Gibraltar wil grens naar Spanje open
Ballade van
de hop
h
Neutrale zone
WERKGELEGENHEID
IN DE KNOEI
door Peter Hattink
Zelfbestuur
Burgerrechten
Militaire basis
Louis
IN EEN
OMZIEN
rv
/W v'
k w
f
„Voor u, over u, maar zonder u” is in Spanje verleden tijd. Dit geldt ook ten opzichte van de
bewoners van Gibraltar, de laatste kolonie op Europees grondgebied in de 20e eeuw. Deze veel
omstreden rotspunt raakte in 1704 mede door toedoen van de Nederlanden in handen van de
Engelsen.
Voor het eerst in de geschiedenis is Spanje met vertegenwoordigers van Gibraltar en
Engeland aan de tafel gaan zitten om een oplossing te zoeken voor de Britse kroonkolonie. Sir
Joshua Hassan, eerste minister van de rotspunt, en Mauritius Xiberras, leider van de oppositie in
Gibraltar voerden op 24 november te Straatsburg een eerste oriënterende bespreking over het
„Europese Hong Kong” met Marcelino Oreja, de Spaanse minister van buitenlandse zaken en
diens Engelse collega David Owen. Spanje heeft de datum van de eerste onderhandelingen met
zorg gepland: op 24 november ook was Spanje voor het eerst volwaardig lid van de Raad van
Europa.
fW
w
-•
:x f
V jA?
V
f
’X' 5 -
I
as?-.--./?:.
geïn-
schre-
r heel
enten.
boek
jbelse
lozef-
1, dat
naar
deze
d nog
1 veel
k een
i. Zo
bete-
gypte
ening
blijft
igt in
lak je
dtjes.
il van
g sa-
voor
De tijden zijn veranderd. Was Engeland tien
jaar geleden nog een belangrijke economische en
militaire macht, nu heeft Groot-Brittannië op
beide terreinen aanzienlijk moeten inboeten. Was
Spanje een decennium geleden nog een gecentrali
seerde fascistische staat, die verkrampingsver-
schijnselen van het niet-geëvolueerde regime ver
toonde, nu is het op weg naar een democratische
decentralisatie, waarbij zelfbestuur aan de ver
schillende streken wordt verleend. Logisch dat de
bewoners van Gibraltar tien jaar geleden bij het
referendum liever voor de status van een kolonie
kozen dan voor de aansluiting bij een land, waar
door de Gibraltars hun democratische burger
rechten zouden verliezen.
Dit Spaanse streven had succes, want in 1967
bepaalde de VN dat Engeland Gibraltar aan Span
je over moest dragen. Daarop antwoordde Enge
land met een referendum dat negatief voor Spanje
uitviel. Spanje heeft zich nadien altijd op het
standpunt gesteld dat Gibraltar volgens de inter
nationale regels Spaans territorium is en dat het
land derhalve niets met de mening van de plaatse
lijke bevolking heeft te maken. Spanje is nu door
de knieën gegaan en heeft onderhandelingen met
de vertegenwoordigers van de rotspunt geaccep
teerd.
In principe staan Spanje en Engeland bij het
begin van de onderhandelingen lijnrecht tegeno
ver elkaar. Spanje staat op het standpunt dat het
zijn grenzen pas open zal stellen als de onderhan
delingen over de rots voorspoedig verlopen. Enge
land vindt dat men niet met de echte onderhande
lingen kan beginnen voordat de grenzen open zijn.
De Engelse minister van buitenlandse zaken David
ministeries van defensie en buitenlandse zaken in
handen komen van Spanje, want de Gibraltar-
gemeenschap is te klein om een politieke rol van
betekenis te kunnen spelen in de wereld. Peter
Triay zou voor Gibraltar een soortgelijke oplos
sing willen zien als voor Catalonië is gevonden: de
Gener alidad de Cataluna.
De militaire basis van Gibraltar is voor de
Spaanse autoriteiten van het begin af aan een
doorn in het oog geweest. Vanaf 1938, het jaar
waarin men begon met de bouw van het militaire
vliegveld, heeft Spanje Gibraltar beschouwd als
een militaire basis van een vreemde mogendheid
binnen het Spaanse grondgebied. Vanaf dat mo
ment heeft Spanje onophoudelijk pressie op Enge
land uitgeoefend om de rotspunt terug te krijgen.
