STAAN ER TULPEN IN
HET PARADIJS?
SPELEN
MET PUZZELS
N vierkant maken
J
FRAAI UITGEVOERD BOEK VAN DE MAAND:
HET BOEK VAN DE TULP:
vier eeuwen geschiedenis van een bloembol
Londens
doolhof
door Kees Tops
door Chiel Evers
Driftig telen
Handelsgeest
I
puzzelarsenaal om dol van te worden.
t
dt.)
Het paradijs. Dat moet iets vreselijk moois zijn. Ruisende beekjes, een
oranje-geel ondergaande zon, sappig goen gebladerte dat zachtjes ritselt in
een milde bries. Eén lange reclamefilm voor shampoo, sigaretten of frisdrank
dus eigenlijk. Maar wat zei voormalig EEG-commissaris ir. Lardinois onlangs in
Lisse? Dat de Keukenhof het plekje in Europa is dat het meest het begrip
paradijs benadert. Een Hof van Eden vol tulpen.
Sinds Pieter van Delft en Jack Botermans twee jaar geleden aan het
sammenstellen van „Spelen met puzzels” begonnen, is er door hen heel
wat afgetekend, -gezaagd, -gezweet en ook -gesakkerd. Zelfs, zo
bekende Pieter van Delft tijdens de presentatie van dit Boek van de
Maand, is Gods naam meermalen genoemd, en niet altijd in een
gepaste context. Dit laatste zal menige afnemer van het boek met hen
gemeen hebben, want, tenzij je het vermogen bezit om datgene waarop
je je met maniakale drift hebt gestort tijdig terzijde te leggen, is dit
rx.
P
A
Voer voor puzzelmaniakken
r
i
i
zonder
laarlem
V
ia neerrt
irenof
De heer Lardinois denkt daar kenne
lijk anders over. Met die mening bevindt
hij zich in goed, althans gefortuneerd
gezelschap. Dat blijkt uit het pas ver
schenen Boek van de Tulp. Auteur Tom
Lodewijk beschrijft daarin hoe sultans,
keizers en andere vorsten zich in vervlo
gen tijden wentelden in een destijds on
voorstelbare luxe: een perk met tulpen.
Paleistuinen werden met luttele bollen
omgetoverd tot wat toen in mensenogen
kleine paradijsjes waren.
Het Boek van de Tulp beschrijft in
honderd zeer rijk geïllustreerde bladzij
den de opmars van de tulp vanuit het
duistere Azië, via de hoven van Turkse
heersers tot op Nederlands teakhouten
salontafels. In zijn triomfmars sommi
gen geluk brengend, anderen in het fi
nanciële bankroet stortend. Eens een ge
wild statussymbool voos rijke heden, te
genwoordig verkrijgbaar op elke tochti
ge straathoek.
Er ontstond een levendige windhandel
in tulpebollen, waarbij de prijzen de pan
uitrezen en bolletjes menigmaal van eige
naar verwisselden terwijl ze nog diep in
de gi-ond zaten. Een crash kon niet uit
blijven. Duizenden waren bankroet toen
na een jaar of wat de windhandel volle
dig in elkaar klapte. Het is de meest
enerverende episode uit de geschiedenis
van de tulp, waaraan in het boek terecht
ruim aandacht wordt geschonken, zowel
in geschrift als in beeld.
Overigens ontdekten de Hollandse
kwekers pas aan het einde van de vorige
eeuw de tulp in zijn natuurlijke oer
vorm. De in bollenkringen vermaarde
Haarlemmer (deze stad was toen nog
werkelijk het centrum van de bollencul
tuur) Van Tubergen zond een legertje
ontdekkingsreizigers naar centraal Azië.
In de onherbergzame streken van Turk
menistan, Tasjkent, Afghanistan en Ar
menië troffen zij de wilde tulipa’s aan.
Een vondst die een heel nieuwe generatie
cultuur-tulpen zou opleveren.
was uiterst krap: gouden tijden voor spe
culanten.
Het Boek van de Tulp, geschreven door
Tom Lodewijk, is uitgegeven door A. W.
Sijthoff in Alphen aan den Rijn. Het is
fraai en rijk geïllustreerd en kost tot 31
mei 29,50. Daarna betaalt men vijf gul
den meer.
Van Delft en Botermans kwamen op het
idee voor dit boek, tijdens het samenstel
len van het laatste hoofdstuk van „Spelle
tjes uit heel de wereld”, dat drie jaar
geleden bij uitgeverij De Kosmos ver
scheen. Dat hoofdstuk behandelde enkele
puzzels en mede-samenstellers Van Delft
en Botermans toen nog geen doorgewin
terde puzzelexperts besloten dat onder
werp uit te bouwen. Ze begaven zich dan
ook als ontdekkingsreizigers in de puzzel-
wereld en concluderen nu dat het „een
moeizame maar boeiende reis” is geweest.
