s
msterdam houdt adem in
Chaos verwacht
bij sluiting in juli
seal.
Jb
71
door Theo Klein
9
Psychische klachten
j
De grote klap
IS?
lor Cli-I
(Olasse
l Inter-
HaarJ
13.
Wijken werkeloos
Aanpassing
o
l«nq
booi
Ogenschijnlijk is er niets aan de hand in Amsterdam-Noord. Op de nieuwbouw-
ierf van de Nederlandse Dok en Scheepsbouw Maatschappij wordt de kiel gelegd
oor een groot containerschip, de reparatieafdeling is goed bezet, alle 3000
'erknemers zijn volop aan het werk. ,,Op het moment zouden we eigenlijk nog wel
'at mensen kunnen gebruiken”, beweert een van de NDSM-ers die we spreken,
egen de lunchpauze dollen enkele gastarbeiders wat met elkaar, voor ze zich
aar de kantine begeven. Het zonnetje schijnt vrolijk op de 120 hectare grote
edrijfsterreinen. Maar de schijn bedriegt. Achter dat zonnige decor stijgt met het
arstrijken van de dagen de spanning. Als een zware donderwolk hangt de
reiging van sluiting boven de werf. De NDSM staat met één been in het graf. En
Is het aan de regering Van Agt en de leiding van het Rijn-Schelde-
erolmeconcern (waarvan de Amsterdamse werf deel van uitmaakt) ligt, dan trekt
et Amsterdamse bedrijf binnenkort ook het andere poot bij. Want zij zijn er van
vertuigd dat er in ons land slechts plaats is voor één werf, die grote schepen kan
ouwen en dat is de VDSM (Verolme) op Rozenburg. Rond 1 juli moet de
eslissing vallen, Amsterdam houdt de adem in.
r U
at a
schi
ili
lai
te
Ma.
ingi
ir
in
DSM
een
een m
et graf
I
7
igen zich echter nooit met die Rotterdamse samenwerking
Fusies zijn kenmerkend voor het naoorlogse bestaan van
NDSM. In 1946 al ging de gehavende Nederlandse
Het productieproces van de secties (de
len) is indrukwekkend. Op een soort rol-
baan van zo’n 150 meter worden de tot 150
ton zware sectoren in serieproductie gefa
briceerd. Het resultaat is een groot aantal
mootjes, waarin zelfs de leidingen al zijn
verwerkt. Buiten tilt een 60 meter hoge
kolossale kraan (de witte letters NDSM
torenen hoog boven Het IJ) de secties op
de werf, waar ze aaneen worden gelast, als
ging het om een blokkendoos.
Jac Nijman, 32 jaar werkzaam bij
NDSM en gekozen lid van de Onderne
mingsraad weigert aan te nemen dat er
geen andere mogelijkheid dan sluiting is.
„Hèt is onzin te beweren dat de Verolme-
werf op Rozenburg beter geoutilleerd zou
zijn,” deelt hij vooraf mee, „de NDSM is
niet minder, maar anders dan de VDSM.
Eigenlijk hebben we hier altijd een werf
gehad voor de bouw van middelgrote sche
pen. Pas na de Suezcrises zijn we overge
gaan op de productie van mammoettan-
kers. Maar ook toen bouwden we in feite
niet één groot schip, maar twee middelgro
te, want een supertanker kon hier niet in
een stuk worden gemaakt, dus fabriceer
den we twee helften die later aan elkaar
werden gelast. Wij zijn daar internationaal
zeer bekend om geworden. Nu nog passen
Franse en Schotse werven dat systeem
met behulp van onze technici toe. „We zijn
steeds ten onrechte bij de grote scheeps
bouw ingedeeld. We hebben nu recht op
voor de scheepsbouw en de zware metaalindustrie van het
kabinet Van Agt. De ministers willen op basis van dat plan
950 miljoen fourneren. Er zullen desondanks 6000 arbeids
plaatsen in scheepsbouw en zware metaal moeten verval
len.
De regering fietste daarmee dwars door het bestaande
overleg. Vooral de voorgenomen sluiting van de NDSM
veroorzaakte een golf van protest. Minister Van Aardenn^
verklaarde later in de Tweede Kamer dat hij er geen bezwaar
tegen heeft wanneer de leiding van RSV het werk aan grote
schepen over twee bouwplaatsen wil verdelen, als het maar
niets meer kost. De Raad van Bestuur van Rijn- Schelde-
Verolme heeft tot op heden laten blijken daar echter weinig
voor te voelen.
