hm door: Koeslops
riE
Wim Hohage vindt klachten vaak ongegrond
r
Jfl
11
J H
II
i
EN
au
PH1ZE PMWt
Paul l/nzekez?
I
Ill
I
Komen er vaak klachten?
PROD.
TAKE
enkele jaren geleden een knap bedachte slogan
van de Collectieve Propaganda van het Neder
landse Boek. Hij was bedoeld voor die groep van
Nederlanders die zelden of nooit een boek lezen
en eindigde dan ook met de zin „Oké, geef me
nog maar een boek”. Je staat er niet zo gauw bij
of kranten bekommert, kan toch nog heel wat
aflezen, zonder dat hij zich daarvan bewust is.
Neem de ondertitels op de televisie. In Hilversum
worden er een miljoen per jaar uitgerammeld. Een
vaste ploeg van 23 man verdient er het dagelijks
brood mee: de NOS-vertaalafdeling.
„Wij krijgen vrij veel klachten bin
nen, ja. Via de omroepen, die ze door
sturen. Of rechtstreeks, via onze tele
foniste. Maar de meeste klachten zijn
vaag, en doorgaans ongegrond. Om
van dat laatste een voorbeeld te ge
ven, het zijn vaak mensen die ge
kwetst zijn. Wanneer wij een buiten
landse vloek vertalen, met „verdom
me”, eventueel „godverdomme”, dan
Hohage: „Je moet een keus doen.
Dat valt niet altijd mee, maar je komt
er wel uit. Je krijgt natuurlijk altijd
klachten van mensen. Zo van: Het
was weer niks.
krijgen we zo’n klacht. Ook bij andere
krachttermen of obsceniteiten. Zo’n
klacht noem ik ongegrond. Wij zijn
vertalers, geen censoren”.
Hohage: „Ja, als zo’n woord moei
lijk of niet te vertalen is, dan zoek je
de dichtstbijzijnde term. Je infor
meert wat in bepaalde milieus een
gebruikelijke uitdrukking is. En als
zoiets op zichzelf staat, dan laat je het
weg. Dat is een voordeel van die zes
seconden. Je kunt er soms moeilijkhe
den mee omzeilen. Je moet toch com
primeren”.
Even terug naar het boven geschets
te arbeidsproces. Wanneer het script
is ingestreept en de verdeling dus is
gemaakt, wordt de in moten gehakte
(buitenlandse) tekst vertaald (dus te
vens samengevat) en op een titellijst
getypt. Volgens die titellijst worden
de ondertitels op kaarten getikt. Het
zijn deze kaarten, die in het filmbeeld
worden geprojecteerd en bij iedere
druk op de knop van de titelregisseur
wisselen. Na afloop van de uitzending
worden de kaarten vernietigd, omdat
ze te kwetsbaar zijn om te bewaren.
(Voor het geval van een herhaling van
een film of serie worden script en
titellijst tien jaar bewaard.)
Sommige krachttermen zijn niet te
vertalen en toch worden ze soms ver
taald. Zo zag ik „motherfucker” eens
ondertiteld met „mafkees”.
meegerekend. Een grote aflevering,
die doorgaans vijftig minuten duurt,
kost ons drie tot vier .dagen werk.
Maar dat geldt alleen als het script
klopt. Als dat niet het geval is, komt er
voor een korte aflevering één dag en
voor een lange nog eens twee dagen
bij”.
Gebeurt dat vaak?
Over komieken gesproken, het ver
talen van humor valt niet altijd even
gelukkig uit, vind ik.
jes, waar het belangrijk is, dat je de
tekst toch meekrijgt. Maar dan moet
je niet gaan rijmen in je vertaling.
„Maar ja, ik heb het ook niet voor
het zeggen. Als een programmamaker
wil, dat ik een liedje ga vertalen en
dat willen er nogal veel dan heb ik
dat maar te doen. Wij werken in op
dracht van de omroepverenigingen en
zij hebben de eindverantwoordelijk
heid voor de vertaling. Zij krijgen een
kopie van de titellijsten. Die corrige
ren ze en als hun iets niet zint, dan
hangen ze aan de bel. En we hadden
het daarnet over vloeken en obsceni
teiten, nou, er zijn er een paar, die erg
I.V.
Ramp
Hoeveel tijd is daarmee gemoeid?
