Vredesweek
campagne
i-
tF.
G
niet in
4
gericht tegen
kernbewaping
Kerkmensen geloven
kernwapens”
Gereformeerden” niet allemaal gereformeerd
H
i,
uv
m
F
IR
«F 1
X.
Ijk.,
ariz
>en SR
w
ML
door Piet Peperkamp
Zichtbaar maken
t
Geschiedenis
Doleantie
Partijen
Tegenstanders
Bundeling
Discussie
.33
door Cees Ippel
Resultaten
w
F
R MM
-'
V
X
w.
n
In de eerste drie groeperingen is het vaccinatie-
verbod geen „leerstuk”. De meeste, zo niet alle,
predikanten van deze groeperingen zullen hun
gemeenteleden de raad geven tot inenting over te
gaan. In de Gereformeerde Gemeenten in Neder
land en Noord-Amerika is nu een discussie op
gang gekomen, waarbij het ernaar uitziet, dat er in
deze groepering een kentering ten voordele van
vaccinatie aan de gang is. De andere kerken
lijken vast te blijven staan op hun oude overtui
ging, dat vaccinatie in strijd is met „Gods voorzie
nigheid”.
5
,,De gereformeerden” zijn de laatste tijd flink in
het nieuws. De slachtoffers van de polio-epidemie
vallen namelijk in die kerkelijke groeperingen, die
men met de „gereformeerden" pleegt aan te
duiden. De leden van de „Gereformeerde Kerken
in Nederland”, eigenlijk de enigen die „recht”
hebben op deze aanduiding, behoren echter niet
tot de groeperingen, waarin men de tegenstan
ders van vaccinatie aantreft.
Tot de principiële tegenstanders van vaccinatie
horen leden van de Gereformeerde Bond in de
Hervormde Kerk, de Christelijke Gereformeerde
Kerken, de Christelijke Gereformeerde Gemeen
ten, de Gereformeerde Gemeenten in Nederland
en Noord-Amerika, de Gereformeerde Gemeen
ten in Nederland en verschillende groeperingen
die hoewel niet allemaal tot een zelfde kerkver
band behorend zich aanduiden als Oud-Gere
formeerde Gemeenten. Bovendien bestaan er
nog plaatselijke groeperingen, die geen band
hebben met een landelijk kerkgenootschap. Ge
woonlijk voeren zij in hun naamcombinatie ook
het woord „gereformeerd”.
,pp L
W»
w»*
Het Interkerkelijk Vredesberaad is bezig met een tienjarige
oorlog tegen de kernwapens. In het hoofdkwartier van het IKV
aan de Haagse Celebesstraat is de strategie uitgezet voor het
tweede jaar van de IKV-campagne tegen kernwapens, die
begint met de jaarlijkse Vredesweek, die dit jaar van 24 tot 30
september wordt gehouden. Vorig jaar toen de campagne
werd gestart, zijn ruim 250 kernen gevormd, die zich in het
gehele land inspannen voor de anti-kernwapenactie. Tijdens
de komende vredesweek zal een grootscheepse, intensieve
poging worden ondernomen om in elke stad, in elke wijk en in
elk dorp de leden van de kerken te laten praten over het
kernwapenvraagstuk. Het doel blijft: „Help de kernwapens de
wereld uit, om te beginnen uit Nederland”.
-«Br'
Zljr
goetl
Seam
gewe
Vat
*-
v
W*:.'
W®
.■-
-■
A
:W
X*,
a
SWSfe-
In de Vredeskrant, die op grote schaal
wordt verspreid, staat een open brief aan
de pastores, de parochieraden en de kerke-
raden van alle kerken in Nederland, waar
in het IKV het dringende verzoek doet om
in het komende winterseizoen in elke kerk
een breed en open overleg te beginnen
over de manier, waarop we onder de doem
van kernwapens uit kunnen komen. In een
speciale brochure wordt uitdrukking gege
ven aan de bijbelse motivatie, waarop de
uitspraken over oorlog en vrede van hét
IKV berusten. Theologen uit de acht ker
ken (de hervormde, de gereformeerde en
de katholieke kerk en vijf kleine kerkge
nootschappen), die het Interkerkelijk Vre
desberaad zijn speciale opdracht hebben
gegeven, maken duidelijk, dat een goede
geloofsbeleving en een actieve strijd tegen
de kernwapens in eikaars verlengde lig
gen.
