constante
kwaliteit
A*
K
TONEEL IN
LONDEN:
n
-.
v
door Ko van Leeuwen
The Alchemist en Volpone
The Comedy of Errors
w
R
3
'Ol
Alec Guinness
magistraal in
The Old Country
ir
De auteur Alan Bennett schreef The Old
Country speciaal voor Alec Guinness, nu
ook weer te zien in de film Star Wars. Het
stuk speelt in Queens Theatre, een van de
West End theaters die nauwelijks enige
informatie vooraf verstrekken. Ook het
programmaboekje laat de toeschouwer in
het ongewisse over de inhoud van Ben
netts toneelspel en het duurt tot verin het
tweede (tevens laatste) bedrijf voordat de
plaats van handeling duidelijk wordt.
The Old Country gaat over een zekere
Hilary, een voormalig vertegenwoordiger
van de Britse vreemdelingendienst die
zijn land de rug heeft toegekeerd. Samen
met zijn van geduld vermoeid geworden
echtgenote slijt hij zijn leven in een lande
lijk zomerhuis ergens in de Sovjet Unie.
Temidden van rondom opgetaste boeken
leeft hij daar teruggetrokken terwijl zijn
gedachten immer naar zijn vaderland (The
Old Country) vloeien. Dat bestaan in een
zaamheid wordt onderbroken door twee
officiële bezoekers uit het Verenigd Ko
ninkrijk, die hem trachten over te halen
naar Engeland terug te keren. Hilary heeft
zestien jaar geleden verraad gepleegd ten
opzichte van zijn land, maar zijn fout is
verjaard. In feite is hij nu niet meer dan
een mokkende man van middelbare leef
tijd.
Alec Guinness is de ideale acteur om een
man als Hilary geloofwaardig te maken.
Hij heeft genoeg aan een minimum aan
expressie om maximaal effect te sorteren.
Het is groots Guinness bezig te zien en het
meest ontroerende moment komt wanneer
Hilary een uit Engeland meegebrachte
grammofoonplaat opzet. Uit de oude
grammofoon klinkt dan het King’s College
Chapel Choir dat kerstliederen zingt. Alec
Guinness luistert er vrijwel onbeweeglijk
naar, maar zijn gezicht en heel zijn li
chaamshouding verraad dan diepe bewo
genheid van een tot in de ziel gepijnigd
mens. Op dat moment toont Alec Guinness
schitterend talent, maar ook in de rest van
Bennetts sfeerrijke stuk heeft hij genoeg
aan minimale gebaartjes, kleine wendin
gen van het hoofd en veelzeggende stiltes.
Clifford Williams regisseerde The Old
Country overeenkomstig Guinness zorg
vuldigheid en John Gunter zorgde voor
een landhuisdecor dat zowel voor stukken
van Tsjechov als van Tennessee Williams
geschikt zou zijn. Op het niet al te royale
toneel van Queens staat het echter wat al
te krap. In z’n geheel een prachtige voor
stelling, ook al door het sublieme spel van
Rachel Kempson, die Hilary’s vrouw Bron
zwijgende kritiek op het gedrag van haar
man laat geven.
Wanneer er twee stukken van Ben Jon
son tegelijkertijd gaan, dan is het interes
sant ze beide te zien. Ook al omdat in dit
geval twee verschillende regisseurs bezig
zijn met toneelstukken die veel met elkaar
gemeen hebben. De Alchemist en Volpone
laten allebei mensen zien die door hun
hebzucht in hun hemd gezet worden. In de
Alchemist wordt de goegemeente bedro
gen door twee broeders-in-het-kwaad die
elkaar zozeer wantrouwen dat zij elk een
Een week lang toneelkijken in Lon
den. De stad die nog steeds als het
theatercentrum van Europa mag gel
den en waar je op één dag drie voor
stellingen kunt zien, als je het een klein
beetje uitkient. Je kunt beginnen tij
dens de lunch en zo’n voorstelling is
dan juist op tijd afgelopen om vooreen
naburige matinee die om drie uur be
gint, op tijd te zijn. Als daar opnieuw
het laatste applaus is weggestorven
blijft er ruimschoots tijd over om rustig
te dineren voordat de avondvoorstel
ling van acht uur kan worden bezocht.
