Bezinning over selectie rond het strafrecht
I
JOSHUA NKOMO KAN NIET MOEDELOOS WORDEN
ieuw
ter sprake
I
Congres ter
i/i in o*
van de misdaad
I'
door Fred Sanders
door Jan Kuys
I
Zwarte opinie
Ruzie
uïr
rMi!
-
L 1
i:
et weil
osti hi
laartje
oon, r
V
Ei
■Hfl
SF
Joshua Nkomo, 60 jaar oud, zat licht onderuit gezakt in een van de VIP-kamers
op Schiphol. Het bezoek aan Nederland van de medeleider van het Patriottisch
Front, zat erop. Rond de tafel zaten de leden van zijn delegatie allemaal leden
van Nkomo’s eigen partij, de ZAPU. De beide Rhodesische bevrijdingsbewegin
gen ZAPU en ZANU, de laatste onder leiding van Robert Mugabe, zijn verenigd in
het Patriottisch Front, maar opereren meestal los van elkaar.
Hoewel een volksgezegde het tegendeel beweert, leert een nuchtere beschou
wing, dat misdaad voor een grote groep mensen wel degelijk loont. Een niet klein
gedeelte van de Nederlandse bevolking verdient een goedbelegde boterham aan
alle zaken, die volgens officiële regels niet door de beugel kunnen Grof ingedeeld
zijn er vier groepen mensen, die zonder de misdaad een aanzienlijke aderlating in
hun inkomen zouden ondergaan of zelfs geheel werkloos zouden worden
i dl
IB
Rw
'-ittti
Vrijheidsstrijd is een stuk
van mijn leven geworden’
Iden va
I
I
e sp
1
^3
IJ
Het akkoord van 3 maart jl. over de
„interne regeling” van de Rhodesische
problemen, vertoont diverse gebreken.
Maar het belangrijkste gebrek is dat de
rond 350.000 blanke Rhodesiërs 28 van de
100 parlementsleden zullen mogen kiezen.
De ruim 6 miljoen zwarte inwoners kiezen
de overigen. Een meerderheid 72 tegen 28
dus, maar voor elke belangrijke maatregel
is een meerderheid van driekwart vereist,
75 stemmen dus. En de blanke parlements
leden, allemaal partijgenoten van lan
Smith, gezien zijn totale verkiezingsover
winning van vorig jaar, zullen, zo mag men
vrezen, elke belangrijke hervorming blok
keren.
Er moeten, volgens het akkoord van 3
maart, dit jaar nog verkiezingen worden
gehouden, maar het lijkt niet waarschijn
lijk dat de uitslag daarvan progressiever
zal uitvallen dan die van vorig jaar sep
tember. Trouwens, Nkomo gaf tijdens zijn
bezoek te kennen in het geheel geen bood
schap te hebben aan de „progressieven”
zoals de National Unifying Force, die zich
onder de blanke Rhodesiërs manifesteren
en die trouwens vrijwel geen aanhang krij
gen.
Het wantrouwen van Nkomo tegen elk
gescharrel met het stemrecht van de zwar
te bevolking (los van de vraag wat hij of
Mugabe straks zal doen wanneer zij een
maal de macht hebben), is overigens meer
dan begrijpelijk. Uit de historie van Rho-
desië komt naar voren dat letterlijk vanaf
1897, het jaar waarin de British South
African Chartered Company van Cecil
Rhodes het gebied onder controle had, de
discussies over de economische (landbe
zit!) en politieke rechten van de zwarte
bevolking hebben gewoed. Steeds zijn er
Britten geweest (aanvankelijk vooral het
Colonial Office) die Rhodes en zijn opvol
gers onder pressie zetten om de zwarte
bevolking meer rechten te geven. Steeds
stonden er op het laatste moment Britten
op, die de belangen van de merendeels
niet bijzonder kapitaalkrachtige kolo
nisten veilig stelden, zoals in de jaren ’80
Ian Douglas Smith.
de emancipatie van de zwarte volken in
Rhodesië-Zimbabwe. Wordt hij nooit eens
moedeloos?
