1
I
Hypnose van getuigen in
ft 4 4 4*/^ TM4 <3 J1 *t*4 4
/ijci misarijven
Moet wet
worden
aangepast?
WTMBMI -WMWi
ELLE VOOR- EN TEGENSTANDERS GEBRUIK HYPNOSE
door Taco Slagter
f
Ethische kant
Geheim
Leugendetector
■■■techtsbescherming
Hi
lap
pal
J
i
Lj
net
06-
143
337
In een bos-heidegebied, vlak bij de Duitse grens, trof de Tegelense
olitie op 29 mei 1977, pinkster-zondag, het lijk aan van de 45-jarige
rigadier van politie Hay Hovens. Hij was neergeschoten. Zoals het
nderzoek er nu voorstaat is brigadier Hovens tijdens de surveillance
3 een drug-deal gestoten waarvan hij onvrijwillig getuige was. De
aders ruimden deze ongewenste pottekijker uit de weg en lieten niets
ihter wat ook maar op hun identiteit zou kunnen duiden. Het
iderzoek liep vast.
X,
-
:en
ten
c.k.
-
>r-,
n2.
ige
ge.
ka-
liv.
ijs:
F; i
lis
Bijna een jaar later zijn zes rechercheurs nog dagelijks met deze
oordzaak bezig. Begin dit jaar stuitten zij op enkele getuigen, onder
Ber een echtpaar, dat zich nog vaag iets kon herinneren van een
Ito die zich de dag van de moord verdacht ophield in het gebied waar
ly Hovens werd doodgeschoten.
pe Tegelense politie besloot deze getuigen onder hypnose te
-fhoren. Ze was attent gemaakt op een soortgelijk geval in Wanroij
oord-Brabant) waar vorig jaar de politie van Den Bosch, met
jstemming van de officier van justitie Mr. A. J. J. Pfeill, door een
;||y hiater enkele getuigen een hypnoseverhoor liet afnemen, in een
^pordzaak op een zeventienjarig meisje.
1
enuwarts Kloos helpt
L t
sïïi
J
Knibbelaar zegt nog steeds niet te
sloten.”
Psychiater dr. H. H Kloos
politie bij onderzoek
voor familie tot in de derde graad)
op dat moment toch een wassen
neus?
raat, dat middels op het lichaam
aangebracht elektroden via een me-
tertje aangeeft wanneer je liegt, niet
worden gebruikt. Volgens dr. Knib
belaar heeft het Gerechtshof in Arn
hem 30 jaar geleden een verzoek van
een verdachte om met behulp van de
leugendetector zijn onschuld te be
wijzen, afgewezen. De kans dat ver
dachten in de toekomst hun on
schuld onder hypnose willen aanto
nen wat in Amerika al gebeurt
wordt door Knibbelaar van de hand
gewezen. „De rechter zal dit naar
mijn mening nooit toestaan,” zegt
hij. „Het gaat in de Nederlandse
rechtspraak om keiharde bewijzen.”
De jurist vindt dat de ethische
kant van dit probleem niet vergeten
mag worden. Rood: „Enerzijds zit je
met de taak van de politie het
oplossen van misdrijven maar
aan de andere kant met de belangen
van het individu,” De Amsterdamse
advocaat stelt zich, ook ethisch ge
zien, zeer terughoudend op ten aan
zien van de hypnoseverhoren.
Na enig aandringen vindt de De
ken dat het inderdaad tijd wordt dat
een en ander wettelijk wordt gere
geld en dat de advocatuur zich met
dit probleem gaat bezighouden.
De Maastrichtse strafpleiter mr.
M. Moszkowicz zei onlangs in een
weekbladinterview dat „het hek van
de dam is”. Moszkowicz meent dat
de rechtszekerheid op de tocht is
komen te staan. Het zou hem niet
verbazen als de Nederlandse Orde
van Advocaten tijdens de komende
jaarvergadering in september de
hypnose aan de orde zal stellen en
haar afwijzende mening naar buiten
zal brengen.
