Jeugd en Muziek
ia Zwitserland
Circusboek sluit aan bij tentoonstelling Toneelmuseum
5,-
58
3 dagen"
perzen
opruiming
Variërende muzikaliteit
bij Christian Collum
CRM overweegt stopzetting huurvergoedingen aan beeldende kunstenaars
Vroeg Venetiaanse schilderkunst
bijeengebracht in Rijksmuseum
Orgelconcert ademde soms grimmige sfeer
Nieuwe Nederlandse
film met actrice
Laura Gemser
TENTOONSTELLING TOT EN MET HALF OKTOBER
ise
EN
II
6
I IT I T
WOENSDAG
19 7 8
KUNST
II
(Van onze Haagse redactie)
z Sensationele uitverkoop van een grote
partij Perzische en andere waardevolle
I Oosterse handgeknoopte tapijten.
Deze partij moet weg! Alle maten en
I soorten gaan weg voor minder dan de halve
JÊ prijs en alle tapijten met certificaat en inruil-
garantie.
3.
DEN HAAG. Het ministe
rie van CRM overweegt huur-
vergoedingen voor beeldende
kunstenaars die hun werk via
uitleencentra tijdelijk afstaan
aan abonnees van deze centra,
niet meer te subsidiëren. Ook
de mogelijkheid voor particu
lieren om door middel van een
huurkoopsysteem via deze uit
leendiensten in het bezit van
kunstwerken te komen, zou
niet meer voor subsidiëring
door het Rijk in aanmerking
komen. Het bedrag dat CRM
hiermee bespaart, zou dan
moeten worden gebruikt voor
het aanleggen van via de Beel
dende Kunstenaars Regeling
verkregen kunstcollectiës, die
ter beschikking moeten komen
van alle kunstuitleencentra,
inclusief de artotheken.
'A
ft
vöi
Huurkoop kunst wordt onmogelijk
(Van onze kunstredactie)
Twee eeuwen
(ADVERTENTIE)
Nederland
voor
AMSTERDAM. Van binnen mot je
wezen.zo moet bemachtig de stem
van circusondememer Mozes Blanus in
het begin van de negentiende eeuw hebben
geklonken, als hij het publiek voor zijn
tent maande tot binnengaan. Het moeten
aanprijzingen geweest zijn, zoals de heer
Blanus ze oprispte, die ware volksoplopen
veroorzaakten. Het paardenspel van Bla
nus is zo’n veertig jaar een begrip geweest
in Nederland, ook al zouden de spectacu
laire directie-adviezen aan het publiek
vaak in schrille tegenstelling hebben ge
staan met de kwaliteit van het gebodene.
Een en ander valt te lezen in het boek
„Van binnen moet je wezen”, dat als on
dertitel „200 jaar circus in Nederland”
draagt. Juist op een tijdstip dat een goed
geoutilleerd circus (Sarrasani) een rond
reis door ons land maakt, heeft het boekje
via uitgeverij Heureka in Nieuwkoop het
licht gezien. Een allemachtig leuk histo
risch overzicht dat aansluit bij de circus
tentoonstelling Hooggeëerd Publiek, die
nog tot 24 september te zien is in het
Theatermuseum aan de Herengracht 168
in Amsterdam.
Naar aanleiding van het verschijnen van
„Van binnen moet je wezen” ben ik nog
eens naar die tentoonstelling gaan kijken.
Zowel die expositie, waar onvoorstelbaar
veel en leuk materiaal zoals oude prenten,
foto’s, affiches en wat attributen aanwezig
zijn, als het boek, waarin voor het belang
rijkste deel de tekst van de tentoonstel
lingscatalogus is overgenomen, dragen bij
tot een beter begrip voor het circus en zijn
artiesten.
Het circusleven munt vooral uit door
spektakelwerk en met klatergoud omran-
leveren, blijkt inmiddels uiterst slecht
gevallen te zijn.
