4
PA TIÊNTEN BA VO NOORDWIJKERHOUT VAAK VIJANDIG BEJEGEND
I DRUM
BFi
ri
®wi;'
«OH
'M
DINSDAG
2 4
JANUARI
19 7 8
D I
1
door Wouter Hendrikse en
Chiel Evers
I
Heen-en-weer
NOORDWIJKERHOUT. In
het plaatselijk advertentieblad
verschenen een week of wat gele
den de oproepen. Een clubje
Noordwijkerhouters wilde paal
en perk gesteld zien aan de vrijhe
den van de psychiatrische pa
tiënten van de Bavo. Die mensen
lopen maar rond zonder toezicht
en maken somt tot diep in de
nacht het dorp onveilig, zo werd
gesteld. Een handtekeningenactie
zou de directie van de Bavo ertoe
moeten brengen de patiënten be-
.ter'in de gaten te houden.
ik ben pas echt kritisch geworden
toen ik zo’n beetje met dat
galenewerk begon. En niet alleen
met m’n werk. Zelfs met shag
kopen. Gek eigenlijk. Ik rook
alleen nog maar Drum.
Omdat het lekker rolt, denk
ik. En het is ook niet te licht of te
:l
Vooroordeel
Verkeerde kijk
rif»!
i A
Galerie te Amsterdam.
A
■■MH
I
I
1
Na elk incident komen
de vooroordelen terug
1
1
I
I
I.
I-
I
1
TaZMMBM
i
l'
ji
I I
11
te aanvaarden dat psychiatrische
patiënten ook hun eigen rechten en
verantwoordelijkheden hebben.
MET NAME IN Noordwijker-
hout doen zich conflicten voor. De
plaatselijke kastelein weigert om
patiënten van de Sint Bavo een
pilsje te tappen, nadat bij een
vechtpartij zijn zaak eens aan dig
gelen werd geslagen. Dat er van de
zevenhonderd Bavo-bewoners
maar enkele agressief zijn en dat
er ook onder de overige Noordwij-
kerhouters vechtjassen zitten, ver
geet hij gemakshalve. Verder wor
den patiënten in sommige winkels
met de nek aangekeken en klinken
van tijd tot tijd geluiden op die
pleiten voor het aan banden leggen
van de vrijheden die de patiënten
i
i
i
l
f
c
l
Het hoofdgebouw van Sint Bavo in
Noordwijkerhout
over een naburig psychiatrisch instituut,
bleken de vooroordelen alleen maar ver
sterkt. Wie er vóór die tijd positief tegen -
Maar mensen met vooroordelen zeiden na
de campagne: zie je wel,.ik heb het altijd al
gezegd, gevaarlijk hoor!.
Dat een idividuele benadering wel effect
heeft, blijkt uit de ervaring van mevrouw
Schneider. „Toen ik anderhalf jaar gele
den in de dorps-contactcommissie kwam,
vond ik het heel erg moeilijk”, herinnert ze
zich. „Ik had geen enkele ervaring op het
gebied van psychiatrie, ik moest me hele-
Lo
maa
pare
teen
strai
echt
gezo
Dek,
afko
brui
gebc
Het
jaar
thar
wed
Ni
de b
Velt
brek
den
oen(
als l
In
hij i
betr
lijk
..AL
VOO
gei
Pa
ter
Ro
M(
Ui
chi
IJi
Ge
Ke
we
m<
Bi
IJi
Sn
gii
i
|i
Ps
mi
sti
IJ
lm
Mi
B<
Vt
ad
m
Je
P«
R<
PI
IJ
fr
B
rc
H
Ti
Z;
n;
L
sc
L
w
i
A
ff
F
P
B
le
I.
si
Het ontbreken van begeleiding komt
voor een deel voort uit personeelsgebrek.
De mensen die de zwakzinnigen en de
chronische psychiatrische patiënten ver
zorgen, zijn niet altijd in staat om de hele
groep in de gaten te houden. Ook onver
wacht gedrag speelt hen daarbij parten.
