acques Commandeur bijt zich vast in Een Bekentenis van Marcellus Emants
55
Oud-Haarlemse muziekpedagoge Ans Stroink morgen tachtig jaar
’Muziek roept wezenlijke in iemand wakker
HH
VEILING
'I
9?
Russische pianiste
duikt op in België
DAMIATE EXTRA
9
KUNST - ANTIEK - INBOEDEL
Ontleden en spiegelen
Niets beters
Koninklijke Nederlandse Schouwburg melodramatisch in stuk van Hugo Claus
13
FEBRUARI
WOENSDAG
2 2
KUNST
19 7 8
door Ko van Leeuwen
r
door Johan van Kempen
P. HOOGEVEEN B.V.
Kijkdagen: zaterdag, zondag, maandag a.s. Zie adv. vrijdag a.s.
TTHaTt.
nu al 80 jaar tussen
de wielen!
Rijn-Reis-Reünie met het
MS Rijnhaven 24 febr. t.m. 26 febr. ’78
Inlichtingen en boekingen voor deze reis uitsluitend bij:
Er zijn nog enkele hutten voor deze speciale feestreis beschikbaar.
Prijzen vanaf99
ZUURKOOL
aardappelpuree -
RESTAURANT
Grote Houtstraat 21, Haarlem
w
ft i
fll
HAARLEM. „Het lijkt of er in dit stuk driehonderd jaar Calvinis-
ie ligt samengepakt. Fantastisch zoals Marcellus Emants daartegen te
eer gaat. Het is in feite een erg somber, maar daarom misschien wel
j’n menselijk verhaal. Die man, die Willem Termeer, die heeft een
iassa facetten die wij allemaal hebben. Alleen, hij heeft van alles veel
veel. Alle rotdingen waar wij maar een klein beetje van hebben, daar
eeft hij een hele berg van. Alles mislukt ook steeds weer bij hem en zo
'ordt zijn hele bestaan een obsessie voor hemzelf”.
(ADVERTENTIE)
Voor je ’t weet sta je in lichterlaaie
(ADVERTENTIE)
KO VAN LEEUWEN
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
1
automobielbedrijven
haarlem - bloemendaal - ijmuiden
Op 1 maart gaat Een Bekentenis bij
Centrum in de Toneelschuur in pre-
nière. Op 23, 24 en 25 februari en op
28 februari zijn er nog try-outs in dit
theater. Het stuk blijft tot en met 4
maart in de Toneelschuur.
Jacques Commandeur: „Het publiek ziet
dus alle personen in het stuk zoals Ter-
meer ze ziet. Zo bewegen ze zich over het
toneel en daartussendoor beweegt Ter
meer zich. Als de ene mens afgaat, komt de
andere weer op. En wat is de werkelijk
heid in dit stuk nou precies? Soms denk je:
zo zit ’t, maar het volgende moment voel je
dat het ook weer een schijnwerkelijkheid
kan zijn. Die Termeer is voortdurend bezig
zichzelf te ontleden, altijd weer zichzelf
spiegelen aan anderen, aan de buitenwe
reld. Alles wat van anderen, van buiten
hemzelf komt ook onmiddellijk interprete
ren, er zelf dingen aan toevoegen. Anderen
zijn voor hem uitsluitend de maatstaf”.
Het decor waarin Een Bekentenis wordt
gespeeld krijgt een extra sombere naar
geestige degelijkheid doordat alles in
egaal grijs is uitgevoerd, agressief grijs en
zwart, zou je bijna zeggen. Een abstractie
die met opzet is ingevoerd en die het terug-
blik-effect kan versterken.
Oosthoek: „Ik geloof dat het vooral af
standelijk werkt. Die Termeer beleeft alles
weer als in een droom. Nou, de meeste
mensen dromen in zwart-wit, in grijstin
ten. Deze decoropvatting lag trouwens al
in de bewerking van Vorstenbosch opge-
Als je haar ontmoet is het moeilijk te
geloven dat deze levendige vrouw tachtig
wordt. Alleen de achteruitgang van haar
Oost-
(links)
Jacques
laten doorstralen. Dat heb ik eigenlijk al
tijd in de les gedaan. Eerst min of meer
onbewust, maar hoe langer hoe bewuster”.
ANS STROINK: „Een men} moet zich
leren uiten en zingen is daarbij het beste
uitgangspunt”.
