Sovjets vrezen Chinese toeristen
met camera
ik
n
Noorse soldaat
heeft hard leven
Moskou bang voor pottenkijkers
0
I
u
r?
3
ÉL
V
I
I
Je-
It,
PM
Ml-
pib
jh
I
I
door Jan Gerritsen
Schieten
Goede buurman
I
FINLAND
IS
s!
v-Skibotn
De begroeting was formeel, maar toch zo hartelijk mogelijk geweest. „Gegroet
gospodin Jagodkin”, zei kolonel Egil Lund, de Noor. En zijn Russische tegenspeler
antwoordde: „Ook u mijn beste groeten, Herr Oberst Lund. „Gospodin” en „Herr
Oberst” waren de enige vreemde woorden die de beide grenscommissarissen gebruik
ten Als altijd ging het gesprek daarna via tolken voort.
Wodka en een overvloedig maal stonden gereed. Het was aangenaam warm in de
ruime tent, die stevig was vastgenageld in het meters dikke ijs. De twee mannen
gooiden hun lijnen uit in het wak dat hulpvaardige handen hadden geboord. De
grenscommissarissen van Noorwegen en de Sovjet-Unie begonnen hun vispartij op het
j kleine meertje dicht bij Europa’s noordelijkste grens.
Jol
=Hammerlest f
Korasiokv
Kirkenes'y
Iy
j-
Noren en Russen doen
zo vriendelijk mogelijk
Unie hebben.
Op verzoek van de regering in Oslo houden de NAVO- plezieren: ook hier vreest Moskou pottenkijkers.
Een laatste belangrijke factor in de Noorse buitenlandse
over Spitsbergen, dat door veertig staten, waaronder Neder
land en China, is getekend. Dit verdrag spreekt alleen over
Volgens de politieke denkers heeft de „Noorse balans” bijge
dragen tot de relatieve stabiliteit in heel Scandinavië. Er is
achter de grens die Noorwegen en het
tsaristische Rusland al ruim een eeuw te
voren, in 1826, waren overeengekomen.
De grens ziet er zelfs relatief vriendelijk
uit: jaarlijks worden de palen geel en rood
groen geverfd. Er is een elektronisch hek,
vooral bedoeld om rendieren de doortocht
te verhinderen. Want deze dieren zijn voor
hun 300 eigenaren, allen Lappen, hun ge
wicht in talloze muntsoorten waard. Sinds
1964 is er een „rode telefoon” tussen de
Noorse en de Russische grenscommissa-
ris. Vooral ’s zomers is die bijna dagelijks
in gebruik: het grensakkoord van 1949
verbiedt „beledigend gedrag” en fotogra
feren bepalingen waaraan toeristen,
vooral dus de Chinezen onder hen lak
hebben.
5
3LAD
bewaken, lijkt verveling de grootste vij
and. De winter is lang, ten minste acht
maanden, en hard: 40 graden vorst is geen
uitzondering. Sneeuwstormen isoleren de
zeven buitenposten elk met twintig man
soms dagenlang van de buitenwereld.
Ruim twee maanden lang komt de zon niet
boven de kim. Via de E 6 naar Oslo is 2500
kilometers ver en het leger vergoedt maar
één vliegretour om de drie maanden voor
een verlof van acht dagen.
De discipline is strenger dan bij troepen
die niet voortdurend worden geconfron
teerd met de altijd bemande verrekijkers
aan de andere kant. Grappen worden niet
op prijs gesteld, want de Sovjets reageren
vaak anders dan verwacht kan worden.
Dat bleek na de schijnexecutie die twee
Noorse luitenants op touw zetten, enkele
honderden meters van een Russische uit
kijkpost een incident waarover de No
ren met pretogen vertellen.
Een van de twee luitenants was als kok
verkleed. De andere luitenant voerde een
groep van zes soldaten aan, die de kok
geboeid meevoerden. Op enkele tientallen
meters van de grens verwijderd werd de
kok geblinddoekt aan een paal vastgebon
den. De zes soldaten traden terug, richtten
hun geweren en vuurden op bevel van him
luitenant hun losse flodders in de richting
van de veroordeelde kok. Deze liet zijn
bovenlichaam vallen, zoals een gefusilleer
de betaamt.