In de VIP-kamer op Schiphol, het glas
jus d’orange in de hand, duidelijk ver
moeid na een inspannend bezoek aan een
land dat hem totaal vreemd moet zijn,
begint Nkomo om die vraag te lachen. Een
interview geeft hij niet, maar het kat-en-
muisspel met de westerse pers amuseert
hem kennelijk zo, dat hij niet weigert een
gesprek te beginnen.
„Ik kan niet ophouden, moedeloos wor
den. De vrijheidsstrijd is een deel van mijn
leven geworden. We zijn in oorlog, en zoals
bij elke oorlog hoop je dat hij morgen
afgelopen is. Maar zo lang dat niet het
geval is, zal ik doorvechten, zolang ik er de
energie voor heb”.
vervolgen. Zijn speelruimte krijgt hij on
der andere via de vage term „gronden aan
het algemeen belang ontleend” en is dus
zeer ruim. De rechter oordeelt op grond
van de hem voorgelegde informatie over
de schuld van de verdachte. Zijn uitspraak
is gebaseerd op een afwegen van de feiten.
De politie tenslotte is belast met het
opsporen van alle strafbaar gestelde han
delingen. Voortdurend wordt zij gedwon
gen beslissingen te nemen over de straf
baarheid van een handeling. Vanwege de
vele soorten handelingen is dat geen een
voudige zaak. Ook hier moeten keuzen
gemaakt worden.
Tijdens het congres in Amsterdam zal
voornamelijk gesproken worden over de
vraag of de mogelijkheid tot selectie door
ook al rekening gehouden hebben, bewifl
het inlassen van een politiek forum tl
afsluiting van het tweedaagse gebeurd
De wel eens gehoorde bewering, dat
tenschap en politiek niets met elkaar
maken hebben, lijkt althans voor sommi!
kriminologen niet op te gaan.
Nkomo zelf was al in 1952 in een (betrek
kelijk) hoge functie betrokken bij de dis
cussies over de politieke en andere rechten
van de zwarte bevolking. In die jaren wer
den verschillende conferenties gehouden
over de oprichting van de Federatie van
Noord- en Zuid-Rhodesië en Nyassaland
(Zambia, Rhodesië - Zimbabwe en Mala
wi). Dezelfde Joshua Nkomo maakte toen
deel uit van de delegatie van de Zuidrho-
desische premier Huggins. Hij was uitge
kozen om de „zwarte opinie” te vertolken.
Nkomo was tegen de federatie (de grond
wet ervan leverde voor de zwarte bevol
king geen werkelijke vooruitgang op). De
federatie kwam er toch in 1953 en viel tien
jaar later weer uiteen. Nu, na 25 jaar, is
Nkomo nog steeds bezig met de strijd voor
Nkomo zit zichtbaar te genieten als ik
hem een knipsel laat zien uit de Times,
waarin wordt bericht over de eerste ruzie
ïrv
In bijgaand verhaal een beschou
wing over de mogelijke betekenis van
de kriminologie aangaande de proble
men rond het strafrecht.
De Nederlandse kriminologen ko
men donderdag 8 en vrijdag 9 juni in
De Vrije Universiteit te Amsterdam
bij elkaar om te praten over „Beslis
singsmomenten in het Strafrechtelijke
Systeem”. Dat is namelijk de titel van
een congres, dat georganiseerd wordt
door de Nederlandse Vereniging van
Kriminologie. De vereniging organi
seert het congres teneinde meer duide
lijkheid te krijgen over de meningen
die bij de Nederlandse kriminologen
over dit onderwerp leven.
Kriminologie is in Nederland een
betrekkelijk jonge telg van de univer
siteit. De strafrechtsdeskundige Wil
lem Bonger gaf vanaf 1922 ook colleges
in „de leer van de misdaad”. In de
dertiger jaren kregen verschillende
hoogleraren strafrecht de opdracht het
vak kriminologie in hun onderwijspro
gramma op te nemen. Tot 1968 bleef
de situatie ongewijzigd: kriminologie
was en bleef een aanhangsel van het
strafrecht. Toen werd aan de Vrije
Universiteit van Amsterdam een apar
te hoofdrichting in de kriminologie
ingesteld. Eerst weliswaar nog als on
derdeel van de zogenaamde vrije stu
die - richting in het recht, later ook als
specialisatie van het vak sociologie.