„Sommige patiënten gedragen zich op het
terrein voorbeeldig”, aldus Van der Lan
de, „maar krijgen dan ineens het heen-en-
weer in het dorp. Dat kunnen we van
tevoren niet weten. Maar het zijn heus
incidentele gevallen. Van de zevenhonderd
mensen die hier verblijven zijn er mis
schien tien of twintig die hun vrijheid niet
altijd aan kunnen”.
Verhalen over deze mensen blijken in
het dorp de ronde te doen en de vijandige
stemming tegenover alle Bavo-patiënten
aan te wakkeren. Dat heeft mevrouw Joke
Schneider gemerkt, die als inwoonster van
Noordwijkerhout in de dorps-contact
commissie zit. „Mensen die een klacht heb
ben, vertellen dat vaak door”, weet zij. „Zo
gaat dat in een klein dorp. En daardoor
komt het dat veel mensen klagen over
incidenten die ze zelf niet eens hebben
meegemaakt.”
„Daarom is het belangrijk”, vult Van de
Lande aan, „dat je als instituut onmiddel
lijk aandacht schenkt aan klachten, ze
serieus neemt en er op ingaat. Dat zal de
tolerantie van de betrokken menseh wel
iets vergroten. Als je met ze gaat praten
zullen ze meer begrip opbrengen voor die
patiënt. Zo iemand zal er misschien niet
anders over gaan denken, maar het wel
eerder aanvaarden en er niet kwaadaardig
door worden. Het roddelen over de pa
tiënten zal er door verminderen. Daarom
is het praten met mensen die klachten
hebben een heel belangrijke taak van de
commissie”.
Anderzijds werkt de dorps-contactcom
missie na een klacht ook naar binnen toe.
Er wordt onderzocht of er misschien een
fout is gemaakt op een afdeling, of die
patiënt wel naar buiten had gemogen zon
der begeleiding. En er wordt met de pa
tiënt zelf gesproken. „Er wordt dus altijd
werk van gemaakt”, zeg Van de Lande.
„En het helpt heus wel als er met de
patiënt gesproken wordt. Moet de tegenac
tie dan zijn dat de boel weer op slot gaat?
Over mijn lijk!”
I
Uit de reacties van dorpsbewoners op
incidenten waar patiënten bij betrokken
zijn, blijkt een hinken op twee gedachten.
Aan de ene kant zal niemand openlijk
beweren dat de patiënten maar weer moe
ten worden opgesloten of minder rechten
hebben dan andere mensen. Maar ander
zijds blijkt dat de Noordwijkerhouter veel
minder accepteert van een patiënt dan van
een „normale” dorpsgenoot.
Van de Lande: „Neem de kermis hier in
het dorp. Die staat hier vlak bij en de vele
psychisch gestoorde bejaarden van de Ba
vo hebben dan erg veel last van het lawaai
en de bromfietsen. Dan zegt men: ach laat
die jongelui toch. Een feestje af en toe is
niet erg. Maar hun feestjes duren wel tot
drie uur in de nacht. En als wij eens een
tuinfeest geven voor onze mensen, dan
wordt er om half elf al gebeld dat we te
veel herrie maken. Dingen die in het dorp
wel worden geaccepteerd, worden niet ge
pikt als ze op ons terrein gebeuren. Het
lijkt wel of die discriminatie in stand ge
houden moet worden, of er een onder
scheid moet blijven tussen de mensen uit
het dorp en die uit de Bavo”.
De Bavo-directeur is het eens met de
mensen die zeggen dat het ziekenhuis de
omgeving zo veel mogelijk moet behoeden
voor zonderlinge uitspattingen van pa
tiënten. „Natuurlijk. De dorpelingen leren
hun kinderen ook om hun behoefte niet öp
straat te doen. Dat is een algemeen geac
cepteerde norm. Als instituut moet je de
patiënten ook op een bepaalde manier
opvoeden. En als een van hen dan gaat
wateren in de tuin van de burgemeester,
dan is dat ook een fout van ons. Zo iemand
had begeleid moeten worden. Dat is voor
de patiënt zelf ook het beste. Er kan beter
iemand met hem meelopen, dan dat hij
steeds wordt opgepakt door de politie en
uitgescholden door mensen die zijn gedrag
niet accepteren. We moeten hem er tegen
beschermen dat hij door de dorpsbewo
ners wordt geëtiketteerd als bijvoorbeeld
de broèkzakker.”