De zes soldaten maakten de kok los van
de paal en begroeven hem, een eindje
verderop, in een tevoren opgedolven graf
in de dikke sneeuw. Een half uurtje later
viel de duisternis in, waarna de terechtge
stelde en zijn maats gniffelend huiswaarts
gingen in gespannen afwachting van de
Russische reactie. Die kwam op de eerst
volgende bijeenkomst van de grenscom-
missarissen.
Spitsbergen is militair van weinig belang. De Noren vrezen
een „goldrush” als zal blijken dat het juist is wat de geologen
„Wij hebben er uiteraard volledig begrip
voor dat het Noorse leger de discipline
moet bewaren, betoogde de Russische ko
lonel. Maar wilden de Noren een terecht
stelling voortaan niet meer zo dicht bij de
grens uitvoeren „opdat de rust niet ver
stoord wordt?”.
Hoe gedisciplineerd ook, de 500 man
Noorse troepen langs de rustige grens,
verkeren bij voorbaat in de positie van een
terdoodveroordeelde aan een paal in het
geval van Russische agressie. „We kunnen
ze niet tegenhouden”, erkent kolonel Per
Hansen, de plaatselijke commandant,
„maar we kunnen wel schieten. Schieten
en blijven schieten, dat is onze opdracht”.
Kolonel Hansen weet echter ook dat een
Russische aanval niet de weg via Kirkenes
zal nemen. Via Finland kan de aanvaller
viermaal zo snel de provincie Troms berei
ken, 500 km van Kirkenes naar het Westen.
Hier bevindt zich de ruggegraat van de
Noorse verdediging van de drie noordelij
ke provincies, die samen ongeveer even
groot zijn als Nederland, België en Dene
marken samen.
De pakpaardencompagnie van de Noorse brigade in Troms is de enige eenheid met paarden in oost
en west. Op de slee kunnen de paarden, bijna allemaal van het beroemde Noorse fjordenras, 200 kg
nuttige iastoneenemen. De paarden worden gebruikt op steile hellingen, waar gewone voertuigen niet
J kunnen komen. j 1
In het barre Noorden is een goede buur
man belangrijker dan verre vrienden. No
ren en Russen beschikken elk over twee
waterkrachtcentrales in de grensrivier. Ze
leveren elkaar elektriciteit als de ander in
moeilijkheden raakt. Zoals vorig jaar juni
toen een verschrikkelijke sneeuwstorm de
elektriciteitsvoorziening aan Russische
kant een week lang verlamde. Met de elek
triciteit die de Noren leverden, werden ook
de radars en afluisterapparaten aan de
Sovjet-kant gevoed, zoals ook omgekeerd
Noorse militaire installaties soms op Rus
sische energie draaien.
Voor de 500 Noorse soldaten die de grens
Kolonel J.: „Hoe gaat het met uw fa
milie?”.
Kolonel L.: „Uitstekend, dank u zeer,
maar de winter duurt ditmaal wel erg
lang”.
Kolonel J.: „Dat ben ik met u eens. Maar
vertelt u eens: verwacht u deze zomer weer
veel toeristen?”.
De vispartij was een plannetje van de
Rus geweest en de Noor had diens uitnodi
ging uiteraard graag aanvaard. Nu kwam
dus het probleem ter tafel waar het de Rus
om begonnen was. Ditmaal ging het niet
over verdwaalde rendieren of over het
gebruik van de watervallen in de Pasvi-
kelv, de grensrivier, voor opwekking van
elektriciteit.
Kolonel J.: „Denkt u dat komende zomer
veel Chinese toeristen in uw gebied
tomen?”.
Kolonel L.: „De „Chinezen” zijn wel in
de meerderheid. Maar ik kan geen verschil
men tussen Japanners, Koreanen en Chi-
lezen”.
