k Onstuimig talent
in ontelbare hoeveelheid rollen
Piet Muyselaar was
komiek van nature
Spiritueel afscheid
voor Thomas Magyar
Perfecte showelementen in parelende musical
Argerich speelt knap
maar ook geestdodend
Levenslang grappen met Willy Walden
PIANISTE ZONDER WARE ROMANTIEK
Concertmeester en dirigent brachten NKO tot bloei
Orgelconcert De Klerk
met Spaanse meesters
Weens orkest wint
Breda’s jazzfestival
MAANDAG
1(
Afscheid
Snip en Snap
JOHAN VAN KEMPEN
KO VAN LEEUWEN
DEN HAAG. Geheel onver-
wachts is er een einde gekomen
aan het bewongen leven van de
acteur Ko van Dijk. Een verwaar
loosde longontsteking is hem fa
taal geworden en zaterdagavond
overleed hij in Den Haag.
KUNST
(Van onze kunstredactie)
KO VAN LEEUWEN
Foxtrot meer dan alleen amusement
Uil'
Het werd te duur, het werd te veel van
het goede. Subsidie? Ho maar.
Bij een ieder die het toneel een warm
hart toedraagt moet het overlijdensbe-
richt van deze roerige toneelkunstenaar
als een schok zijn aangekomen. Nog volop
aan het werk, bijna elke avond stond hij
Szymon Goldberg, de violist-dirigent die
samen met Magyar het betreffende orkest
tot bloei heeft gebracht, had hierbij van
zelfsprekend de leiding. En in uitstekende
verstandhouding met dirigent en orkest
werd een vertolking gegeven, waarmee de
lange periode waarin Magyar en het NKO
onafscheidbaar waren, op spirituele wijze
afgesloten.
Thomas Magyar, in 1913 in Boedapest
geboren en oud-leerling van Carl Flesch,
kan terugzien op een rijk muzikantenleven
waarin tal van solistische hoogtepunten te
noemen zijn (waaronder de Nederlandse
première van het Vioolconcert van Khats-
jatoerian). In de geest van zijn vroegere
vertolkingen, uit de tijd dat de NKO-con-
certmeester nog als ongebonden musicus
de wereld rondreisde, kreeg Haydns viool
concert de gevoelswarmte en zangerige
loonvorming die deze compositie (een sty-
listisch nog niet voldragen, sterk aan de
barok verwant werk) tot een onbekom-
merd-aangename belevenis maakte. Lang
durig enthousiast applaus en een schat
aan bloemen voor Thomas Magyar, com
pleteerden dit geslaagde afscheidsconcert.
Eveneens veel publieke bijval onder
vond de tweede soliste op dit concert van
het Nederlands Kamerorkest; de zeer be
kende 36-jarige Argentijnse pianiste Mar
tha Argerich, voor haar interpretatie van
Mozarts Pianoconcert KV 503 in C In zeer
persoonlijk, je zou eigenlijk beter kunnen
zeggen „eigengereid” spel, werd dit groots
en virtuoos gecomponeerde pianoconcert
door Argerich zeer bewust neergezet. Ge
voeligheid en subtiele nuancering zijn be
paald niet de sterkste kanten van deze
pianiste, maar een soms toepasselijke hef
tigheid en het dynamisch onderstrepen
van de spanningslijnen zijn daarentegen
de positieve hoedanigheden in haar musi
ceren. Samen met Goldberg en het orkest,
wist zij het publiek ondanks de getoon
de gevoelsarmoede, met name in het mid
dendeel met haar forse maar gave en
voortvarende spel te boeien.
De schrijfster laat Foxtrot spe
len in de jaren dertig, de crisistijd
met de lange rijen voor stempel
lokalen, de dreiging van het fa
scisme en een allesvernietigende
oorlog. Zelf trekt zij de lijnen
vanuit de periode door naar het
heden. En eigenlijk is dan het
angstaanjagende van alles dat er
in veertig jaar tijd geen werkelij
ke mentaliteitsverandering heeft
plaatsgehad. In tal van zaken lij-
In het voorwoord in het pro
grammaboekje vertelt de schrijf-
moet daardoor voor anderen, maar ook
voor zichzelf, geen gemakkelijk mens zijn
geweest. In het boek dat zijn vriend en
neef Guus Verstraete over hem schreef,
getuigt Van Dijk ondubbelzinnig over zijn
enige grote liefde en passie, het toneel.
