Fassbinder vervalt met Despair in opzichtig maniërisme
in Cannes
Bijzonder debuut Chabrol
Museum leent Triton
filmscenario’s
uit Zweeds bezit
Raad van Europa
I
buigt zich
over filmbeleid
Zucht tot artistiek zelfbehoud bij symfonische rockgroep
Groepsgeluid Genesis intact gebleven
Optreden Notos kwintet
door techniek beheerst
Spel Vera Beths
verdiept zich
nog steeds
Prijsvraag voor
Jo Spier overleden
r
door Pieter van Lierop
Statisch
SLOTCONCERT IN ZAAL KADENS
Van beeldhouwer Adriaen de Vries
Dubbelleven
Schubertrecital
Toneelopdracht voor
Ton Vorstenbosch
9
KUNST
19 7 8
M E I
2 2
MAANDAG
CANNES. Het filmfestival in de Zuidfranse badplaats wordt
overspoeld door vreemde vogels. De vreemdste vogel tot dusver bleek
Rainer Werner Fassbinder, die kettingrokend en zwetend als een otter
een persconferentie gaf over zijn film Despair. Met onmiskenbare
tegenzin. De tegendraadse Duitse cineast had zich er op zijn onappetij
telijks! voor uitgedost. Een gescheurd zwart hemd en op het bleke
hoofd met het draderige snorretje een zonnebril en een oude deukhoed,
die hij niet heeft afgenomen.
ü- Dirk Bogarde in Despair.
(Van onze speciale verslaggever)
GEMMA COEBERGH
m
>sins.
JOHN OOMKES
GEMMA COEBERGH
voornamelijk omdat Dirk Bogarde in zijn
hoofdrol zo ijselijk goed is.
Controversiëler nog dan de reacties op
Despair zijn de meningen over een andere
Duitse bijdrage aan het hoofdprogramma:
„Die linkshandige Frau”, het regiedebuut
van literator Peter Handke. In zijn film is
voor de derde keer het koningskoppel van
het Duitse theater (Clever en Ganz) in een
film samen te zien. „Ze spelen een Duits
echtpaar, woonachtig in een voorstad van
Parijs. Ze lijken best wel een mooie ver
houding te hebben; desalniettemin vraagt
de vrouw op zekere dag de echtgenoot
voortaan weg te blijven, een verzoek dat
zonder vragen wordt ingewilligd. Lastig
aan de film is dat Handke geen motivaties
heeft verstrekt, over haar wens noch over
zijn gebrek aan verzet.
En dan is er de velen tegen de haren in
strijkende eigenaardigheid dat de film zo
ontzettend statisch is. Een cameraregie is
er nauwelijks aan te pas gekomen, al four
neerde de Nederlander Robbie Müller
schitterende plaatjes, waarin heel weinig
beweegt en als er toch wat beweegt, gaat
Een bijzondere gebeurtenis is de verto
ning geweest van Claude Chabrols „Vio
lette Nozière”. In de eerste plaats omdat
het een bijzonder goede film betreft, en in
de tweede plaats omdat het gek genoeg
de allereerste keer was dat Cannes een
film selecteerde van deze Chabrol, die toch
geldt als een van de belangrijkste drijven
de krachten van de Franse cinema, sinds
zijn debuut twintig jaar geleden met „Le
Beau Serge”.
Chabrol verklaarde in Cannes dat hij
steeds meer is afgeknapt op de onverplich
te fictionfilms, en tegelijk ook een toene
mende weerzin heeft tegen reportages,
omdat er in beide typen films zoveel wordt
gelogen: „Het zal mijn ideaal zijn alleen
nog maar speelfilms te maken op basis van
betekenisvolle verhalen die werkelijk zijn
gebeurd”.
De titelrol wordt magnifiek vertolkt
door Isabelle Happert, met dat zelfde soort
stille spel dat haar zo adembenemend ge
maakt had in „La Dentellière”. En nu
zeker, met Claude Goretta in de jury, lijkt
ze toch een goede kans te maken op de
actriceprijs die haar vorig jaar voor „La
Dentellière” werd onthouden.