Van de Lande de meeste heil. Voorlichting
op grote schaal heeft volgens hem minder
effect. Het vooroordeel zit er nu eenmaal
in en het blijft er in. Van de Lande wijst op over stond, bleef die houding aannemen,
een experiment dat in een Canadees dorp
is gehouden. Na een intensieve voorlich
tingscampagne via alle mogelijke media
maal inleven. Mijn houding is sterk veran
derd. Vroeger had ik ook niet alleen over
het Bavo-terrein durven lopen. Nu wel, nu
sta ik er veel positiever tegenover. Je gaat
er aan wennen”.
Volgens mevrouw Schneider zijn het
vooral de geboren en getogen Noordwij
kerhouters die afwerend tegenover de pa
tiënten staan. „Normale” buitenstaanders
worden in de hechte dorpsgemeenschap al
moeilijk geaccepteerd, laat staan psychia
trische patiënten. Directeur Van de Lande
vindt dat niet onbegrijpelijk. „De Noord
wijkerhouters hebben tientallen jaren
vlak naast een instituut gewoond dat echt
gesloten was, volkomen geïsoleerd. Wat
voor fantasieën krijgt men dan niet over
zoiets? Je hoort wel eens wat, maar het
blijft geheimzinnig, griezelig en eng. Als
die deuren van het ziekenhuis open gaan,
dan komen niet alleen de bewoners naar
buiten, maar ook al die opgekropte fanta
sieën.
t
In die individuele benadering van
Noordwijkerhouters na incidenten ziet
Dram als je je draai
gevonden hebt
Een staaltje van intolerantie dat in het
dorp zelf ook tegenkrachten heeft opge
roepen. Andere Noordwijkerhouters na
men het voor de patiënten op en verweten
de handtekeningenverzamelaars een infa
me stemmingmakerij. Op de Bavo wordt
de actie hoofdzakelijk betreurd. „Als je
merkt dat er zo geweldig tegen de Bavo
wordt geageerd”, zegt medisch directeur
Jan van de Lande, „dan denk je: verdom
me we moeten weer helemaal opnieuw
beginnen. Het is om moedeloos van te
worden, een steeds weer herhalen van
pogingen om misverstanden uit de weg te
ruimen. Maar desondanks gaan we ermee
dopr”.
Wat je de Bavo ook allemaal kunt ver
wijten, niet dat het ziekenhuis geen aan
dacht besteedt aan de moeilijkheden die
gepaard gaan met het opengooien van de
deuren. Jaren geleden werd na een enquê
te onder dorpsbewoners al vastgesteld dat
er heel wat misverstanden in Noordwij
kerhout leefden. Een van de meest voorko
mende verkeerde ideeën was bijvoorbeeld
dat er in de Bavo delinquenten, veroor
deelden zaten die ter beschikking van de
regering waren gesteld. Dat dat pertinent
niet het geval is, bleken maar weinigen te
weten. Ook de behandelingswijze was
voor de buitenstaanders een en al duis
ternis.
Daarom besloot men om de voorlichting
grootscheeps aan te pakken. De groepen
die het meest met patiënten in aanraking
kwamen, zoals middenstanders en politie,
werden afzonderlijk benaderd, met de
scholen groeide een geregeld contact en
ter gelegenheid van de jubileumviering in
1975 maakten veel dorpsbewoners van de
gelegenheid gebruik om het ziekenhuis
eens van binnen te bekijken. Sinds die tijd
bestaat er een dorps-contactcommissie,
waarin naast mensen van de Bavo ook
enkele Noordwijkerhouters zitten. De
commissie houdt zich bezig met voorlich
ting aan gerichte groepen (bijvoorbeeld
scholen), voorlichting in het algemeen en
vooral ook met klachten die binnenkomen
na een incident in het dorp.
