Kritiek op gezondheidszorg
komt
Farmaceutisch „brilletje” voor zwak geheugen?
niet alleen van patiënt
door Jan Morriën
DISCUSSIENOTA ALTERNATIEVE GENEESWIJZEN
Patiëntenrechten
Niet schadelijk
Proef met studenten
lOUt
41
Sneller herstel
Vermoeden
Jb
Waarde
Risico’s
iB
sill x
X
X
voor de proefpersonen kan hebben.
Nieuwe stoffen kunnen
hersenen beïnvloeden
in
•en
i vorm
en vrij
/erkrijg
i,
EDE
)ek,
en.
IOU-
ven
en
icht
3 te
ri in
an-
(Van onze parlementsredactie
Mensen moeten vrij zijn om
zelf de vormen van hulpverle
ning te kiezen en zelf verant
woordelijkheid te dragen inzake
gezondheid en ziekte. Aldus
een conclusie van de Commis
sie Alternatieve Geneeswijzen,
die een discussienota heeft uit
gebracht als een soort „terrein
verkenning”. De bedoeling is
haar uitgangspunten te toetsen
aan de opvattingen, die hierover
in brede kring leven. Als eerste
onderdeel gaat de commissie
zelf eerst rapporteren over de
acupunctuur.
Paul van Dijk (ook lid van de com
missie), die in zijn boek „Genees
wijzen in Nederland” een inventa
risatie heeft gegeven.
Wat de risico’s betreft die ge
bruikers van alternatieve genees
wijzen zouden lopen,, stelt de com-
van zwakzinnigen en mogelijk van
demente bejaarden”.
Nu, vijf jaar later, is hij nog steeds
erg voorzichtig in zijn uitspraken en
zegt: „Het moet mogelijk zijn om in
bepaalde gevallen, met behulp van
medicijnen, leer- en geheugenfunc
ties te verbeteren. Maar dat kan nog
wel tien jaar duren”.
missie dat „aan de overheid op dit
punt geen andere taak of bevoegd-
Met deze proef werd in feite voor
het eerst wetenschappelijk bewezen
dat de capaciteit van de hersenen
om verbale informatie te verwerken
en te reproduceren, sterk verbeterd
kan worden. Dimond en Brouwers
deden echter nog meer proeven en
daar bleek weer uit dat nootropil
geen invloed heeft op andere vor
men van leren. Ook waren de stu-
De proef bestond eruit dat de stu
denten steeds een serie van negen
woorden te horen kregen, bestaande
uit zes of zeven letters. Het ging
erom hoeveel woorden de studenten
konden onthouden, meteen of na
verloop van tijd. Om stiekeme ge
heugenoefeningen buiten spel te zet
ten, moesten de studenten in het
laatste geval terugtellen vanaf een
bepaald getal, en wel met sprongen
van drie. Na twee weken (het is
bekend dat nootropil erg langzaam
werkt) scoorde de nootropil-groep
13 procent hoger dan de placebo-
groep. Na drie weken liep de score
zelfs op tot 15 procent.
heid toekomt dan ten aanzien van
de reguliere geneeskunde”. Voorts
denten er zich niet van bewust dat
hun „geheugen voor woorden” was
verbeterd door nootropil.
nauwkeurig omschreven beroepen
in de medische en paramedische
sector, met gespecificeerde eisen
voor opleiding en uitoefening, te
erkennen en erop toe te zien dat
deze eisen worden nageleefd, zegt
de nota.
De commissie betoogt dat er een
groeiende kritiek hoorbaar is ge
worden op vele aspecten van de
gezondheidszorg en dat zich tege-
lijkertijd een, nog steeds sterker
wordende, tendens is gaan afteke
nen waarin patiënten het recht
opeisen om op basis van zo volle
dig mogelijke informatie zelf hun
beslissingen te nemen. Deze ten
dens wordt veelal met de karakte
ristiek „patiëntenrechten” aange
duid. De vrijheid van de hulpzoe
kende om de hulpverlener van zijn
keuze te kiezen wordt steeds ster
ker benadrukt en als een onver
vreemdbaar recht beschouwd.
De kritiek komt bepaald niet al
leen van de patiënten, aldus de
commissie. Ook veel artsen erva
ren in toenemende mate conflicten
en tekortkomingen in de traditio
nele opbouw en organisatie van de
geneeskunde en gezondheidszorg.
