film
Haarlem
filmhuizen
amsterdam
Hawks maakte geen film als t
BOUWMARKT
KEUR B.V
Chaplins eerste sprekende rolprent weer te zien in Haarlem
Drie hoogtepunten
uit Chaplins werk
The Great Dictator, hervertoning van
onvergelijlijke politieke satire
onderwerp hem niet aanstond
I
1
I
Regisseur Howard Hawks in Hollywood overleden
DECEMBER
19 7 7
3 O
FILM
I
Terughoudend
Charles Boost
voor al uw handgemaakte I
r
Naast Great Dictator ook City Lights en Modern Times
Openingstijden: dit/mvr
zaterdags van
’s maandags gesloten
A.s. maandag 2 en dinsdag 3 januari is
onze Bouwmarkt wegens inventarisa
tie gesloten.
Onze magazijnen aan de Harmenjans-
weg 19 zijn normaal geopend.
VAKMANSCHAP
IS MEESTERSCHAP
flrt
Koudenhorn 54
Koudenhorn 60
tel. 023 - 321212 - 322368.
8.00-12.30 uur
13.30-18.00 uur
8.30-16.00 uur
VRIJDAG
13
boeren eiken kasten,
stoelen, tafels.
Ook op maat
(ADVERTENTIE)
Jack Oaks en Chaplin als Mussolini en Hitler in The Great Dictator
it Charlie en het blinde bloemenmeisje in City Lights
★Scène uit Giacoma Casanova Veneziano van Luigi Comencini.
(ADVERTENTIES)
1
Hoewel de geluidsfilm inmiddels een feit
was geworden, weigerde Charlie zijn een
zame zwerver van een stem te voprzien uit
vrees dat een illusie verstoord zou worden.
Wel werkt hij met geluidseffecten (o.a.
door misvorming van de stemmen der
officiële sprekers bij de onthulling van een
standbeeld, en bij het ingeslikte fluitje dat
signalen geeft als Charlie de hik krijgt). En
hij moest zorgen voor begeleidende mu
ziek die hijzelf componeerde. Vijf jaar
latèr volgde „Modern Times” waarin Cha-
alleen Schagchelstraat 27
Centrum Haarlem - Tel. 327019
Bouwmaterialen
P.V.C.-artikelen
Wand- en
vloertegels
Open haarden
Ijzerwaren
Verfwaren
Elektra art.
Sanitair
Tuinartikelen
Hout- en plaatmat.
De film eindigt weer met een grap op de
sprekendé film. Charlie zal als zanger op
treden in een volksrestaurant, verliest zijn
tekst en improviseert met klanken dip op
woorden lijken zijn liedje dat een groot
succes wordt, omdat iedereen denkt hem
begrepen te hebben. Voor bijzonderheden
over „The Great Dictator (1940) verwijzen
we naar een speciale beschouwing op deze
pagina.
Filmhuis Velsen zoekt hèt bij het begin
van 1978 (n.l. op 3 en 4 januari) in het
kluchtige genre en schenkt ons de Marx
Brothers in een kostelijke verwarrings-
kïucht „The Big Store”. In Heemskerk is
op vrijdag de dertigste een indrukwekken
de Othello-film te zien van de Russische
regisseur Sergei Yutkevich met muziek
van Aram Khatchaturian en met de ac-
teur-regisseur Sergie Bondarchuk in de
titelrol.
S. M. Eisenstein, diens eerste en in het
toaal van zijn werk misschien wel beste
revolutiefilm.
Chaplin heeft heel gauw zijn klucht
periode achter zich gelaten om daarna
voortdurend bezig te zijn met het uit
diepen en bijschaven van zijn populaire
Charlie-creatie. Wie zijn overwegend grap
pige filmpjesxals „Easy Street” of „The
Cure” beide uit 1917 bijv, zou vergelijken
met het vier jaar later gemaakte „The Kid”
zou een belangrijke vermenselijking van
de hoofdfiguur kunnen constateren, een
proces dat voortgaat tot de tragi-comische
clown een stabiele vorm gevonden heeft.