Kolonel J.: „Dat is jammer. Het is van
>elang om te weten hoeveel Chinezen er
uilen komen. Ziet u, de Chinezen maken
overal moeilijkheden”.
Het zijn dus meer de Chinezen dan NA-
VO-toeristen die de Russen reden tot be
zorgdheid geven aan hun noordelijke
flank, de 197 kilometer lange grens tussen
Noorwegen en de Sovjet-Unie. De vrees,
voor die kleine mannen met hun camera’s
is bijna symbolisch voor de rust die sinds
aar en dag bestaat aan een van de twee
tukken landgrens (in Turkije is de ande
re) die de Sovjet-Unie scheiden van een
NAVO-lidstaat. Rust waaraan ook de No-
ren veel is gelegen: verstoor de beer niet in
i zijn waakzaamheid.
Slechts eenmaal, in 1968, reden Russi
sche tanks tot enkele tientallen meters van
de grens, de kanonnen dreigend gericht op
enkele tientallen Noorse soldaten die hun
anti-tankgeschut terugrichtten. Aanlei
ding voor dit Russisch optreden vormde"
een NAVO-oefening in Finnmark, de
noordelijkste provincie van Noorwegen.
Sindsdien oefenen NAVO-troepen niet ho
ger dan Troms, de naastbij gelegen provin
cie, zo’n 500 kilometer van de Sovjet-grens.
Van het kleine Noorse stadje Kirkenes
(6000 inwoners) naar Moermansk, de grote
Russische havenstad waar het poolijs
dank zij de warme Golfstroom op ruime
afstand blijft, is het slechts honderd kilo
meter. Aan Noorse zijde wonen in een
gebied van 4000 vierkante kilometer nog
5000 mensen en evenveel rendieren. De
grens wordt bewaakt, door 500 Noorse sol
daten en aan de andere kant door 1400
Russen, allen lid van de KGB, de gevrees
de geheime politie. En verderop, bij Moer-
mansk en daarachter, bevindt zich de
grootste bundeling militaire macht die ter
wereld wordt gevonden.
betekent dat 50 km mar
cheren, ’s winters 50 km
skieën (langlauf) door
heuvelachtig terrein.
Protesten tegen oefe
nen bij slecht weer, zoals
niet lang geleden uit
WDM-gelederen opste
gen, zouden in Noorwe
gen meewarig buiten de
orde worden verklaard.
Leren in leven te blijven
als een alles verblinden
de sneeuwstorm op
steekt bij strenge vorst
(„stoppen en ingraven”)
is een noodzaak waarvan
iedereen overtuigd is.
Hoe moet je soep maken
van sneeuw, hoe kun je
ademen als je onder een
sneeuwlawine bent te
rechtgekomen? Van het
antwoord op die vragen
kan je leven afhangen.
Twee tot drie procent
van de jonge Noorse sol
daten kan de eenzaam
heid in Bardufoss niet
harden. Zij moeten wor
den overgeplaatst naar
het Zuiden, dichter bij
hun familie. Buiten de
kazerne, waar alcohol
streng verboden is, is in
Bardufoss alleen Ands
Inn, een discotheek waar
de toegang 15.50 kronen
kost. Voor een flesje bier
moet hier twaalf kronen
worden neergeteld (een
kroon is ca veertig cent).
En de noorse soldaat ver
dient er maar twintig per
dag, omgerekend dus
minder dan een kwart
van het Nederlandse
wettelijk minimumloon,
dat Jan Soldaat voor zijn
inspanningen krijgt.
Het Kola-schiereiland is de Russische
uitvalsbasis naar de Atlantische Oceaan.
Moermansk en een hele reeks nieuwe ha
vens ten oosten daarvan vormen de basis
van de Russische „noordelijke vloot”, die
in totaal 700 schepen omvat. Daaronder
driekwart van de Russische kernonder-
zeeërs die strategische raketten met
atoomladingen kunnen afschieten naar
het continent aan gene zijde van de Noord
pool: Amerika. Daarnaast zijn er nog twee
Russische divisies gelegerd. Vijfhonderd
vliegtuigen kunnen vanaf achttien
vliegvelden ingezet worden tegen de NA-
VO-noordflank: Noorwegen.