Vakbondsleider José Neto van de Transport and
General Workers Union, die 6000 leden heeft (de
actieve beroepsbevolking op Gibraltar bedraagt
9000 man) wil van Engeland af. Hij vindt de
behandeling van de werkende klasse door de En
gelse autoriteiten schandalig koloniaal. Zijn vak
bond heeft er voor gevochten dat de Marokkaanse
arbeiders even veel verdienen als de Gibraltareen-
se werknemers. Sinds een half jaar organiseert hij
met tussenpozen stakingen om voor zijn aangeslo
ten leden een gelijk salaris te krijgen als de Engel
se arbeiders verdienen. José Neto is niet te spreken
over het rendement van de militaire basis, die 60
procent van de Gibraltar inkomsten binnenbrengt.
De basis kan door meer landen gebruikt worden
en hoeft niet te dienen als een koloniaal middel om
de plaatselijke bevolking zoet te houden.
Owen is van mening dat de sluiting van de grenzen
in strijd is met het onlangs door Spanje getekende
verdrag van Helsinki, waarin vrij verkeer van
ideeën en personen worden gegarandeerd. Nu de
Gibraltars ook aan de tafel zitten, zal het er wel op
neerkomen dat Spanje zijn grenzen voor Kerstmis
weer open zal stellen, de telefoonverbindingen zal
herstellen en het scheepvaartverkeer tussen Gi
braltar en het Spaanse vasteland weer zal openen.
Voor de militaire basis bestaat een drietal oplos
singen, die Spanje mogelijk acht. De basis wordt
aan Spanje overgedragen en Spanje verhuurt een
gedeelte van de basis aan Engeland voor een
bepaalde termijn. Een andere mogelijkheid is de
basis gedurende verschillende jaren gemeen
schappelijk te delen waarna de overdracht aan
Spanje plaatsvindt. Een derde oplossing is de basis
voor multilatérale doeleinden te benutten; ofwel in
Middellandse-zeeverband ofwel in NAVO-ver-
band. Aangezien het Spaanse lidmaatschap van de
NAVO nog uitgebreid in het Spaanse parlement
moet worden behandeld, zal Spanje er voorlopig
de voorkeur aan geven om de basis in Middelland
se-zeeverband te gebruiken. Welke oplossing ook
voor de basis gevonden wordt, iedere mogelijkheid
betekent een verhoging van het rendement van de
basis die de jaarlijkse Engelse financiële steun
compenseert.
De onderhandelingen over Gibraltar kunnen ja
ren in beslag nemen. Een ding is zeker: Spanje zal
om zijn goodwill te tonen binnenkort de grenzen
open moeten stellen. Waarschijnlijk zullen de Gi-
braltarse kinderen, die nog nooit van de rotspunt
zijn geweest, met Kerstmis voor het eerst een
levende koe kunnen zien en een echte trein. Spaan
se koeien en Spaanse treinen.
Kernpunt van de onderhandelingen is de souve-
reiniteit over Gibraltar. Spanje is hoogstens bereid
de opperheerschappij over de rotspunt tijdelijk
met een ander land te delen. Dit zou dan moeten
gebeuren onder internationaal toezicht, bijvoor
beeld de VN, door middel van een eigen statuut
met internationale verantwoordelijkheden. Na
verloop van tijd zou de souvereiniteit geheel aan
Spanje moeten worden overgedragen.
Spanje staat niet afkerig van een autonomiever-
lening aan Gibraltar. Dit zelfbestuur zou geënt
moeten worden op de bestaande situatie waarin de
bewoners hun fiscale voorrechten, hun aparte
civielrechtelijke status, hun juridische voorrech
ten en hun preferentiële handelsakkoorden behou
den. De rotsbewoners zullen erop staan dat zij
tenminste voor de Engelse of Spaanse nationaliteit
kunnen kiezen of dat zij beide nationaliteiten kun
nen krijgen.
d vap
kern
gheid
lopen
n, die
leant-
;chter
Jezus
ware
weg
areen,
jong,
k, een
onder
irecht
;ft de
dr. J.
ij een-
chtse'
/oord
wor-
t God
p. De
jods-
in. De
ag en
dat is
i. Hij
it, de
te. En
God
ieuwe
bijna
n van
dood,
ns de
chris-
lat de
ior de
oeten
levrij-
zoals
is er
i door
is ook
chtig-
want
arech-
j aarden al gillend familienieuwtjes uit door hun
eigen Berlijnse muur.