Daarbij speelde bij Chaplin de overweging
dat hij de historie -niet wilde ingaan als
maker van „slapsticks” maar via zijn alter-
ego het publiek iets wilde meegeven, een
boodschap betreffende sociale bekommer
nis en naastenliefde. Niet opzichtig als een
soort wereldhervormer, maar verpakt in
de komische vorm die hij zo goed beheer-
De film mocht dus vertoond worden
maar de eerste Amerikaanse reacties wa
ren op z’n minst genomen terughoudend.
Men vond de grimmige realiteit van het
ogenblik te sterk contrasteren met de be
kende Chaplin-humor, èen bezwaar dat
vijf jaar later, toen „The Great Dictator”
in bevrijd Europa gedraaid kon worden,
nog altijd de algemene waardering in ne
gatieve zin beïnvloedde. Dezelfde moeilijk
heden dus met de film van Chaplin als
waarmee Ernst Lubitsch met zijn „To be
or not to be” te kampen zou krijgen. En
verder moest het publiek wennen aan een
„nieuwe” Chaplin. Voor het eerst, tien jaar
na de komst van het geluid in de film,
durfde de filmer een complete sprekende
film aan. Vooral voor hemzelf die gewend
was zijn vaak geïmproviseerde grappen af
.te stemmen op de reacties van het aanwe
zige technische personeel, was het moeilijk
zijn rol in de stilte van een geluidsfilm-
studio te moeten spelen. Later verklaarde
hij de angst van een debutant gehad te
hebben vool’ het uitspreken van zijn eerste
volzinnen in een doodstille studio.
Op de Haarlemse bioscoop-agenda is
deze week maar een „nieuwe" filmtitel te
signaleren maar <^ie is dan ook als een
rijke aanwinst van het uitgaansprogram-
ma te beschouwen. Studio heeft n.l. de
goede inval gehad in deze dagen van Cha-
plin-rouw diens veel omstreden The Great
Filmhuis Het Melkwoud aan de Zijl
straat in Haarlem komt op 29 en 30 decem
ber en op 1 januari van het nieuwe jaar
met een feestelijke film „Infanzia, Vocazi-
one Prime Esperienze di Giacomo Casa
nova Veneziano”, kort vertaald de jeugd
van Casanova, een boute constuumfilm
van Luigi Comencini. Comencini is on
langs opnieuw ontdekt nadat hij in de
vijftiger jaren erg populair was met bijv.
„Pane, Amore Fantasia” (met Vittorio de
Sica en Sophia Loren) die dan ook prompt
een vervolg kreeg. In eigen land heeft hij
sindsdien veel films gemaakt waarvan er
echter maar spaarzaam iets tot de westelij
ke landen doordrong. Zijn film over de
jonge Casanova doet hem kennen als een
begaafd filmer met veel gevoel voor histo
rische realiteit en voor de kleurige en
sierlijke aspecten van een periode die ach
ter ons ligt.
Evenals Haarlem heeft het Amsterdam
se bioscoopbedrijf voor zijn „premières"
aan Chaplin gedacht: Tuschinski 2 komt
met „Modem Times" en Cineac Reg.
Breestraat brengt in afwisseling „The
Great Dictator” en „City Lights". Bij el
kaar vormt dit drietal zeer verschillende
hoogtepunten 'in Chaplin’s carrière die
elkaar in de periode 1931-1940 opvolgden
in tussenpozen van 4 d 5 jaar. „City
Lights" kwam op 6 februari 1931 in New
York in eerste voorstelling, het aandoén
lijk verhaal van Charlie’s ontnioeting met
het blinde bloemenmeisje voor wie hij
door zijn contact met een wispelturige
miljonair geld bijeen weet te brengen voor
een speciale oogbehgndeling in Europa.
En Beverwijk brengt op de eerste janua
ri om 21 uur de in deze rubriek al meer
besproken Russische film „Oktober” van
plin de technische vooruitgang (lopende
band, eetmachine) op de hak neemt en de
stijgende werkloosheid en arbeidsonrust
in zijn comedie als dramatische elementen
op durft te nemen.
Hij speelt in deze film voor het eerst met
Paulette Goddard die ook in „The Great
Dictator” aan zijn zijde speelt en met wie
hij na beëindiging van de 1 ‘/z miljoen kos
tende productie in het geheim zal trouwen.
te hebben kreeg hij een baantje bij de
Famous Players-Lasky Studio (tegen
woordig Paramount) en werd vliegoffi-
cier gedurende de eerste wereldoorlog.