Mr. Max G. Rood, Deken van de
Nederlandse Orde van Advocaten,
zegt van niets te weten. Het onder
werp staat niet op de agenda maar
hij sluit het niet uit dat de hypnose
tijdens de rondvraag toch ter sprake
komt.
„De poltie in Den Bosch heeft mij
verzekerd dat wanneer een getuige
iets zegt dat hem strafrechtelijk in
diskrediet kan brengen zij hem dat
niet zullen aanrekenen. Trouwens,
getuigen zullen niets over zichzelf
vertellen zolang ik hun daar niet
naar vraag
Kloos vindt dat alleen een deskun
dige arts op dit gebied en nooit in
dienst van de overheid de getuige
mag verhoren. „Je moet als psychia
ter onafhankelijk blijven en je dus
niet verbinden aan het justitiële ap
paraat,” zegt hij.
De politie mist vaak sleutelgegevens om klaarheid in de zaak
te kunnen brengen. Soms moesten rechercheurs het doen met
slechts een enkele knoop die op de plaats van het misdrijf is
achtergelaten, de zogenoemde stille getuigen. Maar ook de
levende getuige is voor de politie van het grootste belang. Zij
kunnen vaak belangrijke aanwijzingen geven die de politie op
het goede spoor zetten.
Die getuigen zijn lang niet altijd onmiddellijk na het misdrijf
beschikbaar. Door publikaties in de media worden getuigen
soms maanden later opmerkzaam gemaakt op een bepaald
misdrijf en herinneren zich dan vaag dat ze op het moment van
het misdrijf in de buurt waren. Soms melden dat soort getuigen
zich bij de politie maar kunnen slechts een summiere
verklaring afleggen. In het onderbewustzijn zal die belangrijke
De Tegelense politie houdt angst
vallig de namen van de getuigen en
de psychiater die hen onder hypnose
bracht geheim. De psychiater die de
getuigen in Den Bosch onder hypno
se bracht is echter wel bekend. Het
is de zenuwarts en psychotherapeut
H. H. Kloos uit Bussum. Dokter
Kloos is voorzitter van de Neder
landse Vereniging van Hypnothera
pie. Deze vereniging pleitte onlangs
op een symposium in Utrecht nog
w
W-
Maar komt u niet in conflict met
uw beroepsethiek en is het wel uit
gesloten dat de politie uw specifie
ke medische kennis zou kunnen
misbruiken?
Kloos: „Ik vind het vervelend dat
u twijfelt aan de integriteit van de
psychiater. Ik ben verantwoordelijk
voor hetgeen er tijdens de hypnose
gebeurt, en niet de politie. Misbruik
van mijn kennis is onmogelijk. Ik
hou mij strikt aan datgene waarvoor
ik ben ingehuurd.”
„En ethisch heb ik er geen be
zwaar tegen dat de justitie gebruik
maakt van de medische wetenschap.
Zij doet dat immers toch ook bij het
opstellen van een psychiatrisch rap
port over een misdadiger die voor de
rechter, moet verschijnen. Dan hoor
je de heren advocaten niet. Ik zie
geen verschil.”
De zenuwarts zegt zich alleen be
schikbaar te stellen voor zeer ernsti
ge misdrijven. Hypnose kan volgens
hem geen kwaad. De vrijwilligheid
van de getuige is een eerste vereiste,
zo meent dokter Kloos, anders lukt
het niet. En over de politie: het einde
is toch zoek als je de politie niet
meer kunt vertrouwen.
Maar hoe zit het nu met die re
gels en de wetmatigheid van de hyp-
nosemethode voor getuigen?
De politieambtenaar en crimino
loog dr. Knibbelaar wil eerst nog
een tijdje doorgaan met het experi
ment, alvorens zich over die regels
te buigen.
Dokter Kloos vindt dat er hele
maal niets geregeld hoeft te worden.
Hij noemt het opstellen van richtlij
nen, laat staan een aanvulling op het
Wetboek van Strafvordering, „een
hersenloze bezigheid”.
Mr. Rood staat zeer aarzelend te
genover het hypnosegebruik in de
justitiële sfeer. De toepassing ervan
was hem en zijn collega’s van het
advocatenkantoor niet bekend.
