0
,Hoe sy van Campen ’t Paelgeldrecht
verloren
l
oor veiligheid van scheepvaart en kusten
ra
I
■H|
B
be to rming
V
Op weg naar
eenheid in
JSl
,,De bakens
moeten er netjes
bijliggen”
43
1
Ta
V.
door Eli Vlessing
S3
«P z>
7® i
<4
L j
Veiligheid
laren
Bi
jSh "...1
SDE ZEE IN NIEUW
BOEIEN
GESLAGEN
A
r
.TWTt
plaatsen van tonnen en bakens waren de
havenautoriteiten gerechtigd zogenoem
de „paalgelden” te heffen van de schepen
die gebruik maakten van de door de Kam-
pense autoriteiten uitgezette routes. In de
loop der eeuwen verplaatsten de handels-
verhoudingen zich. Amsterdam werd het
centrum van de handelsscheepvaart. De
paalmeester, belast met in incasseren van
de paalgelden, verplaatste zijn zetel zelfs
van Kampen naar Amsterdam. De ver
standhouding tussen de autoriteiten van
de beide steden werd er niet beter op. Om
ruzie te vermijden kreeg Amsterdam in
1451 van Kampen toestemming om de
paalgelden te innen. Daarvoor moest een
vergoeding worden betaald aan de kwij
nende bandelsstad. Toch bleef een stevige
ruzie niet uit. Kampen zag zich genood
zaakt steeds grotere uitgaven te doen om
dat de zeegaten groter en dieper werden
en men daardoor grotere tonnen en lange
re kettingen nodig had. Een kostbare ge
schiedenis die niet of nauwelijks bestre
den kon worden van de Amsterdamse
huurpenningen. Moeiteloos verhoogde de
hoofdstad de paalgelden tot het viervou
dige van het bedrag dat Kampen ooit als
tol- of paalgeld had geëist. Wel werden de
vergoedingen aan Kampen van tijd tot
tijd verhoogd maar niet in verhouding tot
de werkelijke kosten die met het leggen
van de bakens gemoeid waren. In 1518
werd er nog onderhandeld en de overeen
komst tussen beide steden verlengd. In
1523 beklaagde Amsterdam zich over on-
In 1578 raakte Amsterdam het paalgel-
drecht weer kwijt aan Enkhuizen. Een
beloning van de Prins van Oranje omdat
„dien van Enkhuisen, die voor de vrijheit
soo veel gedaen hadden, toen Amsterdam
met de Spanjaerden tegen het Vaderlandt
aenspande”.
Op 21 april zit de grote klus er op. Dan
zal alleen het afwerken nog een paar
maanden in beslag nemen. Routinewerk.
Dat afscheid van het karwei zal niet hele
maal onopgemerkt voorbij gaan. In de
kantine van het Loodsgebouw in Den Hel
der zal een klein feestje worden gebouwd.
De mannen mogen hun vrouwen meene
men. In vogelvlucht zullen flarden van het
IALA-avontuur misschien nog wel even
worden opgehaald. Op die feestelijke
avond en mogelijk later. Thuis bij moeder
de vrouw en de kinders. Of gewoon aan
boord bij de maten. Want de mannen van
de betonningsdienst zijn specialisten die
niet gewoon zijn aan de weg te timmeren.
Zijn vertrouwd met de zee, waar ze zich
verantwoordelijk voelen voor de veilig
heid. Lekko Lekko Lekko!
om uit het water te worden getild. Het
stoot een paar afschuwelijke loeiende kre
ten uit het binnenste van zijn stalen ziel.
Dan spannen zich de kabels. Het gevaarte
hangt een moment in de lucht en wordt
dan snel en behendig dwars over de breed
te van het schip af gelegd Het o verzetten
van de ankerketting op de nieuwe boei, die
nog tegen het boord ligt gevlijd, is een
karweitje van een paar minuten. Ratelend
valt hij over het gangboord en verdwijnt in
de diepte. De verbinding met de „Vlissin-
gen” wordt verbroken. De nieuwe „Schul
pengat" ligt er netjes bij. Kapitien Marijs
beduidt naar de brug dat de thuisreis kan
worden aangevangen.
