bron van inkomsten
itrr^rvr» c* 4-1 *1 /11 o
mMMMl owUvmUw
X
1-
■vBB
door Hans Kemperman
Schedels in rijen
Lijkverbranding
Goud zeven
Geheim
i
'C J
"3
.1
Begin van dit jaar stonden er schokkende berichten in de krant over lijkenroof in
India, bestemd voor de uitvoer van skeletten en skeletonderdelen naar Europa en
Amerika. Het centrum van deze handel zou Calcutta zijn, met zijn ruim zeven
miljoen inwoners de grootste stad van India.
Als preparator van het medisch-anatomisch laboratorium van de Rijksuniversi-
Iteit te Utrecht troffen mij deze nieuwsberichten bijzonder sterk en ik besloot naar
India te gaan om de waarheid te achterhalen van deze handel. Ik verbleef
■daarvoor enige tijd in Calcutta, nam contact op met functionarissen van vele
■instanties en deed daarbij heel wat kennis op over de bestaande begrafenis- en
[crematiegewoonten, alsook over de weg van dit punt tot aan de goed afgewerkte
■menselijke skeletten, die India uitvoert ten behoeve van de studie van de
■menselijke anatomie. Zij zijn daarvoor een onvervangbaar middel.
f
W'
W
I -
1
f
wL -
ter 'x.
1, "«■»»»'->
Een stofflei/k overschot van een kind op een hindoe-verbrandingsplaats
Ook al zou de wet in dit opzicht iets
ruimer worden, ook dan is het vrijwel
jaan toe ónmogelijk deze beenderen te benutten,
ensta
at u i
a omdat volgens de Wet op de Lijkbezorging
iserel a^e beenderen van een begraven stoffelijk
overschot en waarvan de grafrechten zijn
I Aan de Nederlandse universiteiten en
andere medische en paramedische onder
wijsinstellingen wordt veel gebruik ge
maakt van menselijk skeletmateriaal van
een onbekende oorsprong.
De skeletten en de afzonderlijke mense
lijke beenderen worden via de leermidde
lenhandelaren betrokken uit het buiten
land. Men prefereert over het algemeen
het echte menselijke botmateriaal boven
de uit kunststof vervaardigde beenafgiet-
sels, omdat deze, zeker in het verleden
door gebrek aan kennis bij de makers
ervan, zeer onnauwkeurig werden afge
werkt. Immers: ook de kleine beenuit-
steeksels hebben hun betekenis en moeten
voor de studenten duidelijk zichtbaar zijn.
Zodoende is de vraag naar echte menselij-
te beenderen erg groot.
In Nederland is het vrijwel onmogelijk
In de afgelopen tientallen jaren werden
over de gehele wereld (Pakistan, Duits
land, Frankrijk, de VS, Engeland, India)
industrieën opgericht, die zich bezighou-
lijke skeletten en hun onderdelen, voor
medische studiedoeleinden.
Vele van deze bedrijven bestaan al een
jaren.
stad van het land, maar na de onafhanke
lijkheid werd dit New Delhi. Toch is tot op
heden Calcutta nog het belangrijkste han-
delscentrum en ook de belangrijkste ha
ven van India. Zodoende is het een metro
pool voor de arme man om er werk te
zoeken en om et geld te verdienen.
De nieuwkomelingen van het platteland,
en sinds 1971 de vluchtelingen uit het
buurland Bangladesj, vestigen zioh in de
„slums” (armenwijken) en in de straten of
onder de bruggen. Zo wonen er ongeveer
200.000 mensen onder de meest erbarme
lijke omstandigheden zonder huisvesting.
Hierdoor lopen vele van deze mensen ge
vaar om aan de meest onschuldige tropi
sche ziekten ten onder te gaan.
De medische voorzieningen en de onkos
ten worden in India geheel gedragen door
de staat. Maar vóórdat de patiënten in een
ziekenhuis terechtkomen, is het meestal al
te laat, zodat vele mensen sterven.
Na het overlijden van een arme, meestal
ook nog zonder familie, draagt de overheid
de verantwoordelijkheid voor de begrafe
nis. In Calcutta wordt hij óf volgens het
gebruik van de moslims begraven óf vol
gens hindoegebruik gecremeerd (is lijk
verbranding).
Het gerucht doet de ronde, dat deze
overledenen uit de ziekenhuizen en de lij
kenhuizen worden opgekocht door hande
laren om er skeletten van te maken. Voor
zover ik via allerlei officiële wegen heb
kunnen nagaan (en dit was uiteindelijk het
doel van mijn reis) is dit in Calcutta beslist
niet het geval.