Hohage: „Met een filmpje van 25 mi
nuten de tijdsduur van een korte
aflevering van een gebruikelijke serie
zijn we anderhalf tot twee dagen
bezig. Het intypen van de titelkaarten
Hohage: „Ik weet, dat de mensen
daar vaak niet tevreden mee zijn. Je
kunt humor nu eenmaal vaak niet
vertalen. De Muppetshow bijvoor
beeld. Wij vinden zelf dat we het aar
dig doen. Je moet bedenken dat er
voor het bedenken van de oorspron
kelijke serie in Engeland een hele
ploeg tekstschrijvers aan het werk is.
Bij ons zit één man al die grappen te
vertalen. Dat is inderdaad altijd de
zelfde vertaler, ja, want als je daar de
ene week hém en de volgende week
een ander op zet, dan wordt de hele
sfeer van de vertalingen anders.
„Die grapjes in de Muppetshow zijn
vaak echt Amerikaans of Engels. Als
je die letterlijk zou vertalen, dan
maak je ze kapot. En als je, zoals wij
doen, er een beetje mee speelt en ze op
een Nederlandse situatie afstemt, dan
worden het hele andere grappen. Bei
de gevallen zijn niet juist, maaar er is
geen tussenmogelijkheid. Buitenland
se humor is heel moeilijk te vertalen.
art.
int.
SLATE
voorzichtig zijn. Wat me overigens
opvalt bij klachten, is, dat het vrijwel
altijd om dit soort dingen gaat en
nooit over bijvoorbeeld geweld. Dat
ontgaat me een beetje”.
Nasynchronisatie
Wim Hohage en het overgrote me
rendeel van zijn ploeg medewerkers
is sterk gekant tegen het systeem van
de nasynchronisatie. „Ik ben dan ook
erg blij, dat een kijk- en luisteronder
zoek heeft aangetoond dat het meren
deel van de kijkers er ook tegen is.
Ikzelf vind nasynchronisatie iets af
grijselijks. Dat je een Robert Redford
ziet, die met de stem van Jeroen Krab
bé spreekt. Begrijp rtie goed, ik vind
dat een goede acteur hoor, maar hij
heeft niet de stem van Redford. Vol
gens mij maak je een film met nasyn
chronisatie helemaal dood.
„Daar komt bij, dat sommige men
sen denken dat het ondertiteling-sys-
teem leerzaam is. De kijker zou wat
van de oorspronkelijke taal meepik
ken. Ik betwijfel dat. Vooral door dat
sterke comprimeren, denk ik dat de
meeste kijkers in hun vermeende edu
catieve beïnvloeding niet veel verder
komen dan „yes” en „no”. Je kunt je
afvragen wat er bij ondertiteling
over blij ft in verhouding tot nasyn
chronisatie. Ja, minder natuurlijk,
maar ik denk wel voldoende om een
duidelijk beeld te geven van de in
houd van de film”.
De vertalers moeten doorgaans een
MO-diploma op zak hebben om bij de
NOS over de drempel te komen, maar
daarnaast is het van groot belang, dat
ze een goede algemene ontwikkeling
hebben. Ze moeten weten wat er in
Nederland en daarbuiten speelt en
tevens is een beetje vlotte pen vereist.
Iedere aspirant NOS-vertaler wordt
getest, om te kijken hoe hij op het
specifieke vak van tv-vertalen rea
geert. Wanneer iemand zich sterk con
centreert kan een bedrijfsdoofheid
optreden iets wat men, met name
wanneer er haastwerk is te verrichten
niet kan hebben.
Haastklussen
Haastklussen worden in hoofdzaak
geleverd door de actualiteitenrubrie
ken. Hohage: „Dat is vrijwel altijd
tegen de klok werken, omdat de re
dacteuren begrijpelijkerwijs zo
actueel mogelijk willen zijn en dus
hun spullen op het laatste nippertje
inleveren. De kwaliteit van het ver
taalwerk mag daar natuurlijk niet on-
maar storend. Een uitzondering maak der lijden, maar het is een feit, dat je
ik wel voor typisch verhalende lied- in tijdnood niet zo ontspannen werkt
als normaal.
De dienstdoende vertaler zit zeer
gespannen te luisteren en als hij op
zo’n filmpje dan ook nog bijvoorbeeld
een Afrikaan treft die Engels spreekt,
dat wil het nog wel eens gebeuren, dat
hij me thuis opbelt om te vragen of ik
even langskom ik woon hier name
lijk vlak om de hoek. En dan ga ik
maar.