Phil Collins (links) en Michael Rutherford van Genesis
(Foto Lex van Rossen).
HAARLEM. Het maandelijkse koffie
concert in het Haarlemse Concertgebouw
stond dit keer geheel in het teken van
Franz Schubert. Vioolmuziek met als so
liste Vera Beths, beurtelings begeleid
door Stanley Hoogland op hammerklavier
en door een strijkkwartet bestaande uit
Janneke van der Meer en Wim de Jong
viool, Henk Guittart-altviool en Hans
Woudenberg-cello, stond centraal.
Rus die in het Duitsland van de beginjaren
’30 met snoepfabrikage rijk is geworden.
Hij wordt overvallen door de twijfels van
de middelbare leeftijd, hetgeen zich omzet
in een schizofrenie die de man een moord
doet begaan, in de dwaze hoop met de
identiteit van de vermoorde verder te kun
nen leven. Op basis van dialogen die voor
hetzelfde geld tot een bittere tragedie had
den kunnen leiden, heeft Fassbinder een
potsierlijke komedie gebrouwen, die vre
selijk theatraal is aangezet en verpakt met
een opzichtig maniërisme, waar je akelig
van wordt, objectief gesproken. Subjectief
gesproken, heb ik voor het eerst sinds tien
Fassbinder-films (in drie jaar tijd) weer
eens met redelijke interesse naar zijn me
lodramatische capriolen zitten kijken,
LEIDEN. „Then there were three”, en
toen waren er nog drie, is de titel van de
laatste langspeler van de Engelse symfo
nische rockgroep Genesis. Het is een vast
stelling van het feit dat de standaardbe
zetting van de formatie aan het begin van
dit jaar tot drie was teruggebracht omdat
gitarist Steve Hackett evenals zanger Pe
ter Gabriel drie jaar geleden een sololoop-
baan verkoos boven verder zwoegen in een
van de meest populaire groepen van het
moment.
DEN HAAG. De tekenaar en aqua
rellist Jo Spier is zondag op 77-jarige
leeftijd in de Verenigde Staten over
leden.
Joseph Eduard Adolf Spier werd op
26 juni 1900 in Zutphen geboren. Hij
bezocht de Rijksakademie van Beel
dende Kunsten in Amsterdam en het
atelier „Cormon” in Parijs. Van 1924»
tot 1940 tekende hij voor de Telegraaf.
Na de oorlog was hij verbonden aan
huis in Amsterdam dat zich in het depot
van het Rijksmuseum bevond.
Op de foto de Triton van Adriaen de
Vries.
het meestal nog om lakonieke incidentjes
(ergens springt er zomaar iemand uit een
raam bijvoorbeeld) waar de hoofdperso
nages part noch deel aan hebben. De film
bestaat eigenlijk alleen uit alledaagse han
delingen en dialogen, die door Ganz en
Clever uiterst knap worden opgeladen met
suggesties van emoties, afspiegelingen van
het avontuur van mensen die zijn gaan
bekijken of ze nog wel in staat zijn op
eigen kracht te bestaan. Fascinerend, hoe
onderkoeld het ook geregistreerd is, maar
vooral Clever maakt er op mij (net als in
„Sommergaste” en „Die Marquise von O”)
weer zeer diepe indruk mee.
Onbevredigend is het echter, dat de af
loop van deze geschiedenis ook weer com
pleet open ligt. Handke schijnt te hebben
willen inhaken bij de traditie van de „nou
veau roman”, ooit op film toegepast door
eveneens literatoren als Robbe Trillet en
Duras. Daarbij wordt het eigenlijke ma
ken van de film, het invullen van een.
aangereikte context, overgelaten aan het
publiek. Ik houd niet van dat principe,
maar „Die linkshandige Fau” is toch een
veel boeiender kijkervaring dan de litera-
riteiten van Duras bijvoorbeeld.