Tussen 1922 en 1924 produceerde en fi
nancierde hij verschillende filmprojec
ten, maakte zelf korte comedies en kreeg
ide leiding van de scenario-afdeling van
Paramount. Eindelijk in ’25 tekende Wil
liam Fox met hem een contract voor het
maken van films. Hawks’ eerste film
heette „The Road to Glory”, een drama
over een meisje dat langzaam blind
werd. Er bestaan van de film geen, copi-
eën meer maar Hawks zelf omschreef
zijn debuut als niet erg geslaagd, te dra
matisch. En daarom heette zijn tweede
film in datzelfde jaar 1926 „Fig Leaves”,
een gemoderniseerde Adam en Eva-ge-
schiedenis. Andere pogingen volgden tot
ste. In een film als „Modern Times” zijn
die bedoelingen bijv, wel zeer duidelijk
aanwezig.
Met „The Great Dictator” lagen de zaken
iets anders. Tegen het einde van 1938 had
Chaplin die niet alleen zijn films regisseer
de maar bovendien volledig verantwoor
delijk was voor het scenario en later ook
de muzikale begeleiding voor zijn reke
ning nam, een ruwe schets klaar voor een
parodie op Hitler, daarbij uitgaande van
de uiterlijke gelijkenis (speciaal het snor
retje) tussen Charlie en de dictator. Beide
figuren zou hij spelen, Charlie in de dub
belrol dus van Jood,se barbier en van de
(toevallig op Hitler lijkende) dictator van
het denkbeeldige land Tomania. Er zat
toen al een groot risico aan deze opzet.
Hitler openlijk per film belachelijk maken,
zij het onder een gefingeerde naam, zou
toen in geen land dat nog relaties onder
hield met de „bevriende mogendheid” aan
gedurfd zijn. Maar Chaplin, bekend in die
tijd om de langdurige voorbereidingen tot
een nieuwe film was pas eind 1940 klaar
met „The Great Dictator” en toen was de
S^ert 184'-
Gierstraat 52-56 - Haarlem - Tel. Q23- 3129 92
Dictator” te gaan vertonen. Daarmee
wordt een prachtige gelegenheid geboden
een'onvergelijlijke politieke satire te zien
of te herzien en tegelijk enig inzicht te
krijgen in een gecompliceerd kunstenaar
die minder buiten de werkelijkheid stond
dan zijn kluchten en comedies misschien
zouden doen vermoeden.
politieke toestand drastisch veranderd.
Europa was grotendeels in handen der
nazi’s, Londen was gebombardeerd en
Amerika koos, zij het niet openlijk en
officieel de kant van de geallieerden.
kei zich min of meer m Iöïïrgër"öp7ie een
jacht bevindt en aangezien wordt voor de
inmiddels uit een concentratiekamp ont
snapte Joodse barbier. Deze ziet men ver
volgens aan voor de sinds enige dagen
vermiste dictator, waardoor het barbiertje
voor korte tijd met absolute macht is be
kleed en gebruik kan maken van de micro
foon om een vredesboodschap te richten
tot het volk van Tomania.
van een vliegtuig waarmee hij een belang
rijk bericht moet overbrengen, gewond
raakt, belandt Charlie in een ziekenhuis
waar geheugenverlies geconstateerd
wordt. Na twintig jaar weet hij te ont-
stnappen uit de inrjchting en keert hij
terug in het ghetto van zijn geboortdorp in
de veronderstelling dat hij maar enkele
weken afwezig is geweest. Maar er is veel
veranderd. Ip de tussenliggende jaren
heeft Adenoid Hynkel de absolute macht
in handen genomen en Charlie begrijpt
niets van het optreden van de stormtroe
pen in zijn buurt en van andere verschrik-
Ikingen die voor de mede-bewoners van het
ghetto lijdzaam gedragen onheilen van
iedere dag zijn geworden. Afwisselend
met Charlie het barbiertje en de door
Chaplin gespeelde dictator als centrale
Regisseur Howard Hawks.
verderop: „De films van Howard Hawks
zijn bevolkt door helden. Er zijn weinig
echte schurken (en zelfs die enkelingen in 1930 bekendheid kwam met „The
hebben een eigen soort adeldom) en bij
na geen lafaards. In een chaotische we
reld moet iedere man het beste geven wat
hij kan en als hij dat met ere kan doen,
des te beter.”