In Spanje kon een man zich zes
maanden na een ongeluk niets meer -
herinneren van drie maanden er- i
voor. Na een behandeling met va-
sopressine kon hij zich na zeven
dagen alles weer herinneren, zelfs
de dag van het ongeluk. Ook in
andere gevallen hielp vasopressine
voortreffelijk. Alle mensen die met
het hormoon proeven hebben ge
daan, zijn razend enthousiast over
de werking ervan.
s te rid
rsoneel
I van v i
13.
In twee Nederlandse klinieken zal
onder meer onderzocht worden wat
voor invloed vasopressine op het
geheugen en andere hersenfuncties
heeft. Ook het al eerder waargeno
men remmende effect op drugvers
laving zal in dit onderzoek worden
betrokken.
Prof. Wied erkent zelf misschien
iets te voorzichtig te zijn geweest
met zijn onderzoekingen. Eerst wil
hij zeker weten dat de ontwikkelde
stof geen schadelijke gevolgen, zoals
vernauwingen van de kransslagader
en verhoging van de bloeddruk,
Nu is De Wied ook zover dat hij
proeven kan doen met aan heroïne
verslaafde mensen. Daarvoor is spe
ciaal een pilletje ontwikkeld, dat on
der de tong wordt geplaatst. Men wil
de heroïne-verslaafden niet laten
spuiten of snuiven.
Een Engelse psycholoog, Stuart J.
Dimond van het University College
in Cardiff, is samen met dr. E. Y. M.
Brouwers van de universiteit van
Leiden, echter veel verder gegaan.
Zij deden een onderzoek met zes
tien, gezonde studenten uit Cardiff.
Acht studenten kregen driemaal
daags vier capsules van 400 milli
gram nootropil, de acht anderen
kregen dezelfde capsules, maar met
een nepmiddel erin (placebo). De
studenten wisten zelf niet wie het
echte middel en wie de placebo
kreeg.
Onder de beoefenaars van deze
methoden zijn hoe langer hoe
meer artsen. Met name bij de eer
ste vier categorieën vindt men be
oefenaars die de geneeskunde in
volle omvang uitoefenen en slechts
in noodgevallen gebruik maken
van de reguliere geneeskunde. Be
oefenaars van de laatste drie cate
gorieën zien hun methoden als een
mogelijke aanvulling op de regu
liere geneeskunde. Een uitzonde
ring is de Christian Scientist, die in
eerste instantie zijn ziekte of stoor
nis op een geestelijke manier zal
oplossen.
kzinnif
et elk i
iting hif
annenf
Aristoteles, toch zeker geen dom
me jongen voor zijn tijd, dacht dat
de hersenen een soort enorme bloed-
koeler waren. Hij meende dat het
hart de zetel van de gedachte was.
Nu weten we heel wat meer over de
hersenen, maar wetenschappelijk
gesproken zijn de hersenen nog
steeds „een grote grijze pap, en we
ten we er geen moer van af”. Dit zegt
dr. O. L. Wolthuis van het Medisch
Biologisch Laboratorium TNO Rijs
wijk.
Hij is de man die verschillende
proeven met Nootropil, op onder
andere ratten, heeft gedaan. Zo’n
tien jaar geleden kwam hij voor het
eerst in contact met nootropil. Eerst
was hij er niet zo van onder de
indruk, omdat nootropil geen giftige
stof is. Je merkt er ook niets van als
je een vrij grote dosis inneemt. Een
medische slogan is, dat als een stof
niet giftig is, de werking per defini
tie ook niet denderend is. De Belgi
sche hoogleraar dr. G. Giurgea deed
toen echter een aantal proeven,
waaruit de conclusie kon worden
getrokken dat nootropil wel degelijk
inwerkt op het centrale zenuwstel
sel.
Na deze vondst zijn verschillende
doktoren over de gehele wereld aan
de slag gegaan om uit te zoeken wat
die werking precies is en hoe die tot
stand komt.
Eén antwoord dus en meteen een
lawine van vragen. Werkt nootropil
op het geheugen? Hoe werkt het?