Met een dergelijke frequentie houdt
niemand het een week lang vol, maar ik
bedoel maar: tweemaal per week is de
mogelijkheid daartoe in elk geval aan
wezig omdat er op de woensdagen en
de zaterdagen in een groot aantal thea
ters altijd druk bezochte middagvoor
stellingen zijn.
eigen sleutel hebben van de geldkist en die
zonder elkaar niet kunnen openen.
Het voortdurend bedrog van op geld of
vrouwen verzotte lieden gebeurt onder
meer doordat de boeven laten weten via de
alchemie goud te kunnen maken. Dolle
situaties doen zich voor op het toneel en de
grote vereiste voor een opvoering van dit
stuk van Jonson is een constant adembe
nemend tempo. De Royal Shakespeare
Company had het Aldwych theater van
een prachtig decor (Chris Dyer) voorzien,
uitgebouwd tot in de zaal en regisseur
Trevor Nunn heeft het stuk met briljante
virtuositeit in scène gezet. De oorspronke
lijke tekstjambes van Ben Jonson hebben
een eigentijdser klank gekregen door de
bewerking van Peter Barnes. Een voor
treffelijk voorstelling van de RSC, vooral
ook door eminent spel van de beide hoofd
rolspelers, John Woodvine als de alche
mist Subtle en Ian McKellen als zijn hand
langer.
Even populair gesteld als de intrige van
De Alchemist is die van Jonsons stuk
Volpone. Hier is het de schatrijke sluwe
vos Volpone, die de mensen om zich heen
met behulp van zijn knecht op de proef
stelt. Hij houdt zich ziek in bed, simuleert
een op sterven na dood zijn en komt op die
manier achter de ware aard van degenen
die hem likkend omringen. Zo profiteert
Volpone zelf meer dan verantwoord is
maar aan het slot ontloopt toch zelfs hij
zijn straf niet. Altijd boeiend om in zo’n rol
een gerenommeerd acteur aan het werk te
zien. De Royal Shakespeare Company
heeft er niemand minder dan Paul Sco
field voor ingezet, een acteur van grote
zeggingskracht die alle belangrijkste rol
len in het klassieke repertoire al eens heeft
gespeeld. Scofield zet Volpone koel, bere
kenend en vooral met uiterlijke grandeur
kracht bij. Hij heeft een fraaie dragende
toneelstem en weet het publiek in het Oli
vier Theatre (het grootste van de drie
theaters in het reusachtige National Thea
tre complex aan de zuidelijke oever van de
Theems) met zijn creatie gemakkelijk in
verrukking te brengen. Grote bijval krijgt
ook Ben Kingsly die de klaplopende
knecht („his Parasite”) speelt vol ingehou
den zalvende bedriegelijkheid. Ook John,
Beginscène uit The Alchemist. Links John Woodvine als Subtle, rechts tan Mckellen als Face en in het
midden Susan Dury als hun helper
zo’n vijfenveertig kleinere theater (frin
ge en off-off-broadway) waaronder ook
die welke hun produkties in de lunch
tijd vertonen, plus de West End thea
ters en ook hun aantal passeert de
veertig ruim. Het aantal toneelproduk-
ties dat in al die gelegenheden gaat ligt
ver boven de honderd. Kiest u maar!
Mijn keuze afhankelijk van ver
schillende omstandigheden is ge
vallen op de volgende produkties: The
Old Country (met in de hoofdrol de
vermaarde Alec Guinness), Once a Ca
tholic, The Comedy of Errors (Shakes
peare), twee stukken van Shakespea-
res rivaal en tijdgenoot Ben Jonson, te
weten Volpone en The Alchemist, The
Bundle, een nieuw stuk van Edward
Bond van wie bij ons toneelgroep The
ater momenteel De Gek op repertoire
heeft, A Bit of Rough (tijdens de lunch
in Theatre Club Soho Poly), Franz into
April (ICA Theatre), A Pinprick of Histo
ry (lunchtijd in Almost Free)en tenslot
te een nieuw bezoek aan de „longrun-
ner” Jesus Christ Superstar, die nu
voor het zesde achtereenvolgende jaar
in het speciaal daarvoor aangepaste
Palace Theatre gaat. In dit artikel infor
matie over de produkties in de onder
West End gerangschikte theaters, over
de andere waaronder ook The Bund
le later meer.
die als basis voor zijn vrolijke verwarring
twee oorspronkelijke stukken van Plautus
koos en ze knap ipet elkaar versmolt. Het
Spel der Vergissingen gaatbver twee twee
lingen, de broers Antipholus en Antipho-
lus (de meesters) en Dromio en Dromio (de
knechten). Nu wil het toeval ook nog dat de
beide Antipholussen elk zo’n Dromio in
dienst hebben. Dat biedt ongekende moge
lijkheden tot verwarring, zeker wanneer
het viertal in Syracuse bijeen is, zonder
dat ze dat van elkaar weten. Shakespeare
maakt daar tot op het merg gebruik van.