Aan het hoofd van de politie heb ik
inlichtingen gevraagd over de handel in
menselijke beenderen en heb hem ook het
krantenbericht van eind januari, zoals dat
in Nederlandse dagbladen was versche
nen, voorgelegd. Van dit bericht wisten ze
alles af en gaven er als verklaring voor dat
het betrekking had op een malafide skelet-
handelaar, die op ontoelaatbare wijze aan
de groeiende vraag naar skeletmateriaal
wilde voldoen. Na het bovengenoemde on
derzoek beschikt de politie thans over een
lijst van alle legale skelethandelaren. Zij
verzekerde mij dat er thans in Calcutta
géén lijkenroof plaatsvindt.
n futuro
ti
ien gaan
iet para
i kan or
de toe
initia
ren be
jeugi
en pa
eigen
jstelij
Ian be
ere g(
'olger.
ker
don
zwijf
i ogen
nabestaanden hebben. Hun lichamen wor
den door de politie opgehaald en drie
dagen bewaard. Wanneer dan blijkt dat
niemand het stoffelijk overschot opeist,
zijn het zgn. „unclaimed bodies” en zorgt
de overheid voor hun begrafenis. Indien
na te gaan is dat het gaat om hindoes,
worden zij gecremeerd; in alle andere ge
vallen worden zij buiten Calcutta bijgezet.
Het zijn deze „unclaimed bodies”, die uit
eindelijk het skeletmateriaal leveren.
De „Harigans” verzamelen de ruwe bot
ten en reinigen die met grote precisie met
water, drogen ze en brengen ze terug naar
Calcutta, naar de preparatie-ateliers. En
kele „Harigans” zag ik bij zo’n bedrijf
zitten wachten tot hun handel was opge
kocht.
Een bezoek aan een handelaar in mense
lijke beenderen brengt de buitenstaander
niet verder dan het kantoor. Dit is meestal
gelegen in of nabij het centrum van de
stad. De fabrieken zelf echter bevinden
zich in de „slums” (armenwijken).
Na een lang gesprek met de directeur
van eën exportbedrijf kon ik na legitimatie
en aantoonbare bewijzen betreffende mijn
beroep in de produktie-atellers rondkij
ken.
De tocht ernaartoe ging door de armste
wijken van de stad en ergens achteraf op
een erf, afgeschermd door een hoge muur,
bevindt zich dan de fabriek. Op de binnen
plaats staan tientallen schedels, opgesteld
in de zon te bleken. In de gebouwen hier
omheen bevinden zich de produktieruim-
ten. Een twintigtal mensen is hier werk
zaam met het uitzoeken van de menselijke
skeletdelen. In het ene vertrek schedels, in
het volgende armen, enz. In het laatste
vertrek, als alle beenderen aanwezig zijn,
wordt het skelet gemonteerd.
De werkzaamheden in deze ateliers zijn
in hoofdzaak: het ontvetten van ruwe bot
ten, het uitkoken en het bleken ervan,
waarna montage. De losse beenderen wor
den allemaal onderling met elkaar verbon
den met koperdraad. Hiervoor is een grote
anatomische kermis vereist, in het bijzon
der de osteologie (ontleedkunde der bewe-
gingsorganen). Met de in onze ogen primi
tieve gereedschappen en chemicaliën wor
den de menselijke beenderen tot het uit
eindelijke produkt (anatomisch leermid
del) bewerkt. In de bedrijven die ik be
zocht, kwam ik onder de indruk van de
precisie, de handvaardigheid en de vak
kennis van de daar aangestelde mensen.
Zover ik heb kunnen nagaan door bezoe
ken aan de politie en door navraag te doen
bij openbare diensten en bij crematoria, is
er geen spoor te vinden van illegale handel
in menselijke beenderen. De légale handel,
zoals die thans plaatsvindt, is vrij omvang
rijk, biedt een grote groep mensen werk en
vormt een behoorlijke bron van inkomsten
in Calcutta.
mdat d Pm<iat zij erg broos zijn, zodat het materi-
rethode aa* bij intensief gebruik sterk aan slijtage
merlijk onderhevig is.
leersen’ f
rije si
;de.
me c
ene
sualit
onp
aar n
1^
verhandeld, wat voornamelijk geconcen
treerd is in de stad Calcutta. De leermidde
lenindustrieën uit de VS, Frankrijk, Duits
land en Engeland betrekken sinds het be
gin van deze handel de menselijke skelet
ten uit India.
De skeletten zijn door „fabrieken” in
Calcutta gemonteerd tot één geheel om
verhandeld te worden, zodat de leermidde
lenindustrieën slechts distributiestations
van deze materialen zijn, en»(na verdrie
voudiging van de prijzen!) deze gewoon
doorgeven zonder er verder iets aan te
doen.
De verkoop in Nederland van skeletten
is zeer gering.
Hoe worden in India deze stoffelijke
overschotten verkregen? Zelfs de leermid
delenhandelaren weten hierop geen ant
woord te geven, omdat men veelal alléén
schriftelijk contact heeft en ook de bestel
lingen vanuit brochures geplaatst worden.
Er zijn er maar weinigen die er zelf ooit
zijn geweest om de gang van zaken te
onderzoeken, zodat er naar de herkomst
slechts gegist wordt.