Zouden demente bejaarden er wat
aan hebben? Op al die vragen is nog
lang geen antwoord gevonden, het is
overigens de vraag of alle vragen al
gesteld zijn. Omdat nootropil een
volkomen onschadelijk produkt is
(96 procent wordt binnen 24 uur
weer onveranderd afgescheiden),
zijn er al talloze officiële en niet-
officiële proeven gedaan. Zo werkte
het middel bijvoorbeeld gunstig op
mensen die bijkwamen uit een be
wusteloosheid. Zij herstelden snel
ler en waren minder verward dan
meestal het geval is. Ook bij schade
aan de hersenen door alcoholisme
en een aantal neurologische defec
ten, bleek nootropil te helpen.
Het 'gegeven voor dr. Wolthuis was
eigenlijk vrij ingewikkeld. Er was
slechts het vermoeden dat nootropil
de zenuwcellen op een andere ma
nier met elkaar liet „praten” en dat
de doorgespeelde informatie nog
langer werd vastgehouden ook. Zou
dit iets met het leerproces te maken
kunnen hebben? Deze vraag heeft
dr. Wolthuis, wat betreft ratten, po
sitief kunnen beantwoorden. Het
bleek inderdaad dat bij ratten die
een hoge dosis nootropil toegediend
kregen, het leerproces verbeterde.
Al in 1973 schreef dr. Wolthuis
hier een rapport over in Natuur en
Techniek. De titel luidde: „Farma
cologische beïnvloeding van leer”- en
geheugenprocessen”. Hij schreef
heel voorzichtig de volgende inlei
ding: „Er zijn misschien stoffen die
ergens in het ingewikkeld proces
van waarnemen, onthouden en re
produceren, invloed kunnen uitoefe
nen en zo het leervermogen verbete
ren. Dat zou van grote betekenis
kunnen zijn voor de behandeling
Waar het om draait, zijn twee stof
fen, die oppervlakkig gezien hetzelf
de effect hebben: nootropil en va
sopressine. Nootropil is een „li-
chaamsvreemd”, maar niet giftig ge
neesmiddel van Union Chemique
Belgique (UCB). Het werd oorspron
kelijk ontwikkeld als geneesmiddel
tegen reisziekten. Een zuiver farma
cologische stof.
Vasopressine is een stof die al in
de menselijke hersenen voorkomt.
Een natuurlijk produkt dus. Van
vasopressine is de invloed op de
waterhuishouding en bloeddruk al
tientallen jaren bekend. Van beide
stoffen heeft men, ook al ruim tien
ve will) jaar geleden, ontdekt dat ze tevens
invloed hebben op hogere hersen
functies. Nootropil vooral op de her
sencellen die met leren en praten te
maken hebben, en vasopressine
schijnt meer op het geheugen te wer
ken. In de loop der jaren zijn uit
nootropil en vasopressine weer stof
fen gemaakt, die minder met het
oorspronkelijke geneesmiddel te
maken hebben en meer met de beïn
vloeding van de hogere hersenfunc
ties.
Een hele mond vol dus. Maar
de bewijzen stapelen zich op en
daarmee ook de science fiction-
achtige verhalen en theorieën.
De discussie of je nu wel of niet
de hogere hersenfuncties van de
mens mag beïnvloeden, laait
weer op.
In verschillende laboratoria en
binnenkort ook in enkele Neder
landse klinieken worden proeven
gedaan met stoffen die invloed
hebben op de hogere hersen
functies van mens en dier. Er is al
gesproken over de leerpil en een
stof die een „dramatische” in
vloed zou hebben op de algehele
geheugenfuncties.
Voorlopig houden de weten
schappers de boot nog een bee
tje af, maar de Belgische UCB-
fabrieken en Organon zijn heel
wat optimistischer in hun uitlatin
gen.
Een in de wereld van medicijn
mannen en -fabrikanten welhaast
klassieke situatie, waaruit toch
geconcludeerd mag worden dat
er een soort geestelijk brilletje op
komst is. Toch zal het nog min
stens tussen de vijf en tien jaar
duren voor een dergelijk produkt
op de markt zal komen. En dan
zullen niet alleen bejaarden er
baat bij hebben, maar ook kinde
ren met bepaalde leerstoornis
sen, drugsverslaafden, mensen
met een acuut geheugenverlies
(na een ongeval) en impotente
mannen.
De commissie, die onder voorzit
terschap staat van prof. dr. P.