In april presenteerde de ondernemingsraad van de NDSM
een alternatief plan, waardoor de Amsterdamse nieuwbouw-
werf in staat zou worden gesteld op een laag pitje door te
werken in afwachting van betere tijden. De vakbonden stel
den zich op achter het NDSM-ontwerp, maar in Rotterdam
werd het zonder meer van tafel geveegd. Het NDSM-voorstel
gaat er namelijk vanuit dat een deel van het werk dat volgens
de RSV en regering voor VDSM is bestemd in Amsterdam
wordt verricht. Bovendien zouden er middelgrote schepen en
wellicht werk aan oorlogsbodems aan de NDSM moeten
worden toegewezen. De middelgrote scheepsbouw bleek
echter op grond van vorig jaar gemaakte afspraken bijna
helemaal aan Van der Giessen-De Noord in het Rijnmondge
bied toe te moeten vallen, terwijl de RSV er niet over peinst
om oorlogsbodems in Amsterdam te bouwen.
Het NDSM-plan zette in de Rijnmond vooral kwaad bloed
omdat er daardoor in het Waterweggebied nog enkele hon-
blijvc
voor
voorbeelden onderstreept. We bezoeken
een tweetal zichtbaar nieuwe loodsen,
waar de secties onder meer worden gespo
ten. In de grote productiehal werken twee
uit 1976 daterende kranen met een totaal
hefvermogen van 150 ton. Daar staat ook
een enorme machine waarmee staalplaten
volautomatisch van roest en walshuid
worden ontdaan en gespoten. „Dat appa
raat staat er nog geen jaar. Er is hier
steeds in vervangingen geïnvesteerd. Het
beleid van de NDSM is altijd tijdig aange
past aan de ontwikkelingen op de scheeps-
bouwmarkt. Wanneer de NDSM dicht
moet, dan moet dat allemaal weg tegen
sloopwaarde,” verzekeren verschillende
NDSM-ers ons.
Al sinds 1968 (toen het voortbestaan
van de NDSM voor het eerst ter sprake
kwam bij de fusie met Verolme) opereren
in Amsterdam en omliggende gemeenten
comité’s „tot behoud van de werkgelegen
heid in de scheepsbouw.” In die actiegroe
pen zitten zowel NDSM-ers als inwoners
die niets met de fabriek van doen hebben.
tege
iann<
'ice
14731
eve
bri
leat
671
44
tht
?ts<
im) ge
net het
uren.
orn e
021
□SMa1
>rk(
lar
ird O]
de r
jd be-
soorten
grand
ie van
si. bin-
n. Voot
belt u
Veldman deelt de vrees van PvdA-
kamerlid Arie van der Hek dat de regering
en de RSV-top nu al uitgaan van de slui
ting van de NDSM-nieuwbouw. De beslis
sing om de bouw van vier koelschepen aan
Van der Giessen-De Noord toe te wijzen,
terwijl de NDSM lange tijd op de nomina
tie stond, wijst on tegenzegelijk in die rich
ting. Langzaam maar zeker lijken de Am
sterdammers op de grote klap te worden
voorbereid. Veldman vindt het ook ver
dacht dat concrete reacties op het alterna
tieve plan van de NDSM uit de politieke
hoek tot op heden uitbleven. Hij zegt: „We
hebben genoeg ervaring uit het verleden
om te weten wat dat kan betekenen. We
hebben op dat terrein bij vorige fusies
genoeg geleerd.” Klaas Veldman maakt
zich vooral zorgen over het gevoel van
machteloosheid en wantrouwen in bij
voorbeeld de mogelijkheden van het parle
ment, dat bij veel NDSM-ers overheerst.
„Als we onze strijd stoppen, dan gaat de
werf zeker dicht,” zei NDSM-nieuw-
bouwdirecteur ir. Herfst eind mei bij'de
tewaterlating van een containerschip.
Veldman kan zich daar volmondig bij aan
sluiten. „Daarom proberen wij de mensen
er van te overtuigen dat we vast moeten
houden aan de overlegstructuren zoals die
nu eenmaal in de maatschappij bestaan. In
laatste instantie zouden we nog naar de
rechter kunnen stappen. Als het geloof
daarin verdwijnt, dan krijgen de radicale
elementen die andere methoden voorstaan
de overhand.”