Reis- en Passagebureau Hoyman Schuurman,
Gedempte Oudegracht 82 (in Stadskantoor Haarlems Dagblad). HAARLEM.
(tel. 023 - 31 31 50).
Geopend van 13.00 uur tot 17.00 uur.
worst en spek 3«4v
t «ijl
Van beide kwistige uitgaven
heb ik nooit spijt gehad. Sui
ker is een uitstekend toneel
stuk en de voorstelling onder
Lutz was er een van felle
kracht en zuivere ontroering.
Jacques Commandeur en Peter Oost-
iek praten allebei over het toneelstuk
m Bekentenis, dat op 1 maart in de
meelschuur in première gaat. Het stuk is
n bewerking die Ton Vorstenbosch voor
Deelgroep Centrum maakte van de ro
an Een nagelaten bekentenis, van Mar-
Jus Emants. Van Emants, die ook een
spectabel aantal toneelstukken schreef,
eelt Centrum momenteel ook nog Een
isitie.
Een Bekentenis gaat over een gewone
an, Willem Termeer, die met nerveuze
jobsedeerdheid bezig is een bekentenis in
jekvorm te doen. Termeers vrouw is
rerleden en in de bekentenis, waaraan hij
a werkt het boek moet binnen een
eek af, zo heeft hij zich ten doel gesteld
il mogelijk de juiste toedracht van het
erscheiden worden beschreven. Het stuk
zo naar het boek geconstrueerd dat ook
ier de man Termeer aan het woord is en
ia hem zien we de gebeurtenissen zich
oltrekken, maken we kennis met het le
en van Willem Termeer en het wereldje
waarin hij verbleef toen zijn vrouw nog
«fde. Zo is Een Bekentenis als het ware
én lange flash-back geworden, waarin de
pvattingen en gedachten van Termeer
ichtbaar worden.
„Kijk eens, een mens moet zich leren
uiten, maar weet zo vaak niet eens wat er
in hem leeft. Dan moet hij ergens begin
nen, om het onbekende in hem naar boven
te brengen. En zingen; dat is het beste
uitgangspunt. De stem! Er is niets beters”.
Bijvoorbeeld: de mensen knijpen altijd
hè. (legt illustrerend haar hand op haar
keel). Nou, dan zei ik: nu moet je je voor
stellen dat je de „ideale toon” hier zo om je
heen voelt cirkelen. En dan moet je je heel
ontspannen ja, natuurlijk wel met de
goede ademsteun maar dan ook 'héél
ontspannen openzetten en die ideale toon
„denken” en dan.(Ans Stroink begint
zachtjes op één toonhoogte te zingen en
laat het geluid aanzwellen en dan weer
weg-ebben om me daarna stralend en
hoopvol aan te kijken). Begrijp je? Dan
moet je dat in jezelf laten klinken als in een
kathedraal”.
En dat principe kun je dan meteen door
trekken naar het geestelijke gebied. Zo
moet je je ook openstellen voor het godde
lijke dat komt dan ook, helemaal van
zelf, naar binnen. Het is eigenlijk precies
hetzelfde! Want de klank die je denkt, die
kun je laten klinkenals je géén rem
mingen maakt. Je bent zélf een kathedraal
en een kanaal voor goddelijke krachten In
mijn lespraktijk kon ik dat verband duide
lijk maken en werden er altijd verbindin
gen geslagen met het hele leven"
ri- Peter
hoek
met
Commandeur
tijdens de repe
titie van Een
Bekentenis.
Peter Oosthoek regisseert het stuk en
Jacques Commandeur speelt de rol van
Willem Termeer. Oosthoek: Het stuk be
gint met de woorden van Termeer: „Mijn
vrouw is dood en begraven”. Je krijgt als
publiek meteen de oplossing van wat an
ders een thriller zou zijn. Maar het is
allemachtig interessant om daarna te zien
hoe dat allemaal gekomen is. Het is ook
zo’n oer- en oer-Hollands milieu, waarin
dit verhaal speelt. Het boeiende aan dit
stuk is ook dat het gespeeld wordt vanuit
de visie die Willem Termeer aan de ge
beurtenissen geeft. Of de visie van
Emants, die hij in Termeer heeft neerge
legd. Ik zei het al, die Termeer heeft, van
alles te veel. Te veel begeerte, onzekerheid,
hij wil te veel zinnelijk genot, iets wat hij
bij zijn vrouw juist helemaal niet krijgt
Suiker verdient een beter lot
BILTHOVEN. In haar jeugd, die ze in Zwolle doorbracht en waar ze als leerlingi
wn het gymnasium op de winter-uitvoeringen daarvan al Schubert, Schumann, Brahms]
wde oude Franse liederen zong, werd Anna (later Ans)Stroink „de Zwolse nachtegaal"
lenoemd. Later zou dit zo evident begaafde kind dan ook naar Amsterdam gaan om bij
los Tijssen de conservatoriumopleiding te volgen. Na het behalen van haar diploma
Meerde ze nog bij Jacques van Kempen en zo groeide deze „mezzo" uit tot een
Kelzijdig zangeres.