Onder Trevor Nunn heeft de Royal Sha
kespeare Company er een ongelooflijk spi
rituele voorstelling van gemaakt. De han
deling is door Nunn in de tegenwoordige
tijd gezet en de kracht van Shakespeares
tekst - met zekere aanpassingen - blijkt
daar ijzersterk tegen bestand. Nunn heeft
zichzelf grote vrijheden veroorloofd en
komt in zijn modernisering tot briljante
vondsten. Zo is in deze Comedy of Errors
Scène uit Once a Catholic met op de voorgrond (knielend) Jane Carr als Mary Mooney en Anna
Keaveney als Mary Gallagher
lii
i/il
it-
e,
Om nog even in de klassieken te blijven:
onder regie van ook weer Trevor Nunn zag
ik de meest schitterende escenering van
William Shakespeare’s Spel der Vergissin
gen (The Comedy of Errors). Het is een van
de aardigste blijspelen van Shakespeare
Gielgud, eveneens een der oude getrou
wen, maakt deel uit van de rolbezetting en
speelt de Engelse Edelman, vol zwier en
elegantie.
De regie van deze Volpone is van Peter
Hall, die veel statischer werkt dan zijn
collega en hoogste baas Trevor Nunn. Zijn
enscenering is voornaam en stijlvol, maar
mist het geraffineerde en fantasierijke dat
bij Nunn zo kenmerkend is. Daar komt
misschien bij dat ik Volpone de dag na de
overrompelende voorstelling van The Al
chemist zag, maar laatstgenoemde wint
het bij mij aan geestdrift.
de hertog Solinius, die over Aegeon een
doodvonnis komt uitspreken, een boom
van een Griekse kolonel waar de dictatuur
vanaf druipt. De modernisering brengt
ook met zich mee dat de scène waarin de
onderdanigheid van de vrouw aan de man
tot uiting moet komen cabareteske femi
nistische trekjes vertoont.
Dit toch joyeus gebleven Spel der Ver
gissingen speelt zich nu af op een Grieks
pleintje zoals Griekenland-toeristen dat
ongetwijfeld op de dia hebben staan. Zo’n
pleintje waar nog wel de oorspronkelijke
winkeltjes te herkennen zijn, maar die nu
zijn veranderd in boetiekjes vol T-shirts en
fantasiekleding. Wèl het terrasje, ook een
openluchtbioscoop en een verhoging
waarop een orkest van dertien man de
zaak muzikaal kracht bijzet.
De beide Dromio’s - naast de Antipho
lussen de belangrijkste rollen, worden met
lenigheid van lichaam en geest kostelijk
gespeeld door Michael Williams en Nicko
las Grace. Roger Rees en Mike Gwilym
tekenen voor een soepel overwicht als de
beide meesters Antipholus.
Wat deze voorstelling zo feestelijk maakt
is het grote aantal liedjes, teksten die spe
ciaal op muziek gezet zijn, waardoor niets
je ervan weerhoudt deze opvoering een
volbloed musical te noemen. De matinee
die ik bezocht was voor een groot deel
gevuld met kinderen en zij vermaakten
zich even kostelijk als de volwassenen. In
combinatie met de schitterende Grieks
klinkende muziek van Guy Woolfenden
(onder leiding van Gillian Lynne uitge
voerd), het wervelend acteren en dansen,
steunend op een volmaakte choreografie,
aangevuld met de ook nog perfecte zang
stemmen (het kan niet op) heeft regisseur
Nunn voor een moeilijk te evenaren staal
tje artistiek vakwerk gezorgd. De voorstel
ling was te zien in Aldwych, waar zij weer
terugkomt.
