Marcellus Emants
Centrum met kort stuk van
Russische historie toont
parallellen met heden
Terence Rattigan
5.
tuinieren:
informatief
Uitstekend en expressief spel van Concertgebouworkest
Slatkin belijdt geloof in
1.
kernloze Sjostakovitsj
5.-
Biologisch
zakelijk en
komende
exposities
Encyclopedie
van de bijbel
I
”Da’s een gezellige jonge”
overleden
I.
Broodsporen wijkt
voor Jan Rap
8
VERHOEVEN JONGE DUBBELE GRAAN-GENEVER
die bekende jonge uit 't Gooi
w
Logboek natuur
13
19 7 7
KUNST
DECEMBER
DONDERDAG
1
4950
12
:k
F
HAARLEM. Toneelgroep Centrum voert graag
toneel op van Nederlandse oorsprong. Dit seizoen
hebben we twee prima eenakters gezien van Don
Dekker, volgende week wacht de première van
Scheiden, een nieuw avondvullend stuk van Ton
Vorstenbosch, en woensdagmiddag ging in het lunch-
theater van de Toneelschuur de eenakter Een Positie
voor het eerst officieel. Een Positie .is van Marcellus
Emants, een Nederlandse schrijver die leefde van
1848 tot 1923. Aangenomen wordt dat hij het nu bij
Centrum gespeelde werk rond de eeuwwisseling
schreef. Het is een stuk vol gerichte spotternij over
een echtpaar waarvan het huwelijk volledig op de
klippen gelopen is.
„IN DE SCHADUW VAN HET WINTERPALEIS”
bibliotheek
satire in Een Positie
Zuigende
I
I
(ADVERTENTIE)
(Van onze kunstredactie)
JACOB LOOSJES
1
Leonard Slatkin, die
ND.
I
s wek
In Galerie Mokum in Amsterdam wordt
van 9 december tot 11 januari een herden
kingstentoonstelling gehouden ter gele
genheid van het feit dat de Amsterdamse
schilder Salomon („Sal”) Meijer honderd
jaar geleden werd geboren op 6 december.
Op de expositie zal behalve twintig schil
derijen, grotendeels uit het eigen bezit van
de galerie, ook Meijers vroegst bekende
tekening (uit 1900) te zien zijn.
Dit is een grote houtskooltekening welke
hij in zijn studietijd vervaardigde naar de
Staalmeesters van Rembrandt. Galerie
Mokum bezit de grootste collectie van wer
ken van Sal Meijer. Deze werd verworven
uit zijn nalatenschap. Speciaal voor deze
gelegenheid zal in een beperkte oplage van
100 exemplaren een van de meest bekende
etsen van de schilder worden vervaardigd;
de Portugese synagoge.
Ingeborg Elzevier
en Jules Hamel in
Een Positie.
(Foto: Kors van
Bennekom).
Vanaf het quasie-opti-
misme van het tweede
deel tot en met de van
banaliteiten aan elkaar
HAARLEM. De voorstelling Brood
sporen, die vanavond door het Beeldend
Theater in de Toneelschuur zou worden
gegeven, gaat niet door. Het'afgelasten van
deze voorstelling, die op 15 december in
Rotterdam in première gaat, houdt ver
band met de opbouw van-het decor voor de
produktie Jan Rap en z’n Maat.
De rol van Cocky Boonstra, die wegens
ziekte niet kan spelen, wordt in deze pro
duktie van de Theaterunie overgenomen
door een andere actrice. Daardoor moeten
extra repetities worden ingelast, die een
vroegtijdige opbouw van het decor in de
Toneelschuur vereisen. Zie verder onze
pagina Hitwijzer.
HAMILTON (UPI). De Britse toneel
schrijver Sir Terence Rattigan is na een
langdurige ziekte overleden. Dit hebben
vrienden van hem bekendgemaakt. Hij is
66 jaar geworden.
Maar de mensen uit een samenleving
met electrische broodmessen en geme
chaniseerde nagelschaartjes zijn niet
meer thuis in een wereld waar schim
mels, insekten, kruiden en struiken zich
mengen tot een harmonieus geheel. Zon
der hulpmiddelen zal ook het biologisch
tuinieren -zo heet dat- mislukken.
Gelukkig kan Hans van Cuijlenborg
helpen. Hij schreef De Geurende Bloe
mentuin, De Biologische Fruittuin en
vertaalde Biologisch Tuinieren Onder
Glas. Titels die voor zichzelf spreken.