„Violette Nozière” is een sterk voorbeeld
van dat ideaal en heeft betrekking op een
beroemde zaak uit de annalen van de
Franse justitie. Een meisje van achttien
dat in ’33 ter dood werd veroordeeld Oater
kreeg ze gratie en zelfs wegens goed ge
drag volledige rehabilitatie), omdat ze
haar ouders had vergiftigd. Vader was er
aan overleden. Chabrol plaatst het geval in
een aannemelijk perspectief en laat zien
hoe Violette verdrukt wordt door de dub
belhartige en zeer enge moraal van haar
ouders en een uitweg probeert te vinden
met het creëren van een dubbelleven als
prostituée, waardoor ze aan het geld komt
om haar kinderlijke dromen te verwerke-
lijlcen. Als ze door een syfilis in dat dubbel
leven wordt gedwarsboomd, ziet ze geen
andere oplossing dan het doorsnijden van
„de banden des bloeds, als een kluwen
slangen”, zoals Paul Éluard het plastisch
heeft uitgedrukt in een aan Violette Noziè
re opgedragen gedicht.
geheel voortreffelijk in Deep in the Mo
therlode, Ribbons (met akoestische gita
ren), Down and out, You better watch out,
Say it’s allright, Joe, het jagende The Lady
lies en Follow You, Follow me. Als dan ook
de grote voordelen van het spiegelpaleis
worden uitgebuit, kent de geestdrift geen
grenzen meer.
Volgens de in Kadens gehanteerde for
mulé zal in het komende seizoen 1978-1979
een aantal musici dat in de serie Zolder-
concerten is opgetreden dit nu doen op de
abonnementsconcerten (vijf duo-avonden
en vier trio-avonden). Ook de zoldercon-
certen worden voortgezet. Het nieuwe sei
zoen wordt op zaterdag 30 september geo
pend met een optreden van het Muramat-
su Fluitkwintet.
(Van onze Haagse redactie)
DEN HAAG. Op initiatief van de
Nederlandse parlementariër drs. Joop
Voogd (PvdA) houdt de Raad van Europa
van 14 tot 16 juni in Lissabon een sympo
sium over filmbeleid. De onderwerpen
die ter sprake komen, zijn het commercië
le karakter van de filmindustrie, de over
heidssteun aan film, de filmkeuring, film
en televisie, en alternatieve filmcircuits.
DEN HAAG (ANP). De Jan Campert-
stichting heeft Ton Vorstenbosch voor dit
jaar een opdracht gegeven tot het schrij
ven van een oorspronkelijk Nederlandsta
lig toneelstuk. De auteur kan zich er een
half jaar voor vrijmaken.
De Haagse wethouder P. Vink heeft de
opdracht zaterdag uitgereikt in het HOT in
Den Haag. De opdracht is toegekend op
voordracht van Gerrit Borgers, Pierre H.
Dubois, Anton Koolhaas, Daniël de Lange,
André Matthijsse en Harry Scholten. Ze is
verbonden aan het jaarlijks overzicht van
Nederlandstalig toneel, dat in het HOT
onder de titel „Hollands drama” wordt
gegeven.
Ton Vorstenbosch is dertig jaar. Hij de
buteerde vier jaar geleden bij de Haagse
Comedie met De Stok en was vervolgens
als toneelschrijver aan dit gezelschap ver
bonden en sinds 1976 aan toneelgroep Cen
trum. Van zijn hand zijn opgevoerd De
andere wereld, Van de koele meren des
doods. Scheiden en Een nagelaten beken
tenis.
publiek een kijkje van bovenaf en kunnen
benut worden voor indirecte belichting
van de groepsleden), lijkt alles koek en ei.
Of niet soms? Ja en nee, maar daarover
straks.
Een blijk van het feit dat de symfonische
rock van groepen als Genesis bij brede
lagen van de bevolking is doorgedrongen,
is de overweldigende belangstelling voor
een optreden in een inferieure concertzaal
als de Groenoordhal. Om maar verzekerd
te zijn van een plaatsje bij het podium
brachten enkele tientallen mesjogge fans
dan ook de nacht voor het concert in
slaapzakken voor de deuren van de hal
door. Een staaltje trouwhartigheid dat
door de met Genesis meereizende BBC-
cameraploeg bij aankomst ogenblikkelijk
werd vereeuwigd.
