s
Herensociëteit in Engeland
zal zich blijven handhaven
„Zonne-zeppelin is
goed transportmiddel”
I
H
ii
JORDAANSE INGENIEUR:
Snel terugverdiend
15
L
ft*.
kJ*
19 7 8
BINNEN- EN BUITENLAND
AUGUSTUS
I
I
r
k
DEN HAAG (ANP). Ander
halve eeuw geleden zonk bij Ja
pan een schip, dat in Nederland
was gebouwd in opdracht van de
Japanse keizerlijke marine. Toen
enkele jaren geleden werd vast
gesteld, waar precies het schip ten
onder was gegaan, werd de be
langstelling van Japanse ge
schiedkundigen gewekt. Zij vroe
gen Nederland of er nog iets be
kend was van het schip. In het
Algemeen Rijksarchief in Den
Haag vond men de tekening van
het schip tot grote vreugde van de
historie-onderzoekers. Japan
kreeg keurig de afdrukken van de
werktekeningen thuisbezorgd.
Isen
3,50
el
(Door Lloyd Timberlake)
tact bracht met dr.
Een kijkje op een van de centrale middengangen van het Rijksarchief. Op deze middengangen komen op elke verdieping tientallen zijgangen uit.
j
I
Rijksarchief NederlandJIan jgO
belangf oor de gehele wereld
1138
15,70
4,78
Er gingen duikers aan het werk en niet
tevergeefs. Zij doken twaalf kanonnen op
die in Luik waren gegoten en twaalf stuks
die van Duitse makelij waren. Dat klopte
niet met hetgeen op de tekeningen stond
aangegeven. Waarom die Duitse kanon
nen? Of het Nederlands Rijksarchief hier
voor een verklaring wist?
De deskundige ambtenaren van het ge
bouw aan het Blijenburg in Den Haag
LONDEN (ANP). Die unieke Britse
instelling, de herensociëteit, heeft haar
strijd tegen inflatie en veranderende
maatschappelijke verhoudingen nage
noeg gewonnen.
In het patricische Londense Mayfair
en aan de Mali is het herensociëteitsle
ven weer in volle bloei, na jaren van
tegen een crisis aanleunende moeilijk
heden door gestegen kosten en perso
neelsproblemen.
„De Britse sociëteit is er en blijft er”,
zei John Robson, secretaris van „Brook’s
Club”, gesticht in 1764 en naar eigen
zeggen de eerste zuivere herenclub ter
wereld.
„Zonder nu direct te juichen zijn we
optimistisch”, zegt secretaris Gerry Lin-
dow van het 154-jarige „Athenaeum”,
waarvan Trollope, Dickens, Thackeray,
Macaulay en Arnold Bennett lid zijn ge
weest.
De ontspannen stemming is nieuw.
Drie jaar geleden schudde het wereldje
van lederen fauteuils en diepe tapijten
dat drie eeuwen lang het heiligdom en
het rustoord van de Britse heer was
geweest, op zijn grondvesten.
Sinds het einde van de tweede wereld
oorlog was het aantal Londense sociëtei
ten door fusies of opheffingen teruggelo
pen van over de honderd tot zeventig.
Onder de verdwenen clubs waren de
Junior Carlton, de Guards, de Constituti
onal en de St. James’s.
Een paar sociëteiten zij kunnen niet
tot de beste behoord hebben lieten
verbouwen toe om het personeelste
kort op te heffen. Reglementen werden
zochten weer in de oude archieven en
toverden een brief van de Nederlandse
marinewerf tevoorschijn, waaruit bleek,
dat op dat moment de Luikse fabriek de
gevraagde 24 kanonnen niet kon leveren,
maar slechts de helft ervan. Toen heeft de
leiding van de werf besloten de overige
twaalf kanonnen in Duitsland te bestellen.
De Japanse historici waren dolgelukkig
met deze bijzonderheid over het terugge
vonden keizerlijke oorlogsschip, waaraan
zij veel waardè hechten. Een open doekje
voor het Nederlandse rijksarchief.