De hydrografische diensten van de
deelnemende landen hebben er intus
sen voor gezorgd dat alle zeekaarten
zijn aangepast en herdrukt. De algehele
coördinatie is in handen van de Britse
hydrografische dienst in Londen. Van
hieruit worden schepen in het gebied
waar men bezig is boeien te vervangen
er van in kennis gesteld als een wisse
ling definitief is. In het „Bericht aan
zeevarenden”, boekwerkjes en pam
fletten is ruime aandacht besteed aan
de grootscheepse actie. Een actie die
uitsluitend en alleen bedoeld is om de
veiligheid van schepen en kustlanden
naar beste kunnen te bewaken.
10. Schij
iessel-C
149. De
P. KI
■108 Br
itowash
ul 21El
ids. Jasr
de Bee>
79. Ein<
n Dulk-I -
Rottere
>esstraat
In de tuin van het Loodswezen in Den
Helder neemt het aantal kleurrijke bakens
en boeien van dag tot dag af. Grote stalen
bloemen, waarvan er elke dag enkele
tientallen worden geplukt om te worden
overgeplant op het woelige water van de
zee. Kleine merktekens in de soms blauwe,
maar meestal grauw-groene oneindigheid.
Schakels ter grootte van een stip in de
gigantische keten van veiligheid voor de
zeescheepvaart
Kort nadat de autoriteiten in 1970
maar weer eens om de conferentietafel
gingen zitten was een tragische gebeur
tenis nodig om iedereen er van te over
tuigen hoe belangrijk uniformiteit van
bebakening en interpretatie van de re
gels wel was. In het Kanaal liepen de
Brandenburg en de Niki op het wrak
van de gezonken tanker Texaco Carrib-
bean. De markering van het wrak was
geheel correct maar de interpretatie die
er aan werd gegeven verschilde. Niet
minder dan 51 mensen verloren bij die
ramp het leven
Het nieuwe systeem dat toen lang
zaam maar zeker gestalte kreeg kan
worden beschouwd als de grootste ge
mene deler van alle in gebruik zijnde
systemen. Internationale algehele ver
vanging leek een te kostbare zaak. Dat
was dan ook de reden dat Noord- en
Zuid-Amerika slechts ten dele wilden
meedoen. Alleen de VS beschikt al over
zo’n 30.000 betonningselementen
Afspraken over uniformiteit beston
den niet of nauwelijks. Dat gaf proble
men toen in de tweede helft van de
negentiende eeuw het scheepvaartver
keer sterk toenam. Door het gebruik
van verschillende vormen en kleuren
werd het aanvankelijk zo eenvoudige
systeem knap verwarrend. In 1835
werd de zaak in Nederland in handen
gelegd van de Inspecteur Generaal van
het Loodswezen dat reeds toen onder
toezicht stond van de minister van ma
rine. Het duurde zo’n slordige vijftig
jaar voor men een jeetje orde op zaken
had. De opkomst van de lichtboei gooi
de toen weer roet in het eten. Terwijl
men er in Europa de voorkeur aan gaf
bakboordboeien van een rood licht te
voorzien, plaatste men bijvoorbeeld in
Amerika het rode licht op stuurboord-
boeien. In 1936 leek er sprake te Zijn
van eensgezindheid over een systeem
dat men het „Genève-systeem” noem
de. Door de tweede wereldoorlog kwam
er van de uitvoering niets terecht. In
1955 werd het Genève-stysteem meer
algemeen toegepast. Men hield zich
echter niet consequent aan de vastge
stelde regels.
