h
i
pagina
1
3
ITO
IV/ '"fe
door
Evert
van
Tijn
11 I
■Ji
ENGELSMAN GASCOIGNE BENADERDE CHRISTENDOM ZO OBJECTIEF MOGELIJK
5T-.
Ironie
Amsterdam
Niet afwijzend
Bla-bla-bla
John Inman
Peter Gilmore
Niet overtuigd
1
I
I
I
„Hoe ik mezelf zie? Nou eh, als iemand die ingewikkelde geschiedenisverhalen
boeiend kan maken, en ze zo vertelt dat ze geschikt zijn om door een oppervlakkig
en algemeen medium als televisie te worden uitgezonden”.
Dat is Bamber Gascoigne, de man van „Bambers Evangelie”, in Nederland
bekend als de door de NOS op zondagmiddag uitgezonden serie „De Christe
nen”. Ook in levenden lijve ziet hij er aanzienlijk jonger uit dan veertig jaar.
Bijzonder Engels, al is hij niet de stereotiepe karikatuur met bolhoed en paraplu.
Engelser dan oud-leerling zijn van het befaamde Eton College en afgestudeerd
aan de Cambridge Universiteit kan tenslotte nauwelijks. We ontmoeten elkaar in
een degelijk hotel, in het hartje van Londen nog geen vijf minuten wandelen van
Piccadilly Circus. Het was zijn keuze.
Hij arriveert in stijl. Een wapperende bos rossig haar, haastig, zonder de
vriendelijkheid of zakelijkheid geweld aan te doen, en nog voor een plekje
gevonden is om rustig te kunnen praten komt al vast te staan dat hij over exact een
uur weer vertrekt en de bar van het hotel ook vóór hém niet opengaat.
7
3
Christenen anders bekeken
De kerk en de massacommunicatie
Ik denk, dat als je een verhaal maar
Bamber Gascoigne
O
anders. Daar presenteert hij al 15 jaar
een soort tweekamp voor studenten
teams, University Challenge. Daar
naast schreef hij een aantal boeken,
waarvan er enkele ook in het Neder
lands vertaald zijn. Behalve De Chris
tenen en gelijksoortige populair-ge-
schiedkundige boeken over China en de
keizers van India, de Groot Mogols, zijn
dat een roman en een fabel.
Peter Gilmore
babbelen die er maar geen genoeg van
konden krijgen. Enzo Constantini en Ro
berto Tondo, beiden 19 jaar, zaten 66 uur
en 20 minuten onafgebroken achter de
microfoon en praatten zo een wereld
record microfoonverkleefdheid bij el
kaar. Ze hadden een arts zo gek gekregen
een oogje in het zeil te houden. Het
tweetal haalde de eindstreep zonder per
soonlijke ongelukken.
De Hoer van Rome: houtsnede uit het atelier van
Cranach als illustratie voor het Nieuwe Testa
ment van Luther Afbeeldingen uit het boek De
Christenen
juist Engeland moet zijn waar de idee
voor zo’n monsterproduktie ontstond?
„Ik weet wat mijn directeur op het
onderwerp deed komen, en waarom ik
het leuk vond om er aan te beginnen.
Dat zijn de twee grote series die in
Engeland gemaakt zijn over de kunst
geschiedenis en de beschaving, ge
maakt door Kenneth Clarke, en Bro-
novksi’s serie van de geschiedenis van
de wetenschap. Ons viel op dat er nog
één belangrijke stroming uit de ge
schiedenis ontbrak: de invloed van het
christendom.
Maar er is ook nog een andere reden.