Rood: „Ik zou mij eerst wel eens
willen verdiepen in wat je met hyp
nose kunt bereiken en in hoeverre
de getuige dit ondergaat. In ons vak
moet je altijd afwegen wat wel en
niet kan. Vooropgesteld dat alles
moet verlopen langs de wettelijke
normen. Hypnose is voor mij ontoe
laatbaar ik spreek nu als advo
caat en niet als Deken als de
privacy van de getuige niet is ge
waarborgd.”
aie ‘ar mijn opvatting niet onder hyp-
De Deken vindt dat de' politie in
gewetensconflict moet komen als
een getuige onder hypnose strafbare
feiten bekent die op hemzelf betrek
king hebben.
Rood: „Het is natuurlijk flauwe
kul om te beweren dat de politie
doet alsof ze niets gehoord heeft.
Rechercheurs zijn getrainde men
sen die dagelijks niets anders doen
dan verhoren.”
Mr. Rood vindt dat ook nu al op
z’n minst een rechter bij zo’n hypno-
se-verhoor aanwezig moet zijn.
„Maar kan dat technisch,” vraagt hij
zich af.
voor het bestrijden van het oneigen
lijk gebruik van hypnose, zoals op
het toneel, kermissen en in de show-
bussiness. De penningmeester van/
deze vereniging, de Apeldoornse
tandarts D. J. Coster, stelt dat hyp
nose alleen medisch mag worden
toegqpast en wettelijk geregeld
dient te worden.
De zenuwarts Kloos heeft er on
danks deze opstelling van zijn vere
niging geen moeite mee zich in
dienst van de politie te stellen.
Kloos: „Ik ben als Nederlands
staatsburger verplicht om de politie
te helpen. Ik vind het niet immoreel,
want het gaat alleen om opsporings
materiaal en niet om bewijsmateri
aal.”
De arts en jurist dr. mr. W.
Schuurmans Stekhoven uit Naar
den is volstrekt tegen de politionele
hypnose-praktijken. Dr. Stekhoven
noemt de hypnose een „vreemd be
standdeel” in de rechtsbedeling.
Volgens deze deskundige is hyp
nose een „psychiatrische schemer
toestand”. Een psychiater moet zich
voor deze praktijken volgens dr.
Stekhoven niet lenen. „Het dient
Knibbelaar: „Ik vind dat zeer the
oretisch. Maar als het gebeurt is dat
erg vervelend. In principe zullen we,
zodra de getuige iets vertelt dat hem
of zijn familieleden verdacht maakt,
hem onmiddellijk uit de hypnose
laten ontwaken. Hij is dan namelijk
niet meer tot antwoorden verplicht.
Maar u kunt toch niemand wijs
maken dat de politie dan net doet
alsof ze niets heeft gehoord?
Knibbelaar: „Maar u kunt de poli
tie toch niet kwalijk nemen dat ze
aan zulke opmerkingen aandacht
besteedt.”
Het zal volgens dr. Knibbelaar al
lemaal niet zo’n vaart lopen. De psy
chiater die de getuige onder hypno
se brengt krijgt vooraf een lijst met
vragen van de politie. Alleen die
mogen aan de getuige worden ge
steld. Dit gebeurt op de plaats van
het misdrijf of in de kliniek van de
betreffende psychiater. „Boven
dien,” zegt de criminoloog, „zal een
getuige onder hypnose nooit dingen
zeggen die hij niet kwijt wil. Een
„kritische beoordelaar”, menen
sommige deskundigen, beschermt
de gehypnotiseerde tegen al te dis
crete onthullingen.
Bij zo’n verhoor zijn politiemen
sen aanwezig. „Dat moet wel,” zegt
de Tegelense politiechef, „want de
psychiater is geen beëdigd opspo
ringsambtenaar. Trouwens, we
moeten daar wel bij zijn om de rech
ten van de getuige te kunnen waar
borgen. Als de getuige geen bezwaar
maakt wordt zijn verhaal op de
band opgenomen. Die wordt later
uitgetikt en de getuige mag dan zelf
bepalen wat er in het proces-verbaal
komt. De band gaat in het archief.”