dwijnt in de koude nevel. De matrozen van
de „Vlissingen” hebben de „Schulpengat"
op het dek verankerd. Een topteken wordt
aangebracht. De steven van het beton-
ningsvaartuig klieft de golven van het
Marsdiep. Over het Breewijd gaat het on
der de Razende Bol en de Haaksgronden
richting Schulpengat. De roerganger volgt
nauwkeurig de instructies van stuurman
J. Meerman, die van tijd tot tijd zijn radar
raadpleegt om het mistige vaargebied te
verkennen
Voor kapitein Marijs, wiens werkterrein
normaal in en om de Zeeuwse wateren ligt,
is het gebied voor de kust, van Noord-
Holland niet nieuw. „Ik heb de „Vlissin
gen" in 1968 uit Den Helder gehaald en
hier toen ook nog een tijdje gevaren. Va
ren doe ik trouwens al vanaf m’n veer
tiende jaar. In dé oorlog zat ik ook op het
water. Ik voer op de ..Harer Majesteit
Isaac Sweers". Ik ben twee keer getorpe-
In mei 1977 barstte een stuk beton-
ningsactiviteit los. In nauwe samenwer
king hebben Engelsen, Fransen en Bel
gen de eerste boeien volgens het genor
maliseerde systeem uitgelegd in de
Straat van Dover. De Nederlanders slo
ten tijdig aan. Men kwam tot over de
noordelijke monding van de Nieuwe
Waterweg. Op dat punt werd op maan
dag 3 april 1978 de draad weer opgeno
men. Nederlandse betonningsvaartui-
gen werden ingezet bij deel-2 van de
operatie IALA. Die operatie ge
noemd naar International Association
of Lighthouse Authorities is momen
teel in volle gang. Op het altijd woelige
kustwater van de Noordzee worden ou
de boeien vervangen door nieuwe
exemplaren. Over een paar maanden
hoopt men de zaak tot in de puntjes te
hebben afgewerkt. Dan is het aan
Duitsland en de Scandinavische landen
om „aan te sluiten”.
Behendige handen hebben de vuile last
snel vastgesjord. De hele operatie heeft
nauwelijks tién minuten geduurd. De
„Vlissingen" wendt de steven. De man
schappen gaan naar binnen. Daar is de
koffie.
Kapitein Marijs roept het loodskantoor
op en meldt de wisseling die tot stand is
gebracht. Hij krijgt instructies „over en
sluiten".
De operatie IALA draait op volle toeren.
Aan de wal gaat al die drukte op zee aan
het publiek voorbij. Radio en televisie to
nen geen belangstelling voor dit soort kar
weien.
In Den Helder liggen
de betonnen anker-
blokken klaar.
deerd en één keer gemijnd. Maar dat hoef
je niet in de krant te zetten hoor", voegt hij
er lachend aan toe.
Op de burg bevindt zich de heer J. K.
Vreeswijk, inspecteur van het directoraat-
generaal van het Loodswezen met als
standplaats IJmuiden. Voor hem betekent
meevaren een stukje meebeleven van de
uitvoering van een plan aan de totstandko
ming, waarvan hij zelf zo’n belangrijk aan
deel heeft gehad. Over de niéuwe bakens
en boeien vertelt hij met een duidelijke
ondertoon van tevredenheid „Ja, inder
daad, ik ben heel erg tevreden. Niet uitslui
tend over het verloop van de operatie,
maar nog meer over de manier, waarop
alle mensen die er bij betrokken zijn zich
inzetten. De mensen van de betonning tim
meren nooit zo erg aan de weg. Maar ze
tonen bij alles wat ze doen een grote mate
van vakbekwaamheid en verantwoorde
lijkheid. Aan boord van de schepen merk
je gewoon hoe de mensen op elkaar inge
speeld zijn Straks bij het wisselen van de
boei wordt weinig gesproken, maar ieder
een weet precies wat er gebeuren moet en
wie Wat moet doen. Het is waarachtig geen
peuleschil om deze tien-tons bakens op een
flink deinend schip tegen elkaar uit te
wisselen Ik kijk er iedere keer weer met
plezier naar met hoeveel kennis van zaken
dat gebeurt”
voldoende betonning in de zeegaten. Ver
twijfeld zocht Kampen steun bij het
hoofdkantoor van de Hanze in Lübeck.