Niet alleen de beide landelijke uit-
leenorganisaties, de Federatie Kun
stuitleen en de Vereniging Overleg van
Artotheken, maar ook beroepsvereni
gingen van beeldende kunstenaars als
mede provincies en gemeenten hebben
weinig goede woorden over voor de in
de nota naar voren gebrachte ideeën
van CRM. Er wordt op gewezen dat het
Rijk in feite alle verantwoordelijkheid
voor de kunstuitleen als „medium” om
beeldende kunst te integreren in de
samenleving, afschuift naar de lagere
overheden en alleen nog maar optreedt
als leverancier van kunstwerken. De
'de loftuitingen. Het publiek is altijd „hoog
geëerd” en de kunsten die vertoond wor
den zijn vrijwel zonder uitzondering van
„uitzonderlijke klasse”, „nog nooit ver
toond” of „voor het eerst in de geschiede
nis in de manege samengebracht”. Het
publiek doorziet deze klassifikaties met
een glimlach. Het weet wat het in een goed
circus kan verwachten; de aanprijzingen
zijn ook niet werkelijk nodig, ze horen bij
het spel en vormen een vast onderdeel van
de hele presentatie.
Wie na een bezoek aan een circusvoor
stelling de moeite neemt eens in de historie
te duiken zal ontdekken dat er weinig nog
nooit eerder gedaan is. Ook dat hindert
niet, het gaat er eenvoudig om dat het nóg
gedaan wórdt.
Maar is het dan allemaal niet waar, wat
de reclamecampagne van de nog reizende
circussen vertellen? Het is waar. Niet om
datgene wat letterlijk wordt gezegd, maar
omdat de uitgeroepen superlatieven louter
het doel hebben het publiek binnen de tent
te krijgen. Van binnen mot je wezen; Mo
zes Blanus had gelijk.
Een wereld apart, die circuswereld. Ten
(Van onze kunstredactie)
UTRECHT. De uit Utrecht afkomsti
ge actrice Laura Gemser (die vooral in
Italië en Engeland furore heeft gemaakt
met de serie Black Emanuelle-films) en de
vooraanstaande Poolse actrice Jadwiga
Jankowska, zijn tegenspeelsters van Pe
ter Faber in de film „Exit Seven”, waar
voor deze maand de opnamen zijn gestart
in de buurt van de Belgische stad Meche
len.
Regisseur van „Exit Seven”, een Bel-
gisch-Nederlandse co-produktie, is de Belg
Emile Degelin, die het scenario geschreven
heeft in samenwerking met literator Ivo
Michiels.
AMSTERDAM. Al ruim
vijftien jaar is een werkgroep
van het instituut voor Kunst
geschiedenis van de Rijksuni
versiteit van Groningen onder
leiding van prof. dr. H. W. van
Os bezig met de inventarise
ring en wetenschappelijke be
werking van vroege Italiaanse
schilderkunst in Nederland.
Bij de verschijning van deze
catalogi zijn toen tentoonstel-
exploitatie van de uitleendiensten (or
ganisatiekosten, administratie, perso
neel en huisvesting) laat het Rijk geheel
over aan de gemeenten. Maar er wordt
geen rekening gehouden met het feit
dat talrijke gemeenten, vooral de klei
nere, geen geld hebben om de exploita
tielasten van de centra te financieren.
De projectleider van een der grootste
uitleencentra in ons land, de Haagse
Artotheek, Michiel Morel, is van me
ning dat CRM met deze denkbeelden
alleen het (materiële) belang van de
kunstenaars op het oog heeft, die in
grotere mate van de Beeldende Kunste
naars Regeling zullen kunnen gaan
profiteren. Aan het uitgangspunt van
Peter Faber speelt een welgestelde ar
chitect die een buitenechtelijke verhou
ding betint met een door Jankowska ge-
„Om kunstwerken zitten we niet ver
legen”, aldus Morel. „Onze artotheek in
Den Haag heeft er genoeg. Maar wij
willen juist de middelen en mogelijkhe
den hebben om het publiek via infor
matie, documentatie en educatie met
die kunstwerken in contact te brengen.