Het potentieel van acteurs en actrices in
Engeland is omvangrijk en een regisseur
met een beetje inzicht heeft dan ook wei-
Gemakkelijk zal de keus in elk geval
niet altijd zijn; Londens wekelijks ver
schijnende uitgaansgids Time Out
geeft het programma-overzicht van
nig moeite welk stuk dan ook sterk te
bezetten. Dat manifesteert zich bijvoor
beeld in Once a Catholic, een comedy over
Engelse schoolmeisjes in de jaren vijftig,
geschreven door Mary O’Malley. O’Malley,
die oorspronkelijk actrice of zangeres wil
de worden, heeft meer toneelstukken op
haar naam staan. Op de BBC werden van
haar bijvoorbeeld Percy and Kenneth en
Oy Vay Maria vertoond. In de Soho
Poly Theatre Club en in Hampstead ging
haar stuk If ever a man sufferend. De
Londense toneelcritici vinden Mary
O’Malley de meest belovende toneel
schrijfster van het jaar 1977.
Once a Catholic gaat over alledaagse
problemen die in het raam van een door
nonnen bevolkte kloosterschool een bijna
absurde betekenis krijgen. In de scholie
ren is de achterliggende dramatiek voel
baar, vooral bij het meisje Mary Moony,
(gevoelig en naïef volgehouden door Jane
Carr) dat haar vriendinnen bijvoorbeeld
bezweert dat haar ouders nog nooit bij
elkaar in bed gekropen zijn („die doen
zoiets niet”). Tekenend voor haar voorlich
ting, die er bij de nonnen niet beter op
wordt. Mary Moony is de underdog op
school en boet voor haar eigen eerlijkè
naïvieteit èn voor de streken die andere
leerlingen uithalen.
Het stuk gaat in Wyndham’s Theatre,
waar het sinds oktober speelt. Het is speels
en met humor geregisseerd door Mike
Ockrent, die de religieuze sfeer van de
kloosterschool uitstekent treft. Dat er
daarbuiten meer is, komt in wat de leerlin
gen zeggen voldoende tot uitdrukking.
Poppy Mitchell geeft met eenvoudige
maar doeltreffende en sfeertekenende
middelen aan welk een heiligheid de plaats
van handeling zou moeten uitstralen. Once
a Catholic is een prima komedie die bij ons
misschien moeilijk te spelen zou zijn zon
der bewerking. Nu is het een zeer Engels
stuk.
De popmusical Jesus Christ Superstar
vergeleken met het eerste produktiejaar.
Jesus Christ is nu aan het zesde achtereen
volgende jaar bezig. Er is een geheel
nieuwe cast en het voortduren van de
produktie maakte in elk geval tijdens de
voorstelling die ik nu zag geen erg inspire
rende indruk. Het lijkt of de fut eruit is,
ook al zijn er allemaal andere acteurs en
actrices. Maar die vervanging op zich bete
kent ook al geen verbetering. Wie deze
Engelse uitvoering nog nooit heeft gezien
zal misschien toch een aangename avond
beleven, de muziek van Webber en Rice
blijft z’n kracht behouden en er zijn nog
wel enkele goed gespeelde rollen. Zo doet
Steve Alder het zeker niet minder dan zijn
veel meer ervaren collega Paul Nicholas,
die de rol van Jezus zes jaar geleden speel
de. Maar Dana Gillespie, die oorspronke
lijk Maria Magdalena was en over een
haarzuivere sopraan beschikte, is nu opge
volgd door Anne Kavanagh die alles enke
le octaven lager laat horen. Zulke dingen
maken een schamele indruk en dat wordt
nog eens onderstreept door het plichtma
tig en ongeïnteresseerd optreden van de
groep jongeren die het koor (volk etc.)
vormt. Deze Jesus Christ is een ster gewor
den die door veel poetswerk moet blijven
flonkeren omdat de kassa van het Palace
Theatre er nog steeds zo’n prettig rinke
lend geluid door maakt.
Alec Guinness en Rachel Kempson in „The Old Country", een speciaal voor Alec Guinness ge
schreven stuk van Alan Bennett. The Old Coun try is intussen door de Londense theatercritici
uitgeroepen tot stuk van het jaar.
O'”-$■
/y
/y
-rr
Paul Scofield als Volpone en Maorag Hood als Celia.