Een gravure uit 1637, waar
mee een zekere Chrispijn
van de Passe de spot dreef
met de windhandel in tulpen.
Achter op de zeilwagen zit
de bloemengodin Flora met
een bosje tulpen in haarban
den. Aan haar voeten drie
met zotkap getooide heren,
met de veelzeggende na
men Leegwagen, Graer-'-k
en Leckerbaard. De twee
dames voorin heten Ydel
Hope en Vergaer Al. De aap
in de mast laat zijn uitwerp
selen op het dwaze gezel
schap neerdalen. Achter de
zeilwagen (een voorloper
van de praalwagens in het
corso?) loopt het volk dat
met de tulpenhandel vlug rijk
dacht te worden.
Wat is daar voor paradijselijks aan? Ze
missen de geur van hyacinthen, het vro
lijke van sneeuwklokjes en het natuurlij
ke van narcissen. Ze missen tegenwoor
dig zelfs hun eetbaarheid. De kwekers
spuiten er zo lustig op los met chemica
liën, dat een maaltje bollen ons lelijk zou
opbreken. Neen, liever geen tulpen in het
paradijs.
Van oorsprong heeft de tulp geen snars
met Holland te maken. De bloem kwam
pas naar ons land in de zestiende eeuw,
via een gezant van de Duitse keizer. Aan
het hof van de sultan van Constantinopel
tierde de tulp destijds welig. Toen al was
het geen zuiver natuurproduct, maar het
resultaat van driftig telen. In Holland
zagen sommigen wel brood in de bol en
keken de kunst van de Turken af. Voor
waanzinnig hoge prijzen gingen de eerste
Hollandse tulpen van de hand. Toen nog
niet hel rood of geei gekleurd, nee alleen
bontgevlamde tulpen werden toen mooi
gevonden (wat ze ook best waren). Pas
later is ontdekt dat de zogenaamde kleur-
breking een uiting van virusziekte is.
Tulpen zoals vier eeuwen geleden zijn er
dan ook haast niet meer te krijgen.
Tom Lodewijk beschrijft in zijn boek
hoe kwekers en wetenschappers de Hol
landse bollenteelt ontwikkelden tot een
bedrijfstak van belang. Bekende bollen
boeren verschijnen ten tonele en met tal
van anecdotes wordt de inventieve han
delsgeest van het kwekersvolk aange
toond. Ook krijgen allerlei vorsten en
notabelen aandacht, die meer dan gemid
delde belangstelling voor tulpen hebben
getoond. Buiten beeld (althans in de
tekst) blijven echter de honderden sei
zoenarbeiders die in vaak barre omstan
digheden de Hollandse bollenteelt mede
zijn faam hebben gegeven. De land-
schapbedervende kassenbouw en milieu
vergiftigende bestrijdingsmethoden wor
den gemakshalve al helemaal over het
hoofd gezien in deze lofzang op de tulp.
Ook hier waren het aanvankelijk vor
sten en andere welgestelde liefhebbers
die zich een tulpebol konden veroorlo
ven. Als versiering in de tuin, in de ka
mer of als bloerrienslinger langs gedecol
leteerde damesjurken. In de gouden zes
tiende eeuw werd de bloem ontdekt door
de nieuwe rijke klasse van kooplieden,
die op zoek was naar eigentijdse status
symbolen. De vraag steeg, het aanbod
zijn gedrukt. Een groot aantal van de opge
nomen puzzels is door de samenstellers
ontwerpers-illustratoren van beroep
zelf bedacht en geconstrueerd. Van iedere
opgave is de oplossing vermeld en onge
veer honderd puzzels zijn van werkteke
ningen en -beschrijvingen voorzien, ten
einde ze zelf te kunnen maken.
Veel bladzijden besteedt Tom Lode
wijk aan het beschrijven van de plaats
die de tulp in de huidige samenleving
inneemt. Als wekelijks bloemetje in huis,
als motief voor tal van versieringen en
als nationaal symbool. Boeiender en min
der doorspekt van obligate uitdrukkin
gen zijn de hoofdstukken waarin de his
torie uit de doeken wordt gedaan.
nent
en uw
en:
„Spelen met puzzels” bevat meer dan
duizend puzzels en ongeveer evenveel il
lustraties, verdeeld over tweehonderd
bladzijden, waarvan er honderd in kleur
Niettemin is Het boek van de Tulp
boeiende lectuur voor wie met de bollen
teelt te maken heeft, of hij nu zijn brood
ermee verdient, in de bollenstreek
woont, of alleen maar van tulpen houdt
(ook dat schijnt voor te komen). Voor de
laatsten bevat het boek tips over de ver
zorging van het bolgewas.
„niet zo snugger” door. Houdt dat manne
tje dus een beetje in de gaten.