Het Rijk wil echter volgens de nota
het huidige kunstbeleid - grotere socia
le spreiding, het slechten van drempels
voor potentiële kunsthuurders en - ko
pers - wordt echter volledig voorbijge
gaan: het lenen van kunst zal waar
schijnlijk duurder worden, het kopen
via uitleencentra onmogelijk, en het
aantal centra zal kleiner worden als
gevolg van sluitingen.
vroege Venetiaanse schilderij
en, hoofdzakelijk daterend uit
de 15e eeuw, de tijd van Gio
vanni Bellini, Carlo Grivelli en
Vittore Carpaccio. Daarvan
worden er 36 getoond.
Met een zo betrekkelijk klein
aantal schilderijen, dat boven
dien niet systematisch is verza
meld, kan men geen tentoon
stelling maken die een repre
sentatief beeld geeft van de
ontwikkeling van de vroege
Venetiaanse school. Daarom is
gekozen voor een opzet, ge
richt op de funktie die de schil
derijen hebben vervuld in de
tijd van hun ontstaan. Uit deze
opzet volgde een indeling in
drie groepen: altaarstukken,
devotiestukken en schilderijen
met profane voorstellingen.
Tevens wordt aandacht be
steed aan het latere gebruik
van de schilderijen, wanneer
zij hun oorspronkelijke funk-
tie hebben verloren. Dit onder
deel van de tentoonstelling is
opgebouwd rondom de figuur
van Otto Lanz, een van de be
langrijkste verzamelaars van
Italiaanse kunst die Nederland
heeft gekend.
AMSTERDAM (ANP). Het Nationaal
Jeugdorkest van Jeugd en Muziek” ver
trekt 27 juli naar Zwitserland om er con
certen te geven in o.a. Freiburg, Bulle,
Vevey en Bern. Het 110 leden tellende
gezelschap jonge musici staat onder lei
ding van dirigent Roelof van Driesten.
Het orkest keert 14 augustus naar Neder
land terug.
Behalve aan de oorspronke
lijke en latere funktie van de
schilderijen, wordt er op de
tentoonstelling ook aandacht
geschonken aan het natuurwe
tenschappelijk onderzoek van
de kunstwerken. Dit werd ver
richt door dr. J. R. J. van Aspe
ren de Boer, met behulp van
stereo-microscopie, infrarood-
reflectografie, microchemisch
pigmentonderzoek en andere
technieken.
Staten
circus in
speeld meisje. Tijdens een trip van het
overspelige tweetal naar Rhodos wordt het
vliegtuig gekaapt door terroristen, die uit
eindelijk het luchtschip laten exploderen.
Laura Gemser speelt een stewardess die
een dramatische hoofdrol speelt in de ka-
pingsscènes. Johanneke van Kooten speelt
de echtgenote die door Faber in de steek
wordt gelaten.
De opnamen, die gepland staan op drie
weken, zullen gedeeltelijk in België en
gedeeltelijk op het Griekse eiland Rhodos
plaatsvinden. De film die meer is opgezet
als een psychologisch drama dan als een
poging tot een Nederlandse Airport ’79,
wordt begin volgend jaar in de bioscopen
verwacht.
Door de consequent volgehouden schei
ding van onderlinge samenhangende no-
tengroepen kreeg het beeld van diverse op
zich van vaak opmerkelijke vitaliteit en
bezieldheid blijk gevende vertolkingen,
iets stars en hoekigs. Ik denk dan met
name aan stukken als het grote Preludium
en Fuga in e van Bruhns (in zijn bijna
rhapsodische vormgeving geheel in de stijl
van Koopman die dit stuk een week gele
den in Amsterdam speelde) en Bachs blij
moedige Preludium en Fuga in G, dat
Collum geheel verrassend van het als spil
geplaatste Andante uit de vierde triosona-
te voorzag, waarschijnlijk in een poging
tot authentieke reconstructie.