Muntendam (o.a. oud-directeur-ge-
neraal Volksgezondheid), werd vo
rig jaar mei ingesteld door de toen
malige staatssecretaris van Volks
gezondheid, J. P. M. Hendriks.
Haar opdracht is een onderzoek in
te stellen naar de betekenis van
deze geneeswijzen voor de gezond
heidszorg in ons land en te advise
ren over eventuele wettelijke
maatregelen.
De alternatieve geneeswijzen ne
men een steeds belangrijker plaats
in te midden van de vormen van
medische hulp die voorhanden
zijn. Naar schatting worden per
jaar in Nederland ongeveer zeven
miljoen bezoeken gebracht aan al
ternatieve hulpverleners, dat is
tien percent van het totaal aan
geneeskundige consulten op alle
bekende terreinen. Vanuit de krin
gen van alternatieve hulpverleners
is meermalen om officiële erken
ning gevraagd, mede waardoor pa
tiënten aanspraak kunnen maken
op kostenvergoedingen.
De commissie gebruikt de on
derscheidingen „reguliere” en „al
ternatieve” geneesmethoden. Met
de eerste term bedoelt zij de offi
ciële kanalen, wettelijk erkend en
gebaseerd op -medische weten
schap, met de tweede overige hulp
verleningsvormen, die zij in zeven
categorieën onderbrengt. Deze ru
bricering werd mede mogelijk ge
maakt door het werk van de arts
Deze ontwikkelingen kunnen wor
den beschreven in termen van
evenwichten die verstoord zijn ge
raakt, grotendeels als gevolg van
de sedert 1945 enorm toegenomen
medisch-technische mogelijkhe
den. Daardoor-komt de menselijke
De commissie zegt dat het niet
zonder meer mogelijk is de waarde
te bepalen die beoefenaars van de
alternatieve geneeswijzen claimen
voor hun methoden. Wel kan met
behulp van de methoden van de
reguliere geneeskunde worden ge
zocht naar een marginale toetsing
van de alternatieve methoden. Het
is maatschappelijk noodzakelijk
om „in de onoverzichtelijke alter
natieve sector wat duidelijkheid te
scheppen”, mede in verband met
de huidige financiering.
De richtlijn om een bepaalde
medische voorziening wel of niet
te betalen is gegrond op de grond
slag van „wat wel of niet gebruike
lijk is in de kring van de beroeps
genoten” (ziekenfondsverzeke
ring). Dat is een andere formule
ring voor „erkende methode”,
maar omdat de beroepsgenoten
zelf voor invulling zorgen is het
een rekbaar begrip, meent de com
missie. Het is dus maatschappelijk
gewenst daarover harde afspra
ken te maken.
De commissie-Muntendam heeft
nu een werkgroep ingesteld voor
de opstelling van een advies over
de acupunctuur. Hieraan wordt
prioriteit gegeven in verband met
de snelle ontwikkeling op dat ge
bied. Het gaat er dan om aan te
geven welke bijdrage de acupunc
tuur aan de gezondheidszorg kan
leveren, hoe dit kan worden be
reikt en om de vraag of acupunc
tuur in het verzekeringspakket
kan worden opgenomen. Dit rap
port zal ook een aanvulling beteke
nen op het advies dat de Gezond
heidsraad over dit onderwerp op
stelt.
De nota onderscheidt de volgen
de groepen: Oosterse geneeskunde
(waaronder diverse vormen van
acupunctuur, massage en kruiden
leer); antroposofische geneeskun
de (o.a. Heileuritmie); biologische
geneeskunde (waaronder voe-
dingstherapie, groeitherapie, cel-
therapie); homeopathie; paranor
male geneeskunst (waaronder
magnetiseren en wichelroede lo
pen); spirituele mensbenadering
(o.a. gebedsgenezing, Chr. Science,
Soefi, Rozekruisers); manuele
technieken (zoals chiropractie).
Dr. Wolthuis staat, met name te
genover deze ongecontroleerde,
proeven erg sceptisch. Hij zegt: „Als
ik een haargroeimiddel gebruik en
na een poosje begint m’n haar een
beetje te groeien, wil dat nog niet
zeggen dat dat door dat haargroei
middel komt. Ik hou niet van dat
suggestieve soort kreten als leerpil
en zo. Er is een aantal onderzoekin
gen op mensen gedaan, maar ik zou
het droevig vinden als dit te pas en
te onpas wordt gebruikt. Het is waar
dat nootropil het inprentingsverno-
gen verbetert, maar er ligt nog een
lange weg voor ons”.