Tot een jaar of tien geleden had
niemand in Engeland aan een serie als
De Christenen kunnen denken. Gods
dienst is hier nog maar kort geleden
een onderwerp geworden dat bespreek
baar genoeg is om het objectief te
mogen benaderen. Met opzet zijn we
uitgegaan van een historische in plaats
van een theologische aanpak, zonder
godsdienstige propaganda. Het kan
zijn, dat het in Nederland ook mogelijk
zou zijn geweest. Maar Engeland is
ongodsdienstiger dan Nederland. Bijna
niemand gaat hier tegenwoordig nog
naar de kerk. Ik denk dat in veel landen
het onmogelijk was geweest een derge
lijke serie te maken zonder propagan-
„Ik weet niet of ze het liever wat
beierender hadden gewild. Waar ze on
gerust over waren, denk ik, was mijn
afstandelijke kijk op de dingen. Ik houd
er wel van van een afstand naar de
geschiedenis te kijken, er met enige
ironie over te praten. Twintig jaar gele
den zou dat ook in Engeland, tot schan
dalen aanleiding hebben gegeven. Nu
vindt men het prachtig, het trekt de
mensen aan. Misschien is het voor
Beieren nog wel schokkend. Niemand
zal nu nog verbaasd opkijken, als je
stelt dat de Renaissance-pausen slechte
mensen waren. Maar dichter bij huis,
zeg vanaf de ontwikkelingen uit de 19e
eeuw, kan je wel in Engeland erg open
zijn, terwijl dezelfde openhartigheid in
sommige delen van de Verenigde Sta
ten nog lang niet mogelijk is. Engeland
wordt wel het meest wereldse land
genoemd, en ik denk dat we dat ook wel
zijn, in bepaalde opzichten”.
„We hadden verwacht dat onze kijk
op het christendom bij bepaalde groe
peringen in Engeland slecht zou vallen.
Maar gek genoeg is dat niet voorgeko
men. De dominees en priesters riepen
zelfs vanaf de preekstoel hun kerkvolk
toe dat ze vooral het boek moesten
kopen en de serie bekijken”.
Was daarmee het doel bereikt, of
betekent het dat De Christenen te dicht
bij de kerkelijke opvattingen gebleven
is. De kool en de geit gespaard?
„Neen hoor, we hadden feitelijk geen
ander doel. We, ik in elk geval, ben
gegrepen door het verhaal. Een onbe
kende Palestijn van 2000 jaar geleden
was de aanleiding tot een wereldomvat
tende godsdienst. De ene interpretatie
van wat hij en zijn volgelingen, verkon
digden, was goed, de andere misschien
slecht. We hebben het zo strak mogelijk
gebracht, zonder te proberen iets te
bewijzen. Wat we hoopten is precies
uitgekomen. Beide partijen, christenen
en atheïsten, hebben ons geschreven
dat we hun standpunt zo mooi ver
woordden. Christenen, die schreven dat
het zo fijn was de geschiedenis van hun
geloof zo sympathiek verteld te zien, en
atheïsten die schreven dat eindelijk ook
de waarheid eens op de televisie was
geweest.
Een straat met huizen der monnikken In het St
Antoniusklooster in een Egyptische woesti/n
Links boven: een pelgrim op de berg Sinai
Welk facet van het christendom was
nu zo boeiend, dat het aanleiding was er
zoveel jaar aan te besteden?
stromingen. Meer dan andere gods
diensten heeft het christendom allerlei
verschijningsvormingen. Islam en het
Boeddhisme zijn daar veel minder ex
treem in. De hoogst verfijnde Quakers
uit Pennsylvanië en het simpele boertje
uit Guatemala zijn beiden christenen,
ze geloven in dezelfde dingen, maar op
een zo verschillende manier dat het
ongeloofwaardig voorkomt. Toch halen
ze alle twee het antwoord op hun vra
gen uit het Nieuwe Testament.
Het wijst toch op een grote kracht,
als één godsdienst aan zoveel verschil
lende vragen en behoeften tegemoet
kan komen. De evolutie bewijst dat wie
bereid is te twijfelen, in leven blijft.