Toch schemerde zoals gezegd in het spel
van de jonge solist zoveel muzikantesks
Op het programma staan werken van de
Zwitser René Oberson en de Braziliaan
Almeide Prado. Het zijn de opdrachtstuk-
ken die het Nationaal Jeugdorkest in Frei
burg speelt in het kader van het festival
van de Zwitserse stichting Jeugd en Mu
ziek die dertig jaar bestaat. De Nederlan
ders spelen ook de vierde symfonie van
Anton Bruckner, de eerste en tweede suite
van Prokofiev en het tubaconcert van
Vaugham Williams met Tjeerd Oosten
dorp als solist.
Deze voorstellen komen voor in een
al geruime tijd geleden naar de ver
schillende belangengroeperingen ver
zonden „Raamnota kunstuitleen” van
het departement van CRM. De nota
moet als een alternatief worden gezien
van een eerder (januari 1977) ingedien
de „Discussienota kunstuitleen artothe
ken”, die op haar beurt weer een uit
vloeisel was van een motie die het jaar
daarvoor tijdens het debat over de
CRM-begroting 1977 met een grote
meerderheid in de Tweede Kamer
werd aanvaard. De discussienota werd
destijds met kritiek overladen. Maar
ook de „Raamnota”, die door CRM
langs de betrokkenen werd gestuurd
met het verzoek er commentaar op te
onrechte dikwijls geringschattend beoor
deeld. Kermis- en circusvolk, rondreizen
de komedianten met gedresseerde dieren,
leuk voor even een onderbreking van de
dagelijkse sleur, maar dan graag weer
vertrekken, het mocht eens overlast geven.
Zo werd er in vroeger jaren vooral ge
dacht. Maar wie zich verdiept in de talloze
artiestenfamilies en circusgeslachten ont
dekt een bonte adeldom die zijn eigen trots
kent.
Die trots is voelbaar op de tentoonstel
ling in het Theatermuseum, die een logisch
vervolg is op die over de Amsterdamse
kermis in de 19e eeuw, gehouden in de
zomer van 1976. Het paardenspel vormde
een belangrijk onderdeel van die tentoon
stelling. Paardrijkunst werd in die tijd
afgewisseld met het optreden van acroba
ten en clowns en een later bundeling van al
die activiteiten leidde tot het complete
circus. Daaraan is de huidige tentoonstel
ling in het statige grachtenhuis gewijd en
daarover gaat het boek dat werd samen
gesteld door Marja Keyser, Jacques Klo
ters, Paul Blom en Renée Waale.
In het Theatermuseum klinkt overal de
bekende circusmuziek. Melodieën die hun
295,-
375,-
775,-
575,-
f 1375,-
8950,-
f 7150,-
775,-
535,-
25,.
2275,-
3575,-
4950,-
1150,-
2475,-
675,-
4900,-
1250,-
avonds,
vrijdag 28 juli van 9 tot 21 uur 's avonds en
sporen in het paardenspel verdiend heb
ben en het O, mijn papa van het grote
clownsnummer. Het is alsof die muziek
steeds verder weg klinkt naar mate je
vorderingen maakt op de tentoonstelling.
Daar hangen de bewijzen van de circus-
adeldom, door tekenpen, penseel of foto
camera vastgelegd. Relekwieën als oude
circuspassepartouts (doorlopende toe
gangsbewijzen), naambordjes van circus
paarden, het fluwelen rode rijkostuum dat
hogeschoolrijdster Regina Strassburger
gedragen heeft en zeven verschillende
clownskostuums, waaronder dat van
Rexis.
