[A
DOORBRAAK NAAR ISRAEL
5
>fe I
F 5.0. IN. ZEELAND
s®
ffl
j XV
-i ff td
(toeristische
notities
(door
udoj.buv5
F'l
-My"» W
TER GRIFFIE OER ARR. RECHTBANK
TE MIDDELBURG GEDEPONEERDE
VERVOER5VOORWAAROEN OER
i
i
TOERISME
19 7 8
SEPTEMBER
I
rwol.
-
i rit i iiiAuni nu iitiu VAn ul
t
t.A
’MFF 1
F
en
stuntende
pastoor op Gozo
1
zuivei
theerwo
formuleert
Aronson
der gelukkig en heeft onmiddellijk haar
eigen prijzen naar beneden gegooid.
d- De Zweedse schoonheidskoningin en Miss World 1977 genoot op het strand pan
het verlaten Comino, waar ze heen toog om de heropening van het Comino
Hotel bij te wonen. En boven: waterskiënd voor het hotel.
NECKERMANN-DIRECTEUR Aron
son is van de bittere reactie van de KLM
niet onder de indruk. „We hebben nooit
begrepen waarom je wel op andere lan
den kon charteren en Israel een uitzonde
ring moest zijn. De interesse van de KLM
en de touroperators lopen nou eenmaal
niet altijd parallel. We hebben gevochten
voor charters, omdat we het een interes
sante toeristische bestemming vinden en
rt De beroemde blauwe grot op Gozo. waar Odysseus ooit een heenkomen zou
hebben gezocht.
■A Een inwoner van de hoofdplaats Victoria op Gozo slaat als een heerser de
drukte op het marktplein gade.
DE PASTOOR VAN DE ROTUNDA
KERK in Xewkija, op het dorre en droge
eilandje Gozo bij Malta, heeft een op
merkelijke stunt uitgehaald door in het
tweede gedeelte van onze „verlicht”
twintigste eeuw een Godshuis op te
richten, dat meer weg heeft van een
pauselijke kathedraal, dan van een pa
rochiekerk voor een dorpje van 3500
inwoners. Twintig jaar lang heeft de
hele bevolking van Xewkija aan haar
monument gebouwd, tot de muilezels
toe, die de taak hadden de karren met
bouwmateriaal aan te slepen, variërend
van eenvoudige steensoorten tot het spe
ciaal aangevoerde Italiaanse marmer,
waaruit het altaar is opgetrokken.
MAAR VOORDAT DE TOESTEM
MING ER WAS en ook Arke-directeur
Ferdinand Fransen, met wie Necker
mann de vluchten op Israel samen uit
voert, kon juichen over „absolute door-
braakprijzen” is er een heftige strijd ge
voerd. Transavia’s verkoopdirecteur Mi-
chiel Messer: „We hebben er vijf jaar
over gedaan voordat we de toestemming
kei in shorts in de drukste winkelstraat
van Malta’s hoofdstad Valetta waagde.
Inderdaad, geen gezicht.
EN NU WE HET TOCH over het strand
hebben, Gozo heeft alleraardigste baai
tjes. Heel bekend is Ta Cenc, waar een
schitterend hotel is neergezet, maar wie
het wat eenvoudiger wil doen kan ook
volop genieten in het ook aan de zuidkust
gelegen Xlendi Bay, waar het kleine St.
Patrick’s Hotel aan het hart van de baai
ligt te dommelen. Een korte wandeling
langs de rotsen voert naar een beschut
strand.
ER ZIJN WEL MENSEN die Xlendi
Bay bestempelen als de mooiste en meest
romantische bocht van het eiland; in
ieder geval is het dorpje schilderachtig
genoeg om naar terug te verlangen. Tot
'/M>'
W814
ZONDER DAT DAAR GOLVEN pu
bliciteit over zijn ontstaan, hebben de
reisorganisaties Arke en Neckermann,
samen met luchtvaartmaatschappijen
Transavia Holland, op de toeristische
markt voor een opmerkelijke stunt ge
zorgd, door met ingang van het aan
staande winterseizoen op charterbasis
vakantiereizen naar Israel aan te bie
den. Tot nog toe was dat een vrome
wens, maar ook de Israëlische regering,
die door de jaren heen dè grote bescher
mer is geweest van de eigen luchtvaart-
nu ineens minder passagiers zal gaan
vervoeren.