Het nadeel van dit soort lofprijzingen
is natuurlijk dat men geneigd is zich wat
achterdochtig op te stellen tegenover de
man die al dat moois uit de schrijfmachi
nes van zijn bewonderaars weet te halen.
Het is eenvoudiger vast te stellen dat
Hawks zijn vak verstond, goede actiever-
halen wist uit te zoeken en de beste
acteurs van het avontuurlijke genre of
van de comedie onder zijn leiding wist te
brengen. In een overzicht van zijn werk
komen alle grote namen uit de filmhisto
rie voor: Paul Muni, Edward G. Robin
son, James Cagney, Frederic March, Ga
ry Cooper, Humphrey Bogart^ John Way
ne, Montgomery Clift, Walter Brennan
en Dean Martin. En wat de vrouwen
betreft Lauren Bacall, Carol Lombard,
Katharine Hepburn, Jean Arthur, Rosa
lind Russell, Barbara Stanwyck, Marilyn
Monroe en Jane Russell. Hawks hield
evenveel van drama als van comedie.
Volgens Bogdanovich heeft Hawks ont
huld dat hij bij het lezen van een verhaal
eerst probeerde of hij er een blijspel van
kon mpken en als dat niet lukte hij op
drama overschakelde.
Howard Winchester Hawks werd op 30
mei 1896 in Goshen, in de staat Indiana
geboren maar verhuisde al gauw met zijn
ouders en twee broers naar Californië.
Na op de Cornell Universiteit gestudeerd
Deze toespraak met haar naïf-optimis
tisch toekomstvisioen is een weinig geluk
kig vervolg pp Chaplin’s voorafgaande po
gingen om zijn komische creatie meer
diepgang te geven. De bloed-serieuze
Charlie met zinnen als: „Ik zou iedereen zo
mogelijk willen helpen: Joden, Christenen,
kleurlingen, blanken. Wij willen niemand
haten of verachten In deze wereld is plaats
voor iedereen. En de goede aarde is rijk en
kan iedereen van voedsel voorzien.,
valt moeilijk serieus te nemen ook al zijn
z’n bedoelingen dat wel. Het is een zwak
maar tegelijk waarschijnlijk onvermijd
baar slot om het door grappigheid ver
stoorde evenwicht enigszins te herstellen
Hoewel de grappen aanzienlijk minder
vrijblijvend zijn dan in voorafgaande Cha-
plin-films. Vooral' de passages met de ijde
le, do.or machtswellust waanzinnig gewor
den Hynkel ik denk bijv, aan zijn gran
dioze solo waarin hij met de aardbol speelt
en in de gordijnen klimt zijn van een
agressieve satire zoals Chaplin nooit eer
der bedreven heeft.
Alles bij elkaar is „The Great Dictator”
een film die uit de lijn valt van wat Chaplin
tot dan gemaakt heeft, maar tegelijk de
duidelijke signatuur van de maker draagt
die alleen hier en daar met zijn emotionele
betrokkenheid bij het onderwerp niet goed
weg weet. Een film dus die gezien moet
worden om de grote filjpkomiek volledig
te leren kennen. Voor zover dat tenminste
uit nagelaten werk mogelijk is.