Wat is eigenlijk de zin voor het IKV om
door te gaan met campagnes tegen kern
wapens, als bijvoorbeeld bekend is gewor
den, dat Nederland heeft besloten de Lan-
ce-raketten met atoomkoppen uit te rus
ten. In een vraaggesprek dat ik met hem
had, zei IKV-secretaris Mient Jan Faber,
dat de kernwapens moeten verdwijnen,
niet alleen omdat ze levensgevaarlijk zijn,
maar ook omdat zij de verhoudingen tus
sen de mensen verzieken. Tussen de men
sen in Oost en West en ook tussen de
mensen in eigen land.
„De kernwapens hebben de discussie
over de veiligheid uiterst moeilijk ge
maakt. Het is allemaal zeer geheimzinnig
en het veiligheidssysteem is zo overweldi
gend groot, dat de mensen er eigenlijk niet
meer bij betrokken kunnen en mogen zijn.
Er is iets fundamenteels bij de mensen
weggehaald. Namelijk het besef, dat ze in
een land willen wonen, waar ze veilig zijn
en dat ze daar ook zelf aan willen bijdra
gen. Ze hebben niks meer over hun eigen
veiligheid te zeggen. Wat overgebleven is,
wat hen rest, is een vaag geloof, dat het
allemaal wel voor hen wordt geregeld".
Faber: „Nou, in het eerste jaar van onze
campagne hebben we geleerd, dat je het
probleem van de kernwapens zichtbaar
moet maken. Je moet aantonen hoe mon
strueus die dingen zijn. De mensen besef
fen het gevaar, maar we zagen ook een
buitengewoon groot stuk pessimisme. Men
zei: we komen er eigenlijk niet uit. Ook de
politici niet. Over bleef soms dat vage
geloof van het wordt wel geregeld. Wij van
het IKV hadden toen het gevoel, dat, als we
nou eens werkelijk zouden proberen om
die kernwapens-problematiek eens heel
dicht bij de mensen te brengen, dat men
dan wel eens zou kunnen gaan zeggen:
uiteindelijk geloven we ook helemaal niet
in die dingen, want die kernwapens heb
ben geen relatie meer met wat wij ons van
onze veiligheid voorstellen.”
Heel essentiële vragen, die te maken
hebben met normen van mensen onder
elkaar, komen nooit meer aan de orde, als
het over kernwapens gaat. Vragen bijvoor
beeld, die verband houden met wat je
aanricht met kernwapens, als ze ooit eens
gebruikt zouden moeten worden. Het IKV
wil de mensen in de kerken en elders in de
samenleving bewust maken van het feit
dat zij eigenlijk lijden onder de last en de
verantwoordelijkheid die samenhangen
met de aanwezigheid van kernwapens in
Nederland.
„De ethiek van de kernwapens is in de
politieke discussie volledig buitengesloten.
Je ziet nooit, dat mensen in het internatio
nale overleg, als ze over dit soort dingen
Het is niet duidelijk zelfs niet voor velen binnen
deze kerkelijke groeperingen waarop de gedachte,
dat vaccinatie in strijd zou zijn met de wet van God,
stoelt. Veelal beroept men zich op enkele bijbeltek
sten („Die gezond zijn hebben de medicijnmeester
de politiek zelf de discussie ovèr deze
zaken op wat andere manier wordt ge
voerd dan in het verleden. Je ziet ook, dat
politici wat attenter zijn geworden ten
aanzien van wat er op dit gebied in kerke
lijke kring gebeurt”.
Wie in een door een IKV-groep georgani
seerd gesprek zin krijgt om van zijn be
langstelling te doen blijken, wordt gesti
muleerd actief te worden. Een briefje aan
het IKV met de mededeling „Ik sta hier
van harte achter. Ga zo voort” en dan
verder afwachten, helpt niet. De belang
stellenden krijgen te horen, dat ze lid kun
nen worden van een plaatselijke groep, dat
ze medewerking kunnen krijgen bij het
oprichten van een nieuwe groep en dat zij
de taak op zich moeten nemen op alle
mogelijk manier in hun eigen situatie in
actie te komen.