Ongeveer twee en een half jaar geleden
was de concurrentie en de export in deze
branche zo groot, dat het zelfs voor de
regering van India niet meer duidelijk was
hoe de menselijke beenderen werden ver
kregen. Voor een periode van één jatar
werd daarom de export van skeletten naar
het buitenland verboden. In dat jaar werd
de gehele leermiddelenhandel onder de
loep genomen en gesaneerd; alleen de bo
nafide skelethandelaren kregen weer een
exportvergunning.
Nu controleert de regering zeer nauw
keurig elke bestelling die vanuit het bui
tenland bij de skeletbedrijven wordt ge
plaatst en geeft alleen goedkeuring onder
de voorwaarde dat het materiaal alléén
voor medische en biologische studiedoel
einden gebruikt wordt. Terzijde zij ver
meld dat de handel buiten India deze nor
men niet altijd even strikt hanteert.
Calcutta is gelegen in het oostelijke deel
van India en wel in de staat West-
Bengalen. De stad met het eromheen lig
gende district telt 8,5 miljoen inwoners en
is daarmee de grootste stad van India.
Deze stad is voor de bezoeker overweldi
gend; met zijn koloniale gebouwen, musea
en tempels. Vóór de onafhankelijkheid
van India (in 1947) was Calcutta de hoofd-
In de buurt van een crematorium ziet
men zowel de auto van de overheid, die de
hele dag af en aan rijdt om de overledenen
uit de ziekenhuizen op te halen, als de
begrafenisstoeten van de rijkere mensen.
Deze laatsten worden, onafgedekt, in het
doodsbed of op een brancard versierd met
bloemen door het verkeersgedruis gedra
gen op de schouders van zes naaste man
nelijke familieleden of vrienden, die in
looppas en luid biddend in de richting van
het crematorium gaan.
De stoet wordt voorafgegaan door ie
mand die met rijst en geldstukken strooit.
Het is ontroerend te zien hoeveel zorg ook
besteed wordt door de armen aan de ge
storvenen uit hun midden.
In Calcutta zijn verschillende elektri
sche crematoria, maar daar de stroom
dagelijks enkele uren uitgeschakeld
wordt, zodat de ovens regelmatig buiten
werking zijn, verkiest men in de meeste
gevallen de crematie op de brandstapel.
Een bezoek aan het crematieveld is voor
iemand van buiten deze culturen erg
schokkend. Vanuit de verte ziet men blau
we rookpluimen opstijgen. Op het veld zelf
ziet men verschillende rijen met kuilen,
waar later de brandstapels op gebouwd
zullen worden. Zodra de overledene op het
crematieveld is aangekomen, wordt er on
derhandeld over de houtsoort (o.a. sandel-
wood). Ook worden er vaak welriekende
bladeren tussen het ho'ut gegooid. Om het
gehele crematieproces, dat volgens een
strikt ritueel wordt uitgevoerd, wat te ver
snellen (duur plm. vijf uur), wordt er bij de
rijkeren gebruik gemaakt van boter als
brandmiddel.
De „Harigans” (untouchables), een be
paalde groep mensen in India, zijn verant
woordelijk voor de gehele verzorging rond
de crematie. Na afloop zijn het ook zij die
de asresten opruimen. Sommigen van deze
„Harigans” hebben het recht om het goud
van gesmolten sieraden te verzamelen. Na
dat de menselijke as in de Ganges of in een
zijrivier hiervan, volgens hindoegebruik,
verstrooid is, ziet men ze tot aan hun
middel in het water staan en zeven dan
met een goudzeef de oevermodder.
De crematoria zijn in Calcutta heilige
hindoeplaatsen, waar jong en oud regel
matig heengaat. Dood en crematie zijn
hier de dingen van het dagelijkse leven. De
crematoria zijn dag en nacht geopend en
er vinden gemiddeld op één veld 45 crema
ties per dag plaats.
Skeletten en skeletonderdelen komen
dus niet van deze crematoria. Zij zijn af
komstig van mensen, vaak gestorven in de
straten van Calcutta, die geen aanwijsbare
j ontwil afgelopen, op de begraafplaats moeten
naar ooi worden herbegraven.
ie diept
ande, z»
een ont
3 cultuu om aan echte skeletonderdelen te komen,
;nsen
resi
De herkomst van deze menselijke skelet-
langnjK delen werd en wordt tot op heden geheim
gehouden. Vandaar dat er over de her-
ook wj komst de meest afschuwelijke geruchten
gaan, die ook de pers bereiken, zoals de
berichten van eind januari van dit jaar.
Met name in India wordt in de afgelopen
40 jaar menselijk skeletmateriaal officieel
ordt od ^en met b*et verhandelen van echte mense-
'.rland
voor?
ordt nd veertigtal ji
Chap, ge
i, dat aai
nen wor
een leer-
a
eeft d
;ennei
e wijz
tner t
je ee
liteite ■Mi
:eluki
statea
op c
geva
Doodshoofden, klaar voor de export
Een verbrandingsplaats bij een tempel in Calcutta.
India levert
skeletten
4
mui— -
WW
WH