„Het toneel heeft mijn leven totaal in be
slag genomen. Ik leefde eigenlijk alleen
maar voor het toneel, voor mijn werk. Al
het andere was daaraan ondergeschikt.
Het concert wordt geopend met wer
ken van twee zestiende-eeuwsé Spaan
se componisten, De Cabezon en De
Arauxo, waarna het Miserere van Willi
am Byrd en de Variaties over het lied:
„Ich führ mich über Rhein van Swee-
linck zullen worden gespeeld. Daarna
komen nog werken van Kerll, Walther,
Bach, Walond en Haydn aan bod.
HAARLEM. In de serie gemeente
lijke orgelbespelingen in de Grote of
St. Bavokerk zal donderdagmiddag (15
uur) de Haarlemse stadsorganist Al
bert de Klerk werken van verschillen
de origine uit de zestiende tot de acht
tiende eeuw ten gehore brengen.
waarin het lied „Niks aan de
hand” wordt gezongen. Ijzing
wekkend om te zien en te horen.
De danseressen m glimmend fa
scistenzwart met in hun midden
Willem Nijholt. Scherp steken
daar de wufte struisveren die dan
gebruikt worden bij af. Meedo
genlozer kan ik me het uitbeelden
van de kop-in-het-zand-mentali-
teit niet indenken.
Overigens blijft er in Foxtrot
nog ruim voldoende amusement
Maar de televisie kwam en Neder
land zag andersoortig amusement. En
er kwam een beetje de klad in het
schitterwereldje van de revue, waarin
kosten noch moeite werden gespaard.
Toch gingen Muyselaar en Walden
door. Inmiddels bekritiseerd, want hun
grappenwinkel zou zijn uitgeput. Men
zou de oude geheide dijenkletsers in
nieuwe jasjes niet meer pikken. Er
kwamen kleine barstjes vanachter de
schmink te voorschijn. Snip, Snap en
Slees gingen toch door. Zij hielden het
succes.
Het bleef een succes. Nederland hield
van vastigheid.
Piet Muyselaar werd bijna 79 jaar
oud. Hij stond ruim veertig jaar op de
planken. Dat zijn twee gegevens die
getuigen van vakmanschap en volhar
ding. Vrijwel uniek in het artiestenvak.
een pianoconcert van Mozart eruit hamer
de met een bitsheid die ijzig afstandelijk
aandeed; die geest was ook weer in allerlei
andere vormen terug te vinden op het
solorecital dat zij zondagavond op hetzelf
de podium van het Amsterdams Concert
gebouw gaf.
Die bezwaarlijke uitvoeringswijze gold
dan allereerst de Fantasiestücke opus 12
van Schumann, die door deze musicienne
in ongehoord hoog tempo ten tonele wer
den gevoerd en later in twee werken van
Chopin; de Nocturne in c opus 48 nr 1 en
het Derde Scherzo. Composities waarin
het op de ware romantiek, dus innerlijke
beleving, aankomt en waaraan in de prak
tijk werkelijk alle innigheid ontbrak.
Resumerend waren eigenlijk alle inter
pretaties frigide, zonder gevoel voor de
zangerigheid en de adem van de muziek.
Je moet ervan houden, van dergelijk geest
dodend spel. En dat doen kennelijk toch
velen, want de grote zaal was flink gevuld
met aan de reacties te oordelen echte
liefhebbers.
BREDA (ANP). De Printers Jazzband
uit Wenen heeft zondag in Breda de finale
van het concours voor amateurorkesten
gewonnen. Met die finale werd het acht
ste internationale oude stijl jazz-festival
in Breda afgesloten dat vier dagen heeft
geduurd.
De Weense jazzband behaalde 485 pun
ten terwijl de winnaar van vorig jaar, de
Doohackedoodles Jazzband uit het West-
duitse Bochholt met 452,5 punten de twee
de plaats veroverde. Deze volgorde lokte
nogal wat protest uit van het talrijke
publiek.