Faber: „In de eerste plaats een stuk
discussie. Je zult het samen goed eens
moeten worden. Het betekent ook een be
hoorlijk programma op gaan zetten. Dus
discussie voeren over kernwapens in je
eigen kerk en je eigen plaats. Verder be
paalde acties voeren, als dat nodig mocht
zijn. Voor de toekomst houdt het in ge
sprekken gaan voeren met de plaatselijke
afdelingen van politieke partijen. Dat laat
ste houdt verband met ons streven om van
onderaf in de politieke wereld tot een
ander soort besluitvorming te komen over
het kernwapenvraagstuk. Wij geloven, dat
dit de weg is, omdat de gewone mensen in
de samenleving de ethiek niet ter zijde
schuiven. Als de plaatselijke afdelingen
van de politieke partijen de discussie op
pakken en als zij goed gericht wordt ge
voerd, vanaf het begin in de IKV-groepen
tot in de politieke bijeenkomsten, dan zal
het in de partijen naar boven worden
doorgegeven”.
Hoe beoordeelt u de kritiek vanuit de
kerken en maatschappij op de activiteiten
van het IKV:
„Ze noemen onze actie om de kernwa
pens, om te beginnen, uit Nederland weg te
krijgen erg eenzijdig. Ze zeggen: als ze hier
weggaan blijven ze toch in West-Duitsland
en wat helpt dat dan? Wij antwoorden, dat
het niet te doen is om Nederland alleen. We
hebben alleen gezocht naar een middel om
de discussie open te breken. We willen
ergens een breekijzer inzetten. Politiek-
strategisch bijna hebben we gedacht, dat
je dit alleen maar kan doen in een situatie,
waarin je enige greep op de verdere ont
wikkeling hebt. Dan moet je dus in Neder
land beginnen en gaan onderzoeken of de
gewone mensen werkelijk in die gevaarlij
ke kernwapens geloven. Op die manier
kan het verder gaan".
Faber: „Vorig jaar zijn uit West-Duits
land groepen naar ons toegekomen, die
van de campagne hadden gehoord en die
kwamen horen hoe wij dat deden. Er ko
men in de Bondsrepubliek nu soortgelijke
acties en dat is voor mij een reden tot
optimisme. Minstens zo interessant is, dat
we door het vredescomité van de Evangeli
sche Kerken in de DDR zijn uitgenodigd.
Een paar weken geleden zijn we met een
delegatie in de DDR geweest en we hebben
een heel goed gesprek gehad. Pax Christi
in België was ons al voor met een campag
ne tegen de kernwapens en dit voorjaar
heeft de internationale Pax Christi (katho
lieke vredesbeweging) tijdens het beraad
in Nederland het IKV-model meegenomen
voor discussie in alle aangesloten landen”.
„Vorig jaar hebben we vooral de mensen
bereikt, die vermoedelijk al lang grote
problemen hadden met de veiligheidspoli
tiek, die we in Nederland voeren. Nu gaan
we ons richten tot een breder publiek. We
willen niet slechts een gevoel van onge
rustheid wakker roepen, maar een breed
veld scheppen van mensen, die voelen, dat
er iets moet veranderen. We willen zo
programmatisch en zo gericht mogelijk in
de kerken en daarbuiten die discussie
gaan voeren. We vragen de parochieraden
en de kerkeraden om de gesprekken voor
hun verantwoordelijkheid te nemen. Van
uit deze aanzet gaan we in het derde jaar
van onze campagne door met het bewer
ken van de plaatselijke afdelingen van de
politieke partijen”.
Leden van kerken stemmen niet meer
op dezelfde partijen en hebben verschil
lende politieke inzichten. Schept dat geen
probleem?
„Ik vind dat als je als leden van een kerk
een gesprek voert over dit soort zaken, je
je moet realiseren, dat je bij elkaar zit om
vanuit je geloofsbeleving tot een antwoord
te komen. Je moet je dan niet vereenzelvi-
Faber: „Er is de laatste tijd nog wel
kritiek geweest, maar vorig jaar heb ik
niet meer gehoord dat gezegd werd: „Dat
kan toch niet wat het IKV nu doet. Aan
zo’n club kunnen we vanuit de kerk toch
geen steun geven?” Er zijn veel meer voor
standers en zelfs van tegenstanders heb ik
gehoord, dat het IKV door moet gaan,
omdat de kemwapen-problematiek te ern
stig is om niets te doen en omdat er toch
geen andere actievoorstellen zijn”.
Zoekt het IKV bij deze actie internatio
nale medewerking?
Gereformeerde Kerk (van 1869) samen met de Ne
derduits Gereformeerde kerk. Hieruit werd gevormd,
wat we nu kennen als de Gereformeerde Kerken in
Nederland. (In 1944 scheidde zich daarvan de Vrijge
maakt Gereformeerde Kerk voerger aangeduid als
Art. 31 af. Ook deze groepering kende in de jaren
®0 een afsplitsing. Voor dit verhaal zijn deze kerken
niet interessant, want afwijzing van vaccinatie komt
hier niet voor).