„DOORDAT DE PRIJZEN nu zakken
wordt de bestemming voor Israel enkel
maar groter”, is hij van mening. Necker
mann ziet Israel, met andere landen als
Zuid-Marokko, Jordanië, Jamaica, Haïti,
Curasao en Aruba, ook als een vervan
gende bestemming voor de Canarische
Eilanden, die door de vloedgolf van va
kantiegangers de laatste jaren naar een
verzadigingspunt groeit. „Door een on
derlinge concurrentie tussen de diverse
landen te bewerkstelligen hopen wij toe-
maar een voorbeeld te noemen, zullen
het niet weten, maar ook hun witte jassen
komen er vandaan. Zelfs op Gozo is
Hemel niet de enige Nederlander, want
op weg naar Victoria passeert u ook nog
de bar Eclipse en ook hier is het een
landgenoot die de glazen vult.
DAT VICTORIA is met haar 6500 in
woners de grootste stad van het 26.000
inwoners tellende en 67 vierkante kilo
meter grote eiland. Het hoofdstadje is
vooral in de morgen levendig wanneer de
marktlui in het centrum van het stadje
aan de voet van het ronde paleis, waar
vandaag de dag de VW zitting heeft,
hun waar uitstallen. Een paar stappen
verderop, is de Adrian Dinglistreet waar
ik op zoek naar een koel glas bier bij
Portelli’s belandde. Bar and Confectio-
SINDS DE KERK in 1972 werd ge
opend hebben al duizenden toeristen zich
aan het bouwwerk vergaapt. En in het
gastenboek bij de ingang van het indruk
wekkende gebouw komen de meest
vleiende commentaren voor, variërend
van „magnificent” en „wonderful” tot
„adembenemend” en „van een giganti
sche pracht”. Maar tussen al dat hemel
hoge juichen trof ik ook de twee woorden
waar ene Joseph Bugeja uit New York
zich tot verwaardigde en kort en krachtig
„Too big - te groot” neerpende.
WIE VERWACHT DAT de opvolger
van Father Joseph Grech, die het initia
tief nam om rond de resten van de oude
Johanneskerk het hoog boven het dorp
uittillende monument neer te zetten, van
zo’n commentaar ook maar even onder
de indruk is, vergist zich. „Mensen die
zoiets beweren hebben het niet begre
pen”, wimpelt hij de woorden van zich af,
„voor de mensen hier in Xewkija is de
kerk hun tweede huis, dat ze samen heb
ben gebouwd”.
HET IS IN IEDER GEVAL een zeer
goed bezocht huis, want de vijf missen
die de vijf priesters van de Rotunda Kerk
dagelijks voor hun rekening nemen, zijn
telkens weer vol. „Om negen uur ’s mor
gens komen de moeders en om zes uur ’s
avonds de kinderen die overdag op
school zitten en de mensen van de fa
briek”, aldus de nuchtere pastoor, die het
grootste gedeelte van de dag zelf met
folders van de kerk bij de hoge deur post
en, als het maar even kan, de bezoekers
ook zelf rond leidt.
DE KERK IS HET ENIGE wat in het
verder uitgestorven en saaie plaatsje te
zien is. Bezoekers van het eiland komen
er ook bijna automatisch door, wanneer
ze, vanaf Malta, in het 1000 inwoners
grote vissersdorpje Mgarr aan land ko
men en op weg gaan naar het hoofdstad
je Victoria. Want in Mgarr, met zijn laat
gotische Lourdeskerk met een blauwe
Maria in een grot, is de enige haven die
het eiland rijk is.