Voor de radio, op belangrijke buiten
landse podia en als soliste op concerten
tan het Amsterdams Concertgebouwor
kest, zoals in Mahler’s „Achtste” onder
leiding van Mengelberg liet ze zich horen.
Liederen, opera (onder meer bij de Wag-
aer-vereniging), oratorium, passiemuziek;
op alle gebieden bewoog ze zjch, voordat
zich voornamelijk aan een lespraktijk
op het Amsterdams Conservatorium
War ze tot haar pensionering op 65-jarige
leeftijd actief is gebleven ging wijden.
Al vóór haar benoeming als pedagoge
aan het Amsterdams Conservatorium,
„Alles heeft met klank te maken, de hele
schepping, alles is trilling. Ja, en dat
beroemde voorbeeld als je een steen in
het water gooit; die ribbeltjesHet is zó
belangrijk, wat je doet en zegt. Alles heeft
gevolgen. Eén mens is véél verantwoorde
lijker dan ’ie denkt. Voor alles wat ’ie zegt
en vooral uitstraalt. Daarom is het aller
eerst nodig dat je je probeert bewust te
worden waarom je op de wereld bent en
waarom God je juist daar en daar gezet
heeft. Dat is essentieel”.
„Als je in de positie bent, zoals waarin ik
verkeerde: dat je mensen iets kunt leren
van een fijnstoffelljk iets; wat tenslotte de
kunst en zéker de muziek is; dan kun
je ook medium zijn om diepere lagen in
iemand aan te boren en bewust te maken.
Want muziek is zo’n emotioneel-zuivere
aangelegenheid, dat ze het wezenlijke in
iemand gauwer wakker roept dan wat dan
ook".
vestigde Ans Stroink zich in Haarlem. Een
stad waarmee ze via haar vele vrienden en
oud-leerlingen nog veel bindingen heeft en
waaraan ze de beste herinneringen be
waart, maar die ze zes jaar geleden als
woonplaats verruilde voor Bilthoven,
waar in bosrijke omgeving een verzor-
gingsflat werd betrokken. Ter gelegenheid
van haar tachtigste verjaardag, die zij
morgen hoopt te vieren sprak ik haar
daar.
voelig dat ook mag zijn be-
dpeld, na de uiterst breekbare
herenigingsscène tussen Ma-
lou en Kilo de seizoenarbeiders
met teruggehouden stem „We
gaan nog niet naar huis” zin
gen, dan klinkt dat uitermate
ridicuul, erger: het activeert op
forse wijze de lachspieren.
In Suiker gaat het om de
oprechte liefde die ontstaat
tussen de simpele bietenarbei
der Kilo en het meisje Malou,
dat aanvankelijk in Kilo een
uitweg zag uit haar triest be
staan waarin zij haar lichaam
voor geld verhuurde, maar dat
later werkelijk van hem gaat
houden. Dan is er Kilo’s „be
schermer” Max, die het hoertje
Malou het seizoen daarvoor
uitbuitte, en die nu met de
moed der wanhoop de gene
genheid tussen Kilo en Malou
tracht te breken.