Zelfs de meest van de natuur vervreem-
De twaalf natuurgebieden (wadden,
venen van Eernewoude, Drents Bos,
Kampereiland, Overijsselse heuvelrug,
driestromenland, Nieuwkoopse plassen,
Uddelermeer, de Geul, Peel, Oosterschel-
de en duinen) worden in aparte hoofd
stukken beschreven. Erkende fotospeci-
alisten als Jan van de Kam, Simon Kees
man en Gerard Pennarts en auteurs als
Aad van der Mijn, Teun van den Berg en
Dick Schaap werkten aan het boek mee.
Jammer dat de Brit hier, na 456 blad
zijden zijn Russisch geschiedverhaal,
midden in de Eerste Wereldoorlog, laat
eindigen. Ook de periode-Kerenski had
hij er nog aan kunnen toevoegen. Mis
schien bewaart hij die als inleiding op
een volgende studie: over de Russische
revolutie.
anten-
kte-re
Inge
gangs
nd
nd
:ische
weer
lolby
lorten
Pau-
TV
ïning
getran
□omver
renders,
ode af
□ties In
ER KOMEN STEEDS meer encyclope
dieën in specialistische zin. Uitgevers zo
als Elsevier willen de markt op dat ge
bied natuurlijk steeds meer uitbreiden,
eventueel een behoefte creëren. Boven
dien heeft men in huize Elsevier, huize
Winkler Prins, een schat aan gegevens
door de grote algemene naslagboeken,
die men daar uitgeeft.
Die gegevens kan men per specialiteit
uitsplitsen en bijpunten. Zo is het bij
voorbeeld met de „Encyclopedie van de
bijbel”, die verschenen is in de serie
„Winkler Prins Bibliotheek” (na soortge
lijke boeken handelend over psychiatrie,
filosofie, sociologie en psychologie).
Onder leiding van prof. dr. M.A. Beek
en prof. dr. G. Sevenster werd dit naslag
werk over het meest verspreide boek ter
wereld samengesteld volgens het alfabe
tische systeem. Wel krijgt men eerst een
uitgebreide beschouwing over de bijbel.
Vervolgens kan men namen en begrip
pen uit het oude en nieuwe testament van
A tot Z terugvinden.
Die namen hebben natuurlijk nogal
wat hoofdbrekens opgeleverd, omdat in
de loop der tijd uiteenlopende spellingen
werden gehanteerd. In deze encyclopedie
heeft men de spelling aangehouden zoals
die voorkomt in de lijst van bijbelse
persoons- en plaatsnamen, opgesteld in
opdracht van de Katholieke Bijbelstich
ting en het Nederlands Bijbelgenoot
schap. De „Encyclopedie van de bijbel”
kost 29,50 HANS ROMBOUTS
Een Positie gaat over een welgestelde
ambtenarenfamilie. Hij, mr. Frits van Ker-
pen, is een Haags ambtenaar van aanzien
en z’n tijd wordt opgeslokt door het wer
ken aan zijn carrière. Zijn Constance heeft
hij vooral getrouwd uit berekening zij
was de dochter van een minister maar
eenmaal door kerk en wet aaneengesmeed
is de pret er (vooral voor haar) gauw af.
Mr. Frits heeft een vrouw nódig. Voor zijn
positie.en voor het huishoudelijke. Maar
Constance verveelt zich en zoekt haar heil
in andere, minder saaie mannen.
Het stuk begint als korte felle illustratie
van een verlopen echtverbintenis en het
publiek is al gauw getuige hoe de ambte-
De in Kent geboren Rattigan studeerde
in Oxford moderne geschiedenis maar be
steedde spoedig al zijn energie aan de
toneelschrijverij. Hij behaalde met French
without tears (1936), een licht blijspel, een
bijzonder groot succes. Het werd gevolgd
door diverse andere komedies.
Serieus, maar ook sentimenteler, waren
stukken als The Winslow Boy (1946), The
browning Version (1948) en Separate Ta
bles (1954), waarvan een met een Oscar
beloonde verfilming werd gemaakt met de
in de hoofdrollen Deborah Kerr, Burt Lan
caster en David Niven.
Rattigans stukken zijn over het alge
meen vrij oppervlakkig, maar ze boeien
door de virtuoze technische vaardigheid
waarmee ze zijn geschreven.
Hij schreef ook de filmscenario’s, onder
andere voor The way to the stars (1945),
The Vips (1963) en The Yellow Rolls Royce
(1965).