Dit is een van de „sterke staaltjes”, die
rijksarchivaris mr. A. E. M. Ribberink
weet te vertellen. Het rijksarchief is sinds
1903 in het gebouw aan het Bleijenburg
gevestigd. In het najaar van 1979 zal het
nieuwe gebouw bij het station Den Haag
Centraal in gebruik worden genomen,
vlak bij het nieuwe gebouw van de Konin
klijke Bibliotheek en naast een parkeerga
rage. Een strategische plaats, ook al zo
gekozen omdat het Rijksarchief zich ver
heugt in een nog steeds groter wordende
toeloop van mensen die beroepshalve of
voor hun plezier meer over gewichtige of
minder gewichtige zaken willen weten.
Het oude gebouw is te klein geworden.
Elk jaar krijgt het Rijksarchief een grote
hoeveelheid brieven, rapporten, tekenin
gen of documentatie aangevoerd, afkom
stig van alle mogelijke rijksinstellingen
gewijzigd, zodat zakenlunches mogelijk
werden.
Door een fusie gingen de conservatie
ve (Tory)sociëteit en de Bath-sociëteit in
elkaar op, wat de „lava-tory”-grap deed
ontstaan.
Hier en daar begon men zich in gemoe-
de af te vragen of de herenclubs sterven
de waren en de Engelse heer aan het
verdwijnen. Maar nu zijn de directies
optimistischer. Het Britse persbureau
Reuter ging de sociëteiten zo eens langs
en trof een tamelijk ontspannen sfeer
aan. Zeker, de moeilijkheden rond geld
en staf in een tijdperk van televiesie en
massavermaak waren er nog wel, maar
er was een recente verbetering te consta
teren.
„O, het gaat heel goed”, zei Richard
Williams, secretaris van de Travellers’
Club, waarvan de leden zeggen dat zij
met 150 pond sterling het hoogste lid
maatschapsbedrag van alle clubs in Lon
den betalen. „Drie jaar geleden lagen de
zaken bepaald heel anders”, aldus Willi
ams.
Veel sociëteitssecretarissen zeggen dat
nu de kosten in gewone restaurants stij
gen, veel leden van clubs het goedkoper
Een medewerker van het Rijksarchief maakt aantekeningen uit een van de histori
sche boekwerken van het archief.
LONDEN. De transportproblemen
waar de tropische ontwikkelingslanden
mee kampen, kunnen worden opgelost
door het inzetten van zeppelins die voor
zien zijn van zonnecellen. Dit is de vaste
overtuiging van Gabriel Choury, een Jor
daanse ingenieur die is verbonden aan het
Imperial College in Londen. Choury’s me
ning wordt gedeeld door dr. Edwin Mow-
forth, een geleerde van de universiteit
van Surrey.
Het basisidee is afkomstig van de Jor
daanse deskundige. Het moment waarop
hem „een lichtje opging” was alleen niet zo
geschikt, namelijk 10 jaar geleden toen
alle brandstof nog spotgoedkoop was. De
tijden zijn echter veranderd en de kans is
groot dat Choury binnenkort zijn ontwerp
ook werkelijkheid ziet worden.
Het ligt in de bedoeling een gewone
zeppelin te bouwen. Deze wordt dan uitge-
Volgend jaar gaat het Rijksarchief ver
huizen. Reeds twee jaar zijn de mensen
van het archief al bezig met het inpakken
in zuurvrij papier van de 55.000 strekken
de meter documenten. In het nieuwe negen
verdiepingen tellende gebouw zal plaats
zijn voor 103.000 meter archiefmateriaal
en bovendien wachten 28.610 laden op
zaken die de moeite van het bewaren
waard zijn. Er is dus voor de komende
jaren ruimte genoeg. Dat is maar goed
ook, want de papierwinkel die de overheid
produceert, wordt elk jaar groter en bo
vendien ligt bij de verschillende ministe
ries nog 300 kilometer ongeordend archief.
Het tweetal heeft berekend dat hun 80
meter lange ontwerp onder optimale om
standigheden 10 uur lang een snelheid van
ruim 100 kilometer per uur kan halen. Zijn
de omstandigheden zeer slecht, dan nog
kan het schip zes uur lang deze snelheid
halen. Daarbij is uitgegaan van een lading
van tussen de drie en vijf ton.
Het luchtschip heeft een geringe hoe
veelheid wind nodig om te kunnen vliegen.