EEN PAAR KEER PER DAG wordt de
verbinding tussen Malta en Gozo onder
houden door een oude veerboot, die nu
Melita Land heet en in Malta’s hoofdstad
Valetta is geregistreerd, maar vroeger op
de Westerschelde tussen Vlissingen en
Breskens voer. Nog steeds zijn er dingen
die aan de Scheldetijd, toen het schip
onder een koninklijke naam nog deel
uitmaakte van de vloot van de Provincia
le stoomdienst Zeeland. In het ruim,
waar de auto’s door de bemanning van
vandaag als sardientjes naast elkaar
worden geperst, zodat je soms nog geluk
hebt dat je' de wagen tijdens de vaart
kunt verlaten, hangen nog steeds de
voorwaarden waaronder het vervoer in
Zeeland mocht worden uitgevoerd en
die, zo staat te lezen, zijn gedeponeerd bij
de arrondissements rechtbank in Middel
burg.
MAAR OOK BOVEN, in de passagiers-
salon, prijkt boven het uitgifteluik nog
steeds de aanduiding „zelfbediening”. En
naast de banken van de passagiers staan
nog de verwarmingselementen, die hier,
onder de zuidelijke zon, al lang buiten
werking zijn en natuurlijk zijn de toilet
ten nog steeds öf vrij öf bezet.
TOERISTEN DIE OP MALTA vakan
tie houden en een uitstapje naar Gozo
willen maken, doen er wel goed aan
vroeg bij de pier in Marfa aanwezig te
zijn, want vooral in de zomder is Gozo
een geliefd uitstapje en wie de ochtend-
boot mist, moet tot de middag wachten.
De keer dat ik meevoer was het schip
afgestampt vol en verdrongen de mensen
zich op het bovendek en voor het uitgifte
luik, waar, in tegenstelling tot Zeeuwse
tijden, nu ook gedestilleerd wordt ver
kocht, die er vlot van de hand gaat. De
eigen wijn van Gozo heet Bachus, niet
gek bedacht, daar moet een origineel
reclamebureau achter hebben gezeten.
EEN PAAR JAAR GELEDEN was de
Melita Land nog eens in het nieuws, toen
De Zeeuwse veer
boot in de haven
van Gozo (links)
met daarnaast een
boot die ooit over
het Amsterdamse
IJ heeft gevaren.
de kapitein voor de rechtbank moest
getuigen, nadat er op het schip een met
marmerblokken beladen vrachtwagen
door zijn onderstel was gegaan en nogal
wat schade had aangebracht. Toen
kwam tot verrassing van veel ménsen
gelijk aan het licht dat de kapitein geen
papieren had. Maar de in Middelburg
gedeponeerde voorwaarden gelden nu
eenmaal niet op deze tussen Sicilië en
Tunesië ingeklemde vlek.
HELEMAAL TOEVALLIG ontmoette
ik op het schip Ben Hemel, een zwerven
de Nederlander, die lange tijd in Grie
kenland woonde en nu alweer enige ja
ren op Gozo een confectiefabriek leidt.
Malta Career Apperel, een dochter van
het Hollandse Berkel. En de zustertjes in
het Elisabeth Gasthuis in Haarlem, om
■A Een van de handvol bewoners van het
piepkleine Comino, de 25-jarige Salvo
Vella, die er met zijn ouders en broer
woont.
zover Gozo, waar de prijzen voor eten en
drinken nog lager liggen dan op Malta,
waar ik verleden week op deze pagina
over schreef. En op Malta kan je je in
uitgelezen restaurants voor een paar
tientjes al fors laten verwennen.
VAN GOZO EEN OVERSTAPJE naar
het verlaten Comino. Niet meer dan twee
vierkante kilometer groot ligt het zo’n
drie kilometer ten noordwesten van Mal
ta. Er wonen op deze stip in de Middel
landse zee hooguit tien mensen. Vroeger
waren er nog wat fruittelers, die door
keihard werken op de rotsachtige bodem
een karig loon verdienden, maar ze heb
ben de moed opgegeven en hebben elders
lichter en beter betaald werk gezocht.
Een van de nog vaste bewoners is de
robuust uitziende 25-jarige Salvo Vella,
die in een oude legerjeep over het eiland
toert. Hij woont er met zijn ouders en een
broer.