De Gibraltars, verstoken van hun Spaanse ar
beidskrachten, trokken nu gastarbeiders aan uit
Marokko. Werknemers uit een dichtbijgelegen
land, die niet, zoals Spanjaarden, wilden integre
ren in de Engels-Spaans sprekende gemeenschap
van Gibraltar en die er andere, dikwijls irritante,
levensgewoontes op na hielden. Vlees moëst men
nu vanuit Engeland importeren en de groenten
voerde men in uit Marokko. Engeland, dat met het
referendum de grenssluiting uitlokte, betaalde
jaarlijks een schadevergoeding van 2,5 miljoen
pond sterling aan de Gibraltars; een bedrag dat
steeds in waarde verminderde door de voortduren
de devaluaties van de Engelse munt.
De 16.000 volwassen Gibraltars' staan over het
algemeen nogal wantrouwend tegenover het kabi-
net-Suarez. Velen van hen zijn ervan overtuigd dat
de ster van de Spaanse minister-president bezig is
te dalen. Men beseft dat Spanje nog een wankele
democratie heeft. Aan de andere kant staat men
niet afkerig tegenover een verbetering van de
eigen burgerrechten. De rotsbewoners willen wel
af van het veto-recht van de Engelse gouverneur,
die elke beslissing van het eigen parlement, dat 15
zetels telt, ongedaan kan maken.
De 4000 Spaanse arbeiders, die op Gibraltar hun
kost verdienden, kwamen zonder werk. Het
Spaanse nationale instituut voor industrie zette in
het vlakbij gelegen San Roque een raffinaderij
neer, zodat de meeste werklozen voorlopig uit de
brand waren. De grenssluiting bracht een schei
ding teweeg in duizenden families, die bloedver
wanten hadden aan deze en gene zijde van de rots.
Vooral arbeiderskringen werden erg door deze
maatregelen getroffen, want zij konden zich de
luxe niet permitteren om hun familie via Marokko
in Gibraltar of in Spanje op te zoeken. Nu nog kent
Gibraltar een neutrale zone met aan beide kanten
een hek. Dagelijks wisselen Gibraltars en Span-
De angst voor de ontredderende gevolgen van de
alcohol zat er bij onze familie behoorlijk in. Dat
kwam voornamelijk door het tragische leven van
een achterneef van moederszijde, Frits den
Hop, dat op geregelde en toepasselijke momenten
altijd met veel verve door mijn moeder werd
verhaald.
De vader van Frits, die uiteraard insgelijks Den
Hop heette, was onveranderd bij alle familiefees
ten en begrafenissen de oorzaak van slaande ruzie.
Hij was een kleine, dikke man, met een wonderlijk
scheef in zijn gezicht staande neus, een teken dat
hij tijdens de door hem ontketende veldslagen wel
eens flink op zijn falie had gekregen.
Vreemd genoeg hing hij bij iedere gelegenheid
waar alcohol als gezamenlijke consumptie vloei
de, aanvankelijk de clown uit. Hij beschikte over
een daverende tenor en een repertoire levensliede
ren van indrukwekkende omvang, maar halverwe
ge het feest werd hij onveranderlijk smoordron
ken en dan begon hij familiezaken uit de doeken
te doen, die bij betrokkenen meestal in slechte
aarde vielen. Als Den Hop op het critieke moment
niet door een paar sterke mannelijke familieleden
werd af gevoerd, eindigde het feest meestal in een
algemene veldslag met veel gewonden en mate
riële schade.
Toen Den Hop, die in heldere ogenblikken het
vak van huisschilder uitoefende, van een hoge
ladder tuimelde en zijn nek brak, bleef zijn wedu
we achter met de enige zoon Frits.