Het stuk bezit een zekere
kwetsbaarheid omdat Claus
zich op de rand van de melo-
dramatiek beweegt. De spelers
van de Koninklijke Nederland
se Schouwburg zijn aan de ver
keerde kant van die rand te
rechtgekomen. Het bewijs
daarvoor wordt het opdrin-
gendst geleverd door het over
trokken smartelijke acteren
van Denise Zimmermann als
Malou. Maar ook Hubert Da-
men (Max) en Leo Madder (de
voormalige wielrenner Jager,
eveneens seizoenarbeider) ont
komen in de gevoeligste mo
menten niet aan al te gefor
ceerd melodramatisch spel. De
voorstelling zet vrij vlot in,
doch het tempo verzandt dus
danig, dat het tegen midder
nacht loopt voordat de laatste
snik mag klinken. Jammer,
maar de vaak sterke en indrin
gende teksten van Hugo Claus
verdienen een beter lot.
gehoor en gezichtsvermogen zouden daar
op kunnen wijzen („Je moet steeds iets
inleveren, dan ga jé op het laatst heel licht
naar boven”, stelt zij in dat verband). Voor
het overige blijkt Ans Stroink nog altijd de
originele vrouw, op wie de toespelingen
„bruisend temperament en charme” uit
één van haar vele juichende recensies nog
steeds van toepassing zijn.
Sprekend over de alweer lang vervlogen
jaren van haar carrière, zegt ze haar
levensvervulling toch uiteindelijk juist in
het lesgeven te hebben gevonden. „In het
lesgeven ging het mij niet alleen om het
uiterlijk resultaat. Daarom heb ik thuis
ook altijd graag met amateurs gewerkt. Je
kundt de me|sen daarin zóveel meegeven!
Ik heb bijvoorbeeld een bankwerker lesge
geven, een jongen met contactstoornissen
die stotterde. Niet alleen dat stotteren is ’ie
door mijn lessen kwijtgeraakt; hij kon zich
bovendien ofc den duur helemaal „vrij”
bewegen, omdat „ie zich had leren uit
drukken met die stem"
„En dat is dan maar één facet. Het
bestrijkt een veel groter gebied hè. Op het
conservatorium was ik uiteraard in de
eerste plaats voor „het vak”, al heb ik al
die andere dingen, waarover ik je wil ver
tellen, wel op een natuurlijke manier in de
les verweven”.
En op zachtere toon en met ernstige blik
vervolgt zij: „Ik probeerde te laten zien
ja, het is misschien een beetje moeilijk te
zeggen het Licht, waarvoor de mens
zich soms door welke redenen of omstan
digheden ook, heeft afgesloten; om dat te
weer een grote rol in een avondvullend
stuk. Ons gesprek heeft plaats na een
repetitie, die ik voor het grootste deel heb
bijgewoond. Gedreven heb ik Comman
deur aan het werk gezien als Willem Ter
meer. Met een zelfde vastklauwen in de
personage als destijds bij Commandeurs
vertolking van Ke^fman gebeurde. De
naam Keefman valt en Jacques kijkt wat
moedeloos. Zegdt dan wat gejaagd. „Ja, ja,
Keefman, natuurlijk ja, maar dit is geen
Keefman. Maar je hebt wel gelijk. Met
deze rol is het eigenlijk zo: Je steekt wat
aan, dat brandt een beetje en voor je het
weet sta je in lichter laaie. Het is bij deze
rol beslist niet zo dat ik hem aan- en uittrek
als een jas. Ik word er heus niet gek van,
net zomin als van Keefman, maar het is
wel een creatie die je verrekte lang bezig-
AMSTELVEEN. In mijn
jeugd maakte ik via de literai
re pocketserie van De Bezige
Bij kennis met schrijvers als
Mulisch, Remco Campert en
ook Hugo Claus. Zijn toneel
stuk Suiker verscheen daarin
ook en al was de rijksdaalder
die je voor zo’n dun boekje
moest neertellen voor een
scholier een dik bedrag, je
deed het. Suiker werd in die
tijd ook opgevoerd. Onder re
gie van Ton Lutz bracht het
Rotterdams Toneel in 1958
zelfs de wereldpremière uit en
dat kostte me wéér een rijks
daalder om op de eerste rij van
het schellinkje in de Haarlem
se Stadsschouwburg te komen.
houdt. Dat hebben de rollen van Keefman
en Termeer dan gemeen. Maar ik maak
liever geen vergelijkingen. Ik praat al te
veel in vergelijkingen sinds dit stuk, ik lijk
Emants wel”.