Prof. D. de Wied is eigenlijk al 25
jaar geïnteresseerd in de invloed
van vasopressine op de hersenen.
Hij staat aan het hoofd van het Ru
dolf Magnus Instituut voor Farma
cologie van de Utrechtse rijksuni
versiteit.
Het hormoon vasopressine wordt
in de hersenbasis gemaakt en de
achterkwab van de hypofyse (herse-
naanhangsel) opgeslagen. Als het
nodig is, komt het hormoon in de
bloedbaan en regelt de waterhuis
houding. Ook heeft het een bloed-
drukverhogende werking. Verder
ontdekte prof. De Wied dat er een
stoornis in het geheugen ontstaat als
de afgifte van vasopressine is ontre
geld.
Door proeven op ratten toonde hij
in 1965 al aan dat een bepaald aan
geleerd gedrag vergeten wordt als
de achterkwab wordt weggenomen.
Maar door toediening van vasopres
sine wordt dit weer hersteld. Prof.
De Wied heeft in samenwerking met
Organon nu een stof uit deze vaso
pressine ontwikkeld, die geen invloed
heeft op de bloeddruk en de water
huishouding. Hij begint over twee
maanden dan ook met een onder
zoek op mensen.
benadering nogal eens in de knel.
De problemen worden nog ver
sterkt door de omstandigheid dat
de reguliere geneeskunde veelal
slechts deeloplossingen kan bie
den voor een aanzienlijk aantal
aandoeningen als chronische,
functionele stoornissen en kwaad
aardige ziekten. Alternatieve ge
neeswijzen blijken tegemoet te ko
men aan de vraag naar menselijke
benadering waarin lichamelijke,
geestelijke en sociale kanten tot
hun recht komen.
is de overheid bij deze problema
tiek betrokken door bepaalde
Prof. De Wied en zijn instituut
hebben door een jarenlang onder
zoek een enorme voorsprong geno
men in de wereld. Uit tal van proe
ven in andere landen is gebleken dat
vasopressine, zoals De Wied dat
heeft ontdekt, van onschatbare
waarde kan worden voor bejaarden,
drugverslaafden en mensen met
acute geheugenstoornissen. Ook
zijn er aanwijzingen dat dit hor
moon en eventueel andere hormo
nen op meer levensfuncties van in
vloed zijn.
Het moet dus niet onmogelijk wor
den geacht dat er binnen afzienbare
tijd, vijf of tien jaar, een produkt op
de markt komt waardoor vele be
jaarden langer zelfstandiger kun
nen blijven wonen. Tot nu toe was er
geen enkel geneesmiddel tegen her-
senveroudering. Hersencellen her
stellen zich ook niet, dit in tegenstel
ling tot andere lichaamscellen. Prof.
De Wied durft wel voorzichtig te
voorspellen dat vaspressine daar
wel eens verandering in zou kunnen
brengen.
Dr. J. M. de Ree, ook van het
Rudolf Magnus Instituut, heeft in
een onderzoek aangetoond dat rat
ten minder heroïne tot zich nemen
als ze ingespoten worden met vasop
ressine. De ratten konden zelf hero
ïne krijgen door op een knop te
drukken. De groep die vasopressine
kreeg, bleek steeds minder geïnte
resseerd, terwijl de anderen gewoon
doorgingen.
De resultaten waren verbazing
wekkend. Zo werd in België een
proef gedaan met 23 mensen tussen
de 50 en 65 jaar. Zij leden allen aan
geheugenverlies. Een groep van
twaalf kreeg driemaal daags vaso
pressine toegediend en een. groep van
elf kreeg een neusspray zonder wer
king (placebo). De proefpersonen
wisten niet wie wel en wie niet va
sopressine kreeg. Het bleek dat de
vasopressine-groep een verbluffen
de verbetering toonde in concentra
tie, attentie en geheugen. Vooral ou
dere mensen, die aan hersenverou-
dering lijden, zouden bij dit hor
moon enorm gebaat kunnen zijn.
Een geestelijk brilletje dus.