De „rechtervleugel” van de christelijke gerefor
meerden deed in 1892 niet mee met het samengaan
met de gereformeerden en hielden hun eigen naam.
Zo bestonden toen dus naast elkaar de overgeble
ven „kruisgemeenten”, de christelijke gereformeer
den, de gereformeerden en de hervormden (een weer
gave van „rechts naar links”). In 1841 was bovendien
de groepering „ledeboerianen” ontstaan, genoemd
naar de in dat jaar om zijn weigering gezangen te
laten zingen geschorste hervormde ds. Ledeboer. De
ze groepering zou men tussen de kruisgemeenten en
de christelijke gereformeerden kunnen plaatsen.
gen met je partij. Ik heb het gevoel, dat je
het in principe wel eens kunt worden.
Zelfs in WD-kring zet men een vraagte
ken achter die kernwapens, maar tot nu
toe voelt men daar niet voor een eenzijdige
terugtrekking in het Westen. Het gaat om:
het er niet mogen zijn van die kernwa
pens”.
Zijn sommige mensen niet vóór kernbe
wapening vanwege een gevoel, dat er iets
fundamenteels wordt gedaan voor hun
beveiliging?
Het is daarom goed, heel in het kort in te gaan op de
geschiedenis van de protestantse kerken in Neder
land.
Deze begon in de eerste helft van de zestiende eeuw,
met de „hervorming” of „reformatie” twee woor
den met gelijke betekenis. Van de grote hervormers.
Luther en Calvijn, kreeg de laatste de meeste aan
hang in Nederland. Zijn volgelingen verenigden zich
in wat na de-Nationale Synode van Dordrecht (1618-
1619) zou gaan heten de Gereformeerde Kerken van
de Verenigde Nederlanden (later ook wel de Neder-
duitsch Gereformeerde Kerk).
Ondanks alle verschillen in leer en leven van predi
kanten en gemeenteleden, bleef deze kerk onverdeeld
tot in het begin van de vorige eeuw. In 1816 gaf
koning Willem I deze Gereformeerde Kerken een op
Pruisische leest gestoeld statuut, waarin ze tot
„staatskerk” werden verklaard. De naam werd gewij
zigd in „Nederlandse Hervormde Kerk”. Dit was een
bron van onenigheid, die in 1834 leidde tot de „af
scheiding”. Grote voorman: ds. H. de Cock uit Ulrum
(Gr.).
De plaatsen, waar men ds. De Cock volgde, kregen
„afgescheiden gemeenten”, die zich het liefst de Gere
formeerde Kerken wilden noemen terugdenkend
aan de oude naam van de hervormde kerk, die ze
verlaten hadden. Ze voelden zich de rechtmatige
erfgenamen van de „gereformeerde vaderen” uit de
zeventiende en achttiende eeuw.
Na veel vervolging, onder meer verplichte inkwar
tiering van soldaten kregen ze van de overheid toe
stemming tot zelfstandig bestaan. Het woord „gere
formeerd” mocht echter niet worden gebruikt.
Een deel der Kerken noemde zich sindsdien de
Christelijke Afgescheiden Gemeenten, anderen, die
dat niet wilden over het algemeen genomen de
eenvoudiger denkende en „zwaardere” mensen
wilden niet onder die naam verder en noemden zich
„Gereformeerde kerk onder het kruis” (het kruis
namelijk van de verdrukking, niet dat van Golgotha).
In 1869 verenigden de „afgescheidenen” en de
„kruisgemeenten” zich tot de Christelijke Gerefor
meerde Kerk.
Het aantal van degenen, die niet met de afscheiding
waren meegegaan, maar zich ook in de hervormde
kerk niet meer thuisvoelden, groeide. Hierdoor kwam
het in 1886 tot een nieuwe afsplitsing, bekend ge
worden onder de naam „doleantie”. Deze uit de
hervormde kerk gestapten namen de oude naam
Nederduits Gereformeerde Kerk aan. Onder toevoe
ging van het woord „dolerend” (d.i. klagend, namelijk
over de „onwettige” afneming van het kerkegoed).
In 1892 ging het grootste deel van de Christelijke
Wat is het verschil tussen de IKV-
campagne van vorig jaar en die, welke in
september begint?