Dat is kenmerkend voor het christen
dom, het twijfelt steeds, en bestaat
daarom nog. Het is een handleiding om
te overleven. Die boer uit Zuid-Ameri-
ka en de Quaker staan heel wat dichter
„Ik ben eigenlijk helemaal geen his
toricus, laat staan theoloog. Toen ik aan
De Christenen begon, wist ik niet veel
meer van de Bijbel en de geschiedenis
van het christendom dan elke andere
leek. Ik heb Engelse literatuur en to
neelgeschiedenis gestudeerd. Eigenlijk
wilde ik aanvankelijk toneelschrijver
worden. Maar door een boek over de
geschiedenis van het toneel en de to-
neelillustraties ben ik in de geschiede
nis geïnteresseerd geraakt.JVIijn vrouw
begon in die tijd te fotograferen, en ik
vond haar briljant. Na dat dikke, geïl
lustreerde boek over het toneel, ben ik
naar mijn uitgever gestapt en heb ge
zegd dat wij samen wel een geïllus
treerd boek over een historisch onder
werp wilden maken. Bedenk maar wat,
zei hij. Mijn vrouw studeerde Perzisch,
en zo ontdekten we dat de Indiase kei
zers, De Groot Mogols, Perzisch spra
ken, en dat er over hen nog nooit zo’n
soort boek geschreven was. De uitge
ver accepteerde het voorstel, en het
werd een redelijk succes. Het gevolg
was dat we allerlei onderwerpen kre
gen aangedragen. We beschouwen ons
eigenlijk als een team dat over ieder
willekeurig onderwerp, mits visueel
genoeg, een boek kan schrijven”.
De geschiedenis, en de gevolgen, van
2000 jaar christendom zijn nu beschre
ven door een Engelsman, en door een
Engelse maatschappij in beeld ge
bracht. Is er reden aan te geven waar
om het van alle landen ter wereld waar
een christelijke cultuur bestaat, nu
„Ik ben een agnosticus. Je zou kun
nen zeggen een sympathiserend agnost.
Het Christusverhaal vind ik absoluut
boeiend, maar in de kerk kom ik nooit.
Een van de onafhankelijke radiostati
ons in Italië heeft twee jongens laten
Het Engelse blad de Daily Mirror heeft
haar lezers gevraagd om op een
briefkaart te schrijven waarom ze be
paalde tv-persoonlijkheden voorlopig
niet meer op het scherm willen zien.
John Inman, bekend van de serie „Wordt
u al geholpen”, kreeg het volgende naar
zijn hoofd geslingerd: „Hij was zo ont
zettend leuk in „Wordt u al geholpen"
maar sinds hij zijn eigen serie heeft
gekregen wordt zijn act erg vervelend. Ik
geloof”, aldus de briefkaartschrijver,
„dat hij zichzelf een goede dienst zou
bewijzen als hij op z’n minst twee jaar
niet meer op de buis komt”.
Kapitein Onedin (Peter Gilmore) gaat
binnenkort weer beginnen met de opna-
distische lading, voor of tegen. Ik denk
bijvoorbeeld aan Italië of Zuid-Duits-
land. Onze Duitse co-producenten wa
ren nogal bezorgd dat we ons te objec
tief zouden opstellen”.
Ik denk dat het leven van degenen die
hun geloof presenteren als een getuige
nis van een persoonlijke ervaring een
goed voorbeeld is van christendom. De
intolerante, sectarische groepen plegen bij elkaar dan de hedendaagse christe-
in mijn ogen verraad aan wat hun ge-
mes van een nieuwe serie van de „One
din Line”. Maar voor hij daar aan begint
maakt hij eerst een speelfilm die de titel
„Seven Lost Cities to Atlantis” heeft. De
film wordt momenteel opgenomen in de
Pinewood-studio’s in Engeland. Gilmore
speelt in de film een jonge ontdekkings
reiziger die het mysterie van de stad op
de bodem van de zee, Atlantis, wil gaan
oplossen. Het wordt een reis die niet van
grote gevaren is ontbloot, aangezien Gil
more onder meer een mensen-etende oc
topus móet overwinnen. Eén ding is ze
ker, Peter Gilmore overleeft alle geva
ren, maar of hij het geheim van Atlantis
naar boven weet te brengen moeten we
nog maar afwachten.
nen en hun middeleeuwse geloofsgeno
ten. We hebben het christendom be
schouwd als een cultureel gegeven, een
belangrijk en groots verschijnsel met
verstrekkende gevolgen.
Het is onvermijdelijk een gekozen,
en daarom persoonlijke getinte benade
ring. In het spoor van wat je beschrijft,
klinkt altijd je eigen mening door. Uit
de serie blijkt wel, dat ik het ronduit
belachelijk vindt klakkeloos ieder
woord van Genesis voor waar aan te
nemen. Maar ik ben er niet vanuit
gegaan dat de wereld moest weten wat
Bamber Gascoigne van het christen
dom en zijn geschiedenis vindt. Het
ging er eerder om te vertellen wat mij
de belangrijkste gebeurtenissen toe
schijnen”.