Nkomo was tevreden over zijn bezoek
aan Nederland. Niet dat hij geweldige re
sultaten heeft bereikt geen vaste toezeg
gingen over steun maar dat lag ook niet
in de verwachtingen. Maar hij heeft, dank
zij de begeleiding door de Tanzaniaanse
ambassadeur Mahmud Rattansey, een ont
vangst op niveau gehad. De onenigheid
tussen de verschillende bevrijdingsbewe
gingen, in Zuid-Afrika, maar vooral ook in
Rhodesië-Zimbabwe, blijven een bron van
speculaties voor de westerse pers. Nkomo
zelf weigerde ook maar enige uitlating te
doen die verder voedsel zou kunnen geven
aan de berichten over een dreigende
scheuring in het Patriottisch Front. Hij gaf
te kennen een uitlating van Mugabe („Zim
babwe wordt een marxistische eenpartij-
staat”) onjuist en onverstandig te vinden,
maar zei dat niet met zoveel woorden.
In Den Haag zijn bij die gelegenheid
geen woorden gevallen die nieuw voedsel
zouden kunnen geven aan de geruchten
over Amerikaanse pogingen een wig te
drijven tussen Nkomo en Mugabe. Fel
wees Nkomo elke suggestie af als zou hij,
eerder dan Mugabe, bereid zijn tot samen
werking met degenen die nu in Salisbury
(formeel) de macht delen: Ian Smith, Abel
Muzurewa, Ndabaningi Sithole en Chief
Chirau. Het lijkt ook niet waarschijnlijk
dat Nkomo zich zal laten verleiden tot een
halve oplossing van het Rhodesische con
flict.
De AABN geldt als communistisch
beïnvloed (de CPN), het KZA is van
zelfsprekend ook links, maar zit niet
vast aan een partij. De AABN werkt
„aan de basis”, zoals dat heet, probeert
jonge arbeiders, scholieren en studen
ten via directe acties te betrekken bij
de strijd tegen de apartheid. „Bij al dat
werk komen we nooit mensen van het
KZA tegen”, zegt een AABN-werker
fel. Het KZA, een van de best georgani
seerde actiecomités in Nederland, be
roemd geworden door de boycot tegen
de Angola-koffie, de eerste actie van
die soort in Nederland die volledig
slaagde. De Boycot Outspan Actie
politiek verwant met het KZA heeft
nooit het succes van de Angola-
koffieboycot kunnen evenaren.
Tegenwoordig houdt het KZA zich
vooral bezig met het zeer nauwlettend
volgen van de gebeurtenissen in zuide
lijk Afrika, het geven van reacties op
die gebeurtenissen en het pogen de
Nederlandse publieke opinie via pu-
blikaties en advertenties duidelijk te
maken wat er in zuidelijk Afrika aan
de hand is.
Sindsdien is de belangstelling voor
de kriminologie alleen nog maar toege
nomen. Dit blijkt niet alleen uit het
nog steeds groeiende aantal studenten,
maar ook uit de felle reakties op door
kriminologen gepubliceerde onder
zoeksresultaten. Met name de bewerin
gen van Riekent Jongman enkele
maanden geleden, dat de rechter stren
gere straffen oplegt aan jeugdige wets
overtreders uit de arbeidersklasse dan
aan jongelui afkomstig uit beter gesi
tueerde kringen voor hetzelfde ver
grijp, hebben nogal wat discussiestof
doen opwaaien. Ook de plannen van
prof. Buikhuizen om hersenonderzoek
te gaan doen bij wetsovertreders heb
ben in brede kringen tot een soms felle
discussie geleid.