De uitvaart van Den Hop zaliger was de enige
familiebijeenkomst sinds mensenheugenis die, on
danks de tegenwoordigheid van Den Hop, in vol
maakte vrede eindigde. Ik heb zelden een zieliger
mensje gezien dan zijn weduwe. Zij zat, wonder
lijk genoeg, gedurende de gehele dienst als een
ziek vogeltje ineengedoken te snikken. Deze tref
fende vergelijking kwam van mijn moeder na
thuiskomst van de begrafenis. Mijn vader, die
zoiets nooit laten kon, zei dat vogeltjes nooit
snikken, zelfs niet als zij ziek zijn, maar dat was
alleen een flauwiteit om zijn ontroering te verber
gen. De hele familie was het erover eens dat de
kleine, ongelukkige tante Sjo moest worden ge
holpen en dat ze eigenlijk al te lang met haar
huiselijk drankdrama aan haar lot was overge
laten.
Tante Sjo helpen was Frits helpen. Met vereen
de krachten slaagde de familie erin, de jongen een
behoorlijke baan te bezorgen. Hij werd besteller
bij de PTT. Zodoende kwam hij op ongeregelde
tijden bij alle verwante gezinnen brieven brengen
en kreeg hij gelegenheid te tonen hoe dankbaar hij
was en hoe goed hij zich gedroeg. Tante Sjo en
haar brave zoon leefden nog lang en gelukkig, zo
zou dit verhaal hebben moeten eindigen. Maar dat
was niet zo. Want tante Sjo stierf kort na haarman
en Frits, het beschermde jong van het vogeltje,
viel van de ene dag op de andere uit het nest. De
tragedie voltrok zich met verbijsterende snelheid.
Frits ging zijn vader achterna en verviel in drank
zucht. Na een lijdensweg bij de PTT met waar
schuwingen, ontslagbedreigingen en schorsingen
werd hij op zekere dag vermist. Men vond hem na
enkele dagen in de stromende regen op het graf
van zijn moeder, bewusteloos, met een halflege
kruik jenever in de armen.
Opnieuw kwam de liefhebbende familie in actie.
Met bijeengelegde financiën bezorgde zij hem een
onderkomen in een klooster ergens in Limburg,
waar paters zich hadden bekwaamd in het succes
vol toepassen van ontwenningskuren.
Hoe ze het aanpakten weet ik niet, maar na
anderhalf jaar was Frits een geheelonthoudende
tuinman in de kloostergaarde, geheel en al verpa-
terd en verlimburgd, weliswaar in zichzelf ge
keerd en wereldvreemd, maar in ieder geval van de
drank af. Maar het sprookje was helaas ook hier
mee nog niet uit. Want de paters hadden vele
klanten die op een af doende therapie wachtten en
de baan van tuinman was daar een onderdeel van.
Zij lieten Frits echter niet in de steek. Integen
deel, zij knutselden een begeleidingsproces in
elkaar dat eigenlijk geniaal genoemd mocht wor
den. Ik hoor het mijn vader nog zeggen: „zoiets
kunnen alleen paters bedenken."
Frits werd overgedaan aan een jonkheer, wiens
familienaam ik niet kan noemen, omdat leden van
dat adellijke geslacht ook heden ten dage nog
overal in Nederland op riante landgoederen wor
den gevonden en wellicht pijnlijk getroffen zou
den worden door de onthulling van iets, dat in die
kringen als een vlek op het blazoen wordt be
schouwd, ofschoon het eigenlijk een volkomen
natuurlijke zaak was. Frits werd huisknecht in
een soort kasteeltje, waar het binnenmeisje zeer
lieftallig maar in blijde verwachting was. Wel
licht past het, niet „maar” te schrijven doch „en
dus”.
De vader was wonderlijk genoeg volkomen on
bekend, maar de jonkheer, blijkbaar van zeer
menslievende aard, had er heel wat voor over om
het verleide meisje een passende man te bezorgen.