Het haalde niets uit; Op 4 maart 1527
kwam de overeenkomst tot stand waarbij
Kampen het recht „die selve seetonnen te
leggen" aan Amsterdam afstond. De enige
voorwaarde was dat Kamper schepen
zouden worden vrijgesteld van paalgeld.
Hoe belangrijk dat paalgeld was blijkt
ook uit het recht dat men er aan ontleende
om van steden als Enkhuizen en Hoorn
die vergoeding te incasseren. Tegenover
het paalgeldrecht stond de verplichting
om binnen- en buitengaats tonnen te leg
gen langs het vaarwater van Marsdiep,
Vlie en Zuiderzee en het zetten van kapen
en vuurbakens op de duinen.
s.
)e uitvoering van de betonningstaak is
handen van het Loodswezen. Het is een
ierdeel van een burgerdienst die res
teert onder het ministerie van defen-
De organisatie is tevens belast met
^'Verlichting, stormwaarschuwings-
nsi, kustwacht en radardienst. Taken
zeker net zo belangrijk zijn als die
fardoor het Loodswezen de meeste be-
pidheid kreeg. Het assisteren van de
Meins van zeeschepen bij de navigatie
het naar binnen en naar buiten bren-
i van hun vaartuigen.
IKijk meneer, je kan zo n boei nu wel over de muur klappen, de ankerketting overleggen en zeggen klaar is Kees, maar zo
iet natuurlijk niet. Bakens en boeien moeten er netjes bijliggen. Geen onnodige deuken er in of bijvoorbeeld een oor er af.
'n boei is een herkenningspunt. Speciaal voor vreemde schepen erg belangrijk. Als je een paar uur of soms nog langer
jen maar lucht en water hebt gezien wacht je op het teken, waarop je je bestek hebt uitgezet. Als je het in de peiling krijgt
iet er geen misverstand ontstaan. Om de zaak netjes en schadevrij te houden hebben we graag rustig weer. We hebben
jezegd de pest aan wind. Het bemoeilijkt ons werk niet alleen, maar verhoogt ook het gevaar voor de mensen die de zaak
leten klaren. Soms is dat een gaskous wisselen of een ankerketting controleren De mensen stappen over op de boei,
én er hun werk. Je moet zorgen dat je ze ook weer veilig aan boord krijgt. Hoe meer bries hoe groter de kans op brokken,
ndaar. Begrijpt u?”
De oorsprong van het begrip „be
tonning” als verzamelnaam voorba
kens en boeien die de scheepvaart
de weg moeten wijzen door veilig
vaarwater, is gelegen in het gebruik
van eenvoudige houten tonnen als
vaarrouteaanduiding. Houten ton
nen die middels een ketting door
een stevige kei op hun plaats wer
den gehouden. Reeds eeuwen lang
hadden plaatselijke havenautoritei
ten er belang bij dat schepen met
hun kostbare lading veilig konden
afmeren. Een eenvoudige markering
die de schepen de weg wezen van
en naar zee.
te stad Kampen hield zich reeds in de
e eeuw bezig met het beveiligen van de
irwegen over de Zuiderzee. Voor het
Op de vaste wal in Den Helder worden de vuile
boeien gereinigd van aangroeisel. Mosselen
en wier bezwijken onder een druk van 110
atmosfeer
lat zegt kapitein J Marijs van het be-
hingsvaartuig de „Vlissingen”.
idagavond om 10 uur is hij vanuit zijn
tishaven Vlissingen uitgevaren om deel
nemen aan de grootscheepse boei- en
cenverwisselingsoperatie IALA, die
andag 3 april om 6 uur in de ochtend
ir hem en zijn bemanning begint. Aan
ird drie boeien die vrijdag al zijn gela-
in Hoek van Holland. In de buurt van
uiden worden de drie bakens.uitgewis-
Dan zet de Vlissingen koers naar Den
Ier. Daar wachten Marijs nieuwe in-
beties en nieuwe bakens. Op weg naar
Marsdiep meldt de 59-jarige kapitein
de centrale post bij het Loodswezen in
i Helder hoe de eerste bakenwissel is
lopen.
apitein G. Schol ontvangt daar de tij-
g via de middengolf. Hij noteert nauw*
irig de vordering van de gehele opera-
waaraan behalve door de „Vlissingen”
nog wordt deelgenomen door de
ilfshaven” uit Rotterdam en de „Bree-
rtien” en de „Haringvliet” uit Den
der.