Illustraties uit „De criminele ordonnantiënvan dr. M. van de Vrugt, uitgegeven door de Walburg Pers
in Zutphen. We zullen hier later meer aandacht aan besteden
Studenten kunnen zich na het afleggen
van het kandidaatsexamen in het
recht of in de sociologie verdiepen in
alle facetten van „het afgekeurde ge
drag” en de maatschappelijke controle
daarop.
op de leiders van de vijf frontlij nstata
(Angola, Botswana, Zambia, Tanzania ei
Mozambique) steeds groter. Britten ej
Amerikanen streven naar een conferentii
op korte termijn, waaraan naast zijze
ook Ian Smith, Muzurewa, Sithole en Cl
rau deelnemen, met tegenover zich Nkon
en Mugabe.
Geen van de Rhodesisiche deelneme
heeft tot nu toe enthousiasme getoon
Maar wanneer de berichten juist zijn dl
de leiders van de frontlijnstaten geno<
krijgen van de onrust aan hun grenzen
van plan zouden zijn Nkomo en Mugabe|
dwingen tot deelname aan een conferenl
ziet het er voor de Brits-Amerikaai
plannen heel wat beter uit.
Op de eerste plaats moeten de mensen
genoemd worden, die van het misdaad
plegen hun beroep gemaakt hebben. Met
nu eens meer en dan weer minder succes
zoeken zij langs professionele en amateu
ristische paden de weg naar snelle rijkdom
en/of status. Soms is de spanning van het
ongeoorloofde een extra uitdaging om zich
in deze branche een positie te verwerven.
Een tweede groep vormen auteurs van
allerlei slag, waaronder schrijvers in ob
scure rioolblaadjes tot vaklieden van de
gerespecteerde pers. Ook behoren hiertoe
de vele romanschrijvers, die in het maat
schappelijk „afgekeurde gedrag" een
nooit opdrogende bron van inspiratie vin
den. De professionele bestrijders van het
afgekeurde gedrag danken eveneens hun
inkomen aan het overtreden van regels
door hun medemensen. De vierde groep
wordt gevormd door beoefenaars van de
wetenschap. Daartoe behoren onder ande
re strafrechtsdeskundigen, kriminologen,
sociologen enzovoorts.
Vertegenwoordigers van beide laatste
groepen gaan zich tijdens een tweedaags
congres in Amsterdam bezinnen over „be
slissingsmomenten in het strafrechtelijk
systeem”. De keuze van het thema hangt
samen met de belangstelling van de Neder
landse Vereniging voor Kriminologie voor
het optreden van strafrechtelijke functio
narissen. Dit onderwerp is gekozen, omdat
de kriminologen in de loop der jaren de
problemen rond kriminaliteit op een ande
re manier zijn gaan benaderen.
was gebleken, dat jongeren uit de lage:
milieus door het beslissingsbeleid van c
politie en van de Officier van Justitie ec
grotere kans lopen met de rechter in aai*
raking te komen dan jongeren uit de betf
re milieus.
Dat de toegepaste selectieprocessa
vooral in het nadeel werken van mensefr
die in de maatschappij op de laagste tre®
van de maatschappelijke ladder staaft
vindt de kriminoloog Herman Bianchi nifc
verwonderlijk. In zijn opvatting is selecfyorden.
onlosmakelijk verbonden met politiek. K
selecteren van handelingen op basis va
strafwetten, die via politieke processen tl
stand gekomen zijn, kan volgens hem ni<
anders dan politiek van aard zijn. Nadrul
kelijk wijst hij in een artikel in De Groei
van 24 mei op het feit, dat moord, roof t
diefstal wel in de strafwet zijn opgenomet
maar dat gelijksoortige handelingen a'.
het maken van een neutronenbom en M
vernielen van de binnenstad van Amstel
dam niet in de wet zijn opgenomen. Dc
het voorleggen van deze stellingname ai
het congres kunnen de verzamelde de
kundigen niet om de politieke problenijs 20u
tiek heen. Dat de organisatoren daarm^Un
toaren
joel, dj
!3ruk m
'Veeteelt
ben al:
Maar
ie hav
Oorspronkelijk was de aandacht van
kriminologen volledig gericht op de indivi
duele dader van een kriminele handeling.