De zonnecellen moeten zonlicht hebben
om hun werk te kunnen doen. Deze om
standigheden komen overvloedig voor in
Noord-Afrika en het Arabisch Schierei
land, en in mindere mate in grote delen
van Zuid-Amerika en Australië.
De aanloopkosten van de zonnezeppelin
zijn vrij hoog. Zonder aandrijving kost een
schip 1,6 miljoen dollar. De meerkosten in
vergelijking met een conventioneel aange
dreven zeppelin kunnen echter binnen
drie jaar worden terugverdiend, waarna
het schip door het minieme energiever
bruik alleen maar winst oplevert.
ben ook de herensociëteiten de naam
gekregen dat ze lichtelijk excentriek en
van een schilderachtige zuurheid zijn. De
clubfolklore schildert het zichzelf overle
vende lid af dat met een grimmige uit
drukking op het gezicht achter het raam
zit te genieten van Jan Rap die nat wordt
of dat ongewenste elementen afweert
met een „beastly chap doesn’t measure
up”.
In de Garrick Club was een keer brand
uitgebroken. Lompe brandweerlieden
stormden de trap op en werden bove
naan staande gehouden door secretaris
Barker, die bars vroeg om vertoon van
de lidmaatschapskaart.
De clubs veranderen tegenwoordig
wel. In de Beefsteak uit 1876 klaagde
een directielid dat jongere generaties he
ren liever vertier schijnen te zoeken in de
gezellige wirwar van discotheques en
nachtlokalen, in plaats van, de stenen
paleizen der sociëteiten met hun salons
met hoog plafond, geluid weerkaatsende
marmeren vloer en bejaarde heren, een
glas cognac koesterend voor een open
haardvuur.
De Chevrons Club op Dorset Square,
vroeger sociëteit van de gemenebestoffi-
cieren, is verkocht aan een firma in Koe-
<0
I
10,80
530e
8,00
4,50
9,40
4,50
6,00
9,70
3,60
0,00
3,20
230
9,00
t>,00
9,00
1.80
3.00
7,50
4,00
530
5,50
4,80
1,00
3.50
),00
3,00
MO
1,50
3,10
3,00
3,00
3,50
>30
7.60
1.80
1,00
'30
’.00
>.00
>30
130
1,00
,60
130e
1.00
,00
1,50
1.60
.60
<00
>,00
<00
i.OO
368,00
erd
scheepskapiteins. Alles werd in tweevoud
bijgehouden: een exemplaar voor het moe
derland; een exemplaar voor het archief in
Indië. Bij de souvereiniteitsoverdracht in
1950 kreeg de Republiek Indonesië het
daar aanwezige archief overgedragen.
Het archief van de VOC in Den Haag is
voor historici van vele landen van onschat
bare waarde. Nationalistisch China (Tai
wan) zond een professor met enige assis
tenten uit om het archief te bestuderen. Zij
kregen van hun regering een jaar de tijd;
dagelijks zitten de Chinese en Nederland
se historici de documentatie van de VOC
na te pluizen.
In de leeszaal zit al enige tijd ook een
Belg die onderzoekt hoe de Belgische rech
terlijke organisatie tussen 1815 en 1830 in
elkaar zat. In die tijd immers behoorde
wat nu België is tot Nederland, dus de
stukken die betrekking hebben op het on
derwerp zijn in ons Rijksarchief. Surina
mers hebben in de (te kleine) leeszaal uit
gezócht welke wetten er in vervlogen tij
den in het toenmalige West-Indië golden.
Men vindt in het archief het „Ruyghe
blauwe register”. Dit „ruygh” heeft be
trekking op de band waarin het register is
gebonden. Die is van koeievel met het haar
er nog op. Het indrukwekkende document
is eigenlijk de administratie van de graven
van Holland van 1518 tot 1540. De grote
Het was het koninklijke Britse genoot
schap voor luchtvaart dat Choury in con
tact bracht met dr. Mowforth, een geleerde
die al geruime tijd probeerde het idee te
doen herleven dat zeppelins uitstekend
geschikt zijn om als luchtvrachtschip te
dienen. Aan de samenwerking tussen de
twee deskundigen ontsproot het ontwerp
van een grote „zonnezeppelin”.
baas over deze streken was toen Karei de
Vijfde en zijn handtekening kan men in
het boek vinden, bijvoorbeeld onder be
noemingen.