Constance wqrdt prachtig belichaamd
door Ingeborg Elzevier, laatdunkend, op
haar hoede en op den duur volkomen de
macht in handen. Jules Hamel is de bere
kenende ambtenaar en hij speelt die
wraakzuchtig en met ingehouden drift.
Een Positie speelt zich af in een fraaie
Biedermeyer Salon7met een chaise longue
en parket, sfeerbepalend bijeengebracht
door Judith Lansink. De kostuums van de
spelers ademen de sfeer van hun maat
schappelijke positie. Een prima stukje mi-
niatuurtoneel bij Centrum dat oorlogs
zuchtig in schitterende strategie gezet is
door Jacques Commandeur als regisseur.
KO VAN LEEUWEN
Van de Britse historicus en journalist
Edward Crankshaw wisten we dat bij
zich vooral bezig hield met de modernste
geschiedenis van de Sovjet-Unie. Twee
van zijn boeken „Rusland onder Kroets-
jew” en „Rusland-China” werden als
Prisma-pockets vertaald. Verwonderlijk
is het dan ook niet dat hij na zijn reeks
hedendaagse studies over de na-oorlogse
Sovjet-Unie zijn aandacht heeft gericht
of) verder af gelegen gebeurtenissen van
het onmetelijke land. Dit nieuwe boek
„The Shadow of the Winter Palace"
werd iri het Nederlands vertaald (In de
schaduw van het Winterpaleis (en uitge
geven door Elsevier in Amsterdam. Voor
de vertaling zorgde Anneke Koning, ter
wijl Willem van Zweeden als „bewerker”
wordt genoemd, een bezigheid waarbij
men zich wel even achter de oren mag
krabben, vooral wanneer onvermeld
blijft tot hoever die bewerkende ijver
zich heeft uitgestrekt.
i
Bijna één eeuw Russische geschiedenis
behandelt Crankshaw: de jaren 1825 tot
1917. Opvallend daarbij is dat naarmate
hij dichter bij het heden komt de contou
ren van zijn hoofdrolspelers duidelijker
worden, of de camera scherper inzoomt,
zoals men dit in het televisie-tijdperk
behoort te zeggen. Blijft Tsaar Nicolaas I
een wat schimmige figuur uit de histori
sche platenatlas, zijn naamgenoot, num
mer II, tevens laatste keizer van het Rus-
siche Rijk (1894-1917) herleeft op papier
onder Crankshaws handen
Merkwaardig toch zo halverwege het
boek parallellen te ontdekken met het
heden. Precies een eeuw geleden: „We
leven in vreselijke tijden”, schrijft een
Rus over de toegenomen revolutionaire
terreur, „en als men even stilstaat om
over het heden te denken wordt men
doodsbang. Enerzijds een regering die
volkomen door paniek bevangen is, an
derzijds ongelukkige jongeren, duizen
den zonder proces naar landstreken ver
bannen, waar zelfs geen kraai vliegt; en
tussen deze twee uitersten de massa die
tegenover alle onverschillig «=+nat die tot
i en 3
onder-
ifrege-
sn en
de wezens zuilen met deze uitgaven van
Hollandia-Baarn uit de voeten kunnen.
Toch zijn het -gelukkig- geen té populaire
trendmatig geschreven boekjes gewor
den. De stijl is zakelijk en informatief. Er
staa.i ook foto’s en tekeningen in. Verder
zijn namen en adressen van belangrijke
handelaren en bedrijven opgenomen.
Tuinieren onder glas is de leukste uitga
ve. Zelfs de meest eenvoudige kasjes
(met leuke resultaten) worden beschre
ven. Wie in de winter verse en onbespo
ten groenten wil eten, vindt in dit boek
een praktische leidraad.
Tuinieren is voor veel mensen nog het
enige echte contact met de natuur. De
behoefte aan een eigen lapje grond
wordt dan ook steeds groter en van een
voudige vrijetijdsbesteding dreigt het
verschijnsel uit te groeien tot een ver
plicht nummer om op de been te kunnen
blijven. Het zomaar schoffelen en har
ken is ook voorbij. Tuinieren gebeurt
bewust, gemotiveerd en dus zo natuur
lijk mogelijk. Zonder kunstmest en in-
sektenverdelgers.
naar zicht krijgt op de amoureuze spron
gen van zijn vrouw. Met satanisch genoe
gen na een eerste schrikreactie zuigt
hij tergend een bekentenis uit haar om dan
- meedogenloos uit te halen. Maar hij ver
gist zich in Constance, die in een briljante,
vlijmscherpe monoloog haar man door de
mangel haalt. Emants heeft dat korte to
neelwerkje heftig geschreven als een sati
re met ontwapenende humor. Voor het slót
heeft hij nog een kostelijke surprise be
waard en dat geeft Een Positie eenzlicht
thriller-effect. Verklappen doe ik die ver
rassing daarom njet.