Van het begin af aan maakt Hennie van
Scharenburg („noem me maar hulpverle
ner”) deel uit van die commissie. Aan hem
daarom de vraag voorgelegd of de dorps-
contactcommissie tot op heden iets heeft
bereikt. Het antwoord is half optimistisch,
half pessimistisch. „Men heeft nog steeds
een verkeerde kijk op de psychiatrische
inrichting”, zegt Van Scharenburg.
„Maar? men heeft nu wel minder angst. De
mensen durven nu tenminste eens te ko
men kijken en te komen luisteren”. In het
verleden was dat wel anders. Illustratief
daarvoor is het geval van het wat oudere
echtpaar dat een evenement wilde bezoe
ken van een Noordwijkerhoutse vereni
ging dat wegens ruimtegebrek op het ter
rein van de Bavo werd gehouden. Het
echtpaar bleef staan bij de grens van het
ziekenhuisterrein en eiste begeleiding bij
de verdere wandeling naar zijn doel. Zo
zat de angst voor de psychiatrische wereld
er in gebakken.
Zulke drastische voorbeelden van onbe
grip doen zich de laatste tijd minder voor.
„Toch is het moeilijk te peilen of het dorp
de inrichting begrijpt en de patiënten ac
cepteert”, aldus psychiater Van de Lande.
„Het is namelijk een proces dat je elk jaar
weer moet herhalen. Een redelijke accep
tatie houdt misschien een jaar, of een half
jaar stand. Dan gebeurt er iets bij ons en
dan kunnen we weer opnieuw beginnen.
Het is een repeterende breuk.”
„Inderdaad”, beaamt de psychiater,v
„dan vraag je je wel eens af waar je het
allemaal voor doet. Zolang er niets aan de
hand is hoor je niks. Maar er hoeft maar
even onrust in een café te zijn, of iemand
Trekt zijn broek uit in de Dorpsstraat, en er
is weer ongerustheid in het dorp. Want dat
hadden ze niet verwacht. Zo gaat het
voortdurend door: acceptatie als er geen
incidenten zijn, afwijzing zodra zich een
incident voor doet. Dan moet je alles wat je
al eens verteld hebt opnieuw gaan uitleg
gen. Dat de patiënten meer vrijheid heb
ben, rechten hebben, dat de muren weg
zijn...”
i
I
.K'SSSSSftBSS:.z.
ll i I
genieten. De openheid van de psy
chiatrische inrichting wordt door
sommigen als een bedreiging
ervaren.
IN EEN SERIE artikelen beste
den we aandacht aan de wrijvin
gen tussen de psychiatrische
ziekenhuizen en hun omgeving. We
vergelijken de Noordwijkerhoutse
situatie met die in andere gemeen
ten en zoeken naar de oorzaken
van de wrijving en uiteraard naar
de mogelijke oplossingen. Van
daag de eerste aflevering: het psy
chiatrisch centrum Sint Bavo in
Noordwijkerhout. Later komen
Sancta Maria (eveneens Noordwij
kerhout), Vogelenzang (Benne-
broek) en het Provinciaal Zieken
huis (Santpoort) aan de beurt.
TOESTANDEN ALS OP deze
prent komen in de hedendaagse
psychiatrische ziekenhuizen niet
meer voor. Patiënten zijn niet lan
ger gekken die als beesten aan hun
britsen worden gekluisterd. Dank
zij nieuwe inzichten, methoden en
vooral medicijnen, leiden ze in de
instituten een menswaardig be
staan en is het mogelijk geworden
de hekken rond de inrichtingen te
slechten. Deuren zijn niet langer
op slot.
IN DE DORPEN waar die
ziekenhuizen zich bevinden kan
dat tot moeilijkheden leiden. Eén
dorpsgek wordt door de plaatselij
ke bewoners wel verdragen, maar
een paar honderd psychiatrische
patiënten, daar weet men minder
goed raad mee. Het blijkt moeilijk
w
I
Excellent