Niet alleen mijn talent en mijn werk
kracht, maar ook mijn gevoelens, emoties,
mijn vermogen tot liefhebben, maakte ik
dienstbaar aan mijn vak van toneelspeler.
Martha Argerich moet het net als veel
andere klaviervirtuozen vooral hebben
van verbluffende techniek. Toch werd
Bartók’s Sonate uit 1926 in haar versie
(weinig Bartokiaans en dor vanwege een
gebrek aan helderheid) ongenaakbaarder
dan ze geconcipieerd is, terwijl Ravel’s in
principe aangrijpende „Gaspard de la
Nuit” aan oppervlakkigheid in optima for
ma leed. Daarin werd vrijwel over alles
heengespeeld, als betrof het de eerder ge
hoorde drie Argentijnse Dansen van Gi-
nastera, die het van hun pianistisch bril
jante uiterlijk moeten hebben.
Tussen de overige twee, door het Neder
lands Kamerorkest onder Szymon Gold
bergs uitgevoerde programmawerken be
stond groot onderling contrast: de aller
eerst gespeelde Symfonie nr 83 „La pou
le” van Haydn, die in lichte musiceertoets
één en al beweging symboliseerde tegeno
ver de na de pauze gebrachte drie delen uit
Alban Bergs delicaat geschreven „Lyri
sche suite”, waarin dat lag niet aan de
verzorgde uitvoering naast ijlheid soms
in geïsoleerde klanken (in het Allegro mis-
terioso) eerder stilstand gesuggeerd wordt.
JOHAN VAN KEMPEN
Het oordeel over de rest aan kwaliteit
van dit knappe spel, heeft veel met per
soonlijke smaak te maken. Wat mij betreft
wemelt het van de ongevoeligheden die
zich dan in de vorm van details aandienen
en die je steeds het gevoel geven dat de
kern nu juist niet geraakt wordt. Het is
tenslotte ondoenlijk om exact te beschrij
ven waarom bij een bepaalde voordracht
in emotioneel opzicht de boot gemist
wordt, maar als je een pianiste twee keer
achter elkaar hoort, ben je voor jezelf wel
zeker van je (disjappreciatie.
Zoals Martha Argerich zaterdagavond,
begeleid door het Nederlands Kameror
kest, de repeteertonen van een thema in
De jury van het concours, onder leiding
van Pim Gras, vond dat het niveau van de
elf deelnemende orkesten uit Nederland,
West-Duitsland, België, Polen en Oosten
rijk, duidelijk hoger lag dan bij de voor
gaande zeven concoursen.
Op 9 en 10 mei gaat Foxtrot nog
in de Stadsschouwburg in Haar
lem; op 11 en 12 mei in die van
l Velsen.
In 1971: een afscheidstournee. Thea
terbureaus maakten daar misbruik
van. Wat een show zou moeten zijn voor
feesten bij jubilea en bedrijfsverenigin
gen werd verkocht als Revue. Dat ver
wachtte het publiek tenslotte.
HILVERSUM. Eind maart 1977
was er een extra aflevering van de
Bonte Dinsdag Avond Trein via de
AVRO-radio te beluisteren, want Snip
en Snap vierden hun 40-jarig compag
nonschap. Walden en Muyselaar dus.
Als vanouds gekleed in rare jurken en
getooid met potsierlijke hoedjes. Ze de
den alsof ze niets anders hadden ge
leerd in die veertig jaar. Het publiek,
die avond, was zichtbaar op leeftijd, de
receptie na afloop was bedaard en
rustig.
Piet Muyselaar, die zaterdag jongstle
den tien dagen voor zijn 79e verjaardag
overleed, trad eind november van het
vorig jaar voor het laatst op met Willy
Walden. Een man die ooit door een
theatercriticus werd omschreven als
volgt: „Hij is een joviale vierkantige
kerel, een ware pretmaker die van ka
rakter en nature een komiek is”.
Snip, Snap en Sleeswijk was een ij
zersterke combinatie die jarenlang
voor volle zalen zorgde.