Het oudste stuk, dat het Rijksarchief rijk
is, dateert uit 1050, de tijd waarin de Noor
mannen nog in onze streken kwamen ha
len wat van hun gading was. Dit op perka
ment geschreven document heeft betrek
king op een privilege dat een Hollandse
graaf verleende aan de Abdij te Egmond.
Soms, vertelt rijksarchivaris Ribberink,
staken particulieren, die hun familiege
schiedenis willen onderzoeken, plotseling
het speuren naar hun herkomst. Dat ge
beurde toen iemand ontdekte, dat de kin
deren van een voorouder in een weeshuis
waren opgegroeid, omdat.de moeder
van die kinderen was vermoord door een
familielid, dat daarbij hulp had gehad van
een dienstbode. Het misdrijf was uitgeko
men en het tweetal werd tot de doodstraf
veroordeeld. Een ander staakte de genea
logische naspeuringen toen bleek, dat een
voorvader in het toenmalige Indië een stuk
of wat vrouwen had die ieder weer kinde
ren hadden gekregen van deze man. Dat
zijn hele andere zaken dan nagaan wie
recht heeft op overpad over een stuk land
of wie de eigenaar is van een stuk grond
waar de Nederlandse Spoorwegen een
spoorlijn over willen aanleggen.
Ook bij actuele zaken wordt de hulp van
het Rijksarchief ingeroepen. Dat deed bij
voorbeeld Marokko in verband met de
aanspraak op eigendommen van de vroe
gere Spaanse Sahara. Nederland was
vroeger een grote mogendheid, die over de
1,00
1,50
,50
,37
,00d
130
,90
1.50
’,50
’,00
1,50
l,00d
,50d
130
1,00
1,20
1,70
3,10
>30
1,00
1,20
130
1,70
1.00
rust met zonnecollectoren over de hele
oppervlakte van de ballon. Daarmee
wordt energie opgewekt die de motoren
kan aandrijven. Choury ziet het schip als
bijzonder geschikt voor de ontwikkelings
landen die veel zon hebben. Vaak hebben
deze landen grote transportmoeilijkheden
door een gebrek aan wegen en spoorlijnen.
Transport door de lucht is vaak de enige
mogelijkheid, hoewel een peperdure.
Tevens menen de deskundigen dat een
zonnezeppelin net zoveel vracht kan ver
voeren als drie doorsnee vliegtuigen die nu
in de ontwikkelingslanden worden ge
bruikt. Choury en Mowforth zijn nu op
zoek naar mensen of bedrijven die een
prototype van de zeppelin willen financie
ren. Choury hoopt daarbij gebruik te kun-
nen maken van zijn contacten in het Mid-
den-Oosten, in het bijzonder in Saoedi-
Arabië en Libië.
gehele wereld een vinger in de pap had. In
het Nederlandse archief zal wel iets te
vinden zijn over vroegere verdragen,
dacht Marokko en gelijk had men.
Particuliere archieven van staatslieden
worden dikwijls door de betrokken staats
man zelf of door de nabestaanden aan het
Rijksarchief geschonken. De meeste van
die archieven mogen slechts met toestem
ming van de familie of van de rijksarchi
varis voor wetenschappelijk onderzoek
worden geraadpleegd. Openbaar worden
ze in elk geval na vijftig jaar.
Tot de particuliere archieven van staats
lieden die in het Rijksarchief zijn opgeno
men, behoren die van Schermerhorn, Van
Mook, Beel en van Romme. De deskundi
gen van het archief beschouwen het ar
chief van Romme als het belangrijkste
privé-archief voor de Nederlandse politie
ke periode van 1946 tot 1960. Het beslaat
zestien meter boekenplank.
zoals ministeries, kinderbescherming en
gerechtelijke instanties.
Niet alles wordt bewaard: als het wette
lijk daarvoor vastgestelde tijdstip is be
reikt, wordt nagegaan welke stukken be
waard moeten blijven. De rest wordt ver
nietigd, echter niet zonder toestemming
van het Rijksarchief.