Wat zeggen de tegenstanders bijvoor
beeld?
In 1907 verenigde ds. Kersten (een der grondleggers
van de SGP) de meeste van deze groeperingen tot de
Gereformeerde Gemeenten. Een aantal gemeenten,
dat niet meedeed en ook later onstane rechtse
protestantse groeperingen noemde zich Oud-Gere-
formeerde Gemeenten, waarbij het woord „oud” al
tijd bedoelt te zeggen, dat ze de „oude” gereformeerde
leer uit de zeventiende eeuw willen handhaven.
In 1953 ontstaat de Gereformeerde Gemeente in
Nederland, door het uittreden van dr. C. Steenblok.
De oude groep noemt zich dan Gereformeerde Ge
meenten in Nederland en Noord-Amerika. (Gewoon
lijk wordt de Gereformeerde Gemeenten in Neder
land en Noord-Amerika echter kortheidshalve aange
duid als Gereformeerde Gemeente en de andere
groep als Gereformeerde Gemeente in Nederland.)
Van rechts naar links ziet de gereformeerde gezind
te in Nederland er thans als volgt uit: (verschillende)
Oud-Gereformeerde Gemeenten, Gereformeerde Ge
meenten in Nederland, Gereformeerde Gemeenten in
Nederland en Noord-Amerika, Christelijke Gerefor
meerde Gemeenten, afsplitsingen van de Christelijke
Gereformeerde Kerken, Christelijke Gereformeerde
Kerken. De Gereformeerde Bond in de Hervormde
Kerk zit ergens tussen de Gereformeerde Gemeenten
en de Christelijke Gereformeerde Kerken in.
Wat houdt meedoen voor een belang
stellende precies in?
i. «J.
Van
dank?
den vi
het v<
ten, hi
tegd r
Drie
autorr
(jebru
capac
en ai
Zweet
wer
produ
tot in
„He
sant ti
het op
gelede
va n ei
bleem
er eer
nde!
Zo ge
seseai
geen 1
seerd
Het
ruimt
ken vi
de ka
itegele
tempt
het ui
terééi
al dez
teerk
pen 1
»«erkt
Van
diept
ten z
kaasa
ten o*
stag v
aldus
bande
onbew
kaas*
oewek
«ntaa
8» c
polarisatie ontstond. Men vond, dat de
kernwapens wegmoesten. De vraag was
alleen: hoe doe je dat? En daarover gaat de
discussie nu”.
Heeft de discussie vorig jaar al concre
te resultaten gehad?
Faber: „Het resultaat was, dat erg veel
groepen in het land zich hebben aange
meld om mee te doen aan de hele campag
ne, waarbij we echt uit zijn op een politiek
resultaat, want het gaat er niet alleen om,
dat de discussie over de kernwapens geïn
tensiveerd wordt. Ten tweede zie ik, dat in
Sommigen zullen er een verzwakking
van de defensie in zien.
„Een defensie vind ik ook nodig. Het
gaat erom hoe organiseer je zo’n defensie
en wat voor wapens gebruik je. Je kunt
niet weerloos aan de kant gaan staan, want
dan laat je je verantwoordelijkheid ook in
de steek. Het gaat erom of je het zonder
kernwapens zou aandurven. We zouden
kunnen gaan zeggen: vanuit ons besef van
wat wij goed of slecht vinden willen wij
eenvoudigweg dit soort wapens niet heb
ben”.
Blijft er dan wel een reële defensie
over?
Faber: „Ik vind, dat je defensie in de
eerste plaats reëel moet zijn tegenover
jezelf. Je moet er zelf in kunnen geloven.
Nou kun je vragen: wanneer geloven we er
in: We hebben dat altijd laten bepalen door
wat de tegenstander doet. We zeiden, dat
we altijd minstens even sterk zouden moe
ten zijn als onze tegenstander. Dat leidt tot
de wapenwedloop en het laten varen van
alle normbesef. Op andere terreinen laten
we onze houding niet bepalen door degene
die het verste gaat”.
„Het IKV zal een geschrift ver spreiden
dat vertelt hoe in Nederland de kernwa
pens zijn gekomen en welke rol het parle
ment heeft gespeeld. Ze zijn eigenlijk zo
maar gekomen, zonder dat iemand er op
lette. Gezien onze politieke situatie denk
gaan praten, met trillende handen bij el
kaar zitten, omdat ze er zo mee worstelen.