AMSTERDAM. Een concertmeester
nam afscheid. Na 23 jaar het Nederlands
Kamerorkest als aanvoerder der violen te
hebben gediend, beëindigde de nu 65-jari-
ge Thomas Magyar zijn loopbaan bij dit
ensemble. Hij deed dat afgelopen
zaterdagavond op het laatste NKO-abon-
nementsconcert van dit seizoen, in het
Amsterdams Concertgebouw, door als so
list op te treden in het Tweede Vioolcon
cert in G van Haydn.
Het jazz-festival heeft dit jaar opnieuw
alle bezoekersrecords gebroken. De bin-
nenconcerten werden door ongeveer
20.000 betalende bezoekers bijgewoond
waaronder veel buitenlanders.
In 1973 kwam „Waar blijft de tijd?’,’.
Centraal de twee oude vrienden Muyse
laar en Walden. Een soort musical met
hoogtepunten uit tientallen jaren
theater optredens. Geen dure kostuums
meer en geen mooie juffrouwen met
veren op het hoofd.
AMSTERDAM. Martha Argerich is
het type pianiste dat doorgaans met
nauwkeurigheid het notenbeeld volgt en
wier techniek alleen maar te bewonderen
valt. Haar artistieke interpretatie is mees
tal van een grote weloverwogenheid, maar
zij weet toch maar zelden een verbinding
met de sensitieve kern van een compositie
tot stand te brengen. Het spel is overigens
goed van spanning, contrast is er genoeg,
en de pianiste is er in de regel ook hele
maal „bij", ook al loopt de supertechniek
als vanzelf.
54- Finalescène van Foxtrot met in het midden Georgette Hagedoom,
Gertie van der Klei, Willem Nijholt en Trudy Labij.
Het leven had voor Ko van Dijk slechts
zin als hij zich met het toneel kon bezig
houden. Zijn privé-bestaan was daaraan
altijd ondergeschikt, ook al dacht hij zelf
dikwijls dat hij het anders zou willen. Hij
Ik had naast mijn acteursbestaan geen
apart eigen privé-leven. Die liepen volko
men in elkaar over tot een nogal ingewik
keld en bewogen bestaan”, aldus Ko van
Dijk over zichzelf.
Een leven buiten het toneel, dat was voor
Ko van Dijk ondenkbaar. Hij behoorde tot
de meest actieve acteurs in Nederland en
ook al bewoog hij zich na een heupoperatie
de laatste jaren wat moeilijker, het toneel
spelen bleef hij trouw. Eenenzestig jaar is
Van Dijk geworden. Een leeftijd die hem
hielp bij het rijpen van zijn toneelspel, het
uitdiepen van zijn veelomvattend talent.
De laatste tien jaar zeker was de geweldige
onstuimigheid in het toneeloptreden van
Ko van Dijk omgebogen naar een mildere
wijze van acteren. Dat begon al toen hij
voor de tweede maal (bij de Haagsche
Comedie) de hoofdrol in Othello speelde.
Het was merkbaar in Mooi weer vandaag
en wie hem het laatst gezien heeft in Herfst
in Riga kan alleen maar getuigen dat Van
Dijk steeds alle facetten van zijn talent op
fascinerende wijze heeft weten te ge
bruiken.
Ko van Dijk komt uit een acteursgezin.
Zijn vader was Ko van Dijk sr„ zijn moe
der Jetty Riecker. De jonge Van Dijk wilde
ook aan het toneel maar werd tot driemaal
toe geweigerd aan de toneelschool in Am
sterdam wegens gebrek aan talent. Zijn
vader gaf hem toen de kans op te treden in
zijn eigen gezelschap, het Schouwtoneel.
Het is ondoenlijk de vele grote rollen van
Ko van Dijk hier te noemen. Hij moet zo’n
200 rollen gespeeld hebben, verdeeld over
het theater, de radio (denk aan de succes
volle serie Koek en Ei en later ook Biels en
Co) en de televisie. Daar was hij het laatst
te bewonderen in Dagboek van een her
dershond. Rollen waarmee Van Dijk grote
bekendheid verwierf waren Danton in
Buchner’s drama Dantons dood, MacBeth
met Ank van der Moer, Coriolanus van
Shakespeare. Maar ook in talloze kome
dies en blijspelen schitterde Ko van Dijk
en hij regisseerde onder meer De geta
toeëerde roos en Cyrano de Bergerac.
