en energie deze
ivermoeibare filmer meer dan dertig
ar lang en in een ongelooflijk hoog werk-
mpo een oeuvre van niveau heeft weten
i te bouwen. Vooral als men daarbij
idenkt dat hij het filmen als zomerbezig-
lid beschouwde en het winterseizoen
lor zijn toneelactiviteiten reserveerde. In
44, 26 jaar oud werd Bergman directeur
n het Stadstheater in Halsingborg, twee
ir later was hij eerste regisseur bij het
idstheater in Göteborg, een functie die
van 1954-1960 ook in Malmö en daarna
het Dramatische Theater in Stockholm
kleedde, waarvan hij later directeur
rd.
tóen staat versteld dat Zweden om een
npele belastingkwestie een dergelijke fi
ur die zijn vaderland jarenlang in het
iistieke nieuws bracht via allerlei vage
voor een leek dreigende aankondiging
tland dwingt te verlaten en hem nood-
akt in het buitenland te gaan werken,
it werd na enig zoeken West-Duitsland
lar de balling zo juist in de studio’s van
inchen „Het Slangenei” beëindigd heeft,
film die zich in het Duitsland van
istreeks 1923 (Hitler’s Putsch, gevangen-
hap en het schrijven van „Mein Kampf”)
ipeelt. De vrouw in de film is natuurlijk
t Ullmann.
Naast de pogingen om in gesprekken
o opeenvolgende films te analyseren,
men uiteraard in „Bergman over Berg
in” ook meer persoonlijke zaken aan de
ü- Birger Malmsten in Licht en Donker,
een oude Bergman-film, die eerst nu zijn
Nederlandse première beleeft (Kriterion,
Amsterdam)
Veel van die bekende figuren zal men
niet tegenkomen in de film „Musik i Mör-
ker (Muziek in de Nacht) die als „Licht en
Donker” nu onverwacht, dertig jaar na
datum (de film is van 1947) wordt uitge
bracht en deze week zijn première in het
Amsterdamse Kriterion beleeft. Inder
daad een première want behalve in Liga-
kringen is de film hier nooit in het open
baar vertoond en nu waarschijnlijk alleen
voor de dag gehaald vanwege het
Bergman-jaar
Zo’n film van dertig jaar oud en dan
gemaakt door een beginnende beroemd
heid stelt de kijker voor uiteenlopende
problemen. Het was Bergmans vijfde film
en hij was pas twee jaar eerder in dienst
gekomen van Svensk Filmindustrie. Die
onderneming had zich teruggetrokken uit
Bergmans nieuwe project dat zich baseer
de op een echte vrouwenroman van Dag-
mar Edqvist die ook het scenario had
geschreven, het verhaal van een in de
dienst door een schietongeval blind gewor
den jongeman die alle voor de hand liggen
de aanpassingsmoeilijkheden te doorstaan
krijgt met zijn omgeving en met het
dienstmeisje uit het ouderlijk huis dat ver
liefd op hem wordt.
Alle elementen zijn dus aanwezig voor
een fors melodrama. De jongen is muzi
kaal, als hij geen eerlijke kansen krijgt om
in de kunst verder te gaan, verhuurt hij
zich als café- pianist, wordt vernederd en
staat op het punt zelfmoord te plegen als
het inmiddels door studie voor onderwijze
res op zijn niveau belande dienstmeisje
toesnelt en hem van haar liefde overtuigt.
Niet gesteund door een intrige die hem
enige kansen bood en omgeven door zwak
ke spelers en slechte decorbouwers, kon
het niet anders of Bergman moest over het
hele front falen. Hoewel „falen,, in dit
verband misschien niet juist gebruikt is
omdat je „Licht en Donker” moet zien als
studie voor beginners en dus het gehalte
heeft van zoveel „eerste” proeven van be
kwaamheid zoals we die hier van onze
beginnende filmers gezien hebben.
Het verschil is alleen dat Bergman door
is kunnen gaan, ieder jaar weer met een of
meer films tot hij niet alleen het vak be
heerste maar zich ook bewust was van wat
hij met films thematisch wilde doen. Zodat
in zijn later werk een constante lijn te
ontdekken viel en een dramatische een
heid zoals bij maar enkele groten van het
witte doek voorkomt.
5> Brokkenmakers in The Gumball Rally, een wat domme sensatiefilm (Cinéac
Reguliers Breestraat, Amsterdam).