Niet alle overheidsstukken komen in
Den Haag terecht; elke provincie heeft een
rijksarchief waar stukken uit die provin
cie worden opgeslagen als zij van histo
risch belang zijn. Maar, bijvoorbeeld, de
documentatie die betrekking heeft op de
Vrede van Munster in 1648, die dus be
trekking heeft op de juridische erkenning
van ons land als zelfstandige staat, vindt
men in het Rijksarchief. Dit historisch
belangwekkende boekwerk met o.a. de
handtekening van de verliezer van de 80-
jarige oorlog, de Spaanse koning Philips,
wordt bewaard in een brandkast, die niet
zonder speciale toestemming mag worden
geopend om beschadiging van deze „ge
boorteakte” van Nederland te voorkomen.
Lange rijen in perkament gebonden boe
ken vormen het complete archief van de
Verenigde Oostindische Compagnie:
briefwisselingen tussen koopmanshuizen
in het vaderland en de vertegenwoordigers
van de VOC in het verre Indië; inventaris
lijsten van pakhuizen; rapporten van
vinden hun gasten in de sociëteit te ont
vangen. De herenclub is vrijwel een Brit
se uitvinding. Voortgekomen uit de zes-
tiende-eeuwse koffiehuizen, bereikten zij
in het Vicoriaanse tijdperk een pluche
pracht het imperium waardig.
Door dat imperium reizende heren
vonden in de sociëteiten de schuilplaats
om te ontkomen aan lastige vrouwen,
maiitresses of schuldeisers en ze vonden
er de troost van de gesloten jongenswe
reld van pensionaat of kostschool uit hun
jeugd.
Merkwaardig is dat alleen Engelsen
soelaas schijnen te vinden in clubs die
gesloten mannenwerelden zijn. Franse
heren bijvoorbeeld, verkozen altijd het
gezelschap van vrouwen.
De Britse clubs hebben een rijke ge
schiedenis. De Travellers’, gesticht in
1819 om vooraanstaande buitenlanders
te ontvangen, wijst op een speciale leu
ning aan de hoofdtrap die werd aange
bracht voor het gemak van de acnttien-
de-eeuwse Franse diplomaat en staats
man Charles Maurice, prince de Talley
rand-Perigord, kreupel sinds zijn kinder
jaren.
Zoals zoveel Engelse instellingen heb-
Overigens wijst het tweetal erop dat het
schip weliswaar is ontworpen voor zonni
ge streken, maar in aangepaste vorm mo
gelijk ook is te gebruiken in Europa en
Noord-Amerika.
weit. Voormalig „chairman” Edward
Terrell betreurt het ten zeerste. „Die club
was mijn oogappel. „Ze was er voor
harer majesteits krijgsmacht. Wat er nu
mee gebeurt moet je maar afwachten”,
verzucht hij.
De Reform-sociëteit kan ook op een
paar historische feiten beogen: koningin
Elizabeth en haar zuster prinses Marga
ret leerden er zwemmen en volgens se
cretaris Richard Tennat situeerde Jules
Verne er dat deel van zijn roman „De
Wereld Rond in Tachtig Dagen”, dat
speelt in de speelkamer van een club. De
leden van de Reform betwijfelen of Ver
ne de sociëteit ooit gezien heeft.
Over excentriciteit gesproken: er is een
Londense sociëteit die zo heet: „The Ec
centrics”. „Toch vragen wij niet van onze
leden dat zij op handen en voeten krui
pend binnenkomen”, zegt een bestuurs
lid „tongue in cheek”. The Eccentrics
heeft banden met de Athletic Club in
New York en andere sociëteiten in Zuid-
Afrika, Australië en Peru. Athenaeum
onderhoudt nauwe relaties met de Cos
mos in Washington en de Century in New
York.
Wat een sociëteit eigenlijk is, illustreert
een lid van de Garrick: „Clubs zijn plaat
sen, waar men een zilveren zoutvaatje
waar niks uitkomt verkiest boven dat
van plastic dat het w e 1 doet."
De exclusiviteit van de clubs wordt
geiïllustreerd door het antwoord dat een
journalist kreeg die had gevraagd een
interview te mogen afnemen in Boodle’s,
een sociëteit uit 1762: „Dit is een sociëteit
voor Engelse heren. Wij spreken niet met
journalisten.”