De veelomvattende toneelloopbaan van
Van Dijk liet zijn sporen op zijn privé-
leven achter. Zo is hij zesmaal gehuwd
geweest, onder anderen met de actrices
Elly van Stekelenburg, Ellen de Thouars
en Teddy Schaank. Kritiek kon hij overi
gens slecht verdragen, reden waarom hij
in 1957 de toneelprijs Louis d’Or weigerde.
De prijs ging namelijk vergezeld van een
motivering van de jury welke Van Dijk
niet aanstond.
Bij vrijwel alle grote repertoire-gezel-
schappen heeft Ko van Dijk zijn rollen
gespeeld. Lange tijd maakte hij deel uit
van de Nederlandse Comedie, het laatst
speelde hij bij de Haagsche Comedie. Toen
dit gezelschap in 1974 het spelerscontract
met Van Dijk niet wenste te verlengen is
hij in de vrije ongesubsidieerde sector
gaan spelen. De voorstelling Herfst in Ri
ga, samen met Mary Dresselhuys bij pro
ducent Joop van Ende, zou ook het vol
gend seizoen worden doorgespeeld. De be
langstelling voor deze voorstelling was bij
zonder groot en Van Dijk speelde zijn rol
in dit stuk van Arbusov ontroerend, in een
waardige en ingetogen speelstijl.
De rollen die Ko van Dijk speelde heb
ben hem diverse onderscheidingen ge
bracht. In 1952 en ’53 werd hij acteur van
het jaar, in 1956 ontving hij de Gouden
Casinoprijs en in 1957 werd hem de Louis
d’Or toegedacht. In 1961 won Van Dijk een
Edison en in 1971 de Van Dalsumring,
welke onderscheiding hij bij de première
van Herfst in Riga in de Haarlemse Stads
schouwburg vorig jaar doorgaf aan regis
seur Peter Oosthoek. Eind van deze
maand zou Ko van Dijk de erepenning van
de stad Amsterdam krijgen. Hij was offi
cier in de Orde van Oranje-Nassau.
Aanstaande donderdag wordt Ko van
Dijk op de begraafplaats Westduin in
Loosduinen begraven. Zijn stoffelijk over
schot zal die dag van tien tot een uur zijn
opgebaard in de Koninklijke Schouwburg
in Den Haag.
over. Het is juist Annie Schmidts
verdienste dat zij ditmaal ernst
en humor zo weloverwogen heeft
gedoseerd en afgewisseld. Haar
kritiek is geen beschuldigend uit
gestoken vinger, veeleer een con
statering van een onvolkomen
heid welke zij voor zichzelf niet
uitsluit.
De musical Foxtrot wordt
vooral gedragen door de vijf gro
te rollen, gespeeld door Trudy
Labij, Willem Nijholt, Gerrie van
der Kleien Ronny Bierman. Maar
ook de kleinere bijdragen (Frans
Kokshoorn, Lia Corvers, Flip
van Duyn en Jaap Boonstra) dra
gen elk op hun manier bij aan het
welslagen, evenals het alert dan
sende ballet. De voortreffelijk in
het gehoor liggende muziek van
Harry Bannink die aan de tek
sten alle kansen geeft wordt
door het orkest uitstekend onder
leiding van Peter Peeters uitge
voerd. Foxtrot is een musical met
veel humor, met ontroering,
maar met daarbij een kritische
blik. Dat laatste is iets dat veel
makers van amusement het liefst
omzeilen.
In de schaduw van de clown Buziau
had het duo Snip en Snap natuurlijk
bijzonder weinig kans om door te sto
ten naar de top. Toen René Sleeswijk
echter opeens, op 16 maart 1937, men
sen nodig had in de Bonte Dinsdag
Avond Trein, die Louis Davids konden
vervangen, waren Muyselaar en Wal
den vrij. Ze kwamen. De eerste teksten
gingen niet, dus er moest een tweede
keus worden gemaakt: juffrouw Snip
en juffrouw Snap. En dat was het begin
van een revuecarrière zoals we zelden
meemaken. Snip en Snap werden on
voorstelbaar populair.