Door de persoon zelf én door de omstan
digheden, waaronder de misdaad ge
pleegd was, te bestuderen hoopten de we
tenschapsbeoefenaren de oorzaken van
kriminaliteit te ontdekken. Onderzoekin
gen wezen echter uit, dat lang niet alle
strafbare handelingen tot een veroorde
ling door de rechter leiden. Veel kriminali
teit komt niet boven water. Dit leidde tot
het inzicht, dat het handelen van de indivi
duele dader hooguit een vingerwijzing kan
zijn voor het vóórkomen van krimineel
gedrag. De echte oorzaken moeten in een
veel breder verband gezocht worden. En
kele Amerikaanse theoretici poneerden de
voor de hand liggende stelling, dat in het
opstellen van regels de wortel van krimi
naliteit gezocht moet worden. Want: zon
der regels is ook het overtreden van regels
niet mogelijk. Deze regels, vastgelegd in
het strafrecht, oefenen een selectieve wer
king uit. Daarin wordt namelijk bepaald,
welke handelingen fout en welke handelin
gen goed zijn. Het uitgeselecteerde foute
handelen wordt kriminaliteit genoemd.
Zowel wetenschapsbeoefenaars als
strafrechtelijke functionarissen zijn het
erover eens, dat bij het nemen van beslis
singen tijdens de strafrechtelijke procedu
re voortdurend gekozen moet worden uit
een reeks van alternatieve mogelijkheden.
Dat begint al bij de totstandkoming van
strafwetten. Strafwetten zijn het resultaat
van politieke processen, waarin onder
scheiden belangen tegen elkaar worden
afgewogen. De heersende politieke struc
tuur is op een bepaald moment beslissend
welke handelingen wel en welke handelin
gen niet in het strafrecht worden vastge
legd
Ook in het vervolgingsbeleid worden
keuzen gemaakt. De officier van justitie,
die op basis van het strafrecht tot vervol
ging van handelingen kan besluiten, heeft
het recht om in sommige gevallen niet te
jonge wetsovertreders uit de arbeider^, tochl
klasse voor dezelfde overtredingen zwaa
dere straf soorten opgelegd krijgen dan u Roe] e
betere milieus afkomstige jongeren. Daa>an de
uit trok hij de conclusie, dat de rechter fen we
het beoordelen van bepaalde overtredi bwond<
gen verschillende maatstaven aanlegt. He hout
zo vaak gepropageerde gelijkheid van hftooie d
recht werd door Jongmans bevinding(|oel wai
ter discussie gesteld. Temeer, omdat Vertrek
eerdere onderzoeken van Jongman ree jepzooi
Ze wi
rergeg;
ge mei
ied is.
en alt
Oemd,
tot eei
Jor je
'e naai
1 broo<
in woi
onderwerp eerder regel dan uitzonderi#ten
zullen zijn.
De
Riekent Jongman zorgde ongeveer eel°or
jaar geleden voor opschudding, toen hij ;rtrekj<
resultaten bekend maakte van een onde enswa:
zoek naar het straftoemetingsbeleid vs
de rechter. Jongman had gevonden, d 'eegenc
Veele,
attelan
Uyn is
lan woi
i was V(
prdam.
'stand,’
scheid
uur ges
ing met
u eenm
Roel v;
en vers
n verko
Brsiteit
hpieren
Ir. En
*\ren ge
emocra
laats w.
Ia zijn r
eerde h
|jd: „En
Onder
hief hac
te deg
strafrechtelijke instanties een verworvidrie
goed, een noodzakelijk kwaad dan wel e#annen
uitwas van het systeem is. Het ligt voor i >cht, h
hand, dat politieke uitspraken over lizend
ze
rug va
Groningse kriminoloog professS-De Vai
De Nederlandse actiegroepen die
zich met zuidelijk Afrika bezighouden
(Komité Zuidelijk Afrika, onder lei
ding van dr. Sietse Bosgra en Anti
Apartheidsbeweging Nederland) kun
nen voldaan zijn. Nkomo heeft de on
vermoeibare werkers van de comités
een hart onder de riem gestoken door
zijn komst en door de indringende uit
eenzettingen die hij in kleine kring
heeft gehouden over de actuele poli-
tiek-militaire situatie in Rhodesië-
Zimbabwe.