„Niet het christendom zelf, als het er
op aankomt, maar het verschijnsel dat
er niet één christendom bestaat. Het
blijkt dat iedere periode uit de ge
schiedenis in het evangelie juist dat
Toen ik jong was, ging ik wel. Ik kom gevonden heeft, wat op dat moment van
uit een Anglicaans milieu, ik ben echt pas kwam. Ook nu nog, getuige de vele
met de kerk opgevoed. Ik sta daarom
niet afwijzend tegenover het christen
dom, maar ergens in het midden”.
„De mensen die zeggen, „dit geloof
ik, en het geeft me hoop, kracht en
troost, en als jij ook geloofde, zou je je
net zo voelen als ik, maar ik kan alleen
spreken over mijn eigen ervaring”, dat
zijn de christenen die mijn sympathie
hebben. Ik vind ze zelfs bewonderens-
waardig. Maar er zijn er naar mijn
smaak te veel die er vanuit gaan dat het
mijn schuld is dat ik hun mening niet
deel. Dat type staat gewoonlijk klaar
met een lijstje verplichte boeken.
loof zou moeten zijn. Je gelooft niet met
je hersens, maar met je hart. Dat is de
enige manier om iets aan te nemen, dat
de rede te boven gaat. Ik kan niet
zeggen dat ik sinds het maken van de
strak genoeg verteld, beide kanten er serie op zoek ben naar het geloof. Wel
hun vooroordelen en hun waarheden in dat theologische bewijzen mij niet kun-
terugvinden. Dat betekent dat je in je nen overtuigen”.
opzet geslaagd bent. Want ik wilde in
elk geval geen bekeerlingen maken”.
Tot wat hadden de kijkers en lezers
bekeerd kunnen worden?
lijk overal, vanzelfsprekend. Dit soort
grote series is afschuwelijk kostbaar
lom te maken. Nu er eenmaal een klaar
is, redeneren de meeste landen dat
Ikopen verstandiger is dan er zelf aan te
beginnen, ondanks eventuele bezwa
ren. Voorlopig moet ik me enigszins
(beschikbaar houden voor de promotie
en publiciteit. Ik reken tenminste op
een maand of zes. Wat daarna volgt,
zien we wel. Ik weet het nog niet”.
j Tot Bamber Gascoigne een paar da
gen voor de 30e oktober de imponeren
de serie in het Nederlands aankondig-
i de, was hij een onbekende bij het televi
siepubliek. In Engeland ligt dat wat
Bamber Gascoigne heeft drie jaar
aan De Christenen gewerkt. Eerst een
jaar lang talloze boeken en bibliotheken
doorworstelen, daarna volgens een ijze
ren schema gegevens sorteren en se
lecteren. Ondertussen schreef hij be
halve de televisie-serie nog het gelijk
namige boek, waarvoor mevrouw Gas
coigne de foto’s leverde (in Nederland
uitgegeven door Elsevier, 42.50).
Toen de serie 30 oktober bij de NOS
van start ging, was hij in Engeland net
afgelopen. Een week eerder vond aan
de overkant van de Noordzee de laatste
uitzending plaats, terwijl slechts veer
den dagen daarvoor nog aan die finale
werd gewerkt. Veel rust heeft Bamber
Gascoigne nog niet gehad.
„De Christenen overheersen nog
'steeds mijn leven. Ik ben nog aan niets
jmders begonnen en daar zal ik voorlo-
big ook wel niet aan toekomen, nu de
aerie in allerlei landen gaat beginnen.
Ik ben wel alweer gevraagd voor een
pieuwe serie, maar de eerste tijd wil ik
kvat anders doen. Vooral bijkomen.
De Christenen wordt in ieder geval
uitgezonden in de co-produktielanden,
Nederland en Duitsland, en geloof ik
tok in drie Scandinavische landen, Bel
gië en Zwitserland. Frankrijk waar
schijnlijk ook nog. En natuurlijk in
Angelsaksische landen als Amerika,
Canada en Australië. Ik hoop uiteinde-
t,
1 i
I
z