„Die haastklussen, dat gespannen
werken. er zijn mensen die vinden
dat dat z’n bekoring heeft. Anderen
zeggen: Ja, jezus, ik ben vertaler, zó
kan ik niet werken. Ik behoor tot de
eerste categorie.
In deze tijd, gedurende de zomer
maanden, draait de vertaalafdeling
op topsterkte. Dat betekent dat niet
alleen de vaste kern tot over de oren
in het werk zit, maar dat ook de
gehele groep van free lance medewer
kers is opgetrommeld. „Dat zijn men
sen, die vaak voor ons werken, maar
daarnaast ook voor uitgeverijen in
touw zijn”, zegt de 42-jarige chef van
de vertaalafdeling, Wim Hohage.
„Maar daar hebben ze nu absoluut
geen tijd voor. Het is hier veel te
druk”. De reden is het feit dat de
Nederlandse studio’s ’s zomers in re
visie zijn en er dus geen eigen produk-
ties kunnen worden gemaakt. Gevolg:
buitenlandse series.
Wim Hohage: „De vertaalafdeling is
een facilitaire afdeling. Dat wil zeg
gen, dat we voor alle zendgemachtig-
I den moeten vertalen. Dat vertaalwerk
I omvat film, amusement (ook Neder-
liandse shows met buitenlandse gas-
HMLten), drama, sport en actualiteiten.
Elke dag zijn er minimaal twee om-
Iroepen op de buis; voor dat werk
I maken we een planning vooruit. En
en wij I voor de actualiteitenrubrieken, waar-
I van er iedere dag wel één is, zitten er
I op de dag zelf twee man, die zich
alleen daarmee bezighouden.”
De vaste ploeg van Hohage bestaat
uit twaalf vertalers Engels, twee ver
talers Frans en eveneens twee voor
het Duits; hun werk komt via een
produktiebureau (drie administratie
ve krachten) en een eindredactie (drie
man) bij de omroeben terecht. Van de
^Vertalers hebben er sommigen bijta
len in hun pakket. Zo houdt een verta
ler Frans zich ook bezig met het Por
tugees en een vakman Engels tevens
met Maleis. „En de freelancers onze
vaste kern omvat zes man beheer
sen de gekste talen”, aldus Wim Hoha
ge.
Script
Wat gebeurt er nu precies op die
vertaalafdeling vanaf het moment dat
er een film binnenkomt? (We kiezen
het voorbeeld van een film, hoewel
het maken van ondertitels niet het
enige werk van Hohages ploeg is: ook
het vertalen van gesproken teksten
bij natuurfilms en documentaires
hoort erbij). Wim Hohage: „We ont-
vangen de film met een bijbehorend
script (draaiboek waarin, als het goed
is, alle gesproken teksten zijn opgeno
men, red.). De film wordt op de mon
tagetafel afgedraaid om te controle
ren of dat script klopt. Dat is niet
altijd het geval, maar we zullen er nu
even van uitgaan dat het goed is.
„Via de teller op de montagetafel
nemen we nu exact het aantal secon
den op dat elke dialoog duurt en dat
noteren we in het script. Vervolgens
gaan we met het script naar het kan-
Itoor terug om in te strepen, dat wil
zeggen de verdeling te maken, waarin
de tekst op de titelkaarten zal worden
getikt”. Die verdeling is gebaseerd op
een onderzoek, dat uitwees dat de
gemiddelde kijker voor één titelkaart
1(70 spaties verdeeld over twee regels)
I maximaal 6 seconden leestijd nodig
I heeft.
Wim Hohage: „Dat wil zeggen dat
I wij niet alleen vertalen, maar daarbij
Hohage: „Dat komt regelmatig
voor. „Baretta” is qua script erg
slecht. En programma’s van komie
ken als Tommy Cooper en Marty
Feldman. Dat is een ramp. Daar klopt
niets van. Die lui dóen maar wat!”
volgen”.
Klachten
tevens samenvatten. Je zit te compri
meren. Je stemt je werk af op de
gemiddelde kijker. Je moet het bevat
tingsvermogen van de gemiddelde
Nederlander aanhouden. En toch
moet je zo volledig mogelijk verta
len”.
1
Ilh?'
F
•gen
»s in
censoren
geen
en
lem
DIRECTOR
lenten
laten.
w het
tiege-
Dntakt
iat 33,
cantle.
Per«
waar
sterke
ermijn
V.
irlem
ORES
jrko-
SCH
ende
jning
set u
ten’
ante-
i krant!
BS.
UW
CAMERAMAN
ing en
i
Wij zijn vertalers,