Emants heeft zijn stuk geschreven in
vormelijke taal je hoort de krullen aan
de letters en Centrum gebruikt deze
ook op het toneel. Dat is goed gezien, want
ik geloof dat het juist daardoor is, dat deze
eenakter zo genotvol overkomt. Dat taal
gebruik illustreert trouwens scherp de af
stand tussen de twee echtelieden. Het zou
een stuk van deze tijd kunnen zijn, met
opzet geschreven in die sfeer, om zo het
afstandelijke te bereiken. Is het gebruik
van namen trouwens niet schitterend? Hij
heet heel snerpend Van Kerpen. Als je het
een paar maal zegt wordt die naam steeds
valser.’ Dan is er' nog een juffrouw
Spreeuw (met. gretige hebberigheid ge
speeld door Henriette Tol) en Van Kerpens
vrouw heet heel liefelijk Constance.
een zeldzaam kleurrijk
instrumentaal palet. In
het openingsdéel ervan
heeft Sjostakovitsj nog
wel het een en ander te
zeggen al doet het me
teen al schijnheilig aan
maar in het verdere
verloop ervan gebeurt
er muzikaal gesproken
eigenlijk niets meer.
in haar middel in de modderpoel van
egoïstisch eigenbelang zit in alles zonder
enig teken van protest gadeslaat.” Let
wel: er zijn nog geen vliegtuigen om te
kapen, geen grijze of gekleurde scher
men om naar een gekaapt treinstel veraf
tussen de weilanden te staren. Er zijn wèl
bommen, explosieven en schietgeweren.
En er zijn ook autoriteiten om wraakge
voelens op af te koelen.
Een van de Russische terroristen heet
Sergei Netsjajev. Hij is het model voor
Peter Verchovenski, hoofdpersoon in De
Demonen van Dostojevski. Op zijn 25-ste
jaar al was hij een legende in het Rusland
van de laatste Tsaren. Kort voordat hij
stierf, uitgeput en aangetast door de ge
vangenisziekten, lukte het hem nog ten
minste twintig van zijn cipiers ervan te
overtuigen dat de revolutie voor de deur
stond, ’’dat- hij dan de gevangenis uit zou
komen en gevangenen en cipiers triom-
fantehjk naar de rode dageraad zou
leiden.”
Maar deze terroristen van het negen
tiende eeuwse Rusland lijken een veel
grotere rol te spelen dan ooit en werke
lijkheid het geval was. Hun activiteiten
kunnen achteraf zelfs oppervlakkig en
onbeduidend genoemd worden. Ze wer
den uitgeroeid, gevangen gezet, enkelen
ontkwamen. Wel droegen ze er een steen-
tje toe bij dat later de tsarendynastie zou
verdwijnen. Maar dat zou nog tientallen
jaren duren: in 1917 'om precies te zijn.
Het tsarenrijk is dan onherstelbaar gede
genereerd. Crankshaw: „Corrupte dwa
zen volgden corrupte sukkels in de hoog
ste posities van het land op en dwazen
werden weggestuurd om plaats te maken
voor imbecielen.”
zijn debuut maakte bij
het Concertgebouwor
kest, maar die ondanks
zijn leeftijd al gastdirec-
ties bij de belangrijkste
grote symfonieorkesten
ter wereld heeft vervuld
(en onder meer de
soundtrack van de film
The Exorcist op zijn
naam heeft staan) ge
looft duidelijk wél in de
ze vrijwel kernloze mu
ziek. Met de uiterste
zorg voor een exact aan
geven, bracht deze jon-
Heel slim natuurlijk van de Amro-
bank om aan te haken op de „terug-naar-
de-natuur-golf” met de uitgave van het
Logboek Natuur. Men kan dat op voor
delige wijze verkrijgen bij de bankin
stelling, die het - ook al slim - samenstel
de in overleg met de Stichting Natuur en
Milieu, Staatsbosbeheer en Natuur
vrienden.