Wat succes betreft, gaat het Genesis dus
voor de wind. Helaas kunnen we minder
hoog van de daken schreeuwen voor wat
de artistieke ontwikkeling aangaat. De
laatste drie albums, Trick of the Tail, Wind
and Wuthering en Then there were Three,
geven een typische zucht tot zelfbehoud te
horen, die symptomatisch is voor de sym
fonische rock. De composities baren wei
nig opzien, schetsen dezelfde sprookjeswe
reld die de groep altijd heeft uitgedragen
en laten eigenlijk horen dat het groepsge
luid terug te brengen is tot de soepele stem
van Collins en het synthesizerwerk van
Banks.
In een concertsituatie zijn het bovendien
de enigen die persoonlijkheid uitstralen.
De huurlingen Thompson en Stuermer be
palen zich hardwerkend tot hun opdrach
ten en Michael Rutherford’s aanwezigheid
is eigenlijk niet van dien aard dat een
Het dient te gaan om een oorspronke
lijk scenario, dus niet een bewerking
van iets dat al is gepubliceerd maar nog
vrij is van film- of tv-rechten. Het sce
nario mag door meer dan één auteur
zijn geschreven, en het dient ten minste
75 normaal beschreven vellen te omvat
ten, aangezien het geschikt moet zijn
voor een speelfilm van circa 90 minu
ten. De inschrijvingstermijn eindigt op
1 oktober; de uitslag volgt voor het
einde van het jaar.
CANNES. Het Nederlandse con
cern Tuschinski heeft in Cannes be
kend gemaakt dat men een prijsvraag
gaat uitschrijven voor het schrijven
van filmscenario’s. Er is een hoofd
prijs van 15.000 gulden mee te verdie
nen en een extra prijs van 5000 gulden.
andere bassist zijn werk niet even goed
zou kunnen opknappen.
Toch zal het menige formatie moeite
kosten even overtuigend voor tienduizend
mensen voor de dag te komen als Genesis.
Het geluid is voortdurend glashelder en
gaaf, Phil Collins hangt tussen de met
scherpte gebrachte nummers graag de ide
ale gastheer („Ik spreek geen Neder
lands”) uit en tegen het eind marcheert het
vormde dit driedelige werk, waaraan de
pianist Georg Laschek als „zesde man”
een slagvaardige bijdrage leverde, een
goed slot van het laatste concert van Ka-
dens’ seizoen.
Op het zaterdagavond gegeven Zolder-
concert speelden zij een aantrekkelijk pro
gramma met Franse muziek (Ibert en Pou
lenc), de Fantasia KV 608 van Mozart en
het Kwintet op. 43 van de Deen Carl Niel
sen. Een mooi ingedeeld en niet te uitge
breid programma dus, dat een boeiende
avond beloofde.
Desondanks ging ik na afloop van het
concert naar huis met het gevoel dat deze
musici nog niet helemaal podiumrijp zijn.
Over het algemeen kwamen zij het stadi
um van worstelen met de dikwijls lastige
muzikale materie niet te boven, en dat
betekent dat er nauwelijks ruimte over
blijft voor de muzikale essentie. Aan het
vormgeven van melodische lijnen, het nu
anceren van de klankkleur en het even
wichtig houden van de individuele sterkte-
graad van ieder instrument kom je niet
meer toe als je al je energie moet spende
ren aan de zuiver technische aspecten.
Daarom klonken de elegante Trois piè-
ces brèves van Jacques Ibert vrij schools
en kwam vooral Mozart's Fantasia in f
klein (ook bekend in de versie voor orgel)
er een beetje bekaaid af. Het kwintet van
Nielsen wist eigenlijk alleen in de tussen
liggende delen (menuetto en preludium) te
overtuigen, waarbij vooral de vrije, impro
visatorische taal van het preludium in soli
van de diverse instrumenten muzikale ex
pressie meekreeg.