Zoals steeds wanneer er belangrijke
zaken aan de orde zijn, vergaten het
KZA (het vroegere Angola-comité) en
de AABN hun onderlinge verschillen.
afgaand aan de officiële machtsover
dracht op 31 december, onmogelijk zullen
maken.
De militaire aanwezigheid van het Patri
ottisch Front in Rhodesië zou natuurlijk
nog veel duidelijker zijn wanneer er wer
kelijk sprake was van „bevrijd gebied”,
waar de PF-mensen permanent aanwezig
zouden zijn. Naar hét schijnt, bestaan er
plannen in die richting, maar Nkomo wil
er niet over praten.
Het bevrijde gebied zou ergens in het
noordoosten van Rhodesië moeten worden
gevestigd. Volgens berichten uit Lagos zou
de Nigeriaanse regering zich al bereid heb
ben verklaard materiaal en troepen te le
veren om te helpen bij de verovering. De
Nigerianen zouden met name bereid zijn
tot militaire steun aan het Patriottisch
Front, omdat zij willen voorkomen dat
vanuit het nabije Angola Cubaanse troe
pen hun intrede zouden doen in de strijd in
Rhodesië.
Intussen wordt de Amerikaans-Britse
pressie op Nkomo en Mugabe, maar ook
De Angolese leider Agostinho Neto, ti
rug uit Moskou, geeft overigens niet vi—
tekenen van aanhankelijkheid aan
Brits-Amerikaans plan ook. De rol vsB^B_B
Moskou in het geheel is trouwens niet
duidelijk. Nkomo beweert dat hij de mij
taire hulp uit Oost-Europa graag ad
vaardt, ontkent niet dat er bepaalde voos
waarden aan verbonden zijn, maar la; |n Ó6
tussen de regels blijken dat een onafhal
kelijk Zimbabwe een ongebonden koel
zal varen.
In Afrika is de politieke logica meesu
vrij rekbaar het is dan ook niet uitgesl
ten dat binnenkort inderdaad in New Yoii
of waar dan ook wordt geconfereet/yggrjg
over de toekomst van Rhodes!^
Zimbabwe. Het is ook niet uitgesloten r!
zo’n conferentie meer oplevert dan de flol
van Genève, eind 1976. Er is eigenlijk ma4
één voorwaarde: de Britse regering diei
zijn verantwoordelijkheid voor de situat|QQf
in Rhodesië te aanvaarden en onderhandt
lingen aan te gaan, in plaats van te probT
ren een soort onpartijdige arbitersrol i
willen vervullen, alsof men niet de eerst
verantwoordelijkheid draagt voor wat f
de kolonie Rhodesië gebeurt. De over
dracht van een kolonie aan de autochtor
bevolking kan enigszins rommelig verl*
pen. Nederland kan ervan meepratef
Maar het is een fase in de historie, wa(!
men de koloniale bevolking doorheer
moet, met alle „chaos” vandien. 1
tussen de blanke en zwarte ministers in het
nieuwe Rhodesische kabinet van lan
Smith. „Ze (de zwarte ministers) willen net
doen alsof ze iets te zeggen hebben. Het
zijn niet anders dan meelopers van
Smith”, zegt hij.
Het gesprek wordt abrupt beëindigd
wanneer ik Nkomo een ander knipsel
voorleg. Uit Dar-es-Salaam en Salisbury
komen berichten dat het Patriottisch
Front hët plan zou hebben een deel van
Rhodesië nu werkelijk te gaan bezetten.
Tot nu toe hebben de (nog steeds niet
gezamenlijk opererende) legers van ZAPU
en ZANU, het Zipra én het Zanla, zich
beperkt tot guerrilla-aanvallen.
Aanslagen die ertoe hebben geleid dat
vrijwel heel Rhodesië onveilig gebied is
geworden, die de haat van veel blanken
tegen de zwarte „terroristen” tot grote
hoogte hebben aangewakkerd. Een „ter
reur” die wellicht Ian Smith ertoe
heeft gebracht enige concessies te doen
aan zijn „gematigde” zwarte leiders en die
zeker ordentelijke verkiezingen, voor-
Joshua Nkomo samen met Robert Mugabe (links)
z
’IE