Omdat de kernbewapening een puur tech
nocratisch probleem is geworden, kom je
er niet meer uit. Deze constatering en de
enorme verontrusting over de versprei
ding van kernwapens over de gehele we
reld hebben het IKV ertoe gebracht langs
een andere weg te proberen er iets aan te
doen. Die weg is om gewoon in de samenle
ving de discussie over de kernwapen-pro-
blematiek op gang te brengen. Misschien
zou dan blijken, dat de mensen echt niet in
die dingen geloven. Vorig jaar zijn erin alle
mogelijke groepen discussies gevoerd en
daarbij bleek, dat er nooit meer echte
BW -xx,
■ke 1
iet H
ier I
mmM
w
campagne moet voorbereiden”.
Gelooft u echt, dat de kernwapens over. 1
de grens zullen worden gezet?
„Nederland staat daarbij niet alleen. Ca
nada heeft de kernwapens onlangs afge
schaft. Noorwegen en Denemarken heb-.
ik, dat het IKV zich op een tienjarige HTS.
-a-Zwed
ben ze niet. Nederland heeft binnen de O# 4S
NAVO een zekere speelruimte. Nu pochen, overt;
we er soms op, dat we zulke trouwe NA- wrtwte
VO-bondgenoten zijn, maar dit mag niet j]
inhouden, dat we onze principes verwaaw t
lozen en onze speelruimte niet benutten.^ ty1
Belangrijk is of de anti-kernwapendiscuM®"'*'®
sie in West-Duitsland van de grond kan WOOtt
worden gebracht. De pro-kernwapendruk en in
vanuit Duitsland zal dan ook verminde- ctxnci
ren Rtese
Hoe kun je voorkomen, dat het bij
praten blijft?
Faber: „Je moet proberen tot politie]
standpunten te komen en jouw politie!
organisatie zal haar standpunt in de:
zaak moeten bepalen. Deze discussie moet
eigenlijk nog beginnen. De politici zullefi
zich beter moeten laten informeren over
de besluitvorming in Nederland en binnen
de NAVO op kernwapen-gebied. Deze le
vensgevaarlijke zaak moet zichtbaarder
worden gemaakt voor een groeiende grof
mensen. Dat is het doel”.
niet van node” Matth. 9), de zogenaamde „oud-
vaders”, een aantal voornamelijk piëtistische predi
kanten uit de zeventiende en achttiende eeuw, wier
preken nog steeds gelezen worden en die veel gezag
hebben binnen deze kringen, en op de Heidelbergse
Catechismus.
Dat laatste is een in 1613 in Heidelberg ontstaan
geschrift, verdeeld in 52 „zondagen” en 129 vragen en
antwoorden, dat als belijdenisgeschrift voor alle „ge
reformeerden” (in de ruimste betekenis van het
woord) geldt. Veelal verwijst men naar Zondag 10, het
antwoord op vraag 29: .dat.spijze en drank,
gezondheid en krankheid, rijkdom en armoede en alle
dingen, niet bij geval maar van zijn Vaderlijke hand
ons toekomen”.
Deze mensen leven sterk bij de „Voorzienigheid
Gods”, de gedachte, dat God alle dingen, de goede en
kwade, heeft voorbeschikt en dat de mens niet
ontkomt aan de dingen die „voor hem bestemd zijn”.
Het oude spreekwoord „De mens wikt, maar God
beschikt” is in deze kringen bijna de korte inhoud van
het belijden.
Hoewel men het aal ontkennen, leidt deze houding
ten opzichte van de dingen die in dit leven gebeuren,
tot een bijna islamitische noodlotsgedachte. „Als het
de wil is van God, dan ontkom je er niet aan”.
„Inshallah”, zegt de vrome Mohammedaan.
Staatssecretaris mevrouw Veder-Smit heeft „vijf
gereformeerde kerkbesturen” een brief gestuurd,
waarin zij er op aandringt zich te bezinnen op de
bezwaren tegen vaccinatie. Het is een op het oog
zinnige poging van een wereldlijk bestuurder om te
trachten zoveel mogelijk mensen het leed van polio te
besparen.
Het ziet er echter naar uit dat de brief niet veel zal
uithalen. De reden daarvoor is de ontstaansgeschie
denis van de gereformeerde gezindte in Nederland. In
die geschiedenis spelen scheuringen en het niet-mee-
doen aan verenigingen van bepaalde groeperingen
een grote rol. In beide gevallen speelt een gevoel van
„rechtzinniger” te zijn dan de ander een woordje mee.