ï^^^^RrtSschieten van een Zuidkoreaans
verkeersvliegtuig dat was verdwaald en
hulp nodig had, bewees nog onlangs hoe
zeer de Russen op het Kola-schiereiland
pottenkijkers vrezen. Toch gingen 1200
Scandinaviërs, overwegend Noren, vorig
jaar bij Kirkenes de grens over: via Moer
mansk is een vakantie aan de Zwarte Zee
de goedkoopste subtropische verlokking
voor de bewoners van dit onherbergzame
deel van de wereld: naar Odessa is even
ver als naar Parijs.
Maar de Noren hier hebben niks tegen
de Russen. Ze herinneren zich nog heel
goed hoe Russische troepen eind 1944 de
Duitse bezetters uit Noord-Noorwegen
verdreven. Vijfduizend Russen verloren
daarbij het leven. Ze brachten wodka mee,
ze waren vriendelijk en gedroegen zich
keurig, afgezien van het stelen van horlo
ges. In 1945 trokken ze zich weer terug
dagen verlof. De reis per
vliegtuig en trein naar
huis wordt door de staat
betaald. Hij heeft ook
nog recht op één lang
weekeinde, voor het
overige is hij aangewe
zen op Bardufoss. Er zijn
veel cursussen (van ko
ken tot vreemde talenjen
sportwedstrijden, radio
en sinds 1974 televisie
(één programma), maar
daar houdt het mee op.
Op 120 km ligt de dichtst
bijzijnde stad, Tromsö
(45.000 inwoners), dat op
gepaste wijze nageniet
van zijn vooroorlogse re
putatie van „Parijs van
het Noorden”, aange
naam maar duur.
De dienstplichtigen
delen met z’n zessen een
slaapkamer. Er is tussen
de bedden plaats voor
een grote tafel, waarop
de radio staat, wordt ge
kaart en de geweren wor
den gepoetst. De bedden
zijn goed, als ook het
eten (cafetaria-systeem),
maar de dienst is hard;
een maand na zijn aan
komst in Bardufoss moet
de nieuwe soldaat al ge-
vechtsklaar zijn. Gedu
rende negen maanden in
Bardufoss brengt hij
veertig tot zestig dagen
in het open veld door.
Het open veld betekent
hier meestal dikke
sneeuw, gure wind, kra
kende vorst. Elke sol
daat moet 50 km per 24
uur kunnen afleggen met
zijn persoonlijke uitrus
ting (20 kg) op zijn rug,
alsmede zijn geweer
(ruim 4 kilo), ’s Zomers
Noorwegen en de Sovjet-Unie beschikken beiden in de Ba-
rentsz-Zee over een continentaal plat van enorme lengte: op
sommige plaatsen 1500 kilometer. Tot aan Spitsbergen toe, ecbter sinds enkele jaren een ontwikkeling die alle andere
zeggen de Noren. Neen, zeggen o.a. Russen, Amerikanen en overschaduwt: de voortgaande groei van de Russische militaire
Engelsen, Spitsbergen heeft een eigen continentaal plat een macht op het Kola-schiereiland. Daarover zegt de Noorse
stelling die in Oslo resoluut van de hand wordt gewezen onder staatssecretaris van defensie Johan Holst, de belangrijkste
verwijzing van het uit 1924 daterende soevereiniteitsverdrag strategische denker in Noorwegen: „Als militaire macht, meer
dan nu het geval is, gebruikt gaat worden als instrument van
buitenlandse politiek, dan verkeert Noorwegen in een uiterst
territoriale wateren en de rechtskracht eindigt dus vier mijl uit kwetsbare positie”.