Ie eerste uren verloopt alles geheel vol-
is plan. Dan komen de eerste meldingen
nen van een aanwakkerende wind. Een
ld uit de noord-oosthoek die vooral in
noordelijk deel van het operatiegebied
golven opzwiept tot anderhalve meter,
t is te veel om zonder nodeloos gevaar
actie in dat gebied voort te zetten. De
ling van de operatie IALA besluit dan
irlopig eerst de boeien in rustig water
wisselen Als de weersomstandigheden
■anderen kan het diepe water later wor-
i opgezocht. Het is een strategie die in
loop van de week geheel aan de ver
plichtingen zal blijken te voldoen. Zonder
Bemens waardige stagnatie zal het pro
I^^^Mimma kunnen worden afgewikkeld
>e Vlissingen loopt in de loop van de
itend de haven van Den Helder binnen.
oude boeien worden gelost en één
uwe boei wordt aan boord genomen,
i zogenoemde verkenningston bestemd
>r het Schulpengat. Hoewel er dekruim-
op dé „Vlissingen” overblijft wordt
ihts met deze ene ton zee gekozen. De
ie „Schulpengat”, die aan boord geno-
n zal worden is een brulboei. Een baken
t een behoorlijke staart die heel wat
mte in beslag zal nemen.
Us de „Vlissingen” losgooit komt de
elfshaven” net binnen Den Helder ver-
Op volle zee neemt de Vlissingeneen imposante brulboei aan boord Kapitein Marijs assisteert bij
de operatie Links de nieuwe boei in zee
Over het nieuwe IALA-betonningssys-
teem vertelt de heer Vreeswijk: „De zaak
is erg eenvoudig gehouden. Tot nu toe
werkten we in Nederland met 34 modellen.
Dat worden er 9. De zogenoemde laterale
boeien worden gebruikt voor routeaandui-
ding. De cardinale boeien waarschuwen
voor gevaar zoals wrakken, ondiepten en
stortplaatsen. De gele boeien waarschu
wen dat er ter plekke iets aan de hand is,
maar dat dat verder niets te maken heeft
met navigatie. Nee, ik kan niet anders
zeggen dan dat het hele karwei voor ons
een prachtklus is. Het idee dat je na zo veel
jaren van voorbereiding eindelijk in staat
bent de veiligheid op zee te verhogen geeft
voldoening. Bij iedereen van onze dienst.
Op de kantoren en aan boord van de
schepen. Hoezeer die veiligheid nodig is
wordt dacht ik door niemand betwijfeld",
aldus inspecteur Vreeswijk.
Als de Vlissingen vaart mindert lijkt het
er op dat het doel van de reis is bereikt.
Inderdaad komt recht vooruit iets tevoor
schijn uit de grijse mistflarden. Het is de
„Schulpengat". Op de deining van iedere
golfslag stoot de boei een naargeestig dof-
hol geloei uit. Ineens zijn alle hens aan dek.
Iedereen weet zijn plaats. De lading wordt
opgetakeld. Zweeft een moment boven het
dek van het vaartuig dat hem naar zijn
plaats van bestemming heeft gebracht..
Dan draait de laadboom uit naar stuur
boord. Van verschillende kanten klinkt het
„lekko", „lekko” De nieuwe Schulpengat
ligt in de golven Een stuk ketting, waar
mee hij zal worden verankerd bevindt zich
nog aan boord. Het gevaarte, waarvan het
grootste deel nu onder water is verdwenen
lijkt ineens veel minder imposant.
Intussen is de Vlissingen langszij de
brulboei gebracht. Een man stapt over en
bevestigt de stroppen. Even lijkt net of het
enorme gevaarte helemaal geen zin heeft
fa-
A
'Al
s. "Ws