Voor het probleem van de „bur-
ger-psychiater” heeft de crimino
loog een oplossing. „Als we verder
zijn met dit experiment en de resul
taten zijn gunstig, dan zouden we
misschien een rijkspsychiater in
dienst kunnen nemen. De man zou
dan bij het gerechtelijk laboratc i-
um ondergebracht kunnen wor
den.”
Op de afdeling hersenspoeling?
Knibbelaar: „Hypnose heeft niets
met brain-washing te maken. Bij de
hersenspoeltechnieken ben je een
willig werktuig in handen van je
ondervragers. Dan ga je dingen zeg
gen die soms niet waar zijn.”
De Tegelense politiechef zegt on
verbiddelijk „nee” tegen het gebruik
van hypnose bij verdachten. Dan
komt volgens hem artikel 29 van het
Wetboek van Strafvordering in het
geding. Hij is ook tegen de leugende
tector. In Nederland mag het appa-
In Nederland wordt 32 percent van alle misdrijven door de
politie opgelost. Enkele jaren geleden lag dit percentage nog
rond de 55 percent. Rechercheurs staan vaak voor onoplosbare
vraagstukken omtrent de toedracht van het misdrijf en de
daders daarvan. Bekend is dat nogal wat moordzaken nooit
worden opgehelderd en de moordenaars dus vrij rondlopen.
Tegenstanders van de hypnose
beweren dat als je met getuigen
begint, je dan met verdachten ein
digt.
Rood: „Ik vind dat geen overtui
gend argument. De deur staat altijd
op een kier. Alleen moetje je blijven
afvragen: waar zit die kier en waar
mag hij komen. Verdachten onder
weten waarom de politie in zeer ern- hypnose brengen is natuurlijk uitge-
stige gevallen geen hypnose mag
toepassen. „In Amerika heeft de po
litie in moord-, kaping- en gijzelings
zaken veel profijt van hypnose ge
had. Het gaat om een stuk welzijn
voor de burgers. Ernstige misdrij
ven tasten het welzijn aan. Om dat te
voorkomen is er politie. In die taken
ga je zo ver mogelijk. Maar niet: het
doel heiligt de middelen. Het is een
kwestie van beroepsethiek. De rech
ter controleert ons werk.”
De wettigheid van hypnose is vol
gens sommige juristen een hypothe
se. Nog nooit heeft een Nederlandse
rechter zich kunnen uitspreken over
de toepassing van hypnose door het
politieapparaat. In nog geen enkel
proces is de rechterlijke macht er
mee geconfronteerd geweest. En
daarmee staat volgens tegenstan
ders van de hypnose de deur op een
kier voor verdere experimenten.
sche schemertoestand”, een opgewekte bewustzijnsvernau
wing, waarin de gehypnotiseerde buitengewoon ontvankelijk is
voor suggesties, d.w.z.: de hypnotiseur kan buiten de gewone
zintuigelijke kanalen om gedachten bij de gehypnotiseerde
overbrengen. Hij kan de wil beïnvloeden door het opdringen
van bepaalde voorstellingen, gedachten en voornemens. Dit
leidt in de kermisexploitatie van hypnose of de show-business
vaak tot buitensporige optredens van het slachtoffer dat zich
belachelijk maakt. Maar dat is ook de bedoeling van de „ar
tiest”. De kwalijke gevolgen van dit soort vermaak zijn legio.
Hypnose is een serieuze zaak. Ze verkeert nog in een experi
menteel stadium. De wetenschap heeft zich er nauwelijks mee
bemoeid.
Ook bij de medische toepassing van hypnose schuilen latent
gevaren. Het psychisch evenwicht van de patiënt kan volgens
deskundigen worden verstoord. Het is niet uitgesloten dat de
gehypnotiseerde na het ontwaken uit zijn hypnose met zoge
noemde post-hypnotische suggesties blijft rondlopen. De gehyp
notiseerde kan dan nog opdrachten uitvoeren die tijdens de
hypnose door de hypnotiseur aan hem zijn opgedragen.