Dawn Patrol”, een luchtmachtfilm uit de
eerste wereldoorlog met Richard Bar-
thelmess en Douglas Fairbanks jr. De
luchtgevechten waren zonder trucage en
Hawks ging zelf een paar maal de lucht
in met een in de cockpit gemonteerde
camera. En toen kwam met „Scarface”
in 1932 zijn naam op ieders lippen, de
eerste realistische gangsterfilm met Paul
Muni als Al Capone. Comedies als
„Twentieth Century” met John Barry
more en Carole Lombard en „Bringing
up Baby” volgden en opnieuw een
vliegfilm „Only Angels have Wings” (met
Jean Arthur en Cary Grant). De tweede
wereldoorlog diende zich aan als stof
voor actiefilms („Air Force”) en in 1944
en ’46 ontstonden twee Hawks’ klas
sieken, nu nóg voortdurend in roulatie:
„To have and have not” met het duo
Bogart-Bacall dat in ,’,The big Sleep”
terugkeerde. „Rio Bravo” met Wayne en
Dean Martin werd een volgende hit en op
„comedieshow”-gebied was „Gentlemen
prefer Blondes” alleen al door de aanwe
zigheid van Marilyn Monroe, gesecun-
deerd door Jane Russell een groot suc
ces. Hawks’ laatste grote actiefilm werd
„Hatari” uit ’62, opnieuw met Wayne en
verder Hardy Kruger en Elsa Martinelli.
Hawks, eindigde met een oogziekte die
hem dwong hetzelfde Dajan-lapje voor
een oog te dragen als Wayne al droeg en
Fritz Lang eens introduceerde. Hij werk
te door tot „El Dorado” in ’66 en de jaren
op non-actief moeten voor hem de zwaar
ste zijn gweest.
beurtenissen af die leiden tot een te ver
wachten persoonsverwisseling zodra Hyn-
„The Great Dictator” begint bij de eerste
wereldoorlog, in 1918 als het Joodse kap
pertje in een Duits-achtig uniform bezig is
het monster-kanon, de „Dikke Bertha” ge- figuren spelen zich de tragi-komische ge
richt te krijgen op de torens van de Notre
Dame. Als hij later bij een noodlanding
Twee dagen na Charles Chaplin is een
andere „reus” van de Amerikaanse film
gestorven, eveneens een „old-timer" met
een leven vol film achter de rug, Ho
ward Hawks. Hawks werd 81 jaar.
Evenals zijn op het komische gespeciali
seerde collega heeft Hawks nooit tijdens
zijn actief leven voor een van zijn suc
cesvolle films een Oscar gekregen maar
in 1975 (drie jaar dus na Chaplin) werd
hem een ere-Oscar toegekend voor zijn
gehele oeuvre. Er zijn meer overeenkom
sten. Hawks heeft, als Chaplin nooit
films gemaakt waarvan het onderwerp
hem niet aanstond en ook nooit „de
manier waarop” door anderen laten
bepalen.
Onder het motto het beste drama is
volgens mij het drama waarin een man in
levensgevaar verkeert en volgens dat
I rechtlijnige en enigszins Hemingway-
r achtige principe heeft de in 1896 gebo
ld ren Hawks ontelbare films gemaakt in
uiteenlopende genres: westerns, come
dies, avonturenfilms, melodrama's en
lièfdestragedies. Hij heeft daarbij nooit
gedaan aan sociale betrokkenheid nog
minder aan artistiek exhibitionisme,
maar zijn films zijn, om de filmcriticus
en filmregisseur Peter Bogdanovich te
i citeren misleidend eenvoudig omdat on
der de oppervlakkige en gemakkelijke
buitenkant een emotionele diepte en
J scherpe waarneming aanwezig is die de
I toeschouwer in zijn onderbewustzijn
j raakt.
Howard Hawks heeft tot de talrijke
Amerikaanse filmmakers behoord die in
I eigen land tot de bovenste middelmaat
werden gerekend maar vooral in Frank
rijk ontdekt zijn als boeiende figuren,
w'aard om diepzinnig te worden geanaly-
I seerd. Zo heeft Jacques Rivette in vfer-
i band met Hawks gesteld dat hij de klas-
sieke Amerikaanse film vertegenwoor-
I digt omdat hij ieder genre de adeldom
i van zijn hart gegeven heeft. En Bogdano-
5 vich die de grote promoter van Hawks in
1 de VS is geweest en zijn stijl heeft trach
ten te imiteren (zijn „What’s up Doc” was
een bewerking van Hawk’s „Bringing up
I Baby” met Katharine Hepburn en Cary
Grant) haalt Rivette’s poëtische lof met
instemming aan en voegt er aan toe: „in
de grond is Hawks visie op de samenle-
I ving tragisch: zijn mannen zijn dapper
I maar hun dood is onvermijdelijk” en iets
/.•X <4