Hoe kwam de keuze van dit stuk tot
stand? Peter Oosthoek: „Ton kwani er
mee. Het is eigenlijk heel diffuus begon
nen. Ton had het boek gelezen en hij zag er
wat in. Jacques, Ton en ik eigenlijk alle
drie. Toen heeft Ton een proefbewerking
gemaakt en vanaf dat moment was het
voor ons wel zeker dat we het wilden
spelen. Toen kwam het probleem van de
regie. We hadden geen regisseur, dus toen
ben ik.nou, ja (lacht) ik had er ontzet
tend veel zin in om het te gaan regisseren
hoor.het was geen moeilijke beslissing”.
(Van onze kunstredactie)
BRUSSEL. De Sovjetrussische pi
aniste Jekaterina Novitskaja verblijft
volgens het Belgische persbureau Bel
ga vermoedelijk in een villa in een
randgemeente van Bergen die zou toe
behoren aan een familielid van de Bel
gische musicus Francois Hervy.
Novitskaja, die vorige week in Am
sterdam aankwam voor een reeks con
certen met het Amsterdams Philhar-
monisch Orkest maar die sinds vrijdag
middag spoorloos was, zou met Hervy
willen trouwen. Dit huwelijk zou aan
vankelijk enkele maanden geleden in
Moskou gesloten worden, maar het
werd om onbekende redenen uitge
steld. Naar verluidt zou de pianiste in
België om plolitiek asiel willen vragen.
Jekaterina Novitskaja zou Franqois
Hervy hebben leren kennen toen zij in
België deelnam aan het Koningin Elisa
beth concours voor nianisten.
De pianiste had reispapieren die haar
toestonden tot 1 maart in Nederland te
blijven. De Amsterdamse politie was
nagegaan of zij verbleef in een hotel in
de hoofdstad, maar dat had niets opge
leverd. Zij had wel vernomen dat zij
vrijdag was gezien in het gezelschap
van een Belgische vriend en had daar
het vermoeden aan gekoppeld dat zij
„misschien gewoon aan de zwier” was.
Volgens andere bronnen zou Novitska
ja inmiddels al met Franqois Hervy zijn
getrouwd.
In Amsterdam zou Jekaterina No
vitskaja tijdens de viering van het 25-
jarig bestaan van het Amsterdams
Philharmonisch Orkest zijn opgetre
den met Bella Davidovitsj, met. wie zij
een pianoduo vormt, maar deze kreeg
van de Russische autoriteiten geen ui
treisvisum.
Naar verluidt zou Jekaterina Novits
kaja nu in België of in Nederland pro
beren politiek asiel aan te vragen. De
status van politiek vluchteling heeft zij
echter niet. Dit zou geregeld moeten
worden door het Haagse of Brusselse
bureau van het Internationale Hoge
Commissariaat voor de vluchtelingen.
Kwaliteit van stuk en voor
stelling hebben de herinnering
dus zeer lang levendig gehou
den. Die herinnering toch met
opzet terzijde geschoven, keek
ik dinsdagavond in het Cultu
reel Centrum naar de Vlaamse
voorstelling van Suiker, die in
het kader van het Belgisch-Ne-
derlands Cultureel Verdrag
door de Koninklijke Neder
landse Schouwburg uit Ant
werpen werd gespeeld. Het
werd een teleurstellende erva
ring. Het stuk over liefde en
hartstocht onder de seizoenar
beiders in de suikerbiete-
noogst in Noord-Frankrijk
heeft van regisseur Willy Van-
dermeulen veel positiefs mee
gekregen. Er worden verschei
dene goede rollen gespeeld (de
beide Minnes zijn kostelijk),
maar over de hele linie domi
neert de melodramatiek en dat
gebeurt naar mate de opvoe
ring voortgaat in stijgende lijn.
Wanneer tenslotte hoe ge
sloten. Judith Lansink heeft het verder zo
uitgewerkt”.
Met Een Bekentenis gaat Centrum voort
met het brengen van Nederlandstalig to
neel. Alleen, Marcellus Emants, die van
1848 tot 1923 leefde, kun je moeilijk vol
overtuiging een eigentijds schrijver
noemen.
Peter Oosthoek: „Ja, waarom speelt een
gezelschap iemand als Emants? Ik geloof
omdat je in zijn stukken wel degelijk ver
bindingen ziet met zaken die ook nu spe
len. De eigenschappen van Willem Ter
meer, die zijn in de mensen van nu nog
steeds ter herkennen, daar hoef je niet
eens zo je best voor te doen”.
Jacques Commandeur speelt voor het
nh lange tijd meer dan een jaar