Ondanks de gecompliceerdheid van de hypnose schroomt de
Nederlandse politie niet om dit middel, weliswaar op basis van
vrijwilligheid, op getuigen uit te proberen. Verslaggever Taco
Slagter sprak hierover met voor- en tegenstanders.
d< boek, titel III. Alleen het eerste artikel van dit wetboek zou
de lading kunnen dekken, namelijk: Alles wat tijdens de straf-
vordering wordt aangewend moet door de wet zijn voorzien.
I Maar. de wet voorziet niet in het toepassen van hypnose bij
getuigen. Toch voelt niemand van het Openbaar Ministerie zich
geremd om voor deze omstreden methode haar toestemming te
gevet».. Hypnose is immers niet het onschuldige kermisvermaak;
het is een middel dat bepaalde dictatoriaal geregeerde landen
i gebruikep om hun tegenstanders tijdens verhoren door de
sommige artsen en nlet-medische therapeuten een methode om
psychosomatische klachten bij patiënten te genezen of te ver
lichten.
Om iemand ónder hypnose te brengen behoeft de hypnotiseur
geen arts of een magiër mei een tulband rond het hoofd te zijn.
Velen gelovènnog in de mystieke kracht van de hypnotiseur,
terwijl deskundigen beweren dat. een ieder de techniek van de
hypnose zich zélf kan aanleren. Het is zelfs mogelijk om je zelf
onder hypnose te brengen.
Hypnose berust op het principe om door middel van de
geluidsprikkel van de stem de andere zintuigelijke waarnemin
gen, niet ingericht voor het horen, uit te schakelen. De kenmer-
kpn van het bewustzijn van de gehypnotiseerde verdwijnen, hij
komt in een soort slaap terecht, waarbij alleen nog het onderbe
wuste wakker is. Dé hypnotiseur is nu in staat om lang vergeten
feiten los te wrikken, zelfs dingen die de gehypnotiseerde
verdrongen heeft, omdat zijn bewustzijn die wetenschap niet
kon verdragen.
Hypnose is volgens sommige deskundigen een „psyehiatri-
-1" 1-
»se worden gebracht. Als er ook
aar één procent kans bestaat dat
h getuige eventueel ook verdachte
ou kunnen zijn moet je er niet aan
éginnen.”
EO Maar stelt u zich nu eens voor
at een getuige onder hypnose,
aarbij hij alle natuurlijke rem-
ingen heeft losgelaten, iets ont-
xlt over een misdrijf dat hij zelf
ieft gepleegd, of iets vertelt over
n familielid dat bij de zaak die u
iderzoekt betrokken is, dan is die
Settelijke bescherming volgens ar-
\tTel 217 van het Wetboek van Straf -
ordering (het verschoningsrecht
W:
geen therapeutisch doel en valt der
halve buiten zijn beroep,” aldus de
arts-jurist.
Volgens hem zou uitsluitend een
politie-arts hypnose op getuigen mo.
gen toepassen omdat hij dan als
beëdigd opsporingsambtenaar kan
worden beschouwd. Maar dan nog,
vindt dr. Stekhoven, moet de politie-
psychiater als medicus in conflict
komen met zijn geheimhoudings
plicht en verschoningsrecht, die
hem in staat stellen het door de
patiënt in hem gestelde vertrouwen
te waarborgen.
„Bovendien,” zegt Stekhoven,
„zijn de gevolgen van deze methode
onvoorzienbaar om ze gewettigd te
achten ermee te experimenten.”
„Waar komen we terecht,” vraagt
deze deskundige zich af. „Wanneer
je onder hypnose verdrongen com
plexen boven water haalt dan moet
de patiënt ze goed kunnen verwer
ken, zo niet/ dan is hij er nog slechter
aan toe.” Volgens dr. Stekhoven zijn
de grenzen van het toelaatbare over
schreden. Hij heeft dan ook maar
één advies voor getuigen: begin er
niet aan.
die daarvoor hun toestemming geven, toe te voegen. In 1977
O Mi O - - -3 - -3 3 S t XZ t 4^
1.U-VW «•'«Z - ---.V.V.
verhoord terwijl ze onder hypnose waren:,
Over deze methode van vehoren zijn de meningert uiterst
verdeeld. Uit publikaties in Amerika ert West-Duitsland is vastij:
komen te staan dat de politie er voordeel van kanjfö&ben. Ook
Nederlandse politiekorpsen van diverse gemeentel, vinden de?
resultaten van hypnoseverhoren niet ongunstig. Maar hoe zit
het met de rechten van getuigen, verdachten en eventuele
derden. Of die gewaarborgd zijn is nog maar de vraag.