Alle circusonderdelen zijn als rubriek
bij elkaar gebracht en daardoor is een
helder historisch beeld verkregen. Wilt u
alles weten, op elke afdeling hangt de
catalogus, ter inzage. Kopen hoeft dus niet
maar is beslist aan te raden vanwege de
ruime informatie in dat boekje. En de
ware circusliefhebber mag dan ook de
luxe, rijker geïllustreerde uitgave daarvan
niet missen, dat boek „Van binnen moet je
wezen”. Tot het eind van dit jaar kost het
22,50, daarna een riks duurder.
KO VAN LEEUWEN
HAARLEM. Aan de manier waarop de Oostduitse organist Christian Collum zich
gisteravond tijdens een gemeentelijk orgelconcert in de Grote Kerk over barokmuziek
ontfermde, was duidelijk af te lezen dat hij zich maar al te graag wilde aansluiten bij de
recente interpretatie-principes zoals die, geheel afwijkend overigens van de nog
traditioneel heersende opvattingen daarover in Collums vaderland, door mensen als
Gustav Leonhardt en Ton Koopman (bij wie de Oostduitser aan de Zomeracademie een
cursus volgde) inmiddels lang en breed zijn gepropageerd. Wat dan ook opvalt is het feit
dat een cruciaal punt als articulatie, waarop voor Christian Collum zonder twijfel een
totaal nieuw licht is komen te schijnen, zo eenzijdig radicaal door hem op het non-
legato is toegespitst, dat het evenwicht tussen markant profileren van het lijnenspel
enerzijds en de natuurlijke melodische ademing anderzijds verstoord is geraakt.
ooor, aai, wanneer de door hem hier opge
dane artistieke indrukken de tijd hebben
gehad zich in een rustig gerijpte visie te
ontplooien, het zeker de moeite loont om
opnieuw geconfronteerd te worden met
Christian Collums aanpak van composi
ties uit vermelde stijlperiode, waartoe be
halve de genoemde werken ook de op deze
avond (in onrustige tempi vervatte) reali
satie van „Balletto del granduca” van
Sweelinck, alsmede Frescobaldi’s fraaie
Toccata nr. 6 èn het Capriccio ut, re, mi, fa,
sol, la gerekend moeten worden.
De rest van het programma speelde zich,
althans naar de aard der stukken gere
kend, in een tamelijk grimmige sfeer af.
„Metamorfose” uit 1970 van Herbert Col
lum (vader van Christian) bleek een tot
muziek gestolde aanklacht tegen de oof-
logsverschrikkingen, en dan speciaal be
trekking hebbend op het verwoesten van
de Oostduitse stad Dresden in 1945. Tegen
het eind van deze door nerveus-ostinate
motieven getekende, hoewel op onver
wacht lichtvoetige klankbasis gebouwde
compositie, breekt een verwrongen ge
toonzet koraal „Ach bleib’ mit deiner Gna-
de” door. „Gebrochene Flügel” tenslotte,
van de hand van de in 1938 geboren Tilo
Medek, stelt in een uitermate bezwerend
eigentijds idioom, gekoppeld aan sugges
tieve ritmes, de menselijke ontwaardiging
aan de orde, welke voortvloeit uit het
monddood maken van kunstenaars die
zich in een totalitaire samenleving niet aan
een hun door het heersende regime opge
legd model wensen te onderwerpen.
Op beklemmende wijze wist Christian
Collum (tesamen met bekwaam tot stand
gebracht, veeleisend registratiewerk door
Gemma Coebergh en Han Siertsema) deze
originele en belangwekkende exponenten
van hedendaagse orgelkunst (die deze Or-
gelmaand zo aanzienlijk is vertegenwoor
digd) op het wat dit betreft zeker niet
gewillige Müller-orgel te verdedigen.
JAAP STORK
alleen nog maar distribueren en veegt
culturele waarden en het toegankelijk
maken van kunst kennelijk van tafel”.
Michiel Morel zegt zich niet te kunnen
voorstellen dat bij alle kritiek die op de
voorstellen is geleverd, de plannen tot
wijziging van het uitleensysteem in ons
land (binnen een termijn van tien jaar)
ook werkelijkheid zullen worden.