Noorwegen is een van
de drie rijkste landen ter
wereld, maar de Noorse
dienstplichtig soldaat
wordt niet met de fluwe
len handschoentjes van
de welvaartsmaatschap
pij aangepakt. In verge
lijking met Noorse Olav
heeft Hollandse Jan Sol
daat een herenleven.
Honderdvijftigdui-
zend Noorse dienstplich
tigen hebben hun
diensttijd (twaalf maan
den) grotendeels doorge
bracht in Bardufoss, de
belangrijkste legerplaats
in Noord-Noorwegen
(1500 militairen en 600
burgers). Bardufoss ligt
in een uitgestrekte vlak
te, omgeven door een
grandioos landschap. De
winter is hier, ruim bo
ven de poolcirkel, lang
en hard. Het vriest ge
middeld twaalf graden
Celsius (zes maanden
lang), maar 40 graden
vorst komt ook voor.
Ruim twee maanden
lang is er geen daglicht.
De dienstplichtigen
komen voor het overgro
te deel uit het dichter
bevolkte zuiden van
Noorwegen. Er is gebrek
aan dienstplichtigen: 40
procent van de 18-jarigen
wordt afgekeurd, mees
tal om psychologische
redenen. Na drie maan
den basistraining in
Zuid-Noorwegen komen
de soldaten naar Bardu
foss voor de rest van hun
diensttijd.
Om de drie maanden
krijgt Olav Soldaat acht
Noorwegen heeft zich vrijwillig enkele belangrijke beperkin- de kust van Svalbard, de eilandengroep waarvan Spitsbergen
gen opgelegd in zijn defensiebeleid. In vredestijd laten de het grootste eiland is, aldus de Noorse redenering.
Noren de permanente legering van buitenlandse (NAVO-)troe-
pen niet op hun grondgebied toe. Ook kernwapens zijn taboe in
vredestijd. Deze beperkingen houden verband met de speciale
positie van Noorwegen (vier miljoen inwoners) ten opzichte van voorspellen: ook hier zijn flinke olievoorraden. Een „Klondi
ke Sovjet-Unie. Noorwegen en Turkije zijn de enige NAVO- ke”-situatie zou hier, aan de rand van de Noordpool, een
landen die een gemeenschappelijke (land)grens met de Sovjet- ernstige verstoring van het uiterst kwetsbare ecologische even-
- L™- wicht tot gevolg kunnen hebben, zeggen de Noren. Zonder
twijfel hamert Oslo ook op dit argument om de Russen te
partners ook enkele minder vérstrekkende beperkingen in acht
om irritatie bij de Sovjets te vermijden. Dit geldt bijv, het
patrouilleren met vliegtuigen in het gevoelige grensgebied en politiek is het „Noorse evenwicht” de balans die onderling
in de Barentsz-Zee ten noorden van de Russische havenstad dient te bestaan tussen het NAVO-land Noorwegen, de van
Moermansk en het Kola-schiereiland, waar de grootste militai- oudsher neutrale Zweden en de neutrale, maar door een
re machtsconcentratie ter wereld wordt gevonden. NAVO- vriendschapsverdrag met de Sovjet-Unie verbonden Finnen,
straaljagers vliegen niet verder dan 24 graden oosterlengte Zou in een van beide polen (Noorwegen of Finland) iets veran-
(ruim ten westen van de Noors-Russische grens). De Noren zelf deren ten nadele van de huidige situatie van „evenwicht”, dan
vliegen verder, tot 40 graden oosterlengte. zou dat logisch ook tot wijziging bij de andere pool leiden.
i
Met helikopters kunnen de Sussen 2000 man ineens in Noorwegen aan de grond zetten vanaf hun achttien vliegvelden op het Kola-schiereiland
Noorse Infanterie - minimum trainingsstandaard: 50 km per etmaal op de ski met 20 kilo
bepakking en geweer.
-a. ï:^k X
■-!>■•* *»-.■
r». Tractoren zijn een praktisch vervoermiddel in het barre noorden van Noorwegen. En: elke boerenjongen kan ze bedienen.