Het is een mooie uitgave over twaalf
Nederlandse natuurgebieden, waarbij
het opvallendste aspect is de transpa-
rant-vellen met tekeningen, die passen
op fraaie kleurenfoto’s. Op de transpa
ranten vindt men interessante gegevens
over het betreffende gebied.
AMSTERDAM.
Het is opvallend dat
een Russische compo
nist als Dimitri Sjosta
kovitsj, die vijftien
symfonieën heeft ge
schreven in het door het
Kremlin goedgekeurde
idioom, zoveel waarde
ring ondervindt in de
„vrije” Westerse wereld
en met name bij Rus-
lands grote rivaal op het
wereldtoneel: Amerika.
hahgende finale, kan de
componist met zijn
enorm vaktechnisch
meesterschap het ge
brek aan inhoud in deze
overige drie delen niet
meer verbloemen. Bij
alle fantasierijke instru
mentatie zit je verder
driekwart-symfonie
lang tevergeefs te wach
ten op een werkelijk ori
ginele muzikale inval.
ö- Vlak voor het uitbreken van de revolutie poseerde tsaar Nicolaas II in vrijheid
met zijn gezin en een groep geselecteerde officieren. Later zou hij en zijn familie bij
Jekaterinenburg worden vermoord. In Crankshaws boek wordt deze laatste vorst van
het Russische rijk uitvoerig belicht
Vanaf 17 december tot en met 15 febru
ari 1978 toont de Zonnehof in Amersfoort
een keuze uit de kunstverzameling van
Hannema-de Stuers. De hele collectie om
vat 700 stuks kunstvoorwerpen uit oude en
nieuwe tijden. De tentoonstelling in
Amersfoort geeft een beeld van de ontwik
kelingen in de internationale beeldende
kunst vanaf 1880. Werken van Vincent
van Gogh, Kees van Dongen, Piet Mondri
aan, Jan Sluyters, Bart van der Leek,
Pablo Picasso en Otto Jespers vormen
onderdeel van de expositie.
„Ceramiek van Villeroy en Boch 1748-
1930” is de titel van een tentoonstelling van
aardewerk die van 9 december tot en met
19 februari in het Rijksmuseum in Amster
dam wordt gehouden. Geëxposeerd wor
den 367 voorwerpen, serviesgoed en
sieraardewerk uit de 18e en 19e eeuw,
vervaardigd in fabrieken van Boch en
Villeroy in Frankrijk, Luxemburg en
Duitsland.
ge Amerikaan het Con
certgebouworkest tot
uitstekend eh vooral
zeer expressief musi'
ceren.
Voor de pauze had
Slatkin het orkest op dit
vijfde B-abonnemeijts-
concert in het Concert
gebouw in Amsterdam
geleid in een keurig ver
zorgde, maar tamme uit
voering van Haydns
Symfonie nr 97 in C,
waarbij een vaak nogal
verzadigde totaalklank
te beluisteren was, zon
der de veerkracht die
hier past.
Liefhebbers van een
etherische, zachtvloei-
ende en tedere Debussy-
vertolking, konden
overigens aansluitend
volop genieten van de
weergave van de Danse
Sacrée et Danse profa
ne. Mooi gepolijste strij
kersklank en milde en
gevoelige aanpak van de
solopartij, die in handen
lag van Vera Badings,
voegden zich samen tot
een sfeervol geheel,
waarbij de toch al wei
nig temperamentvolle
facetten aan deze im
pressionistische compo
sitie praktisch werden
verwaarloosd.
JOHAN VAN KEMPEN
Gisteravond was er
weer zo’n ondernemen
de dirigent uit de Vere
nigde Staten; de 32-jari-
ge Leonard Slatkin, die
deze typische bourgeoi-
sie-kunst zo nodig met
het concertgebouwor
kest moest verkopen.
Slatkins liefde voor dit
soort uiterlijk briljante
symFohische werk, is
natuurlijk voor een
groot deel terug te voe
ren tot de begrijpelijke
hang naar het uitbuiten
van een veelzijdig en ef
fectief klinkend orkest-
apparaat.
Want ook de Tiende
Symfonie van de in 1975
gestorven en tot zijn
dood toonaangevende
Sovjet-componist, toont
weer dat uitgesproken
suggestief gebruik van
Met uiterste zorg voor exact aangeven leidde Leonard Slatkin
gisteravond in het Concertgebouworkest in Amsterdam.
«k
Mg 'W
al - Ij