Onlangs nog is bekend geworden dat
CRM geld (2 miljoen) van de af te
schaffen Aankoopsubsidieregeling
Kunstwerken (ASK) wil „overhevelen”
naar de kunstuitleen. De ASK beant
woordt niet aan haar doelstelling, om
dat gebleken is dat de Subsidies bijna
alleen bij welgestelden terechtkomen
en zodoende de beoogde sociale sprei
ding niet wordt bereikt. Het rapport
„Huren van kunst” over het gebruik
van de kunstuitleencentra, dat vorige
week werd gepubliceerd, concludeerde
echter dat de abonnees van deze dien
sten eveneens mensen met een goede
opleiding en een hoog inkomen zijn.
Wel werd daarbij duidelijk gesteld dat
uitleencentra talrijken die tot dan toe
geen enkel contact met kunst hadden,
over de drempel hebben getrokken.
Dit project, dat ons veel
moet leren over een vrij onbe
kend deel van het Nederlandse
kunstbezit heeft tot nu geleid
tot twee publikaties: Sienese
paintings in Holland (Gronin
gen 1969) en The Florentine
Paintings in Holland,
1300-1500 (Maarssen 1974).
Hamadan (21 stuks), ca. 100x150 cm, van 875,- voor
Beloudach (144 stuks), ca. 90x160 cm, van 950,- voor
Kaakai (27 stuks), ca. 170x240 cm, van 2575,-, voor
Tabriz (19 stuks), ca. 135x200 cm, van 1750,-, voor
Harte (10 stuks), ca. 200x300 cm, van 3700,-, voor
Hereke Old ca. 211 x321 cm, van 23.750,- voor
Ghum ca. 221x329 cm, van 19.500,-, voor
Marokaansa Barbars
(14 stuks), 200x300 cm, van 1950,
170x240 cm, van 1375,-, voor
Kleedjes (90 stuks), opruimingsprijs, per stuk
Ardabil ca. 171x242 cm, van 5900,-, voor
Ispahan ca. 202x301 cm, van 8900,-, voor
Sarauck ca. 199x303 cm, van 11.750,-, voor
Shiraz (9 stuks), ca. 200x300 cm, van 2950,-, voor
Kazakstan ca. 209x311 cm, van 5900,-, voor
Utahan 130x209 cm, van 1750,-, voor
Keshian ca. 137x221 cm, van 13.750,-, voor
Melas ca. 141x229 cm, van 3650,-, voor
Oprulmingsverkoop: donderdag 27 juli van 9 tot 22 uur
vrijdag 28 juli van 9 tot 21 uur 's avonds en
zaterdag 29 juli van 10 tot 17 uur.
i| koning der tapijten
deleeuw
Dorpstraat 10, Bergen, telefoon (02208) 3700.
lingen gehouden. Deze werden
gehouden in het Groninger
Museum, het Aartsbisschoppe
lijk Museum in Utrecht en het
Nederlands Universitair
Kunsthistorisch Instituut te
Florence.
Na de behandeling van de
Sienese en Florentijnse schil
derijen kwamen de Venetiaan
se aan de beurt. De resultaten
van dit onderzoek werden
vastgelegd in The Early Vene
tian Paintings in Holland
(Maarssen 1978) en ditmaal
wordt de begeleidende ten
toonstelling gehouden in het
Rijksmuseum in Amsterdam
onder de titel „Vroege Veneti
aanse schilderijen uit Neder
lands bezit”. De tentoonstel
ling duurt tot en met 15 okto
ber.
Er zijn in Nederlands open
baar en particulier bezit 39
•A „lm Zirkus
Carré" heet deze
gravure naar een
tekening van F.
Kollarz. Direc
teur Oscar Carré
is erop te zien te
midden van zijn
acht Trakhener
hengsten.
A Maria Magdalena van Carlo Crivelli
(ca. 1430/35-ca. 1495).