Tot nu toe is er omtrent dit fenomeen niets wettélijk geregeld-
De politie kan naar eigen inzicht haar gang gasin. De toestem
ming van de officier/ van Justitie van ï»ét arrondissement
waarin zo’n hypnoseverhoor plaatsvindt is voor de toepassing
ervan voldoende,
Artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering waarborgt
exact de vrijheid Waarin een verdachte Zijn verklaring moét
afleggen. Hij is zelfs niet tot antwoorden Verplicht. In tegensteb
ling tot de getuige die wel moet antwoorden, die niet de hulp
van een raadsman kan inroepen en voor wie de vrijheid waarin
hij zijn verklaring zou moeten afleggen niet expliciet is gérév
<»Ald in ha* Wetboek van Strafvordering, vierde afdeling, twee-
J Vindt u niet dat de privacy en
chtsbescherming van allen die bij
misdaad zijn betrokken op een
^toelaatbare manier worden aan
tast.
Knibbelaar: „Ik vind van niet,
aar je moet natuurlijk wel restric
ts aan zo’n verhoor verbinden, die
getuige moeten beschermen te-
n ontoelaatbaar handelen van de
|de van de politie.”
Hoe stelt u zich dat voor?
Knibbelaar: „De getuige moet zich
ijwillig beschikbaar stellen. De
iychiater die het verhoor afneemt
oet van uitmuntende kwaliteit zijn
zich wetenschappelijk in de hyp-
>se hebben verdiept. Er mag geen
•litiearts aan te pas komen. Te
nge en te oude getuigen mogen
jln Den Bosch moet de politie weer
P het idee zijn gebracht door publi-
ities uit Amerika, waar het een
•odnormale zaak is dat politie en
stitie zich bedienen van hypnose.
>k de korpschef van de Tegelense
litie, de criminoloog dr. J. M. H.
libbelaar, heeft er geen moeite
;e dat in de zaak-Hovens getuigen
der hypnose worden verhoord.
Knibbelaar: „De drie jaar die mij
g van het pensioen scheiden zul-
1 optimaal benut worden om de
lordenaars van Hovens voor de
chter te brengen. De daders zullen
j vinden. Moord heeft bij mij de
ogste prioriteit. We moeten voor
men dat een tweede agent wordt
ergeknald.”
,Ik ben het met u eens dat ik extra
motiveerd ben omdat het een poll
man uit ons korps betreft. Maar u
ig daar niet aan verbinden dat we
e middelen aanwenden om de da-
rs te pakken te krijgen. Enerzijds
it de democratische rechtsorde
t we alles doen om de zaak tot een
lossing te brengen en aan de an-
re kant mag je van de politie ver-
ichten dat ze fair play speelt. Als
tuigen zich vrijwillig beschikbaar
mallen om onder hypnose een ver
jaring af te leggen dan noem ik dat
-prlijk spel.”
informatie voor de politie nog wel aanwezig zijn maar getuigen
kunnen het, gezien de tijd die na het misdrijf is verstreken, niet
meer reproduceren.
De toepassing van hypnose is bij uitstek het middel om bij
mensen die daar ontvankelijk voor zijn toegang te krijgen tot de
schatkamer van hun geheugen: het onderbewuste.
De Nederlandse politie kwam onlangs op het idee dit middel
als een extra ditnensie aan de verhoortechnieken, voor getuigen
die daarvoor hun toestemming geven, toe te voegen. In 1977 en - - ---
1978 heeft de Nederlandse politie in zes gevaljen getuigen veiligheidspolitie op de knieën te krijgen. Wel is hypnose
V*m M warn MAM 4-aam
psychosomatische klachten bij patiënten te genezen of te