De paters en de jonkheer pasten Frits en het
meisje aan elkaar, zij trouwden zeer spoedig en
ontvingen van hun broodheer op die gelukkige
dag een aanzienlijke bruidschat. Het welgestelde
paar kocht een goedlopende sigarenzaak en.
neen, toch leefden zij niet lang en gelukkig.
Hoe kan dat? Een flink beklante nering, een
behoorlijk inkomen, een lieve vrouw, een geheel
onthouder met een zachte G....'en een voorspoe
dig geboren en opgroeiend kind, dat onder deskun
dig toezicht van de paters een aardig plekje in een
adellijk testament had gekregen en toch lukte
het allemaal niet. Mensen, inclusief paters en
jonkheren, wikken maar góden beschikken. En
duivels misschien ook, want na zoveel jaren en na
zoveel harde lessen kwam de nevelige geest van
Den Hop toch weer het gezuiverde brein van Frits
vertroebelen: van de ene dag op de andere ver
kocht hij zijn sigarenzaak, kocht voor het geld een
slijterij en dronk die in een half jaar tijds volko
men leeg.
Als een ontredderd wrak kwam hij om in een ook
door paters gedreven inrichting voor onbehuisden,
een voorgeborchte zonder therapie of hoop, met
alleen de laatste sacramenten.
Sir Joshua Hassan, leider van de Labour-partij
is voorstander van een oplossing waarbij de bur
gerrechten van de Gibraltars worden gegaran
deerd. Wanneer Madrid aan de rots voldoende
garanties verleent door middel van een autono-
mieverlening, waarin de rotsbewoners werkelijk
zelf alles uitmaken, dan heeft Hassan geen be
zwaar tegen dé aansluiting bij Spanje. Opposi
tieleider Mauritius Xiberras, die bij de laatste
algemene verkiezingen bijna evenveel stemmen
haalde als Hassan, is uitgesproken pro-Brits. Vol
gens hem is Engeland de enige garantie voor de
uitoefening van de vrije burgerrechten en vormt
het Verenigde Koninkrijk een gedeelte van Gibral
tars identiteit.
De onlangs opgerichte pro-autonomie-partij van
Peter Triay, die 15 procent van destemmen haalde
bij de laatste algemene verkiezingen is voor aan
sluiting bij Spanje. Deze, partij ziet een volkssou-
vereiniteit, die op een democratische wijzé door de
inwoners van Gibraltar binnen de Spaanse staat
wordt uitgeoefend, als de enige haalbare oplossing
voor de toekomst. Volgens deze partij mogen de
De 80.000 rotsbewoners voelen zich in de eerste
plaats Mediterraan, hebben de Engelse politieke
nuchterheid en zijn sentimenteel verbonden met
Spanje. Spanje heeft de bewoners van Gibraltar
echter niet veel goeds gebracht toen het op 5 mei
1968 de grens met de rots hermetisch afsloot*
omdat Engeland tegen de in de VN aangenomen
resolutie in, toch een referendum onder de inwo
ners van Gibraltar hield over de toekomst van de
Middellandse-zeekolonie. Bij deze volksstemming
spraken de bewoners zich uit tegen een aansluiting
bij het dictatoriale Spanje. Engeland, dat besefte
dat een kolonie in de 20e eeuw eigenlijk uit de
mode was, gaf naar aanleiding van de stembusuit
slag een eigen grond wet je aan Gibraltar, waarin
de term kolonie vervangen werd door de stad
Gibraltar. Dit was Franco te veel en hij sloot de
grens, verbood alle telefonisch verkeer en legde de
scheepsvaartverbindingen tussen Spanje en de
rotspunt stil.
Engeland kon niets doeh tegen de sluiting van de
grenzen met Spanje. In feite ging de dictator
volkomen legaal te werk. Franco paste artikel 10
toe van het verdrag van Utrecht, dat op 15 juni
1713 tussen Spanje en Engeland in de Domstad
werd gesloten. Volgens dit artikel uit het Verdrag
van Utrecht, waarin Spanje Gibraltar afstond aan
Groot-Brittannië mocht er geen handelsverkeer
tussen de rots en het aangrenzende land plaatsvin
den en mochten er over land geen verbindingen
met Gibraltar bestaan.
toekomst
van de
rots 4
t x S
s