Over wat dat zou kunnen betekenen
doen de wildste verhalen de ronde. Er
zouden zelfs plannen zijn om de schepen
die bij de NDSM liggen te bezetten. Veld
man: „Ik ga er van uit dat de mensen nu
bereid- zijn te wachten op wat er rond 1 juli
wordt beslist. Draait het alsnog op sluiting
van NDSM uit, dan is natuurlijk het hek
van de dam. Ik zou niet weten wat er dan
gebeurt, maar ik ben bang dat het een
chaos wordt”.
Sinds de regering op 20 maart haar
plannen voor de scheepsbouw en de zware
metaalindustrie bekendmaatke, zijn er
tientallen initiatieven genomen om de
RSV-bazen en de regering van het voorne-
znen af te brengen de Amsterdamse nieuw-
oouwwerf te sluiten. Het Amsterdamse
gemeentebestuur, gesteund door de omlig
gende gemeenten en de provincie Noord-
Holland noemde sluiting van een zo be
langrijke industrie als de scheepsnieuw-
bouw rampzalig Voor Amsterdam en om
geving. Vooral in Tuindorp-Oostzaan, Am-
sterdam-Noord, Landsmeer en Purmer-
end worden door die maatregelen hele
cwijze, scheepsbouw geschreven. De laatste jaren praten
scl
De comité’s zetten zich door middel van
acties en overleg met alle betrokken in
stanties op hun manier in voor behoud van
de werkgelegenheid. „Omdat”, zo legt Ber-
tus van der Kuil namens de gezamenlijke
groepen uit, „we ons realiseren dat sluiting
van de NDSM niet alleen gevolgen voor de
werknemers en voor de toeleverende be
drijven zal hebben, maar voor onze hele
samenleving.”
Van der Kuil noemt het ook een ramp
wanneer de NDSM de poorten zou moeten
sluiten. Hij zegt: „Men kan nu al op velerlei
terreinen merken hoezeer de onzekerheid
bij de mensen doorwerkt. De artsen mer
ken het aan de psychische klachten, de
onderwijzers aan de kinderen die slechter
leren door de problemen thuis en natuur
lijk wordt het duidelijk in de sociale bege-
leidingssector.” Dat zoveel mensen juist
door de dreigende opheffing van de
NDSM geschrokken zijn, komt door de
markante positie die de werf tientallen
jaren heeft ingenomen. De NDSM was
voor de Amsterdammers een stalen zeker
heid, de trots van de haven. De herinnerin
gen aan grote tijden van weleer zijn nog
ichtséén werf i
wüe^wam fa
hg lp Amsterdai
in water l
lenjj.aa
k Regering en
►AjiquWatieypl
Hoe gemakkelijk men zich in Amster
dam aanpast aan de vraag op de markt,
bewijst volgens hém de productie van de
meest uiteenlopende typen in de afgelopen
jaren. Tussen 16 reuzentankers door wer
den er onder meer 14 Noordzeepontons,
een pijpenbegraver en enkele container
schepen afgeleverd. Bovendien is het mo
gelijk om op de Amsterdamse werf sche
pen ingrijpend te laten verbouwen. Tan
kers kunnen worden omgetoverd tot steen-
storters, om een voorbeeld te noemen.
Tijdens een rondleiding over het bedrijf
worden Nijmans woorden met praktijk-
ilijkhe,
liet d
B.V..
3.
en de hoge prijzen in Nederland. De orders die nog in de
reld te vergeven zijn gaan ons land meestal voorbij, omdat
schepen bijvoorbeeld in Japan goedkoper gefabriceerd
nnen worden. In die landen bleef de prijs relatief lager
der meer omdat de overheid bereid was enorme bedragen
i onzede scheepsbouw te steken.