Gelukkig vielen de. clowneske grimassen
waarmee Francis Poulenc zijn Sextet
heeft gelardeerd heel wat beter uit en
HAARLEM. Evenals bij de start van
het seizoen 1977-1978 in Concertzaal Ra
dens trad bij het slotconcert een blaas-
kwintet op. In dit geval het uit leden van
het Amsterdams Blazers Octet bestaande
Notos Kwintet: Bas Prinsen-hobo, Sonja
Ottens-fluit, Hein van Maarschalker-
waart-klarinet, Cian O’Mahony, fagot en
Ricardo Almeida-hoom. Vijf jonge musici
die studeren aan het Sweelinck Conserva
torium te Amsterdam en die dus nog aan
het begin van hun carrière staan.
Mag ik vragen, meneer Fassbinder,
waarom u deze film in het Engels heeft
opgenomen? „Nee”. Hoe ver bent u
met het script voor uw volgende film?
„Het weegt nu vijf 'kilo”. Hoe heeft u
met Tom Stoppard samengewerkt voor
het scenario van Despair? „Ik kwam bij
hem langs en dan praatten we wat en dan
ging hij weer schrijven en dan kwam ik
weer langs en dan schreef hij weer wat en
als ik dan weer eens was langs geweest
dan ging hij weer door tot ik nog eens
kwam praten”.
Despair is gebaseerd op een roman van
Nabokov en handelt over een uitgeweken
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Het Rijksmuseum in
Amsterdam heeft voor de duur van vijf
jaar een bijzondere bruikleen ontvangen
van het Nationalmuseum in Stockholm.
Het gaat om een ruim anderhalve meter
hoge Triton, door de Nederlandse beeld
houwer Adriaen de Vries in brons ge
maakt. Het beeld is afkomstig van de
Neptunus-fontein die door De Vries in
Praag werd gemaakt voor het slot Frede-
riksborg in Denemarken. De figuren van
de fontein werden in 1659 door de Zweden
als krijgsbuit meegenomen. In het Zweed
se Drottningholm staan nog 14 van de
oorspronkelijk 16 bronzen figuren van de
fontein.
Adriaen de Vries behoorde in de late 16e
eeuw, begin 17e eeuw tot de beroemdste
Nederlandse beeldhouwers. De groep
waartoe hij behoorde werkte veelal met
buitenlandse hoven.
Naast een grafmonument en een be
roemd doopvont heeft De Vries drie fon
teinen gemaakt, naast het bewuste Neptu
nus-fontein voor het Deense slot maakte
hij twee fonteinen voor de stad Augsburg.
Het Nationalmuseum in de Zweedse
hoofdstad heeft in ruil voor de Triton een
schilderij in Bruikleen gekregen van Ja
cob Adriaensz. Backer. Het stelt de regen
ten voor van het Nieuwe Zijds Huiszitten-
Elseviers Weekblad. Hij heeft diverse
boeken gepubliceerd. In 1939 illustreer
de hij de jubileumuitgave (40e druk)
van de „Camera Obscura”.
In 1951 emigreerde Jo Spier naar de
Verenigde Staten. Hij woonde in Plan
dome, op Long Island bij New York.
Jo Spier heeft zijn volledige werk
geschonken aan het Gemeentemuseum
van Zupthen, waar ter gelegenheid van
zijn 75e verjaardag een ere-
tentoonstelling is gehouden.
Spier was ridder in de orde van Oran
je Nassau.
Zaterdagavond deden de overgebleven
drie, zanger Phil Collins, bassistgitarist
Michael Rutherford en toetsenman Tony
Banks de Leidse Groenoordhal aan in het
gezelschap van twee ingehuurde Ameri
kaanse krachten: Chester Thompson
(drums) en Daryl Stuermer (gitaar-bas), en
een hoeveelheid apparatuur die zijn gelij
ke nauwelijks kent. Zeven tientonstrucks,
waarvan er een een eigen stroomgenerator
voor de elektriciteitvretende lichtinstalla
tie bevatte, waren buiten het veilingge
bouw geparkeerd, als waarschuwing voor
wat ons binnen stond te wachten.