„IK GA NIET WEG, want ik houd van
deze enorme rust”, zei hij me, maar ver
telde toch ook blij te zijn dat het enige
hotel op het eiland, dat ook Comino heet,
deze lente weer geopend is. Te laat om
nog van het seizoen te profiteren, want
de reisorganisatoren hadden al inge
kocht zodat in Comino ook deze zomer,
terwijl er in de gewone vakantiecentra
geen bed meer te krijgen was, nog vele
kamers leeg stonden.
MAAR EX-FILMPRODUCER Paul
Avellino die door de nieuwe eigenaars
van het Cominohotel, dat vijf jaar lang
dicht was, als directeur is aangesteld en
daardoor gelijk zo’n beetje burgemeester
van het kleine eiland is, is optimistisch
over de toekomst. In de afgelopen maan
den heeft hij half Europa afgereisd om
vooral diepzeeduikers voor zijn verlaten
stek in de Middellandse zee te interesse
ren. „Want die kunnen in het kristalhel
dere water hier volop genieten”, aldus
Avellino, die elke ochtend twee man aan
het werk zet om het strand van het hotel
met harken te reinigen.
IN DE TOEKOMST zal het misschien
iets drukker worden op het eiland, want
aan een andere zijde van het eiland
bouwt de groep nog een bescheiden bun
galowcomplex, waarmee het vooral wa
tersporters wil bedienen. Maar ook dan
ziet het er niet naar uit dat de enige
politieman op Comino, die ook als post
bode fungeert, het veel drukker zal krij
gen. Want op de drie na, die er rond
sukkelen, worden auto’s geweerd op het
onherbergzame eilandje, waar muilezels
voor het aanvullend vervoer zorgen.
ZOALS HET EEN AAN SPEKTAKEL
GEWENDE filmman behoort, liet Avelli
no de blonde Zweedse ex-miss World
Mary Stavin opdraven om de heropening
van het hotel op te luisteren. Door haar
verblijf was het even druk op het, welis
waar kale, hofje van Eden, zoals Avellino
zijn klip graag noemt. En de speedboot
die vanaf Marfa op Malta de verbinding
met Comino onderhoudt was telkens
weer druk bezet. Maar dat is nu weer
afgelopen en de rust keerde terug. Iets
drukker mag het van Avellino nu toch
nog wel worden. „Maar Comino moet een
eiland blijven voor mensen die eens alles
achter zich willen laten”, vindt hij. Maar
Bordjes op de veer
boot herinneren
nog aan de Zeeuw
se tijd.
de Israëlische hoteliers”,
Neckermann-directeur Frits
het eenvoudig.
■A Marktmomentop-
namen uit Victo
ria.
nery, aldus de aanduiding op de gevel,
die goed is voor stapels snoep en gebak
en een paar tafeltjes waar eilanders zich
te goed doen aan verfrissend vocht. Je
kan daar natuurlijk ook uitstekend voor
terecht in het keurige aan de in het
verlengde liggende Racecourse Street ge
legen Duke of Edinburgh Hotel, maar
dan mis je wel de couleure locale die
bepalend is voor ds sfeer van je uitstapje.
VELE TRAPPEN HOGEROP, op weg
naar de middeleeuwse Citadelle, van
waar je het halve eiland kunt overzien
een lesje aan de toerist. „Wel gemanierde
mensen dragen strandkleding aan het
strand, maar niet in de stad”, staat er op
de deur van de imposante kathedraal,
waarbij ik gelijk aan de dikke uitgezakte
Duitser dacht, die zich roodverbrand en-
A Frits Aronson: Israel
kregen”. De KLM is met de aanstaande
chartervluchten op Israel, die de Neder
landse toerist enkel ten goede komt, min-
onze klanten er voordeel van hebben”,
aldus Aronson, die beslist niet gelooft dat
de KLM op haar vijf wekelijkse vluchten
komstige, ongebreidelde prijsstijgingen
tegen te gaan”, aldus Neckermann com
mercieel directeur René Klawer.
van Malta scheidt onherroepelijk garant
voor.
van de chartermaatschappijen soepeler
gaan opstellen. „De regering-Begin
heeft geluisterd naar de hartekreet van-