De tweede waarschuwing is afkomstig
van Pieter van Delft, die de aanstaande
lezer van zijn werkstuk aanraadt, niet te
proberen te veel puzzels achtereen op te
lossen, want, aldus Van Delft, „dan word
je knettergek”. Zoals in de aanhef al is
aangestipt.
(„Spelen met puzzels” van Pieter van Delft en
Jack Botermans is uitgegeven bij De Bezige Bij;
als Boek van de Maand kost het tot en met 6 mei
ƒ21,50; daarna wordt de prijs ƒ34,50.)
Deze conclusie wordt juist weerspiegeld
in het bijzonder fraai uitgevoerde
(negenentwintigste) Boek van de Maand.
De verschillende puzzelvormen zijn over
zichtelijk in hoofdstukken onderverdeeld
en van een beschrijving van hun histori
sche achtergrond voorzien.
mulieren en het zoeken van een adres in
een nieuwbouwwijk).
Twee waarschuwingen zijn tot slot nog
op hun plaats. Hoewel puzzelen een ple
zierige bezigheid is, kan het de laagste
instincten in iemand wakker maken.
Iedereen kent wel dat etterige mannetje
dat zijn gezelschap op een waanzinnig
ingewikkelde puzzelopgave tracteert en
dan om de twee minuten pesterig infor
meert of men er nog niet uit is. Dat kan het
einde van menige vriendschapsband bete
kenen, want niemand gaat graag voor
Zeventiende eeuwse afbeeldin
gen van de „gebroken" tulpen
die toen in de mode waren. Pas
later bleek dat zulke bonte bloe
men een virusziekte hebben.
Achtereenvolgens komen aan bod: het
Chinese tangram (niet alleen het bekende
vierkante spel, maar tevens ronde en hart
vormige uitvoeringen), meetkundige leg
puzzels (waaronder het ontleden van let
ters, zoals in bijgaand voorbeeld), polyvor-
men (twee- en driedimensionale „leg”-puz
zels van meetkundige figuren), luciferpuz-
zels (toelichting overbodig), dominopuz-
zels (waarmee veel wiskundige foefjes zijn
uit te halen), constructiepuzzels (meest
houten stukjes die in elkaar gezet moeten
worden), magische vierkanten (ideaal voor
mensen met een cijferknobbel), ring-,
touw- en balpuzzels (veel gebruikt door
goochelaars ook de truc van boeienko-
ningen is erop gebaseerd), doolhoven en
labyrinten (zelfs driedimensionale), draad-
puzzels (met zeer uitgebreide oplossings-
schema’s), getallenpuzzels (vaak zeer inge
wikkelde beredeneersommen) en verplaat-
singsproblemen (waaronder rangeerpro-
blemen).
Bij veel van de opgaven is het belangrijk
volledig originele denkwijzen te ontwikke
len, omdat men er doorgaans met de
schoolmethodes van logica en doorde
weekse redenering niet komt. Het aardige
van puzzels in het algemeen is dan ook dat
ze een uitstekend middel vormen tegen
geestelijk vastroesten en daarentegen het
denkvermogen flexibel houden. Hetgeen
weer zijn nut kan hebben in het dagelijks
leven, waar men vaak zonder het te weten
doorlopend puzzels oplost (u hoeft maar te
denken aan het invullen van belastingfor-
Ik moet er niet aan denken de paradij
selijke eeuwigheid temidden van tulpen
door te moeten'brengen. Die kille, stijve
bloemen met hun huiveringwekkend
knarsende stengels en bladeren.
Schreeuwend gekleurde kelkjes op
waanzinnig rechte stelen, nauwelijks van
namaak te onderscheiden. In de tuin
staan ze harkerig in het gelid, maar in de
kamer kronkelen ze bijkans de vaas uit.
Totdat, op een morgen, alleen nog de
kale stengels in het water staan. Aan het
uiteinde schaamteloos naakt de stamper
en meeldraden. En op het tafelblad een
slordig hoopje bladeren en wat stuif
meel.
Een doolhof in te
gels op de wand van
het Londense me
trostation Warren
Street. Al is die straat
genoemd naar de
dochter van een En
gelse admiraal uit de
zeventiende eeuw,
„warren" is tevens de
naam van een soort
doolhof - waarmee
het idee van London
Transport verklaard
is. De ontwerper van
het doolhof heeft uit
gerekend dat het de
mensen in de regel
drie minuten zal kos
ten het op te lossen
(het is dus niet be
stemd voor het spit
suur, want dan rijden
de treinen om de
twee minuten). Een
aanwijzing: de goede
weg naar het doel
loopt niet door het
gebied, dat door de
zittende vrouw aan
het oog van de foto
graaf werd ont
trokken.
Een voorbeeld van een meetkunige legpuzzel. De zeven stukken waaruit deze enorme letter
N is opgebouwd, vormden oorspronkelijk een vierkant. De opgave is dan ook, het ding te
slopen en er weer een vierkant van te maken.
het i ü/eQt der Jifoemiflxiii