annerEr z^n in Nederland heel wat rapporten over de situatie in
zijze scheepsbouw geschreven. De laatste jaren praten over-
:hepi ld, werkgevers en werknemers in de Beleidscommissie
t. Ons heepsbouw over de manier waarop de scheepsbouw het
a9 hel st gekortwiekt kan worden. Uitgegaan wordt van een
luctie tot 70 percent van het peil van 1975, maar zelfs dat
t moeilijk haalbaar. Minister Van Aardenne van Economi-
i.halvering niet meer uit. Tot maart van dit
llgfPTTh lint da fifijfiTl*irrimmn~iir uitging
irote
Verolme lijken 1
stevenen. Rom
en werknemer'
1 jr.,
opl
i. be
mid heepsbouw Maatschappij samen met de buurman de
tot 4 derlandse Dokmaatschappij op in de NDSM. Tot 1968
Ier n
Trait
e. Er
straten, halve wijken werkeloos. De
NDSM bezit nogal wat woningen waar
werknemers in gehuisvest zijn. Die huizen
staan doorgaans in bepaalde wijken,
waardoor de concentratie van NDSM-
mers daar hoog is. De ontslaggolf zal ook
niet tot de bijna 3000 man bij de NDSM
beperkt blijven, want volgens de gemeente
Amsterdam staat tegenover elke verloren
arbeidersplaats bij de NDSM een afge
schreven baan in de toeleverende bedrij
ven. Om dan nog maar te zwijgen over de
gevolgen voor de middenstand enzovoorts
in de betrokken wijken.
Nadat de ondernemingsraad van de
NDSM haar eigen plan bekend had ge
maakt voor redding van de nieuwbouw in
Amsterdam door een „eerlijker verdeling”
van de orders tussen VDSM en NDSM,
kregen de Amsterdammers steun van de
vakbonden in hun streven te redden wat er
te redden valt. Intussen blijven alle solida
riteitsverklaringen ten spijt, uit politiek
Den Haag en van de RSV-top echter on
heilspellende berichten doorsijpelen, die
er op wijzen dat de NDSM toch gedoemd
zou zijn te verdwijnen. Drie maanden na
dat de regering de plannen voor de
scheepsbouw bekend maakte, heeft men
in Amsterdam nog voor geen cent meer
zekerheid over de toekomst.
Deze week nog wezen tachtig pastores
uit Amsterdam en omgeving in een brief
aan de betrokken ministers, vakbonden,
RSV en de Tweede Kamer op de angst en
verwarring die is ontstaan onder de
NDSM-werkers door de stroom van tegen
strijdige berichten die nu al een „onaan
vaardbare lange periode” over de hoofden
van de betrokkenen wordt uitgestort. De
pastores tekenen protest aan tegen de
voorgenomen sluiting van de NDSM, wat
aldus de briefschrijvers een golf van werk
loosheid met de daaraan verbonden gevol
gen van vervreemding, gekwetst zelfres-
pekt en totale menselijke ontreddering.
jurza ieds meer gingen lijden onder de economische wereldcri-
azicht
>264i
4704
voeld. Dat werd nog sterker toen ook Verolme als zelfstan-
ge onderneming ophield te bestaan en opging in de
n-Schelde-Verolmegroep
In dat concern speelt het Rotterdamse belang een nog veel
otere rol. Maar ook de vorming van die nieuwe scheeps-
uwgigant kon niet voorkomen dat vrijwel alle werven
een deel van de opdrachten voor middel
grote schepen.”
Nijman is niet een weinig trots op het
bedrijf waar hij werkt. Hij geeft onmiddel
lijk toe dat de IJmuider sluizen een handi
cap vormen wanneer je de Amsterdamse
werf met de VDSM vergelijkt, maar dat
zijn werf op welk gebied dan ook voor de
Rotterdammers onder zou moeten doen
wil ér bij hem niet in. „De NDSM is een
modern, flexibel bedrijf. We kunnen klei
ne en grote schepen bouwen. Wanneer we
één schip per jaar zelf mogen bouwen en
verder de secties voor de bouw op Rozen
burg toe kunnen leveren, kunnen we deze
magere jaren met een kleinere bezetting
doorkomen”, aldus Nijman.
ereerde die onderneming zelfstandig aan de noordelijke
ver van Het IJ, waar de gebouwen en installaties het
louet van de stad bepalen. Schaalvergroting bleek toen
hter bittere noodzaak en onder druk van de landelijke
erheid werden de bedrijven van Verolme en de NDSM
mengesmolten. Helemaal gelukkig hebben de hoofdstede-
>gen<
>063!