De twee uur lange show, die de bijna
tienduizend fans er zaterdagavond voorge
schoteld hebben gekregen, heeft in ieder
geval aangetoond dat Genesis onder de
personeelswisselingen schijnbaar niets te
lijden heeft. Het groepsgeluid is intact
gebleven en de response op het veelomvat
tende repertoire neemt eerder toe dan af.
Als de vijf musici dan ook trouwhartig
klantenbinding nastreven en furore weten
te maken met een waarlijk schitterend
spiegelpaleis (grote, in alle richtingen ver
stelbare spiegels vullen de belichtings-
kroon boven het podium od. bieden het
Het symposium wordt geopend door een
van de Portugese ministers en door de
voorzitter van de parlementaire vergade
ring van de Raad van Europa, het WD-
Eerste-Kamerlid De Koster. Algemeen
rapporteur van het symposium is de Itali
aanse regisseur Luigi Commencini.
Er hebben zich meer dan honderd deel
nemers laten inschrijven: cineasten, direc-
teuten van filminstituten, ambtenaren en
parlementariërs uit 18 landen. Van Ne
derlandse zijde nemen deel: de cineast
Gerard Verhage, dr. Le Nobel, voorzitter
Nederlandse Filmkeuring, G. J. van der
Molen, hoofd afdeling film van CRM, Aad
Kosto, Tweede-Kamerlid (PvdA) en Hans
de Boer, eveneens Tweede-Kamerlid
(CDA).
Na het symposium wordt een rapport
opgesteld voor de Culturele Commissie
van de Raad van Europa (rapporteur Joop
Voogd), waarna aanbevelingen aan het
Comité van Ministers van 20 lidstaten van
de Raad van Europa zullen volgen.
Violisten die een heet programma aan
Schubert willen wijden hebben niet zo veel
keus. Evenals andere vroege romantici als
Schumann en Mendelssohn heeft Schu
bert weinig voor viool en piano ge
schreven.
De in 1816 geschreven drie Sonates
opus 137 (die van de uitgever Diabelli de
naam Sonatines kregen, waarschijnlijk in
de hoop op een grotere verkoop) en het
veel virtuozere Rondo brillant opus 70
bieden echter aantrekkelijk materiaal, en
aangezien Vera Beths naast het Rondo
brillant ook één van genoemde drie Sona
tes de tweede in a-klein had gekozen
vormden deze twee werken met het Rondo
voor viool en strijkkwartet in A een ver
rukkelijk geheel.
En dat dan niet alleen wat de muziek zelf
betrof, maar ook de uitvoering daarvan.
Natuurlijk ga je wel met enige verwachtin
gen naar Vera Beths luisteren. Ik herinner
mij nog goed dat zij, nauwelijks op de
middelbare school gearriveerd, op het
Haarlemse Interscholair Jeugdtoernooi de
andere executanten verreweg overtrof.
Daarna heb ik haar nog zeer dikwijls ho
ren spelen, en zoals steeds vond ik ook
zondagmorgen weer dat haar spel zich nog
steeds blijkt te verdiepen.
Haar spel is warm van klankkleur, met
een duidelijk omlijnde viooltoon, een
moeiteloze techniek en een immense con
centratie. En door dit alles weet zij het
puur-essentiële van ieder muziekwerk met
zeer subtiele nuances vast te houden.
Tegen de intieme, slanke toonvorming
van het door haar vaste begeleider Stanley
Hoogland bespeelde hammerklavier
moest de violiste de dynamische mogelijk
heden van haar instrument meer beperken
dan met pianobegeleiding nodig was ge
weest. Dit ging echter gelukkig geen enkel
moment ten koste van de muzikale span
ning.
Even smaakvol en goed aansluitend als
het begeleiden van Stanley Hoogland fun
geerde het genoemde strijkkwartet als
partner voor Vera Beths in het tweedelige
Rondo voor viool en strijkkwartet. Zeld
zaam geïnspireerd samenspel, in hechte
eenheid gepresenteerd, zorgde voor lang
durige bijval van het opvallend talrijke
publiek.
■r 4*^
is?:
