Belgisch-Amerikaanse musicus wil eigen kwartet gaan vormen
SI
59
Luisteren met hindernis
naar Writers Cramp
Anthony Sampson onthullend over ondoorzichtige en vuile praktijken
Beklemmend inzicht in wapenhandel
artistieke
bibliotheek
Globe kreeg
nieuwe
vanURK
Perfektie
tot in het
kleinste detail
Oude boeken
gooi je niet zomaar weg
Scala geopend
met Don Carlo
1
leiding
HUUR
met recht van koop
99
VAN PAMPUS
Piano, vleugel
■O of orgel
WILLEM
Bush-produktie uit Londen in Mickery
Elke noot leeft
ar
Perzië
Verstandelijke aanpak
Geld bijzaak
I
door John Oomkes
1
3
19
DECEMBER
19 7 7
DONDERDAG 8
KUNST
De Slegte is een goeie voor uw oude boeken.
F9.
49.-
ROOSEND AAL/UTRECHT. Besprekingen over een nieuwe plaat
met Rogier van Otterloo, vergadering over een grote tournee rond
Introspection-artiesten, een opname-sessie met Rein van den Broek,
zo’n twintig concerten verspreid over heel Nederland, waaronder
L Haarlem en IJmuiden, en morgenavond een tv-optreden in de show
van Sonja Barend vanuit het Amsterdamse Frascati. Zie daar de
overvolle agenda van een vijftigjarige oftewel de verplichtingen van
Toots Thielemans, onze half-Amerikaanse zuiderbuur, die in Neder
land terecht populairder is dan ooit tevoren. Dan moest het interview
maar in de trein gebeuren, luidden de berichten uit Brussel toeh naar
die mogelijkheid werd geïnformeerd. Zorg dat je om 12.15 uur klaar
staat als de sneltrein vanuit den Belgique het station van Roosendaal
binnenrijdt, dan kun je hem vergezellen tot Utrecht en dan kun je
Toots zo’n anderhalf uur rustig spreken.
Wanhopige wil
1
Toots
Ik ben een muziekpurist
jktoreril
Boekhandel J. de Slegte B. V.. Grote Houtstraat 100. Haarlem, Tel.: 023 - 31 52 50
(ADVERTENTIE)
Bill Paterson in Writers Cramp van John Byrne, (foto: Bob van Dantzig.)
gen met andere artiesten.
(ADVERTENTIES)
1 in
KO VAN LEEUWEN
Lewing, stemmen en ondertioud door geheel Nederland
aar.
f.
PUROL ZALF PUROL POLDER PUROL LIPPENPOMMADE
itaat
den
Alliance-ringen
Van Willem van Pampus
vanaf
40gld
per
maand'
AMSTERDAM. De tekst van het to
neelstuk Writers Cramp, geschrevert door
John Byrne, is momenteel in een Bush-
produktie (uit Londen) tot en met 16 de
cember in Mickery te zien. Maar het ver
dient aanbeveling eerst het Engelse to-
neelmaandblad Plays and Players van de
ze maand eens op te slaan, want daarin
staat de tekst van het stuk afgedrukt. Die
voorbereiding zal z’n dankbaarheid tonen
bij het gaan zien van Writers Cramp, dat
door drie rasacteurs gespeeld wordt in rap
Schotse tongval, dat aan het Engels, dat
ook nog doorspekt is met woordgrappen,
bepaald hoge hindernissen geeft.
De twee laatsten komen uit het regis-
seurscollectief Fact van de Toneelraad
Rotterdam. Rijnders regisseerde daar on
der meer een Antigoné-voorstelling en hij
leverde een schrijversaandeel in Schreber,
dat vorig seizoen bij Fact een succesvolle
voorstelling kreeg. Vermeulen Windsant
regisseerde bij Fact Heldentenor. Bij Glo
be gaat hij Henry II, een toneelstuk van
VN-toneelcriticus Willem Jan Otten, regis
seren. Rijnders gaat Burger Schippel van
Carl Sternheim bij Globe regisseren.
De zakelijke leiding van Globe blijft in
handen van Frits Bloemkolk.
klinkt al prima”. De rest van het kwartet
bestaat net zoals vorig jaar uit Rob Franc-
ken (toetsen) en Bruno Castellucci (slag
werk).
Thielemans heeft nooit een eigen kwar
tet gehad, waarom eigenlijk niet? Toots:
Telkens Vlaams afwisselend met Ameri
kaans idioom: „Maar ik wil er wel een in
het nieuwe jaar hebben, m’n eigen bende.
Kijk, dat kon nooit omdat mijn vrouw, die
twee maanden geleden is overleden, het
eigenlijk niet wilde hebben. Ik ben altijd
solist geweest. Een groep geeft maar zor
gen. Als solist heb je die niet, je pakt je
koffertje en je wordt overal keurig opge
haald. Je kunt overal met de beste mensen
spelen. In Zweden staan zo Nils Pedersen
en Red Mitchell voor me klaar. Nu ligt dat
anders. Trinetta is er niet meer. Nu wil ik
het wel. Rob Francken gaat er in ieder
geval deel van uitmaken; wij hebben een
hecht contact. Maar met de ritmesectie
weet ik het nog niet. Ik ga in het nieuwe
jaar de ritmesectie van Bobby Hutcherson
uitproberen als ik een paar keer in de
Ronnie Scott’s Club (in Londen) optreed”.
De oliecrisis zorgde in dit verband voor
een verhoogde activiteit, toen de Ameri
kanen erachter kwamen dat de olielan
den zich graag met wapens voor hun
„Ach, het ligt weer heel anders nu. Ik
heb geen andere hobby. Het geluid is uw
leven, niet? Ik kan nu ook wategoïstischer
zijl}, hoef niet meer met een vrouw reke
ning te houden en ik ben dus ook voor 200
procent met de muziek bezig. Ik kijk nog
wel eens graag naar een vrouwtje, maar
muziek is de hoofdzaak. Ach, wat zou ik
hertrouwen denk ik wel eens; ik kan na
tuurlijk iemand gaan zoeken. Maar mijn
leven is rond de muziek geordend. Daar
zou een nieuwe vrouw in moeten passen,
dat is een hele puzzel. Het leven met een
muzikant valt bovendien niet mee. Tja,
ben 28 jaar met dezelfde vrouw geweest.
Ze was altijd heel goed voor mij”. Thiele
mans kijkt naar de mondharmonica die hij
in zijn hand heeft, legt die weg.
Toots: „Wat zou je stoppen als je met de
besten bovendien mee kunt spelen? Steve
Gadd, Quincy Jones, Paul Simon. Welke
jazzvogel van mijn leeftijf speelt met zulke
rasmusici? De anderen zien dat niet zitten.
Onzin! Stijlen! Ik ben niet in een bokske of
hoekske te stoppen. Kijk, met de muziek
en de actuele muziek zit het zo. Ik lig in een
bad en iemand gooit daar een emmer jazz
in leeg, dan iemand anders een emmer
rock, weer iemand cinders easy-listening of
pop, of wat dan ook. Als ik nu uit dat bad
ga, dan blijft er van alles aan mijn lichaam
pekken”.
„Ach die ouwe jazzpuristen zien dat niet
energieprodukt lieten betalen. Uit de sta
tistieken blijkt dat het Pentagon hier
door de wapenverkoop aan het buiten
land in één jaar tijds verdubbelde, van
3,9 miljard in 1973 naar 8,3 miljard in
1974. Van dit laatste bedrag ging overi
gens de helft alleen al naar Perzië.
Griezelig is het, aldus Sampson, dat de
wapenproducerende landen steeds ster
ker op de export zijn aangewezen om
hun eigen geldbalans in evenwicht te
houden. Hij benadrukt daarmee het ge
geven, dat de wapenproduktie tegen
woordig veel meer is gebonden aan eco
nomische belangen dan aan een plotse
ling ophitsende oorlogsgeest. Het waren
immers ook hoofdzakelijk economische
krachten die de stroom van Amerikaan
se wapens naar het Midden-Oosten ver
oorzaakten.
Sampson vraagt zich aan het einde van
zijn boek af hoe de wapenindustrie kan
worden beteugeld. Hij meent dat er in de
eerste plaats waterdichte internationale
afspraken moeten worden gemaakt. „De
klaagzang „als wij geen wapens verko
pen, dan doet een ander het wel” mag
volgens hem geen excuus zijn. Hij trekt
kon ik tenminste gemakkelijk direct terug
naar huis als dat nodig was. In Amerika
ligt dat anders. Ons huis daar staat even
buiten New York, maar als je daar bijvoor
beeld in Chicago zou spelen, dan kan je
niet zo gemakkelijk terugkomen”.
Toch gelooft Sampson dat het een hei
dens karwei zal zijn de wapenindustrie te
temmen als hij vaststelt dat de inzet van
het westelijke arbeidspotentieel en zijn
hulpbronnen voor constructieve en soci
aal winstgevende toekomstprojecten een
verstandelijke aanpak vereist. En daar
schort het nog wel eens aan.
Sampson: „De bijzondere prikkel die
van de wapenindustrie uitgaat en het
appelleren aan de mannelijkheid hebben
altijd gezorgd voor een stimulans die ver
boven het nut ervan uitging. Geen enkele
politicus kan geheel voorbij gaan aan het
appèl dat wapens aan de mannelijke
psyche doen. Het woord wapen was tot in
de veertiende eeuw synoniem voor penis,
en de raketten, mitrailleurs en het seksu
ele gebrul van de straalvliegtuigen hou
den hun fallische bekoring, of ze nu in
Perzië of Los Angeles staan”.
Thielemans, gelijkmatig virtuoos op
mondharmonica en gitaar, zou in Utrecht
worden afgehaald, maar in Hoog Catharij-
ne ben je gauw het spoor bijster. Bij een
van de uigangen wachten we geduldig op
zijn kennis, terwijl hij de tijd doodt met het
spelen op zijn mondharmonica. Een werk
van Albéniz, composities van Peggy Lee,
het klinkt schitterend en galmend in de
kille nieuwbouw. Laot 'm maor speule, zei
zijn vader. We weten allemaal wat daarvan
gekomen is.
„ik zit graag rustig, dan kan ik wat oefenen
in de trein. Om te verhinderen dat anderen
snel naar binnen komen leg ik dan overal
jassen neer, zodat het lijkt alsof er al
enigen zitten”.
Het gesprek vlot dadelijk. Toots weet
zich het concert dat hij vorig jaar om deze
tijd in het Haarlems Concertgebouw gaf,
goed voor de geest te halen en praat hon
derduit over die voor menigeen zo plezieri
ge avond. Hij vertelt hoe noch Rob Lange-
reis, noch Koos Serierse ditmaal op bas
De merkwaardige mengeling van ingeto
genheid en muzikale extrovertie, die je als
concertbezoeker bij Thielemans onder
gaat, doet zich in het direct contact nauwe
lijks gelden, zo valt me op. Hij gaat open in
op vragen die verband houden met de
manier waarop hij zijn leven heeft inge
richt. Bij heel wat anderen zou een actief
bestaan dat hij leidt allang afstompend
hebben gewerkt. Waarom is hij eigenlijk
zo actief? Thielemans: „Het geld is bijzaak
geworden. De laatste vier a vijf jaar lag
dat anders in verband met de verslechte
rende gezondheid van mijn vrouw. Toen
speelde ik veel in Nederland en België, dan
18-
n/of
.M.-
:ring
den.
Sol-
)te
ister
)23-
er van
uper-,
films,
stand,
j/sek.
c Ook
jektief
i mm.
>poel,
moer.
m StNDS 1898
Rotterdam, Westersingel 42, tel. (010) 363500
De twintig tot dertig briljanten in onze
alliance-ringen^ijn stuk voor stuk
van dezelfde hoge kwaliteit:
top wesselton, loupezuivër, tot op tienden
van een millimeter precies even groot.
Bij ons vindt u een grote kollektie.
al
winkels
nze
BS
der
derland!
Uw voorkeur en vertrouwen waard
Amsterdam-Kalverstraat 117
's Gravenhage-Plaats 5
(ADVERTENTIE)
L’ wilt de bibliotheek van uw grootvader opruimen, of wat
ruimte creëren in uw eigen boekenkast.
Of't nu gaat om Statenbijbels of reisverhalen, boeken over
dieren of occultisme, als een boek nog in goede staat verkeert,
is het de moeite waard om even bij de Slegte
langs te gaan (bellen kan natuurlijk ook).
Misschien krijgt u er nog meer geld voor
dan u denkt.
Wrok koestert hij ook tèn opzichte van
de pers, vooral de Belgische, waar hij
haast allergisch voor is. Vertelt hoe zij na
twintig jaar opeens aandacht voor hem
krijgen. „De mens Thielemans voor onze
lezers!” Maar Toots rept eigenlijk liever
over zijn vriendschap met Ab en Ineke
Jongmans in IJmuiden, in wier galerie hij
volgende week zaterdagmiddag (17 decem
ber) speelt, of over het concert dat hij
vrijdagavond in het Haarlemse Concertge
bouw geeft. Hij weet zich nog te herinne
ren, welk een indruk het nummer Old
Friends maakte, dat hij vorig jaar aan zijn
sector ten opzichte van de medemens. De
karakteristieken van de wapenhandel
zijn tijdloos, meent hij. „Er is slechts de
wanhopige wil om een enkele reusachti
ge order te boeken, gestuwd door een
kleine groep hebzuchtige mannen. Dit
spel wordt gespeeld in een wisselwerking
tussen diplomatie en commerciële druk,
waarbij de steekpenningen door een di
plomatieke geheimzinnigheid worden
verhuld”.
Aan de hand van veel voorbeelden
maakt de schrijver duidelijk hoe ondoor
zichtig het werk van de wapenfabrikant
is, en wat voor vuil spel er vaak wordt
gespeeld om de afzet te~vergroten. Het is
geen uitzondering dat een handelaar zijn
dodelijke werktuigen aan zowel de ene
als de andere partij verkoopt wanneer
die een conflict uitvechten, zoals in
Libanon.
Onthutst is hij ook over de droeve rol
die de landen in de Derde Wereld vervul
len. „Het was tragisch te zien”, haalt hij
aan, „hoe landen als Kenia en Zaïre
beide een rampzalig voedseltekort had
den en de regeringen zich niettemin in
toenemende mate met de aanschaf van
wapens bezig hielden. De wapenleveran-
ties aan de Derde Wereld creëerden zo
hun eigen vorm van kolonialisme em
exploiteerden de arme landen die geen
behoefte hadden aan zoveel militaire
macht. Ze gaven voor de soevereiniteit te
versterken, maar werden in feite op
nieuw afhankelijk”.
Sampson berekende dat in 1975 de
totale uitgaven voor wapens in de hele
wereld het hoogtepunt van 300 miljard
dollar bereikten. Daarbij gaven de ont
wikkelingslanden méér aan wapens uit
dan aan gezondheidszorg en onderwijs
tezamen.
In het boek wordt vooral aandacht
besteed aan de verkoop van vliegtuigen,
de meest spectaculaire wapenhandel met
de hoogste opbrengsten. Onbarmhartig
wordt het Amerikaanse Pentagon (minis
terie van defensie) aan de paal genageld.
De manier waarop dit machtsbolwerk de
fabrikanten stimuleerde wapentuig over
al in de wereld af te zetten is op z’n minst
gênant te noemen.
zo zitten. Maar er valt iets te leren. Ik
werkte met Melanie, John Denver, Rick
Derringer, Paul Simon. Nou, iedereen kan
iets leren van Paul Simon. Zelfs McLaugh
lin. Paul heeft zo’n heel speciaal effectje
aan zijn spel, dat je de oren doet spitsen.
Puristen! Ik ben een muziekpurist, alles is
belangrijk. Alles wat kwaliteit heeft. Elke
noot leeft, denk ik”. Toots puft even na de
gloeiende tirade, ook al hoeft hij mij niet
van zijn gelijk te overtuigen. Maar hij
alleen heeft de naam te leren van jongere
musici waar hij mee omgaat. Luister maar
eens naar soli die hij op zijn mondharp
blaast in Raming op Derringers eerste
solo-elpee of in Bailgame op Paul Simons
Still crazy after all these years.
ïll
-1-
Zo gezegd, zo gedaan. Toots hing al uit
een van de ramen van de achterste eerste-
L klaswagon, toen de trein amper stilstond.
Even later kon ik hem de hand drukken.
Eerste indruk was die van een rustig, maar
wat vermoeid man, niet onvriendelijk:
„Dag meneer, hoe heet u? Kom binnen, dit
is mijn zaal”. .Een heel compartiment al
leen voor de mpndharmonicavirtuoos. „Ik
ben een beetje egoïstisch, ja”, gniffelt hij,
Hij trekt een multoband met afspraken,
repertoire-songs, en telefoonnummers te
voorschijn. „Het is wel heel anders gewor
den, het leven. Ik moet zelf een beetje
boekhouden nu, zelf op het huis passen of
zorgen dat het bewaakt wordt. Ik heb nu
ook zo’n kleine calculator gekocht. Ja, ik vader opdroeg,
heb het heel druk. Ik ben een organized be-
bopper, zo noemde René Thomas me ten
minste altijd. Hij is van dezelfde generatie,
maar had helemaal geen zorgen om de
zaken”. Thomas was dan ook meer een
levensgenieter, Thielemans houdt zijn le
ven liever strak in eigen hand.
Voor geld is alles te koop en dat gaat vooral voorde wapenhandel op. Bevrijdings
bewegingen, privé-legertjes en terroristen kunnen op de markt vrijelijk aan de meest
uiteenlopende wapens komen, zoals deze foto laat zien die „licht materieel" toont
dat afkomstig is uit een flat waarin de Zuid-Amerikaan „Carlos” verbleef.
(Van onze kunstredactie)
MILAAN. Begeleid door een twee
duizend man sterke politiemacht is
gisteravond in de Scala van Milaan het
tweehonderdste seizoen ingezet met een
uitvoering van Verdi’s opera Don Carlo.
De uitgebreide veiligheidsmaatregelen
waren door de politie getroffen om linkse
betogingen te voorkomen die bij aanvang
van het vorige seizoen hadden plaatsge
vonden.
Er was ditmaal geen rechtstreekse tele-
I visieuitzending die zoals in voorafgaande
jaren in verscheidene landen kon worden
opgevangen. Paolo Grassi, directeur van
de Italiaanse radio en tv en voormalig
directeur van de Scala, was oorspronke
lijk van plan om de voorstelling als Eurovi-
sieprogramma te laten uitzenden, maar
kreeg daarvoor geen toestemming omdat
enkele acteurs contracten hebben met een
Westduitse maatschappij die een film
maakt van Don Carlo in een regie van
Herbert von Karajan. De Italianen hebben
tenslotte een andere versie te zien gekre-
Wat we wel weten is dat de film is
gebaseerd op het boek van de bekende
Engelse journalist Anthony Sampson.
De Nederlandse vertaling daarvan ver
scheen onlangs bij uitgeverij Elsevier
onder de titel „De wapenindustrie”. Veel
inzicht in het verloop van de film geeft
ons dit evenwel niet. Het lijkt onmogelijk
om aan de hand van de ontzaglijke hoe
veelheid feitenmateriaal in het boek een
film te construeren, die recht doet aan de
inhoud. Het scenario, dat Sampson ook
voor de film schreef, zal dus waarschijn
lijk eerder een geromantiseerde uitwer
king zijn van enkele gegevens.
Hoe indringend de film straks ook mag
zijn, interessanter dan het boek zal hij
vermoedelijk niet worden. Want „De wa
penindustrie” is ondanks alle schokken
de berichten in de afgelopen twee jaar
over steekpenningen, omkoping van poli
tici en beïnvloeding van militairen nog
steeds een onthullend boek. Niet dat
Sampson bijzonder veel nieuwe elemen
ten aan de berichtgeving toevoegt, maar
de wijze waarop hij de bekende feiten
rangschikt en met elkaar in verband
brengt, leiden naar conclusies die de le
zer een beklemmend inzicht geven in de
handel en wandel van wapenfabri
kanten.
TOOTS THIELEMANS vrijdaga
vond in het Haarlems Concertgebouw en
op tv -: Waarom.zou ik stoppen als ik met
rasmusici kan spelen? (Foto Lex van
Rossen)
present zal zijn. Een jonge Amerikaan,
hem door de Belgische gitarist Philipe
Catherine aanbevolen, zal aan de bas pluk
ken. Basgitaar, beter gezegd, want Jeff
Berlin is meer op rock dan op jazz geo-
riënteerd. Thielemans: „Maar hij is jong,
voortreffelijk en we zijn vrienden gewor
den. Vrienden die respect voor elkaar heb
ben, kunnen elkaar wijzen op tekortko
mingen. Dat kan ik dan ook, maar het
„Ik had echt een goede band met mijn
ouders. Ik was 22 toen de oorlog in België
afgelopen was (1944). Laot 'm maor speule,
zeiden ze altijd. Dus dan oefende ik in het
trappenhuis, dat galmde zo lekker. Later,
in 1956, toen ik bij George Shearing speel
de, waren George en ik beiden bezig met
de elementaire harmonieleer bij de klas
sieken. Toen kwam het bericht dat mijn
vader op sterven lag. Even later bij het
studeren kwam er dat melodietje uitrollen.
Ik moet onbewust aan hem gedacht
hebben”.
Uit de vele onderzoekingen en talloze
gesprekken met wapenhandelaren
schetst Sampson het volstrekte gebrek
aan verantwoordelijkheidsgevoel in deze
Dagelijks geopend van 9 -17.30 uur.
Vrijdag koopavond van 19 - 21 uur.
Writers Cramp gaat over het leven van
een schrijver die allerhande artikelen, boe
ken, gedichten, toneelwerken op zijn naam
heeft staan, een schrijver die ook nog
beeldend kunstenaar is. Zijn naam Fran
cis Senega McDade, een Schot. In de voor
stelling die de Engelsen onder regie van
Robin Lefevre hebben gemaakt, is het niet
moeilijk het leven van McDade vanaf zijn
prille jongensjaren, zijn school- en college
jaren tot aan zijn dood, te volgen. Daar
voor weten Bill Paterson (McDade), John
Bett (talloze rollen, onder andere McDa
de’s moeder), en Alex Norton in hun spel
op zich voldoende duidelijkheid te leggen.
Maar irritant is het wanneer je de blijk
baar veelvuldig opgediende taalhumor
moet missen. Het gebruik van het Schotse
accent gaat namelijk gepaard met gieren
de snelheid. De eerlijkheid gebiedt wel te
vermelden dat ik na de pauze de voor
stelling duurt ongeveer twee uur veel
minder moeite met de verstaanbaarheid
had.
Overigens alle lof voor de drie acteurs
die woensdagavond (de première was
dinsdag) voor een handvol toeschouwers
toch besloten te spelen. Voor de vrijwel
verlaten zaal brachten zij toch een maxi- f
mum aan geestdrift op en dat verdient
respect. Opvallend bij dit groepje is trou
wens de weergaloze souplesse waarmee
geacteerd wordt. Paterson in de hoofdrol
als een mens, die zijn eigen zwakheden
kent, staat als een dergelijke McDade in
schitterend contrast met het meer dan
levensgrote portret van de McDade, dat
terzijde op een schildersezel staat opge
steld. Daarop blikt hij heroïsch in dj verte.
John Bett vervult naast de vertéllersrol
nog een groot aantal type-rollen, telkens
verrassend raak.
Op 7 januari komt Writers Cramp naar
Haarlem, in de Toneelschuur. U heeft dus
nog even tijd met Play and Players als u
daarop wacht.
HET BERICHT dat de Zweedse acteur
Max von Sydow de rol van prins Bern-
hard gaat spelen in een op stapel staan
de film over de internationale wapen
handel, maakt je natuurlijk
nieuwsgierig naar de manier waarop
Bernhard straks op het witte doek wordt
uitgebeeld. De heldenrol zal voor hem
zeker niet zijn weggelegd, gezien het feit
dat de Lockheed-affaire een onderdeel
vormt van de film. De commissie-Donner
onthulde vorig jaar immers dat de prins
één miljoen gulden smeergeld van deze
vliegtuigfabriek opstreek en chanteren
de pogingen ondernam nog meer geld te
incasseren.
I
i
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Het Zuidelijk Toneel
Globe heeft per 1 december een nieuwe
artistieke leiding gekregen. Daarvoor zijn
drie jonge regisseurs benoemd, onder wie
Ulrich Greiff, die dit seizoen De Rovers
regisseerde. De andere twee artistieke lei
ders van Globe zijn Paul Vermeulen
Windsant en Gerardjan Rijnders.
daarbij de parallel met de slavenhandel,
die ook pas kon worden uitgebannen
toen de grootmachten zich daar sterk
voor maakten.