itievs
lering
Wanneer je over de terreinen en door de
ïbouwen van de NDSM loopt, hou je het
iet voor mogelijk dat dat enorme bedrijf
üsschien over enkele maanden zal won
en gesloten. Het containerschip waaraan
lomenteel gewerkt wordt is echter het
latste nieuwbouwschip in portefeuille,
a de tewaterlating in oktober volgen nog
nkele maanden afwerking en dan is de
ieuwbouwwerf leeg, tenzij er intussen
ieuwe orders komen. Als de voorstanders
an sluiting hun zin krijgen zal er op dat
loment een einde aan de nieuwbouw bij
e NDSM komen. De machtige machines
uilen stilvallen, werven en loodsen-zullen
itgestorven zijn. Voor vele tientallen mil-
>enen aan kostbare machines zullen wel-
cht tot schroot vervallen. De NDSM be-
taat uit vier grote sectoren: de afdeling
ieuwbouw, reparatie, gieterijen en appa-
atenbouw. Volgens de RSV-top is er geen
oekomst voor de gieterij en de apparaten
luw, moet de afdeling nieuwbouw (waar
uOö man werken) sluiten en zou de repa-
atiesector samen moeten gaan met de
«nsterdamse Droogdok Maatschappij.
6 afdeling nieuwbouw bestaat groten
gels uit een immense loods, waarin delen
an de schepen worden gemaakt en een
terf, waar die stukken aan elkaar wordt
felast tot een groot geheel.
he Zake
irwistn
h handl
le NDSM nie'
d^qpt oon i
in Vél
Rljn-
5 de f
derden arbeidsplaatsen meer zouden moeten verdwijnen. De
Amsterdammers achtten dat offer gerechtvaardigd omdat
volgens het voorstel van de regering slechts voor enkele
van de 3000 werknemers van NDSM werk zou
de reparatiesector). Voorlopig lijken de kaarten
jfl te liggen. Deze week nog werd
r vtefrspeei^chepen (middelgrote
essen-De Noord werd gegund.
jp een
■Mg
wat er
t gaan
IWAR
j, sani
lood
mplet
met
lijven»
23 va*
vers. Volgens de doorsnee Amsterdammer
kan de aftakeling van dat eens zo riante
bedrijf niet alleen worden verklaard met
de crisis in de wereldeconomie en de hoge
Nederlandse prijzen, maar heeft ook de
top van Rijn- Schelde- Verolme een flink
steentje bijgedragen aan de afbouw. Wei
nigen waren in de hoofdstad dan ook ver
rast door de reactie van de Rotterdam
mers, inclusief het gemeentebestuur, op
het alternatieve plan van de NDSM. De
mensen uit de Rijnmond hadden er geen
goed woord voor over dat de Amterdam-
mers nog meer werkgelegenheid aan het
Waterweggebied willen onttrekken.
„Die reactie uit Rotterdam was a-
sociaal, a-socialistisch en ongenuanceerd”,
zegt Klaas Veldman, voorzitter van de
gekozen leden van de NDSM-onder-
nemingsraad en PvdA-raadslid in Amster
dam, „maar we werden er niet door ver
rast. We hebben op dat gebied al enige
ervaring, bijvoorbeeld bij het zeehavenbe-
leid. De Rotterdammers hebben maar één
doel voor ogen: hun stad de grootste en de
voortvarendste te maken. Natuurlijk
wordt dat ontkend, maar in Den Haag
voelen ze ook veel meer voor Rotterdam,
dan voor de Amsterdammers. De hoofd
stad is nogal rood, een Amsterdammer
trekt gauw z’n jasje uit als hij voor een
eerlijke zaak vecht. Ook dat blijkt niet
alleen uit het scheepsbouwbeleid, maar
ook uit het regeringsstandpunt over de
zeehavens.” Sinds de fusie met Verolme
voelen de Amsterdammers zich al bena
deeld door de rijksoverheid, die steeds een
forse vinger in de pap had en de leiding
van Rijn-Schelde-Verolme. In feite heeft
men zich bij de NDSM nooit helemaal
veilig meer gevoeld, vanaf het moment dat
men van Rotterdam (waar de RSV de
meeste belangen heeft) afhankelijk is.
lie zog
:hte wc
iepen open te houden. In
ir dat de nieuwbouwafdel
1 sluiten, omdat de VDSM
lat Itoprswphfla
..Juin de poorten
ter liggen beter is
dTvOSM^Verolm,
de Noord (Amsterdam)-Zu
20 maart echter de grot
gering om
nbuwb.u.
ht voor grote sc
moeten gaan mat de Amsterds
kA