De Sleeswijk-revues draaiden om
hen. Nederland toonde zich meer dan
enthousiast. Om, onder anderen, Muy
selaar, de norsige schreeuwer, de aan
gever van de grappen, die Willy Walden
met zijn bekende hoge en schelle stem
metje vervolgens afwerkte.
ken veel mensen meer te kunnen
accepteren, maar kijk je duidelij
ker dan blijkt er slechts sprake
van een schijntolerantie. Aan de
burgerlijke bekrompenheid van
weleer is geen echt halt toege
roepen.
Met respect heb ik zaterdaga
vond in de Haarlemse Stads
schouwburg naar Foxtrot geke
ken. Niet alleen vanwege de per
fecte uitvoering maar vooral
door de geraffineerde wijze
waarop Annie Schmidt haar tek
sten heeft samengebracht. On
omwonden en met grote zeg
gingskracht geeft zij haar scepsis
ten opzichte van de maatschappij
en de ontwikkelingen daarin ge
stalte. Het verhaal van Foxtrot is
simpel. Een meisje van wat we in
de stad graag het platteland noe
men komt terecht in een ar
tiestenpension in de grote stad.
Naïef en onbevangen en groener
dan lentegras en weldra raakt zij
zwanger. Met deze aanzet ge
raakt Annie Schmidt tot de be
handeling van het zwangerschap-
sprobleem, homofilie (het „an
ders geaard zijn”) en de vlucht in
amusement om zo te ontkomen
aan de meer bittere kanten van
het bestaan.
naast Mary Dresselhuys in „Herfst in Ri
ga" en plotseling is hij er niet meer. Zijn
stem als een pneumatische hamer (een
vergelijking die Harry Mulisch maakte
toen Van Dijk destijds de hoofdrol in
dienst toneelspel „Tanchelijn” speelde)
zal in de schouwburgen nooit meer
klinken.
HAARLEM „Niks aan de
hand in deze maatschappij, ga
maar rustig slapen met het
ethisch reveil” zingt Willem Nij
holt in een van de meest indrin
gende liedjes van de musical
Foxtrot. Annie M. G. Schmidts
tot nu toe laatste theaterprodukt
wordt nu al weer een half jaar
lang gespeeld in overvolle zalen.
Zo ook in Haarlem, waar momen
teel een kleine serie voorstellin
gen gaat. En toch is de schrijfster
in deze musical directer en kriti
scher dan ooit tevoren in andere
produkties. Annie Schmidt heeft
met haar schrijftalent en niet af
latende werkwoede een punt be
reikt van bijna onaantastbare
roem en het pleit voor haar ka
rakter dat zij met Foxtrot nu
duidelijk stelling neemt tegen de
lamlendige gezapigheid die als
een kwaadaardig gezwel ons
menselijk bestaan ondermijnt.
ster dat het allemaal begonnen is
met het woord struisveren. Pro
ducent John de Crane begon daa
rover te praten, hij zou een hele
boel struisveren op zolder heb
ben. Die struisveren, symbool
van revue, dansen etcetera, zijn
door Annie M. G. Schmidt en
door regisseur-choreograaf Pad
dy Stone niet zomaar als ver-
sieringsmiddel in Foxtrot ge
bruikt. Ze dienen nu ter onder
steuning van het meest indrin
gende programma-onderdeel,
Ko van Dijk leefde voor het toneel
I
ir Ko van Dijk samen met
Paul Steenbergen in
Othello van Shakespeare
(links) Als Abraham
Kuyper in Zoals gezegd
door Abraham Kuyper
(televisie)(links onderjen
als boer Bonte, nog vrij
recent in het televisiespel
Dagboek van een
herdershond (midden
onderjMet Georgette
Hagedoom in De Meeuw
van Tsjechov (onder) In
1966 als Willy Lohman in
De dood van een
handelsreiziger. (rechts)
IV
